کاخ لشکری‌بازار اهمیتی خاص دارد؛ از جمله کاخ جنوبی (یا «کلان») منسوب به محمود غزنوی (۳۸۸- ۳۴۲ق/ ۱۰۳۰ - ۹۹۸م) (۴۳) که به جهت اندازه‌اش، انتظام منطقی و ایوان-تالارِ واقع بر کنارهٔ رودخانه چشمگیر است. این ایوان-تالار در پشتِ گنبدخانهٔ ایوان داری قرار دارد که بر محور اصلی بنا نشسته است. طرح این بنا از نخستین طرح‌های مفصلِ چهارایوانی در معماری اسلامی است؛ مشروط بر اینکه بناهای منفرد با نقشهٔ چهارایوانی یا دو ایوانی را نادیده بگیریم. دیوارهایش دوال‌های منقوش، کتیبه‌های قرآنی (از جمله کتیبه‌ای در وصف حضرت سلیمان که بر تخت نشسته و ملکهٔ سبا را به حضور می‌پذیرد) و نقشو هندسی با آجر و گچ. در کل، کاخ جنوبی آشکارا پیرو سنت سامرایی مدینه گستردهٔ خشتی است؛ هرچند که ابعادش بیسیار کوچکتر از کثیری از نیاکانش در میان‌رودان است.
- منبع:
قیومی بیدهندی، مهرداد. مجموعهٔ هنر در تمدن اسلامی (معماری۱). تهران: سمت، ۱۳۹۷. ص۳۵۴-۳۵۲.
- مأخذ تصاویر: https://archnet.org/sites/19956
فرزاد زره‌داران:
مورخ معماری و شیوه‌های تنانیِ دانستن | امید شمس، مهرداد قیومی بیدهندی
بنیاد‌های فهم تاریخ معماری: درس‌نامه‌ای میان‌رشته‌ای
مهرداد قیومی بیدهندی
مفهوم میدان در ایران دورۀ قاجاریه: دگرگونی [مفهوم میدان] به تجسّد حوزۀ همگانی
مهنام نجفی
پیشگفتار؛ برهۀ گذار، لایه‌های تاریخ معماری، و تقطیع‌های اعتباری
مهرداد قیومی بیدهندی
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
