×

جستجو

نگاهى گذرا بر فاجعۀ دردناک پلاسكو
پرویز پیران*

به هنگام خيره نگاه كردن به جعبۀ جادو يا جادوگرى كه تلويزيونش خوانند و مشاهدۀ فرو ريختن ساختمان نمادين شدۀ پلاسكو آوار بي‌شمارى پرسش بر جان آدمى فرو مى‌ريزد؛ وحشت عظيم درك اين مسئله كه در قرن بيست‌و‌يكم ميلادى با اين همه پيشرفت خيره كنندۀ فنى و دورانى كه هوشمند و دانش‌بنيانش مى‌خوانند، اين چنين به ارزانى آتش‌نشانان شجاع و در اين قحط‌سال دمشقى با وجدان حرفه‌اى و كارگران زحمتكش و حتما شريف و صاحبان مغازه‌ها پرپر مي‌شوند و شمار بيشترى از هستى ساقط؛ چه بايد گفت؟ خوشبختانه سردردى سهمگين هجوم مى‌آورد تا راه بر خشم و احساس ناتوانى بر بندد. دو روزى مى‌گذرد تا با آرامشى نسبى دوباره به فاجعه‌اى عظيم و در همان حال تراژيك، پرداخته شود.

چنانچه به ساده كردن ابعاد گوناگون و در هم تنيدۀ مسئله اقدام شود به چهار سرفصل مي‌توان بسنده كرد: نخست عوامل انسانى كه اجنبى آن نيز مي‌تواند هيومن‌ـ‌ور باشد؛ دو ديگر عوامل اطلاعات يا ارتباط‌محور يا اينفو‌ـ‌ور؛ سوم مباحث فنى يا تكنو‌ـ‌ور و در فرجام مسايل سازمان‌محور يا اورگو‌ـ‌ور. صورت مسئلۀ ساده شده بخش بندى پيش گفته را تاييد مى‌كند. سوژه‌اى (ساختمان پلاسكو)، در لحظه‌اى (زمان)، به آتشى عظيم (رخداد)، دچار شده و آتش‌نشانان و عوامل ديگرى در خیابان استانبول (مكان يا فضا) گرد آمده‌اند اما شد آنچه نبايد مي‌شد (آثارو پىامدها).

نخست آنكه توده‌اى از آدميان گرد آمدند و با غريو و هلهله به عكس‌بردارى و گرفتن فيلم دست گشادند و راه بر يارى‌رسانان بستند. پس چاره‌اى نيست جز آنكه بپذيريم كه در اثر رنج‌هاى تاريخى و آسيب‌هاى امروزى و رنج‌هاى زيستن در اين زمان و مكان دچار مشكلات جدى و پيچيده‌ايم. خودمحورى تاريخى علاج ناشده، در زمانۀ سر بريدن اخلاق، لمپنيسم و شارلاتانى خاص نوكيسگى رانت محور در اقليتى، و ستيز جانكاه اكثريت براى بقا، شرايط بغرنجى را پديد آورده كه در تركيب با بى‌اعتمادى فراگير شده و چند عامل دیگر كه بحث از آنها بماند، جامعه را لحظه‌اى و تحريك‌پذير ساخته است.

از نظر گردش آزاد اطلاعات و رسانه‌هاى مورد اعتماد و در رأس آنها وضعيت اسفبار رسانۀ ملى كه بيشتر اوقات وقت خود را صرف توضيح فرش خانۀ حنين ابن اسحاق طوسى در جابقلا مى‌كند، رسانه‌هاى دنياى مجازى به صورت درهم، سره و ناسره، هدفمند چه ميهنى و چه ضد آن ميدان‌دارى مي‌كند. در چنين شرايطى بازار شايعه، غلو و بزرگ‌نمايى سخت گرم و پررونق گشته است. فقط كافى است پژوهندۀ شريف و آگاهى به تحليل به تحليل مطالب دنياى مجازى دست گشايد تا ده‌ها علت آتش‌سوزى كه نيمى از آنها بر نظريۀ كهن توطئۀ باب طبع ايرانيان استوار است. چنين تحليلى نشان مي‌دهد كه چه بر سر سرمايۀ اجتماعى عام يا مرتبط به سازمان‌هاى رسمى آمده است و نگرش‌هاى دنياى مجازى اكثرا بر چه مدارى مي‌گردد.

در زمينۀ تكنو‌ـ‌‌ور يا بعد فنى، فاجعۀ پلاسكو نشان داد كه يكى از مهمترين سازمان‌هاى امدادى در شهرى كه بر پايۀ رانت در گردش و مافياى سخت فربه زمين و مسكن صاحب صدها برج شده است و در دورۀ پيشين شهردارى حتى مجوز چهل طبقه نيز صادر شده در برابر آتش سوزى و ساير حوادث تا به چه ميزان مصون است. فراموش نشود كه كلان شهر تهران در انتظار زلزله‌اى مهيب است و احتمال آتش‌سوزى در چنان شرايطى جدى است. تصور كنيد كه در نبودن رسانه‌اى قابل اطمينان و اعتماد چه شرايطى پيش خواهد آمد؟ نكته قابل توجه آنست كه شهردارى تهران با بودجه‌اى باور نكردنى و با بدهى بي‌سابقه چه كار مهم‌ترى از تجهيز سازمان آتش‌نشانى داشته است. عجيب‌تر آنكه حتى بنا به گزارش برخى از رسانه‌ها، بودجۀ تخصيصى نيز كاملاً به آتش‌نشانى پرداخت نشده است. پرسش بعدى آن است كه چرا علي‌رغم انبوهى مجوز بلندمرتبه كه داستان آن بر همه آشناست، شهردارى آتش‌نشان هوايى ندارد؟ كه باز هم بگذار و بگذر.

آخرين نكته به مباحث سازمانى يا اورگو‌ـ‌ور اختصاص دارد، مبحثى پر از آب چشم. فساد گسترده، غلبۀ رابطه بجاى ضابطه و در نتيجه فقدان چشمگير شايسته سالارى (فقط لحظه‌اى به استخدام‌هاى سال آخر شهردارى بيانديشيد و به حقوق‌هاى تعيين شدۀ مندرج در روزنامه ها مراجعه کنید)، بخشى بودن ساختار ادارى و عدم هماهنگى در كنار فقدان برنامه‌ريزى يا آرزوها و خواسته‌هاى مدير را برنامه ساختن، خود محورى سازمانى، ناكارآمدى ژرف و نهادينه شده، استبداد مديريتى و ضعف يا فقدان انگيزه در رده‌هاى متوسط و پايين و البته منفعت‌محورى و وجود مافياهاى متعدد و در رقابت، فقدان احترام به قانون و قانون‌گرايى را نيز نبايد از ياد برد.

حالا بايد پرسيد آيا آنچه بر سر پلاسكو آمد حتى اگر شايعات منفى نيز مردود شناخته شوند، با تمامى دردناكى رنج‌آورى با تمام آثار مهيب و باور نكردنى آن، طببعى و قانونمند نبوده است؟ پاسخ را به خوانندگان عزيز و گرانقدر وا مى‌گذاریم. تا بعد...

 

* جامعه‌شناس

اشتراک مطلب
لینک کوتاه
درباره نویسنده

پرویز پیران*:

مطالب مرتبط
نشریۀ رسانه و فرهنگ
نشریۀ رسانه و فرهنگ در سال ۱۹۹۸ تأسیس شد تا مکانی باشد برای متفکرانی که به نسبت رسانه و فرهنگ می‌پردازند و آن را تحلیل و نقد می‌کنند. این نشریه، نشریه‌ای دانشگاهیست که انتشار مطلب در آن برای هرکسی ممکن است. مطرح شدن ایده‌ها در حوزه‌ای فراتر از حوزه‌های شناخته‌شدهٔ پیشین در این نشریه اهمیت دارد و بحث‌های فرهنگی در این نشریه با موضوعات گسترده‌تر در سیاست و فرهنگ تلاقی می‌یابد. Journal of Media and Culture (M/C Journal)|Volume 24|Issue 4|2021 فهرست مطالب این شماره:   ▪️ Articles   ▫️ Design | Nicole Sully, Timothy O'Rourke, Andrew Wilson   ▫️Better in Pictures: Visual Literacy and the Cosmopolitan Imaginary | Samuel Holleran   ▫️For Modern Children: Design and Rhetoric of a 1960s Contemporary Toy Tea Set | Curt Lund   ▫️Designing Player Intent through “Playful” Interaction: A Case Study of Techniques in Transistor and Journey | Heather Blakey   ▫️“What's the Brief?”:...
به بهانۀ انتشار کتاب دو جلدی «تهران‌نگاری»
دنا شمسی‌زاده
در سال‌های اخیر، دو کتاب با عنوان تهران‌نگاری به کوشش رضا شیرازیان به بازار آمده است. این  دو کتاب در ادامۀ تلاش چندین سالۀ رضا شیرازیان برای...
به مناسبت سالگرد آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو
فرزین فردانش*
این روزها که مصادف است با سالگرد آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو، شاهد روی دادن سوانح دیگری هم در گوشه و کنار کشور هستیم؛ مانند زمین‌لرزه‌های استان‌های کرمانشاه، هرمزگان، البرز و دیگر نقاط کشور، فرونشست زمین در دشت قزوین، آتش‌سوزی کشتی نفتکش ایرانی در چین، سوانح گوناگون رانندگی، هوایی و ریلی و مانند آنها. این رویدادهای ناگوار باعث یادآوری سه نکته مهم می‌شود: ۱ . سانحه خبر نمی‌کند ... نخستین نکته آن است که سانحه، چه طبیعی و چه ساختۀ دست بشر، هیچ وقت قابل پیش‌بینی نیست. این نکته تنها مختص به کشور یا زمین‌های خاص نیست. ماجرای انفجار رآکتور فوکوشیما در کشور ژاپن نشان داد که در کشوری سراپا نظم و ترتیب و در محیطی فنّی که ضوابط ایمنی آن در بالاترین حد ممکن رعایت می‌شود نیز، سانحه رخ می‌دهد. آری؛ غافلگیری در سرشت سانحه است. در تهران نیز، به رغم هزینه‌هایی که در چند دهۀ گذشته برای مطالعۀ لرزه‌خیزی این...
نگاهی به پدیدۀ کنشگرنمایی در بستر فاجعۀ پلاسکو
علی طیّبی*
مطمئناً اگر گروهی هرچند کوچک با دغدغه آسیب‌پذیری ساختمان‌های بلند یا آتش‌سوزی‌های شهری به طور پیوسته برای مدت طولانی بر این موضوع فعالیت‌ کنند، می‌توانند از اتفاقی همچون پلاسکو به عنوان بزنگاهی خاص برای نشاندن بحث خود بین جامعه و تصمیم‌گیران استفاده کنند، در زمان بروز چنین حادثه‌ای بیشترین حضور را کنار مسوولان داشته باشند، و سالگرد این رویداد را در تقویم سالیانه خود وارد کنند و هر سال در چنین روزی به حساس‌سازی در این موضوع بپردازند بدون اینکه به واکنشگری، اکتوریستی، یا حساسیت فصلی دچار شوند.

وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر