معماری از معدود صناعاتی است که نوشتن دربارۀ آن معمول نبوده و منابع مکتوبش اندک است. از این روی مورخان معماری ایران برای فهم ذهنیت مردم از معماری و شأن معمار در گذشته به سایر متون از جمله متون عرفانی، فتوت‌نامه‌ها، آداب‌نامه‌ها و حتی دیوان شاعران روی می‌آورند. ابوحامد محمد غزالی عارف و فقیه و متکلم قرن پنجم هجری است که تأثیری شگرف در فرهنگ ایران داشته است. مهم‌ترین اثر او کتاب احیاء علوم‌الدین است که غزالی آن را، به جهت زنده کردن دانش‌های دینی، در دورۀ عزلت نگاشت. موضوع کتاب علم معامله است، از این روی اشارات فراوانی به معماری در آن یافت می‌شود.
در این تحقیق، احسان کاخانی، در پی فهم آراء غزالی دربارۀ معماری و شأن آن در احیاء است. بدین منظور می‌کوشد، با قرائت متن و فهم و تفسیر آن به هدف تحقیق دست یابد. محور این تحقیق کتاب احیاء است؛ هرچند محقق برای فهم بهتر این کتاب به دیگر آثار غزالی و منابع درجه دوم نیز رجوع کرده است. این تحقیق سه فصل دارد. در فصل اول، «مبانی نظری احیاء»، در پنج باب اصول عام غزالی را، که مقدمۀ ورود به بحث است، بیان می‌کند. در فصل دوم، «مقولات معماریانۀ احیاء»، مقولات معماریانۀ احیاء را ذکر می‌کند و سه مقولۀ تزیینات و تجملات در معماری، صورت و معنا و احکام مرتبط با معماری در آن را به تفصیل شرح می‌دهد. در فصل سوم، «شأن معماری و معمار در احیاء»، دو روایت را از احیاء دربارۀ اهل پیشه و صانعان نقل می‌کند که نشان دهندۀ شأن معماری و معمار نزد غزالی است.
کاخانی، احسان. «بررسی آراء غزالی دربارۀ معماری با محوریت کتاب احیاء علوم‌الدین». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران. استاد راهنمای اول: دکتر هادی ندیمی، استاد راهنمای دوم: دکتر فاطمه گلدار. استاد مشاور: دکتر مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، بهمن ۱۳۹۵.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
