قلعۀ هلندی در جزیرۀ خارک

در سال ۱۸۹۱ میلادی، کتابی با عنوان «مجموعه‌ای از عکس‌های برداشت‌شده در ایران، ترکیه و قفقاز، طیّ سفری هفت‌ماهه توسط جان تامسون»، در موسسۀ ملی تاریخ هنر فرانسه (INHA) انتشار یافت.

جان تامسون (۱۸۳۷-۱۹۳۱) سیاح انگلیسی‌ای است که در سال ۱۸۹۱ میلادی گویا برای انجام مأموریتی پا در ایران می‌گذارد. از جزئیات این مأموریت، اطلاع دقیقی در دسترس نیست؛ اما واضح آن است که او در این سفر مسیری خاص را طی کرده و از مکان‌هایی مشخص، تصویربرداری کرده است. او پیش از ایران، از قفقاز، ترکیه و عراق گذر کرده و سپس سفر خود را در ایران پی گرفته است. در این مسیر از مناطقی نظیر بغداد، بصره، بندرعباس، اهواز، بندر نصیری، بوشهر، جزیرۀ خارک، کارون، شیراز، شوش، شوشتر و کازرون بازدید داشته و از سایت‌های مهم تاریخی ایران نظیر مقبرۀ مادر سلیمان، پرسپولیس و پاسارگاد عکاسی کرده است. از همین رو، بررسی این مجموعه به افرادی که در حوزۀ تاریخ ایران پیش از ورود اسلام و معماری این دوره، به انجام پژوهش مشغولند توصیه می‌شود. او در این مسیر البته از سایر بناها که بسیاری مربوط به دوره‌های متأخرترند، نیز عکاسی کرده است.

مقبرۀ سعدی در شیراز

چشم انداز شهر شیراز

جان تامسون را برخی به خاطر تشابه اسمیِ وی با جان تامسونِ اسکاتلندی، اشتباه می‌گیرند. در حالی‌که جان تامسونِ اسکاتلندی، نقشه‌برداری است که طیّ سال‌های ابتداییِ قرن ۱۹ میلادی به ایران آمده و نقشه‌ای معروف از دورۀ قاجار نیز، از او برجا مانده است.

کاخ داریوش در پرسپولیس

یادگاریِ جالب از سه سیاح اروپایی در سال‌های ۱۷۰۴ و ۱۷۶۵ و ۱۷۸۷ بر مقبرۀ کوروش

نکتۀ مهمی که در تصاویر جان تامسون انگلیسی پیداست، عکاسی در قاب‌هایی با زاویۀ باز یا لانگ‌شات است. وی در اغلب تصاویری که از بناهای این دوره گرفته، دوربین را با فاصله‌ای معنادار نسبت به سوژه قرار داده و این امکان را فراهم آورده تا بناها و آثار در نسبت با همسایگی‌ها و عوارض پیرامونشان دیده شده و قابل بازیابی باشند. از این‌رو، عکس‌های او در مقیاس‌های بزرگتر نظیر شهر کارآمدی فراوانی دارند. البته در این مجموعه، تصاویر بسیاری را نیز با قاب‌هایی بسته و در زوایایی از داخل بناها می‌توان پیدا کرد. همچنین در این مجموعه پرتره‌هایی به شکل فردی و جمعی از مردمِ آن دوره، دیده می‌شود.

یک خاندان عرب در اهواز

نکتۀ بسیار مهم در مورد مجموعه، وجود تصاویری از بناها و آثاری است که به دلیل عدم شهرتشان یا هیچ تصویری از آن‌ها ضبط نشده و یا به ندرت می‌توان تصویری از این آثار پیدا کرد. برای مثال از شهر سلطان‌آباد (اراک امروزی) تصاویر بسیاری در این مجموعه موجود است که در بررسی اسناد تصویری مربوط راهگشا خواهند بود.

از دیگر ویژگی‌های این مجموعۀ دیجیتالِ موجود در کتابخانۀ INHA می‌توان به طبقه‌بندی دقیق و نیز کیفیت بالای اسکن‌های آن اشاره کرد.

برای دسترسی به این مجموعه، کافی است تا به پیوند زیر مراجعه کنید:

http://bibliotheque-numerique.inha.fr/viewer/15526/?offset=1#page=24&viewer=thumb

نسخۀ اصلی این کتاب هم اکنون در مجموعۀ ژاک دوکت در کتابخانۀ موسسۀ ملی تاریخ هنر فرانسه بایگانی شده است.