«شمال آفریقا یا مرکز ایران؟ جستجویی در بازشناسی محل تولید پاره‌قرآنی در موزه‌ی گتی»
مهدی صحراگرد
Northern Africa or Central Iran? An Investigation into the Production Place of a Fragmentary Kufic Qur'an at the J. Paul Getty Museum
یافته‌های ما در باب قلم کوفی اولیه، قلم رسمی کتابت قرآن در سه سده‌ی نخست هجری، بسیار ناچیز است. اکنون به لطف طبقه‌بندی نسخه‌شناس فرانسوی، فرانسوا دروش هفت سبک اصلی در کتابت این قلم شناسایی شده که برخی از آنها به زیرگروه‌های فرعی تقسیم می‌شود. با این همه، محل گسترش هیچ‌یک از این سبک‌ها شناسایی نشده است. علت این امر پراکنده شدن برگ‌ها و از بین رفتن انسجام نسخه‌های اولیه است. جابه‌جا شدن نسخه‌ها در طی تاریخ نیز عامل دیگری است که موجب شده نتوان محل وقف یا کشف نسخه را با محل تولید آن یکسان دانست. نبود شواهد کافی موجب شده تا فرانسوا دروش هرگونه تلاش برای یافتن یا حتی طرح فرضیه درباره‌ی محل گسترش این سبک‌ها را نافرجام بداند.
یکی از نسخه‌های مهم کوفیِ نخستینْ قرآنی است که چند برگ آن در موزه‌ی پاول گتی (لس‌آنجلس) نگهداری می‌شود. بخشی از این قرآن در قیروان کشف شد و مورخانی چون مارتین لینگز، بر مبنای محل کشف، آن را به قیروان منسوب کردهاند. با این حال، شواهدی در دست است که نشان می‌دهد این نسخه نه در افریقا که در مرکز ایران تولید شده است. این شواهد علاوه بر نظام ابجدی به کار رفته در نشان‌های تقسیم‌کننده‌ی آیات، و نظام اعراب‌گذاری، در سبکِ خط آن یافت می‌شود؛ سبکی که مشابهش در خط کهنِ جاافتاده (یادمانی) ضمائم برخی از قرآن‌های رقم‌دار کوفی شرقی دیده می‌شود. این نسخه‌ها که یک فقره از آن در سال ۳۲۷ق در اصفهان کتابت شده و دیگری احتمالاً در ری، می‌تواند دلیلی باشد بر این که محل تولید قرآن موزه‌ی گتی در ایران و مشخصاً در منطقه‌ی مرکزی ایران، مشهور به عراق عجم، بوده است. افزون بر این، بدان سبب که این نسخه به سبک D.I کتابت شده، و این سبک در برخی از دیگر نسخه‌های کوفی اولیه نیز دیده می‌شود، می‌توان فرضیه‌ی انتساب سبک یادشده به عراق عجم را نیز طرح کرد.
مشخصات مقاله:
Mahdi Sahragard, “Northern Africa or Central Iran? An Investigation into the Production Place of a Fragmentary Kufic Qur’an at the J. Paul Getty Museum,” in Getty Research Journal, no. 19 (2024).
اطلاعات بیشتر:
https://www.getty.edu/publications/grj/19/northern-africa-or-central-iran/
«مسجد سنجیده‌ی قزوین: کارکرد و زمان ساخت» | لیلا قاسمی، زهره تفضلی
اسطوره و اسطوره‌شناسی نزد ژرژ فردریش کروزر | نخستین نشست از سلسله نشست‌های سهراب
ایران‌شناسی در قلمرو زبان آلمانی (دو گزارش تاریخی) | رودیگر اشمیت، مانفرد لورنتس
تاریخ هنر و نهادهایش: بنیادهای یک رشته (۱) | پاره‌ای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
