احسان طهماسبی
ساسانی یا اسلامی؟ مسئلۀ دُنالد ویتکُم این است.
احسان طهماسبی
اگر در ابتدا بخواهیم خلاصه و مضامین اصلیِ مقالۀ ویتکم را بیان کنیم، باید بگوییم که در اینجا ویتکم با بررسیِ برخی آثار معماری و محوطه‌های کاوش‌شدۀ منسوب به ساسانیان و مسلمانان متقدم، دربارۀ تاریخ‌گذاری و گسست و تداوم فرهنگی میان دو دوره بحث کرده است. وی ابتدا به این اشاره کرده که از نظرِ بسیاری از پژوهشگران، فتح مسلمانان به‌مثابۀ پایانِ عهد باستان بوده؛ با این همه نویسنده معتقد است که حوادث سیاسی و تغییرات فرهنگی معمولاً همگام نیستند. ویتکم در ادامه دربارۀ برخی آثار امویان سخن می‌گوید که در آنها تداومِ هنر ساسانی به چشم میخورد (تصویر ۱)؛...
چهارطاق‌های ساسانی در فارس
احسان طهماسبی
پیشگفتار: این نوشتار ترجمۀ یکی از مهم‌ترین مقالات دیتریش هوف است که پیش ازاین در مجله بهارستان ایران چاپ شده وحاوی نقشه‌های ارزشمندی نیز است. این نشریۀ وزین، به سردبیری دکتر سعید عریان و صاحب‌امتیازی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، فقط در دو شماره در سال ۱۳۹۳منتشر شد و مانند نشریاتِ بسیار دیگری در این مملکت تداوم نیافت. از آن‌جا که امکان دسترسی به مقالات این مجله وجود ندارد، فکر کردم که خوب است از این طریق در دسترس پژوهشگران قرار گیرد./ هوف، دیتریش. «چهارتاق‌های ساسانی در فارس». ترجمه احسان طهماسبی، بهارستان ایران، ش ۲، زمستان ۱۳۹۳. ص ۱۲۳_ ۱۳۴. Huff, Dietrich."Sasanian Čāhār Tāqs...
نظری بر آثار و آرای مهرداد ایروانیان
احسان طهماسبی
مهرداد ایروانیان متولد ۱۳۳۶ در شیراز است و تحصیلاتش را در دانشگاه یو. اس. ال. امریکا به پایان رسانده. وی پس از بازگشت به ایران، در اواخر دهۀ شصت خورشیدی فعالیت خود را با برگزاری چند نمایشگاه معماری آغاز کرد و از ابتدای دهۀ هفتاد به فعالیت حرفه‌ای معماری پرداخته است. وی در مقاطع زمانی پراکنده‌ای با دانشگاه آزاد اسلامی نیز همکاری داشته و دروسی مانند «آشنایی با معماری معاصر» و «طراحی معماری» را ارائه داده است. تألیفات وی مستمر و منسجم نبوده و بیشتر به یادداشت‌های کوتاه، شرح مختصر آثار، و مصاحبۀ دیگران با وی محدود می‌شود. شیوۀ گفتار...
تأثیر معماری ساسانی بر معماری اسلامی در بررسی اجمالی آثار سه پژوهشگر
احسان طهماسبی
در اینجا می‌خواهیم آثار سه محقق را دربارۀ تأثیر معماری ساسانی بر معماری اسلامی به شکل اجمالی و مختصر بررسی کنیم. نخستینِ آنها تأثیر هنر ساسانی در هنر اسلامی نوشتۀ عباس زمانی که ترجمۀ فارسیِ رسالۀ دکترای باستان‌شناسی (۱۹۶۵) وی در دانشگاه سوربن پاریس است. او در این کتاب به هنرهای گوناگونی، در بازۀ زمانی ساسانیان تا حدود قرن نهم هجری، پرداخته که بخش عمدۀ آن مختص معماری و تزئینات وابسته به آن است. نویسنده سهم هنر ساسانی را در هنر ایران و میان رودان در دورۀ اسلامی عمده می‌داند و سهم هنر بیزانس را در آسیای صغیر، و تا حدی در...
ظهور و گسترش نمای مشهور به «رومی»
احسان طهماسبی
این روز‌ها هنگام پرسه در کوچه‌ها و خیابان‌های کلان‌شهرها، به ویژه جاهایی که قیمت زمین بالاتر است، با ساختمان‌های نیمه‌کاره و تمام‌شده‌ای مواجه می‌شویم که نمای آنها با سنگ سفید یا قهوه‌ای روشن پوشیده شده است و در آن اجزا و صورت‌هایی چون ستون، نیم‌ستون، سر ستون، پنجره‌های هلالی، طاق‌نما، جان‌پناه‌های مشبک، نقوش برجسته، و حتی مجسمه دیده می‌شود. امروزه در بازار ساخت و ساز به این شیوۀ نماسازیْ «رومی» و «کلاسیک» می‌گویند. اکنون ببینیم این شیوه از کی و چرا در ایران ظهور و گسترش یافته است؟ در دهۀ هفتاد و هشتاد شمسی، همراه با رونق بلندمرتبه‌سازی، در تهران...
نقدی بر کتاب باغ های ایران و کوشک های آن نوشتۀ دونالد ویلبر (بخش میدان نقش جهان اصفهان)
احسان طهماسبی
این نوشتار پیش از این، به صورت مقاله در مجلۀ کتاب ماه هنر ( شماره ۱۶۸، شهریور ۱۳۹۱) چاپ شده است. مقدمه: دونالد نیوتن ویلبر معمار، باستان‌شناس، مورخ، کارشناس امور آسیا بود. وی همچنین عضو انجمن خاورمیانۀ موسسۀ باستان‌شناسی آمریکا و فرهنگستان علوم سیاسی آن کشور به شمار می‌رفت. مهم‌ترین کتاب‌های او دربارۀ هنر و معماری ایران باغ های ایران و کوشک های آن (۱۹۶۲)، معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانان (۱۹۶۹)، و معماری تیموری در ایران و توران (۱۹۸۸) است که آخری را با همکاری لیزا گلمبک نوشته است. باغ‌های ایران و کوشک‌های آن کتابی است در توصیف باغ‌های مهم نقاط مختلف کشور از دورۀ تیموریان...
بررسی چگونگی ارتقای جایگاه تاریخ معماری در آموزش معماری در ایران (چکیده)
احسان طهماسبی
این متن چکیدۀ تفصیلی مقاله‌ای است با همین نام که در «ششمین همایش ملی آموزش معماری» دانشگاه تهران در آذر ۹۶ ارائه شده است: این تحقیق به شناخت اهداف اصلی آموزش تاریخ معماری و چگونگی انطباق آن با نظام آموزش دانشگاهی معماری در ایران در مقطع کارشناسی پیوسته می‌پردازد. پرسش‌های اصلی آن دربارۀ نسبت میان معماری و تاریخ آن؛ رویکردهای اصلی در آموزش تاریخ معماری؛ چگونگیِ بهره بردن از تاریخ معماری در حوزۀ نظر و عمل؛ اهداف آموزش تاریخ معماری؛ و نسبت‌های تاریخ معماری با دیگر دروس است. در گذشته، شناخت آثار تاریخی درون سنّتی «پیوسته» و با تجربه‌ای درونی اتفاق...
معرفی کتاب: شیراز در روزگار حافظ
احسان طهماسبی
چند سال پیش این کتاب را در گروه آسمانه معرفی کردم، اما ذکر دوبارۀ آن خالی از لطف نیست: شیراز در روزگار حافظ (شکوهمندی شهر ایرانی در قرون وسطی) نوشتۀ جان لیمبرت و با ترجمۀ عالی مرحوم همایون صنعتی‌زاده، انتشارات دانشنامۀ فارس، ۱۳۸۷. لیمبرت مدتی در ایران و شیراز زندگی و در این کتاب، تاریخ اجتماعی و سیاسی شیراز در قرن هشتم و اواخر قرن هفتم را شیوا و شیرین بیان کرده است. فصول کتاب اینها هستند: تاریخ شیراز تا پیروزی مغول‌ها. فروپاشی حکومت مغولان و جانشینان آنها در شیراز. دولت- شهر شیراز: ابواسحق اینجو و مظفریان. مردم و کوچه و بازار....
معرفی کتاب «مورّخ و تاریخ»
احسان طهماسبی
در اینجا کتابی سودمند، که چندی پیش مطالعه‌اش را به پایان رسانده‌ام، معرفی می‌کنم. نام آن مورخ و تاریخ است، نوشتۀ آرنولد توین‌بی و ترجمۀ حسن کامشاد که متنش حاصل دوازده گفتگوی جی. ر. اوربان و آرنولد جوزف توین‌بی در ۱۹۷۲- ۷۳ است. آرنولد توین‌بی در ۱۸۸۹ به دنیا آمد. تحصیلاتش را در رشتۀ تاریخ یونان و روم در دانشگاه آکسفورد به پایان رساند و همان‌جا به تدریس پرداخت. مشهورترین اثرِ وی مجموعۀ دوازده‌جلدی بررسی تاریخ است. دیگر آثار وی سفر به چین (۱۹۳۱)، رهیابی یک مورخ به دین (۱۹۵۶)، شرق به غرب (۱۹۵۸)، نگرانی بشر پس از مرگ (۱۹۶۸)، پار‌ه‌ای مسائل تاریخ یونان (۱۹۶۹)، شهرهای پویا (۱۹۷۰) و قسطنطین هفتم و جهان او (۱۹۷۲) است. اوربان را بهترین مصاحبه‌کنندۀ دنیای...
معرفی کتاب: رخداد مرگ به روایت تصویر، درآمدی بر شناخت گورستان دارالسلام شیراز
احسان طهماسبی
این کتاب حاصل حدود یک دهه پژوهش و ممارستِ مهدی پارسایی و فاطمه شهابی‌راد دربارۀ گورستان دارالسلام شیراز است. ساختار آن را مقدمه‌ای مفصل از مهندس سیدمحمد بهشتی، سه بخش اصلی، پیوست (وقف‌نامۀ دارالسلام)، منابع، و تصاویر رنگی تشکیل می‌دهند. در بخش اول با عنوان «دیار باقی و سنت‌های ایرانی» به اعتقادات ایرانیان دربارۀ مرگ و متوفیان و آیین‌های سوگواری پرداخته شده است. بخش دوم «شیراز» نام و اختصاص دارد به معرفی گورستان‌های تاریخی این شهر و آیین‌های زیارت اهل قبور. بخش سوم و پایانی کتاب «گورستان دارالسلام» است که خود به دو فصل «شناخت تاریخی» و «شناخت هنری» تقسیم...
آثار ایرانشهر [۳] (امام‌زاده داوود خرقه، فیروزآباد ـ فراشبند)
احسان طهماسبی
حدودِ بیست کیلومتر که از جادۀ کوهستانی فیروزآباد به سوی فراشبند پیش برویم، در دره‌ای خرّم، بقعه‌ای چشم‌نواز از سنگ و گچ می‌بینیم. بنا را «امام‌زاده داوود خرقه» می‌نامند و روستایی نیز به همین نام در کنارش شکل گرفته که اکنون به سبب گذرِ جوی آب و سایه‌سار بودنِ درختان کنارش، تفرجگاه شده است. بقعه در محوطه‌ای محصور و نیمه‌ویران قرار گرفته است و در نزدیکی ورودیِ آن سنگ قبرهایی، که قدمت برخی از آنها به قرن هشتم هجری می‌رسد، به چشم میخورد. بنا در سه اشکوب ساخته شده که هندسۀ اشکوب یکم و دوم چهارگوش و سومی هشت و...
آثار ایرانشهر [۲] (پیرِ رباط سروستان)
احسان طهماسبی
ویرانۀ مشهور به پیرِ رباط در یک کیلومتری شمال شهر سروستان قرار گرفته است. از این بنا اکنون فقط چهار جرز و یک طاق (چَفت) باقی مانده که در گذشته روی آنها گنبدی تکیه می‌داده است. مصالح اصلی آن سنگ لاشه و ملات گچ، و در ازاره‌ها سنگ تراش‌خورده و در محدودۀ زیر گنبد آجر به کار رفته است. در گوشواره‌ها و طاقچه‌ها آثاری از مقرنس به چشم میخورد. هر ضلع این چهارطاق ۱۲/۲۰متر طول و جرزها ۱/۴۰ متر ضخامت دارند. دهانۀ چَفت‌ها ۵ متر است و شیاری به عمق ۱۰ سانتیمتر در میان هر یک قرار گرفته که احتمالاً...
آثار ایرانشهر [۱] (حمام و خانه‌اربابی کوهنجان)
احسان طهماسبی
هدف از سلسله گفتارهایی با نام «آثار ایرانشهر» معرفی آثاری از ایران است که کمتر از آن سخن گفته شده و یا احتمالاً هیچ‌گاه در آثار مکتوب ذکری از آنها به میان نیامده است. بیشترِ این یادداشت‌ها حاصل تجربۀ دیداری و مطالعات میدانی نویسندۀ این سطور خواهد بود. همچنین شیوۀ نگارش مطالب مانند مقالات علمی نخواهد بود و بیشتر به صورت پاره‌های کوتاه نوشته می‌شود. حمام کوهنجان بخش کوهنجان با باغ‌های پر شمار در جنوب شرقی شیراز و غرب سروستان قرار گرفته است. در این آبادی که روستایی تاریخی بوده است، حمامی ساخته شده که حدود یک سده قدمت دارد....
طبقۀ همکف یا اول؟
احسان طهماسبی
شاید این رویداد برایتان آشنا باشد: به ساختمانی اداری یا پزشکی مراجعه کرده‌اید و به دنبال نشانی جایی می‌گردید، در برگۀ نشانی نوشته شده است طبقۀ اول، حالا شما به این فکر می‌کنید که منظورش اولین طبقه‌ای است که واردش شده‌اید یا آن را همکف حساب کرده و طبقۀ اول بالاتر است؟ وضعیتی دیگر را تصور کنید: وارد خانه‌ای قاجاری در یزد شده‌اید، پس از عبور از هشتی و راهرویی، که اندکی پایین‌تر از کوچه‌اند، وارد حیاطی می‌شوید که چند پله پایین‌تر است. دور تا دور حیاط فضاهایی می‌بینید که چند پله از سطح آن بالاترند، همچنین شماری پنجره در...
نظریۀ معماری چیست؟
احسان طهماسبی
در علوم تجربی، نظریه (تئوری) را دستگاهی می‌دانند برای آزمون فرضیه‌ها و تبیین واقعیات و پیش‌بینی نتایج تحقیق. در حوزۀ معماری، بحث دربارۀ نظریه ابعاد پیچیده‌تری دارد، به ویژه زمانی که با تاریخ معماری در هم می‌آمیزد. در اینجا می‌خواهیم با استفاده از دیدگاه هانو والتر کروفت این مقوله را بهتر بشناسیم. وی در مقدمۀ اثر خود به نام تاریخچه‌ای دربارۀ نظریۀ معماری، از ویترویوس تا اکنون (۱) این پرسش مطرح کرده که «نظریۀ معماری چیست؟» و کوشیده که این مفهوم را واکاوی و نسبت آن را با تاریخ معماری و مباحث زیبایی‌شناختی روشن کند. ادامۀ این نوشتار برداشتی است...
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
