برای شناخت معماری نمیتوان تنها به شناخت ویژگیهای صوری آن اکتفا کرد. آنچه از تحلیل کالبد گذشته حاصل میشود، اگرچه بسیار نیکو و ضروری است؛ تنها ناظر به یک جنبه از شناخت معماری، جنبۀ مادی و عینی، است. در حالیکه معماری واجد وجوه دیگری هم هست که کالبد بهتنهایی گویای آنها نیست.
برای شناخت مظاهر غیرمادیِ معماری گذشته باید از آثار دیگری جز کالبد معماری کمک گرفت. نمونهای از این آثار نوشتههای بهجامانده از گذشتگان است. اسناد تاریخی از جمله آثار مکتوبی است که بالقوه دانش بسیاری از معماری ایران را در بر دارد و کمتر به آنها توجه شده است. اگر متن این اسناد، با تصحیح علمی و به صورتی دقیق و قابل جستجو و ارجاع در اختیار محققان قرار گیرد، بیگمان کیفیت تحقیق در تاریخ معماری ایران متحول خواهد شد.
در این تحقیق، محدثه نظیفکار به بررسی اسناد مربوط به خانوادۀ کبیر، از خانوادههای اصیل و با اعتبار استرآباد که تعداد قابل توجهی اسناد در اختیار دارند، میپردازد. این تحقیق پنج فصل دارد. فصل اول، «مفردات موضوع»، به منزلۀ مقدماتی برای فهم بهتر شیوۀ مواجهه با اسناد تاریخی و شیوۀ دریافت تاریخ معماری از میان آنهاست. در فصل دوم، «دامنۀ اسناد»، به تعیین محدودۀ اسناد طبقهبندی و شناسایی آنها میپردازد و در فصل سوم، «شرح اسناد»، اطلاعات معماری اسنادِ منتخب فصل دوم، استخراج میشود. همچنین در این فصل، متن یک یا دو نمونه سندِ حاوی اطلاعات ارزشمند به طور کامل شرح داده میشود. در فصل چهارم، «نمونۀ تفسیر اسناد»، سه نمونه مقاله با هدف چگونگی استفاده از اطلاعات معماری اسناد در نوشتن تاریخ معماری ارائه میشود. از آن روی که نگارش سه مقالۀ فصل چهارم تنها نتیجۀ تفسیر اسناد نیست. در فصل پنجم، «آیندۀ طرح»، دیگر مسیرهای شناخت تاریخ معماری استرآباد(گرگان امروزی) از طریق اسناد نشان داده میشود.
محدثه نظیفکار. «اطلاعات معماری اسناد خانوادگی استرآباد (خانوادۀ کبیر)». پایاننامۀ کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران. استاد راهنما: دکتر مهرداد قیومی بیدهندی، استاد مشاور: عمادالدین شیخالحکمایی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، شهریور ۱۳۸۸.
وبگاه تاریخپژوهی و نظریهپژوهی معماری و هنر
