از راه‌های تقرب به فهم معماری پیشامدرن ایران بررسی نسبت آن با علوم گوناگون است. یکی از علومی که معماری با مراتب و اقسام آن پیوند داشته است ریاضیات و شاخه‌های آن است. در این تحقیق، سامان ابوعلی به ماهیت معماری و نسبت آن با صناعت پرداخته است. سپس با تأمل در رابطۀ میان صناعات و حکمت‌ها، به اقسام طبقه‌بندی علوم پرداخته و جنبه‌های معماری را در میان آنها جستجو کرده؛ و آن‌گاه به نسبت معماری با ریاضیات در این طبقه‌بندی‌ها پرداخته است. برای این منظور، به منابع مهم اولیه (درجۀ اول) روی آورده و در آنها، از صورت لفظی معماری فراتر رفته و اصطلاحاتی را جسته که معماری یا جنبه‌هایی از معماری را شامل می‌شده است. از جملۀ آنها، به «مهندسی» در رسالۀ صناعیه، و «صناعت بناء» در مقدمۀ ابنخلدون و «صناعت ریاست بناء» و «صنایع در ابنیه» در احصاء العلوم، و «علوم عقود ابنیه» در ارشاد القاصد الی اسنی المقاصد، مفتاح السعادة و مصباح السیادة، و کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم پرداخته است.
این تحقیق شامل ۹ فصل است. محقق در فصل اول به بررسی «صناعت» و «عمارت» در رسالۀ معماریه و در فصل دوم با عنوان «تشخیص صناعت عمارت در رسالۀ صناعیه» به تعریف صناعت، اقسام صناعت، صناعت عمارت و اقسام صناعت پرداخته است. در فصل سوم با عنوان صناعت عمارت در العبر، براساس شرحی که ذیل عنوان «فی صناعة البناء» در مقدمۀ ابنخلدون آمده، نخست به تعریف صناعت و سپس به جایگاه صناعت بناء در اقسام صناعت و در انجام به شرحی از صناعت بناء می‌پردازد. در فصل چهارم بر اساس یکی از کهن‌ترین متون مربوط به طبقه‌بندی علم ــ احصاء العلوم فارابی، به جایگاه صناعت عمارت،که فارابی از آن با عنوان «صناعة رئاسة البناء» و «صناعات المدینة العلمیة» همچون «صنائع فی الابنیة» یاد می‌کند، در اقسام علم می‌پردازد و سپس آنها را شرح می‌دهد.
در فصل پنجم به بررسی «علم عقود ابنیه» در ارشاد القاصد الی أسنی المقاصد می‌پردازد. در این بخش محقق به بررسی جایگاه و شرح علمی می‌پردازد که از علوم جزئی صناعت عمارت است و نه به معنی خود صناعت عمارت در فصل ششم نیز به بررسی جایگاه و شرح علم عقود ابنیه در مفتاح السعادة و مصباح السیادة می‌پردازد.
تا اینجا، محقق اقسام صناعت و شیوۀ تقسیم آنها را می‌شناساند. او با توجه به رابطۀ صناعت عمارت با علوم ریاضی و شناخته شدن آن چون یکی از اقسام علم ریاضی و حیل عددی و حیل هندسی، به دنبال منشأ این رابطه است و در فصل هفتم به علم و اقسام آن و سپس قسم علوم ریاضی درآن پرداخته است. در فصل هشتم، با عنوان کمیت و اعراض آن، به تعریف کمیت و خواص آن، اقسام کمیت و اعراض کمیت می‌پردازد؛ و از آنجا که موضوع علوم ریاضی و به دنبال آن بیشتر علوم صناعت عمارتْ کمیت است که در آن به خود آنها و اعراض آنها می‌پردازد، رابطۀ بین علوم ریاضی و علوم صناعت عمارت روشن می‌شود.
در فصل پایانی، با عنوان کمیت در صناعت عمارت، پرسش‌هایی را با توجه به خواص و اقسام و اعراضی که از کمیت به عنوان موضوع علوم ریاضی و به دنبال آن علوم صناعت عمارت در طول تحقیق به دست آمده است، مطرح می‌کند و به دگرگونی کمیت با ورود «نظام بینالمللی آحاد» و درپی آن به یکان‌های اندازه کردن در رسالۀ معماریه می‌پردازد. در انجام نیز برای آن‌که نشانی از پیوند میان علم و عمل صناعت عمارت در واقع دیده شود، گزارشی را از واقعۀ عمارت بغداد در البلدان آورده است تا حضور اندازه و شمار را در هنگام عمارت نشان دهد.
سامان ابوعلی. « اندازه و شمار در صناعت عمارت: راهی برای آموختن صناعت عمارت در گذشتۀ ایران به کمک اندازه و شمار». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران. استادان راهنمای اول: دکتر محمدرضا رحیم‌زاده و دکتر مهرداد قیومی بیدهندی، استاد راهنمای دوم: دکتر مهدی حجت. بهمن ۱۳۸۹.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
