ایزمئو (isMEO) مخفف مؤسسۀ ایتالیایی برای شرق میانه و شرق دور است. این مؤسسه دو دهه‌های ۱۳۴۰و ۱۳۵۰ش در ایران حضور داشته و در زمینۀ باستان‌شناسی، بررسی و مرمت بناها و محوطه‌های تاریخی ایران فعالیت چشم‌گیر داشته است. ایزمئو در ۱۹۳۳بنا به فرمان سلطنتی ایتالیا، برای پاسخی به نیاز سیاسی برای توسعۀ روابط فرهنگی با کل جهان آسیایی بنیان یافت. اما پس از جنگ جهانی دوم، از ۱۹۴۷، با تمرکز بر فعالیت‌های پژوهشی و علمی در زمینۀ باستان‌شناسی، زبان‌های شرقی و معماری، تحت ریاست پروفسور جوزپه توچی، فعالیت‌های خود را از سر گرفت.
ایزمئو کار خود را در ایران از ۱۹۵۶/۱۳۳۵ با انجام کاوش‌های باستان‌شناسی در سیستان و بلوچستان پیش می‌برد و سپس به اصفهان نیز پرداخت. در همین حال از ۱۹۶۴م/۱۳۴۳فعالیت‌های تعمیراتی بناهای تاریخی ایزمئو در اصفهان و فارس سرآغاز تحقیقاتی در زمینۀ تاریخ معماری در خلال مرمت گردید. در کنار کارهای باستان‌شناسی و مرمت، با تلاش ایزمئو قراردادهایی فرهنگی در زمینۀ معماری بین دانشکدۀ معماری دانشگاه رم و دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران و همچنین بین دانشگاه پلی تکنیک تورینو و دانشکدۀ معماری دانشگاه ملی (شهید بهشتی امروز) منعقد شد. برگزاری چندین سمینار، عضویت در کمیتۀ تهیۀ طرح جامع شهر یزد و بررسی و تعمیرات گنبد سلطانیه بخشی از دستاوردهای این ارتباط بوده است. پس از ۱۹۷۹با قطع اجباری همکاری در ایران و افغانستان، دامنۀ کار ایزمئو به کشورهای پاکستان، تایلند، نپال، اردن، عمان، یمن، سودان و ترکمنستان کشیده شد و دیگر امکان بازگشت این مؤسسه به ایران فراهم نشد. مؤسسۀ ایزمئو تا ۱۹۹۵حیات داشته و در همین سال به استناد قانونی از سوی مجلس ایتالیا، پس از ترکیب با مؤسسۀ ایتالیایی برای آفریقا (IIA) ، مؤسسۀ ایتالیایی برای آفریقا و شرق (isIAO) تشکیل شد دفتر آن در شهرهای میلان و راونا است و اکنون در ایتالیا و کشورهای دیگر فعالیت دارد.
کاوش‌های باستان‌شناسی
نخستین حضور و فعالیت ایزمئو در ایران در ۱۹۵۶/۱۳۳۵ با انجام کاوش‌های باستان‌شناسیِ سیستان به سرپرستی جوزپه توچی آغاز شد و به‌دست اومبرتو شراتو و مائوریتزیو توزی تا ۱۹۷۷/۱۳۵۷ ادامه یافت. کوه خواجه، قلعه تپه، زرانکا، قلعه سام و شهر سوخته محوطه‌های کاوش شده هستند. شراتو در مسجد جمعۀ اصفهان دست به کاوش گسترده زد و آثار مسجد سدۀ دوم هجری را به‌دست آورد و در زیر کف گنبد نظام‌الملکی آثاری از پیش از اسلام را آشکار ساخت.
مرمت‌ها
اما مهم‌ترین خدمات ایزمئو فعالیت‌های مرمتی است که در اصفهان و فارس به انجام رسید. میدان نقش جهان، عالی‌قاپو، چهل‌ستون، هشت‌بهشت و مسجد جمعۀ اصفهان. تخت جمشید، پاسارگاد و برخی بناهای کوچک‌ترِ فارس. گنبد سلطانیه و مسجد جمعۀ قزوین و دیگر بناها عرصۀ فعالیت ایزمئو به‌شمار می‌روند.
ایزمئو را می‌توان آغازگر مرمت علمی در ایران قلمداد کرد. به این نحو که پس از مطالعۀ اولیه ابتدا مستندات تصویری و نقشه‌های اثر تاریخی را تهیه کرده، به مطالعه و بررسی آن می‌پرداختند، سپس نحوۀ کار مرمت را مشخص کرده، توأمان اقدام به مرمت می‌کردند. سونداژ و گمانه‌زنی جزئی از روند مطالعات بنا بود و حین مرمت مطالعات در فاز جدیدی ادامه می‌یافت. مرمت نه فقط به عنوان اقدامی اجرایی برای استحکام بنا، بلکه فضایی برای مطالعۀ تاریخ معماری تلقی می‌شد.
از مهم‌ترین دستاوردهای ایزمئو در ایران تاریخ‌نامه‌هایی است که برای برخی بناهای تاریخی در ایران نگاشته اند. مسجد جمعۀ اصفهان و عمارت عالی قاپو از جملۀ آنهاست.
برگرفته از: گزارش‌ها و انتشارات ایزمئو و دانشنامۀ ایرانیکا
ادامه دارد ...
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
