پیامدهای نو-اروپامحوری و علم برای تاریخنگاری هنر و معماری اسلامی
محمدمهدی طاهری
پیامدهای نو-اروپامحوری و علم برای تاریخنگاری هنر و معماری اسلامی[1] سامر عکاش مقدمه اخیراً کتابی گرانقدر در دو جلد با عنوان دستک معماری و اسلامی[2] به‌ویرایش فینبر فلاد[3] و گلرو نجیب‌اوغلو[4] چاپ شده است که حاصل همکاری بی‌سابقۀ دانشوران ممتاز این حوزه برای نقد و بازتعریف چارچوب‌های قدیمی هنر و معماری اسلامی در بستر معانی و معادله‌هایی تازه هست.[5] مقدمۀ مفصلی که فلاد و نجیب‌اوغلو بر کتاب نوشته‌اند روایتی دقیق و منسجم از شاخص‌های روش‌شناختی و مفهومی رشته عرضه میکند و نیز به مسئله‌های اساسی رشته می‌پردازد که از بدو تولدِ حوزه همراه آن بوده‌اند. عمدۀ مباحث آنها در...
پیشنهادی برای جای‌نام‌شناسی تاریخی اهواز
روح‌الله مجتهدزاده
اهواز، زادگاه و سکونتگاهم، در بیست سال اخیر یکی از موضوعات اصلی مطالعاتم بوده؛ زمانی که این مطالعات را، به توصیه و راهنمایی استاد فرزانه زنده‌یاد باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی (ره)، آغاز کردم، مطالعه از منظر تاریخ شهر و معماری درباب اهواز بسیار اندک و به‌واقع ناچیز بود. خوشبختانه در سالهای اخیر، به یمن دوره‌های تحصیلات تکمیلی شهرسازی و مطالعات معماری و حضور جمع زیادی از دانشجویان اهوازی یا تحصیل‌کردة اهواز در این دوره‌ها، پژوهش درباب تاریخ شهر و معماری اهواز گسترش کمّی و کیفی مطلوبی یافته و شاید دیر نباشد روزی که بتوان مطالعه درباب اهواز را نیز، چون شهرهای...
تاریخ هنر و نهادهایش: بنیادهای یک رشته (۱) | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
الیزابت منسفیلد، استاد تاریخ هنر در دانشگاه ساوت در سوانی امریکا، در این کتاب، مقالاتی را بر محور موضوع بررسی رشته‌ی تاریخ هنر را از طریق نهادهایش گرد آورده است. او معتقد است نهادها و مؤسسات مربوط به تاریخ هنرند که معیارهای متداول در تاریخ هنر را به‌وجود می‌آورند. پرسش اصلی این کتاب نیز پرسش از چیستی تاریخ هنر است؛ اما به طرزی متفاوت با دیگر کتاب‌ها. این پرسش صرفاً پرسشی فلسفی یا روشی نیست؛ بلکه پرسشی معطوف به متن عالم حرفه‌ی تاریخ هنر است.
تعریف روایت در شهرسازی | گزیده‌ای از «چرخش روایی در شهرسازی: مرور انتقادی»، نوشته‌ی لیون امیل
در ادبیات پژوهشی حاکم بر چند دهه‌ی گذشته، اصطلاحاتی نظیر «گفتمان»، «بلاغت»، «قصه»، «پنداشت»، «افسانه»، «تصور» و «قصه‌گویی» بی هرگونه تمایز روشنی در نحوه‌ی استفاده، اغلب مترادف یکدیگر به کار رفته‌اند. در نتیجه، گرچه شاهد شمار قابل توجهی نوشتار نظریه‌ی شهری درباره‌ی روایت و شهرسازی هستیم، چندان روشن نیست که این پژوهش‌های متنوع چه ارتباطی با یکدیگر دارند.
تاریخ معماری چیست؟(۳) | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
سه نظرگاه گوناگون در خصوص مفید پنداشتن تاریخ معماری وجود دارد. نگاه نخست متعلق به زِوی است. وی سیاق‌مدار است و توجه به سیاق تاریخی را زمینه‌ساز بهره‌گیری از ترکیب‌ها و طرحها و تزیینات گذشته می‌داند. نظر دوم مربوط به می‌یون است. او معتقد است تاریخ معماری داشته‌های بسیاری برای آموزش به معماران دارد؛ اما مسئله این است که دانش تاریخی سخت تحت تأثیر محدودیت‌های تاریخ‌نگاشت است. نظر سوم از آنِ تافوری است که دیدگاهی انتقادی دارد.
تاریخ معماری چیست؟(۲) | (پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر)
مهرداد قیومی بیدهندی
رویکرد دیگر جغرافیا و فرهنگ است. این رویکرد نتیجه‌ی تفکری است که تاریخ معماری هر ملت را حوزه‌ی معرفتی مستقلی می‌داند که می‌توان آن را مستقل از دیگر حوزه‌ها مطالعه کرد. مثلاً تاریخ معماری یک ملت معاصر ممکن است شامل قلمروهایی شود که پیشتر مستقل بوده‌اند یا شامل مناطق متمایز زبانی‌ای شود که تاریخ معماری‌شان در دل گروه ملی یکپارچه و بزرگتری محقق شده است. مهاجرت و استعمارگری و نیز مرزبندی‌های سده‌ی اخیر در این رویکرد تاریخ‌نگاشت معماری اثر دارد.
شهرهای بیابان‌زا
امید شمس
بیابان با کویر فرق دارد. بیابان جایی است پهناور که میانگین سالانه‌ی بارش آن از ۵۰ میلی‌متر کمتر است. در بیابان گاه تا چند سال باران نمی‌بارد؛ اما یک‌باره طی چند ساعت آسمان همه‌ی دلش را خالی میکند. در عوض، بیابان حدود ۱۰۰ برابر بارش سالانه تبخیر و تعرق دارد. بیابان بسیار کم‌آب و کم‌گیاه است یا به‌کلی آب و گیاه ندارد. در مقابل، کویر یا همان که نمکزارش می‌نامیم، پست‌ترین جای بیابان است. آب در کویر بخار میشود و چنان نمک بر جای می‌گذارد که دیگر فقط به گونه‌های گیاهانی غیر زراعی مجال روییدن می‌دهد.
تاریخ معماری چیست؟ | (پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر)
مهرداد قیومی بیدهندی
تاریخ معماری چیست؟ مقدمه‌ای است بر مباحث نظری‌ای که نویسندگان تاریخ معماری و خوانندگان آثار مورخان معماری با آن مواجه میشوند. در این کتاب، از مباحث مهمی سخن می‌رود که در طی تاریخِ تاریخ معماری در سده‌ی اخیر مطرح شده و تاریخ معماری را به وضع کنونی آن رسانده است. این مباحث در کتاب به‌اختصار مطرح شده و هدف این بوده است که سررشته‌ای از آنها در اختیار مخاطبان اصلی کتاب، یعنی دانشجویان و محققان تاریخ معماری، گذاشته شود.
معرفی طرح لئون کری‌یر و جمشید سپهری برای تنب کوچک
به نظر می‌رسد ساخت‌وساز شهری ایران در جزایر سه‌گانه‌ی تنب کوچک و تنب بزرگ و ابوموسی میتواند از تنش‌ها بر سر این جزایر بکاهد. بر همین اساس، لئون کری‌یر، معمار و شهرساز اهل لوکزامبورگ، و جمشید سپهری، شهرساز ایرانی‌ـ امریکایی، تصمیم گرفتند که طرحی آزمایشی را پدید آورند و با آن نشان دهند که از نظر آنها شکل شهری جدید و در عین حال سنتی در تنب کوچک، کوچک‌ترین جزیره‌ی خلیج فارس، چه میتواند باشد.
زبان تاریخ هنر | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
سلسله کتاب‌های «مطالعات دانشگاه کیمبریج درباره‌ی فلسفه و هنرها» میدان بحث مشترک فلسفه و رشته‌های مرتبط با نقد تاریخ هنر و ادبیات و فیلم و موسیقی و نمایش است. هدف این مجموعه پیشبرد هر دو حوزه‌ی نقد و دستاوردهای فلسفی است. زبان تاریخ هنر، نخستین مجلد از این مجموعه، حاصل تأملات شماری از فیلسوفان و مورخان نامدار هنر درباره‌ی پرسش‌هایی است که از تلاقی و پیوند زبانِ تاریخ هنر و اثر هنری ناشی شده است.
آرنای لوتِسیا، نشانی از ویکتور هوگو بر پاریس: وجوه فراموش‌شده‌ای از هوگو (۳)*
مهسا پوراحمد
از عصری صحبت میکنیم که یافته‌های باستان‌شناسی چندان برای افکار عمومی مهم نبود و بیشتر توجه باستان‌شناسان، کلکسیونر‌ها و عتیقه‌فروشان و سکه‌شناسان را جلب میکرد. در آن زمان، محققی به نام شارل رید [۴۴] اصلی‌ترین بازیگر میدان برای جلب توجهات به این محوطه و برانگیختن مباحث مرتبط با آن و انجام تلاش‌های بسیار برای حفظش بود. مورخانی دیگر نیز نظیر آنری مارتن [۴۵] از اصلی‌ترین همراهان شارل رید در نگارش مقالاتی در باب شناساندن و احیای آرنا بودند.
آرنای لوتسیا، نشانی از ویکتور هوگو بر پاریس: وجوه فراموش‌شده‌ای از هوگو (۲) *
مهسا پوراحمد
سخن از تاریخ و سیاست فقط در نوشته‌های هوگو به چشم نمی‌آید؛ او سخنوری بی‌باک نیز بود، اما نه با قصد بازی با کلمات. او در پی اثرگذاری بر جامعه و سیاست‌مردان بود؛ به‌ویژه در دهه‌ی ۱۸۴۰، که هم به عضویت آکادمی فرانسه درآمده بود و هم شاه وقت، لویی فیلیپ، به سبب احترامی که برایش قائل بود، وی را روانه‌ی مجلس سنا کرد. پس از قیام سال ۱۸۴۸، و تا پیش از کودتای ناپلئون سوم در ۱۸۵۱، هوگو به جمع جمهوری‌خواهان پیوسته بود و از برچیده‌شدن بساط سلطنت خوشحال.
آرنای لوتسیا، نشانی از ویکتور هوگو بر پاریس: وجوه فراموش‌شده‌ای از هوگو (۱)
مهسا پوراحمد
۲۲ مه سالگرد درگذشت ویکتور هوگو بود. ویکتور هوگویی که شاید برای خیلی از ما رمان‌نویسی قهار باشد. حال آنکه رمان‌نویسیِ صرف را شاید بتوان آخرین دغدغه‌ی او در حوزه‌ی نویسندگی دانست. زمانی که هوگو در مه ۱۸۸۵ از دنیا رفت و روزنامه‌نگاران دست به قلم شدند تا در مدحش بنویسند، نمی‌دانستند از کجا شروع کنند. چگونه می‌شد دغدغه‌های فردی و مدنی هوگویی را که قهرمان ملی میدانستند در چند جمله یا پاراگراف خلاصه کنند؟ باید از کجا شروع می‌کردند؟
پانوفسکی و بنیادهای تاریخ هنر | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
در دوران معاصر، هیچ کس به اندازه‌ی اروین پانوفسکی در تاریخ هنر اثرگذار نبوده است. با اینکه او در نزد مورخان هنر مشهور است، او را چنانکه باید نمی‌شناسند. نویسنده‌ی کتاب، مایکل آن هالی، مدیر پیشین پژوهش و برنامه‌های علمی مؤسسه‌ی هنر کلارک امریکا، می‌خواهد خوانندگان انگلیسی‌زبان را با نوشته‌ها و افکار پانوفسکی در سالهای ۱۹۱۵ تا ۱۹۲۵ آشنا کند؛ اما فراتر از آن، بر آن است که ریشه‌های فکری و بنیادهای معرفت تاریخ هنر معاصر را بکاود.
حیات ذهنی مورخ معماری: بازگشایی پرونده‌ی تاریخ‌نگاشت اولیه‌ی معماری مدرن | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
گوورک هارطونیان، استاد ایرانی‌تبار معماری در دانشکده‌ی هنر و طراحی دانشگاه کانبرا، استرالیا، در این کتاب، تاریخ‌نگاشت اولیه‌ی معماری مدرن را با نگاهی دیگر بررسی کرده است. کتاب مبتنی بر این نظر است که عمل معمار، اعم از طرح‌های ساخته و نساخته و نوشته‌هایش، نقشی مؤثر در عالم ذهنی مورخ دارد. نویسنده دو هدف را در کتاب دنبال میکند: نخست، مشخص کردن اینکه چگونه تاریخ معماری مسیر خود را از سنت‌های تاریخ هنر جدا کرده است؛ دوم، ویژگی‌های موضوع نهادین تاریخ معماری.
گزیده‌ای از رمان ظرافت جوجه‌تیغی؛ گسیختگی و پیوستگی
وقتی ما دری را باز میکنیم، به فضا کیفیتی تنگ‌نظرانه می‌دهیم؛ به گسترش شکوفایی آن لطمه می‌زنیم و در آن شکافی نسنجیده با ابعادی نامتناسب پدید می‌آوریم. اگر خوب فکر کنیم، درک میکنیم که چیزی زشت‌تر از دری باز وجود ندارد. در اتاقی که چنین دری قرار دارد، نوعی گسیختگی چشم‌آزار، که یگانگی فضا را می‌شکند، پدید می‌آید. در اتاق مجاور هم، این در نابجا افسردگی، فاصلهای نامتناسب و احمقانه در منتهای فضای درون، که بهتر بود دیواری سراسری باشد، ایجاد میکند.
عیش و خرمی شهر صبایم آرزوست: نگاهی بر گذشته‌ی باغ‌های راه شمیران، از عشرت‌آباد تا خرم‌آباد (۲)*
مهسا پوراحمد
باغ عشرت‌آباد به همت و زیر نظر محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه، در اراضی شرقی جاده‌ی شمیران (خیابان شریعتی)، و بنا بر اقوال، بر اراضی راه قدیمی‌تر شمیران بنا شد که آغازش دروازه شمیران بود و پایانش قصر قاجار.عشرت‌آباد که با عنوان «پارک دولتی» نیز شناخته می‌شد، بنا به گفته‌ی اعتمادالسلطنه مجموعه‌ای بود از «عمارات بدیع و ابنیه‌ی رفیع و کاخ‌های وسیع و کوشک‌های صنیع».
جستار چهارم از پنج جستار در باب نقش معماری و شهر در رمان یوسف‌آباد، خیابان سی‌وسوم، نوشته‌ی سینا دادخواه [۴]| نازنین عارف‌کیا
آخرین راوی رمان، دختری بیست‌ساله به اسم نداست که نام او نیز مانند سه شخصیت دیگر، از بخش اول تا چهارم بارها تکرار شده و در تمام بخش‌های دیگر حضور دارد. تجربه‌ی ندا در مواجهه با شهر و بناها قدری متفاوت با بقیه‌ی راویان است؛ چرا که مسیر زندگی او نیز تفاوت‌های زیادی با باقی شخصیت‌ها دارد. او که دوران نوجوانی خود را، مانند سامان، در شهرک اکباتان گذرانده، زمانی ناچار به کوچ همراه خانواده‌اش شده و به بندرعباس می‌رود.
تاریخ هنر: مفاهیم اصلی | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
در این کتاب، بیش از دویست مفهوم اصلی تاریخ و مباحث نظری هنر و فرهنگ تجسمی به‌صورتی روشمند و سامانمند و بحث‌انگیز گرد آمده است. در نوشته‌های تاریخ هنر، مفاهیم و اصطلاحات بسیاری به کار می‌رود. برخی از این مفاهیمْ خاصِ رشته‌ی تاریخ هنر نیست و دانستن آنها در زمره‌ی دانش عمومی دانشجویان و محققان این رشته است؛ مانند توضیح ، تحلیل، تفسیر.
دست‌خط آدمی | گزیده‌ای از «وعده‌ی دیدار در تاریخ: شکل‌هایی از مواجهه با کتاب‌های دست چندم»، نوشته‌ی سیدفرزام حسینی
«دست‌خط آدمی، امضای او، برای من نشانی از حیات است، حیاتِ کتاب و لمس دستی از گذشته، که وقتی کتاب را ورق می‌زنم، یقین پیدا می‌کنم پیش از من دست‌کم یک نفر این کتاب را اگر نخوانده، حداقل تورق کرده، و این حیات فرضی اما حتماً حقیقی، ماشین تخیلم را به راه می‌اندازد. زمان را برش می‌زنم و مکان را می‌گردم در گذشته به دنبال کسی که این کتاب دستش بوده و همزمان آینده را هم خیال می‌کنم که این کتاب در دستِ دیگری خواهد بود و آیا او هم به من فکر خواهد کرد؟
نظری اجمالی بر کاربردِ دانشِ تاریخ در مطالعه‌ی آثارِ باقیه‌ی معماریِ ایران (۲)
احسان طهماسبی
معماری دانشی میان‌رشته‌ای است، از این رو، روش تحقیق در این حوزه بسته به موضوع و رویکرد میتواند کمّی یا کیفی یا ترکیبی از این دو باشد. هنگامی که موضوع تاریخ معماری است، رویکردها به حوزه‌ی تاریخ، باستان‌شناسی، و هنر نزدیک میشود. برای مثال، نسرین گلیجانی مقدم پنج نوع نگرش را در تعریف تاریخ معماری بیان میکند: تاریخی، معمارانه، هنرشناسانه، باستان‌شناسانه، و تشبیهی.
آرمان‌ها و بت‌ها: مقالاتی درباره‌ی ارزش در تاریخ و هنر | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
این کتاب مجموعه‌ای از مقاله‌های ارنست گومبریش (گامبریچ) درباره‌ی برخی از مباحث نظری تاریخ هنر است. گومبریش از نظریه‌پردازان برجسته‌ی تاریخ هنر و نیز از مورخان شاخص هنر در روزگار ماست. از نظر نویسنده، آرمان‌هایی که به صورت مطلق (بت) درمی‌آیند امکان پژوهش و درک حقیقت درباره‌ی ارزش‌های موجود در تاریخ هنر را سلب میکنند. موضوع کتاب، «تاریخ هنر»، در دو بخش آن، یعنی «تاریخ» و «هنر»، ظهور یافته است.
پل کماکان معلق؛ متن گفتار در نشست «پل سفید از قاب تاریخ و هویت شهری»
روح‌الله مجتهدزاده
از دوست و همکار خوبم جناب دکتر بحرانی‌پور تشکر می‌کنم که دعوت ما را پذیرفتند و در آخرین نشست از مجموعه نشست‌های نمایشگاه «پل سفید؛ نقطه آغاز» همراه و یاریگرمان بودند. صحبت‌های جناب دکتر از این جهت که بسیار عالمانه و دقیق ایراد شد کار بنده را مشکل ساخت، چون گمان نمی‌کنم بتوانم با عمق و دقتی که ایشان سخن گفتند، سخن بگویم؛ اما از جهتی هم کار را برای من آسان کرد، چون به خوبی بستر تاریخی موضوع و اهمیت پدیده پل در تاریخ اهواز را تبیین کردند و نشان دادند که هویت شهری اهواز چگونه از دیرباز با...
عیش و خرمی شهر صبایم آرزوست: نگاهی بر گذشته‌ی باغ‌های راه شمیران، از عشرت‌آباد تا خرم‌آباد(۲)
مهسا پوراحمد
در بخش اول یادداشت، از اقدامات شهرداری در سال ۴۸ و ۴۹ برای خرید باغ قیطریه و تبدیلش به پارکی برای مردم گفتیم و از پیشنهادی این‌چنین درباره‌ی تبدیل باغ عشرت‌آباد به باغی عمومی. از مزایای عمومی‌شدن عشرت‌آباد و منافعی که برای محله‌ی باغ صبا دارد گفتیم و به تاریخچه‌ی باغ صبا پرداختیم و از باغ‌های همسایه‌‌اش یاد کردیم. اکنون برسیم به عشرت‌آباد و عیش‌آباد و قصر قاجار.
سفر به ناکجای ایده‌ها | مروری بر کتاب «نزدیک ایده: درباره‌ی مکان‌ها و نامکان‌هایی که در آنها فکر میکنیم»
علی طباطبایی
نزدیک ایده کتابی است درباره‌ی مکان‌ها و نامکان‌هایی که در آنها فکر میکنیم. این کتاب که گردآوری زیمونه یونگ و یانا مارلنه مادر است را ستاره نوتاج از زبان آلمانی به فارسی برگردانده و نشر اطراف منتشر کرده است.
تاریخ هنر و روش‌هایش: گلچین انتقادی | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
اريک فرني در این کتاب چشم‌اندازي از روش‌هاي به‌کاررفته در تاریخ هنر و نیز بررسي سير تحول این روش‌ها و تأثیر هریک از آن روش‌ها در تاریخ‌نویسی هنر ارائه میکند. او آثار تاريخ‌نويسان برجسته و مؤثر هنر را، که با نگاه‌هاي متفاوت و گوناگوني نوشته شده، گرد آورده و تحلیل روش‌شناختی کرده و از این طریق، کتاب را مرجعی برای دانشجویان دوره‌ی کارشناسی و استادان آنان در خصوص پرسش‌ها و ابهامات متداول ساخته است.
«گزارش‌ها، پلان‌ها و نقشه‌های طرح مجموعه شهستان پهلوی» | معرفی سند
این سند دربردارنده‌ی گزارش مطبوعاتیِ انگلیسی زبانی از روز آغاز این پروژه، و همچنین گزارشی از شرکت لولین دیویس (Llewelyn-Davies) است که پروژه و اجزائش را با نقشه و تصاویری کمتردیده‌شده به زبان انگلیسی و فارسی معرفی میکند و میتواند جزئیاتی از برنامه‌ریزی‌ها و طرح مجموعه را به مطالعات پیشین بیفزاید. متن پیش‌رو نتیجه‌ی بررسی و دسته‌بندی مکتوبات فارسی و ترجمه‌ی مکتوبات انگلیسی موجود در این سند است.
نظری اجمالی بر کاربردِ دانشِ تاریخ در مطالعه‌ی آثارِ باقیه‌ی معماریِ ایران (۱)
احسان طهماسبی
برای تحقیق در معماری ایران، فقط اتکاء به شناخت کالبدی آثار کافی نیست و به برخی دیگر از حوزههای دانش نیز نیازمندیم. به ویژه، هنگامی که موضوعِ مطالعه آثاری متعلق به سدههای دور باشد، مسائل پیچیده‌تر خواهد شد، زیرا از یک سو، معمولاً با بناهایی متروک یا ویران مواجه‌ایم که خواندنِ همه‌ی ویژگی‌های معماری آن دشوار است و از سویی دیگر، مستندات و شواهد فراوانی از آنها به‌جا نمانده.
صناعات و حکمت الهی در کتاب مقدس عبری [۱] | سمیه جلالیان
یکی از موضوعاتی که در مطالعه‌ی هنر و صناعت در کتاب مقدس جلب توجه میکند ارتباط هنر و حکمت الهی است. حکمت یکی از اسما و صفات یهوه (YHWH / خدای بنی اسرائیل) است. در کتاب مقدس او منبع حکمت معرفی شده است. در کتاب امثال آمده است: «زیرا یهوه حکمت عطا میکند، و از دهان او علم و خرد برون می‌گردد.» خردمندی یوسف، حکمت یوشع(Joshu) و سلیمان نیز موهبتی الهی بوده است. علاوه بر این، تورات در نظر برخی عرفای قباله (Kabbalah) کتاب حکمت الهی است. راز زندگی خداوند در تورات است و نظم آن اساس نظم جهان است.
جستار پنجم (پایانی) از پنج جستار در باب نقش معماری و شهر در رمان یوسف‌آباد، خیابان سی‌وسوم، نوشته‌ی سینا دادخواه [۵] | نازنین عارف‌کیا
در چهار جستار پیشین، به بررسی تصویر شهر در داستان یوسف‌آباد، خیابان سی‌وسوم نوشته‌ی سینا دادخواه پرداختیم. نویسنده در این متن با بهره‌گیری از نشانه‌های تصویری مشترکی میان خود و خوانندگان اثر، روایت چهار شخصیت را در شهر تهران ارائه می‌دهد. می‌توان چنین تعبیر نمود که در این روایت‌ها، هویت تهران در محدوده‌ی ادراک بصری و نیز تجربه‌ی زیسته‌ی ساکنان خود شکل گرفته و با وارد نمودن خواننده به فضاهای شهری و معماری، برای آنها تصویر میشود. تهرانِ سامان ـ
نظریه برای تاریخ هنر | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
این کتاب مقدمه‌ای است بر نظریه‌ی انتقادی با تکیه بر چرایی و چگونگی اثر آن در تاریخ هنر. در دهه‌های اخیر، نظریه‌های متنوعی در تاریخ هنر مطرح شده است. برخی از نظریه‌ها، از جمله نظریه‌های زبان و جنسیت، به مباحثی اساسی در تاریخ هنر تبدیل شده است. امیرلینگ، استاد هنرهای معاصر در دانشگاه کارولینای شمالی، در ابتدای کتاب اجمالاً به رویکردهای متفاوت تاریخ هنر پرداخته؛ سپس نظریه‌ی انتقادی را، که با زبان‌شناسی و پدیدارشناسی قرابت دارد، به منزله‌ی یکی از مباحث مطرح در حوزه‌ی زیبایی‌شناسی، معرفی کرده است.
جستار چهارم از پنج جستار در باب نقش معماری و شهر در رمان یوسف‌آباد، خیابان سی‌وسوم، نوشته‌ی سینا دادخواه [۴] | نازنین عارف‌کیا
آخرین راوی رمان، دختری بیست‌ساله به اسم نداست که نام او نیز مانند سه شخصیت دیگر، از بخش اول تا چهارم بارها تکرار شده و در تمام بخش‌های دیگر حضور دارد. تجربه‌ی ندا در مواجهه با شهر و بناها قدری متفاوت با بقیه‌ی راویان است؛ چرا که مسیر زندگی او نیز تفاوت‌های زیادی با باقی شخصیت‌ها دارد. او که دوران نوجوانی خود را، مانند سامان، در شهرک اکباتان گذرانده، زمانی ناچار به کوچ همراه خانواده‌اش شده و به بندرعباس می‌رود.
گزیده‌ی متن؛ به مناسبت روز سعدی
صبح به اتفاق یاران به زیارت آرامگاه حافظ و از آن پس به ساختمان مقبره‌ی سعدی شتافتیم. نخست در مدخل اللّه‌اکبر طاق دروازه‌ی قرآن را تماشا کردیم. [...] بر نیّت خیر بانی و مشوق دعای خیر کردیم و روحاً مسرور و محظوظ شدیم. ساختمان سعدیه را معاینه کردیم. [...] ساختمان پیشرفت بسیار کرده و فقط سقف گنبد بزرگ باقی مانده و الّا سفت‌کاری به‌کلی پایان یافته و بسیار مجلل و زیبا شده است.
گزیده‌ی متن؛ به مناسبت روز سعدی
هم‌خون بودن و خون ملی یعنی چه؟ کسی چه خبر دارد که در عروقش چه خونی جریان دارد؟ این همه ادوار که بر ما گذشته، این همه حوادث چگونه به ما مجال می‌دهد که اجداد خود را بشناسیم و بدانیم که به که می‌رسیم؟ [...] پس ملاحظه‌ی نژاد اساس وحدت ملیت نمی‌شود. [...] بودن تحت لوای یک سلطنت واضح است که اساس وحدت ملیّت نیست؛ چنانکه اهل هندوستان و انگلستان تحت لوای یک سلطنت هستند؛ ولی از یک ملّت نیستند.
آیا تاریخ هنرْ جهانی است؟ | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
کتاب آیا تاریخ هنر جهانی است؟ مجلد سوم از مجموعه‌ی هفتگانهای است با عنوان «هم‌اندیشی‌های هنر»، که به کوشش جیمز الکینز فراهم آمده است. هدف اصلی از این دوره عرضه‌ی آخرین نظرها درباره‌ی حوزههای نظری گوناگون هنر است. کار تهیه‌ی هر مجلد با میزگردی آغاز شده که متن تحریرشده‌اش را در انتهای مجلد ذیربط عرضه کرده‌اند. هر مجلد با مقدمه‌ای درباره‌ی کلیت و اصول و فروع موضوع آن مجلد آغاز میشود. در پی آن، فصل یا فصولی درباره‌ی «مبادی» آن مبحث می‌آید.
عیش و خرمی شهر صبایم آرزوست: نگاهی بر گذشته‌ی باغ‌های راه شمیران، از عشرت‌آباد تا خرم‌آباد(۱)
مهسا پوراحمد
راستش را بخواهید، ساخت مسجد پارک قیطریه و مباحث مرتبط با آن جرقه‌ای شد برای نگارش این متن. در روزهایی که شهرداری و شورای شهر، موافقت با پس دادنِ محوطه‌ی مسجد به پارکی که برای مردم است را تلاش برای ایجاد جو روانی می‌خواند، در سابقه‌ی اخبار جلسات انجمن شهر تهران به مطلبی رسیدم که توجهم را جلب کرد: پیشنهادِ تبدیل باغی در تصرف ارتش به باغی عمومی.
دو پاره از اسناد تعمیرات آرامگاه شیخ فریدالدین عطار نیشابوری | معرفی اسناد
فعالیت «انجمن حفظ آثار باستانی و ملی نیشابور» (شناسه ۲۲۴۶۹۲۲- کتابخانه ملی ایران) انجمن حفظ آثار باستانی و ملی نیشابور در بهمن ۱۳۲۹ به منظور «احیای آثار بزرگان نامی نیشابور» و «ساختن آرامگاه و بقاع شایسته و آبرومند جهت ایشان» و «تجلیل نام آنها به‌وسیله‌ی نشر مصنفات و مؤلفات آنان» و «جلب مساعدت مادی و معنوی علاقمندان» تأسیس شد. تا سال ۱۳۳۲ انجمن مذکور با همکاری انجمن آثار ملی، اداره‌ی حفاظت آثار تاریخی، اداره‌ی اوقاف و استانداری خراسان، وجوهی را برای تجدید بنای آرامگاه عطّار گردآوری کردند.
جستار سوم از پنج جستار در باب نقش معماری و شهر در رمان یوسف‌آباد، خیابان سی‌وسوم، نوشته‌ی سینا دادخواه [۳]| نازنین عارف‌کیا
روایت سوم رمان، با توصیف‌های دقیق حامد نجات پیش می‌رود؛ عکاس چهل‌ساله‌ای که سالها دور از وطن و در نیویورک زندگی کرده و حالا به تهران بازگشته و به تدریس زبان و برگزاری نمایشگاه‌های عکاسی مشغول است. نگاه حامد به شهر، دقیق‌تر از نگاه سه راوی دیگر داستان است. او نه تنها خیابانها و بناهای جداره‌ی آنها را به دقت می‌بیند و توصیف میکند، بلکه با ورود به فضاهای داخلی نیز از مهارت تصویرسازی و قاب‌بندی خود استفاده کرده و شمایل فضایی که در آن قرار گرفته را با بیشترین جزئیات به خواننده منتقل میکند.
تاریخ هنر در برابر زیبایی‌شناسی | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
این کتاب مجلد نخست از مجموعه‌ی هفتگانهای است با عنوان «هم‌اندیشی‌های هنر»، که به کوشش جیمز الکینز فراهم آمده است. هدف اصلی از این دوره عرضه‌ی آخرین نظرها درباره‌ی حوزههای نظری گوناگون هنر است. کار تهیه‌ی هر مجلد با میزگردی آغاز شده است که متن تحریرشده‌اش را در انتهای مجلد ذیربط عرضه کرده‌اند. هر مجلد با مقدمه‌ای درباره‌ی کلیت و اصول و فروع موضوع آن مجلد آغاز میشود. در پی آن، فصل یا فصولی درباره‌ی «مبادی» آن مبحث می‌آید.
تقریظ کتاب تعامل مرمت و تاريخ معماری در ايران
مهرداد قیومی بیدهندی
انسان‌ها از دیرباز شغل‌ها و علایق و مشغولیت‌هایی گوناگون داشته‌اند. برخی از این پیشه‌ها و مشغولیت‌ها به تنظیم محیط طبیعی و دست‌کاری در آن و تغییر دادن آن برای ایجاد مکانی برای زندگی مربوط بوده است. انسان‌ها در طی تاریخ، از روزگار غارنشینی تا امروز، مکان‌هایی برای زندگی خود فراهم آوردهاند. رفته‌رفته پیشه‌هایی برای این منظور پدید آمده و برخی از این پیشه‌ها به ایجاد این مکان‌ها معطوف بوده است. اما جهان در تغییر مدام است؛ همه چیز در معرض فرسودگی است و رو به مرگ دارد.
مسجد در شهر ایرانی؛ به خاطر مجادله‌ی اخیر بر سر جای مسجد | حمیدرضا خوئی
مسجد ایرانی -به‌جز دوران اخیر- در میان زندگی شهری نشسته بود. در ایرانْ مسجدْ چون کوشکِ میان باغْ برپا نمی‌شد و چهره‌ی بنایی منفرد در میان فضای باز شهری و برون شهریْ به خود نمی‌گرفت. مطلب منحصر به ایران نبود. در شهرهای مسلمین جهان هم این رویه کم و بیش ساری بود- منتها در ایران عمومیت داشت و معمولاً قاعده‌ی قطعی بود.
جستار دوم از پنج جستار در باب نقش معماری و شهر در رمان یوسف‌آباد، خیابان سی‌وسوم، نوشته‌ی سینا دادخواه [۲] | نازنین عارف‌کیا
لیلا جاهد، چهل‌ساله، زنی ساکن تهران است که سالهای پیش و پس از انقلاب را تجربه نموده و خاطرات متفاوتی از این دو دوره دارد. نویسنده با بسط دادن مدت زمان زیستِ لیلا در دو دوره‌ی تاریخی، تلاش در خلق تفاوتهایی در شخصیت او دارد که وقایع بخش دوم رمان نیز در راستای همین تغییرات است. لیلا در مقام راوی این بخش، از مکان‌های متفاوتی در شهر تهران یاد میکند؛ مکان‌هایی که بستر اتفاقات متفاوت و حتی متضادی نیز هستند.
هنر و تاریخ‌هایش: گزیده‌ی متون | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
کتاب گزیده‌ای است از متون اصلی تاریخ هنر؛ مجموعه‌ای از ۸۹ متن، بر محور یکی از مهمترین مفاهیم بنیادی در تاریخ هنر، یعنی «معیار» (کانن). این مجموعه حاوی گزیده‌ی متون و اسناد مهم تاریخ هنر در دو سده‌ی اخیر و استفاده‌ی نظریه‌های انتقادی معاصر از چنین اسنادی برای نقد معیارهای مقبول تاریخ هنر و تشکیک در اساس آنهاست. این کتاب خلاصه‌ای است از مجموعه‌ی شش‌جلدی دانشگاه ییل برای درس تاریخ هنر، که برای دانشجویان کارشناسی دانشگاه آزاد امریکا تهیه شده است.
درختان بی‌پناه/ لبخند رهگذران | رضا هادی‌نژاد
ردیف درخت‌هایش شبیه پارک‌های امروزی نیست. حتی درختانش هم آن چنار‌های همیشگی تهران نیستند. درخت‌های قطور، شیب‌های تند و مسیرهای منحنیِ بین این درخت‌ها حال و هوای دیگری به اینجا داده است. اینجا پارک مهجور اما باوقار قیطریه است. پارک قیطریه و تاریخش چند روزی است که بر سر زبان‌ها افتاده. این پارک در خاطره‌های بسیاری حضور دارد. درست یا نادرست، بسیاری اینجا را به‌عنوان محل اقامت «امیر‌کبیر» می‌شناسند. بسیاری هم اینجا را با تپه‌ی باستانی و گور‌های چند هزارساله‌اش می‌شناسند.
فرامرز اصلانی و «آهوی وحشی»
بابک خضرائی
وقتی فرامرز اصلانی، در اواسط دهه‌ی پنجاه ه.ش، پس از تحصیل و کار در لندن و لس‌آنجلس، به تهران بازگشت، فضای فرهنگی کشور بسیار حافظانه بود؛ از شاملو که در ۱۳۵۴ به‌قول خودش یک «روایت» از دیوان حافظ را چاپ و فریاد کرده بود «از وقتی حافظ خوانده‌ام از شعرهای دیگر بدم آمده است» تا جوانان مرکز حفظ‌و‌اشاعه که آوازهای موسیقی دستگاهی ایران را، که پیشتر آکنده از اشعار سعدی بود، به سمت حافظ‌خوانی می‌بردند. در همین احوال، بیژن الهی به اصلانی توصیه کرد به ساخت موسیقی بر اشعار حافظ بپردازد.
شعر بهاریه در کتیبه‌ی مسجدِ شاهعباس، روسیه
مرتضی رضوانفر
دربند که در سال ۲۰۰۳م ثبت جهانی شد، دارای میراث ارزشمندی از دوره‌های ساسانی و اسلامی است، از جمله مسجد شاهعباس که طبق کتیبه‌ی آن، در سال ۱۰۳۶ق به دستور وی بنا گردید.
غول چراغ نفت و بلعیدن سرزمین خوزستان | امین مقصودی
روز ۲۹ اسفند در تقویم زمانی است که برای ایرانیان بسیار خوشایند است. از یک طرف نزدیک شدن به آغاز سال نو و از طرف دیگر سالگرد ملی شدن نفت و خارج شدن این ثروت ملی از چنگ استعمار بیگانه، این روز را بسیار ویژه نموده است. در چنین روزی در سال ۱۳۲۹ و بعد از مجادله‌های فراوان بین مصدق نخست وزیر وقت و مدیران شرکت نفت پارس-انگلیس، نفت و صنایع وابسته به آن ملی شدند و ایرانیان قادر شدند که کنترل و مدیریت این صنعت سودآور و بزرگ را در دست گیرند.
تاریخ هنر پس از مدرنیسم | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
کتاب در حوزه‌ی فلسفه‌ی تاریخ هنر است. نویسنده استادِ تاریخ هنر است و مسئله‌ی اصلی‌اش محدودیت‌هایی است که روایت‌های دانشگاهی و روایتِ مدرن از تاریخ هنر در مواجهه با هنر معاصر داشته است؛ محدودیت‌هایی که به بیگانگی این روایت‌ها با عرصه‌ی هنرِ معاصر انجامیده است. از نظر نویسنده، هنر معاصر تعاریفی تازه و متفاوت با هنر دوره‌ی مدرن یافته است؛ از این رو نسبتش با تاریخ هنر هم دگرگون شده است.
جستار اول از پنج جستار در باب نقش معماری و شهر در رمان یوسف‌آباد، خیابان سی‌وسوم، نوشته‌ی سینا دادخواه [۱] | نازنین عارف‌کیا
false
داستان‌های شهری را می‌توان نقطه‌ی پیوند ادبیات عامه با دانش معماری و شهرسازی دانست. نویسندگان این داستان‌ها، روایت‌های سیال شخصیت‌های قصه را در کالبدی تشکیل‌شده از عناصر شهری و معماری قرار داده و به عبارت دیگر، داستان‌ها را در شهر و مکان جاری میکنند. فضاسازی داستان‌های شهری که با اتکا به تجربه‌ی زیسته‌ی نویسندگان ـ به مثابه شهروندان همان شهر ـ ساخته و پرداخته میشود، شیوه‌ی متفاوتی از مواجهه‌ی متون با معماری را به مخاطبان خود نشان می‌دهد.
مباحث تاریخ هنر: موضوعات تاریخی از دیدگاه‌های امروزی | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
این کتاب مجموعه‌ای است از شانزده مقاله در زمینه‌ی مباحث نظری تاریخ هنر. هدف سه مؤلف از تألیف این کتاب نشان دادن دگرگونی‌های رخ‌داده در تاریخ هنر در اواخر سده‌ی بیستم است. آنان معتقدند در اواخر سده‌ی بیستم دیدگاه‌ها و رویکردها و روش‌های متفاوت و گاه متضادی در این رشته پدید آمد که آن را از تاریخ هنر پیش از ۱۹۸۰ متمایز میکند. به نظر آنان، مرزهای تاریخ هنر تغییر کرده و تعریف دوباره‌ی حدود این رشته ضروری است.
آجربهمنی‌ها
مهرداد قیومی بیدهندی
هروقت که از کنارِ یک خانه‌ی آجربهمنی می‌گذریم، یا به آن وارد میشویم، تاری از تارهای درونمان به صدا درمی‌آید. انگار خانه‌ی آجربهمنی صدایی می‌دهد که با تاری در درونمان رزونانس دارد. چرا این‌طور است؟ چون در چنین خانه‌هایی به دنیا آمده‌ایم؟ چون خانه‌ی عزیزترین کسانمان از این نوع بوده است؟ چون این خانهها بوی قدیم می‌دهد؟ پس چرا چنین حالی در برابرِ برخی دیگر از خانه‌های همان روزگار پیش نمی‌آید که کمابیش همان خاطره‌ها را از آنها هم داریم؟
ایستادن در برابر آزادراه‌ها؛ روایتی از مبارزه‌ی جین جیکوبز برای شهر [۱]
مریم عمارلو
وقتی در کلانشهری پوشیده از بناهای اضافی کار می‌کنید، باید راه خود را با ساطور باز کنید، من فقط می‌خواهم یک‌نفس به ساختن ادامه دهم. شما هم برای توقفش حداکثر سعی‌تان را بکنید.
کانت، هنر، و تاریخ هنر: مواقع مهم رشته | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
کانت، هنر و تاریخ هنر نتیجه‌ی مطالعات چیتم درباره‌ی کانت و هنرهای بصری است. کانت به‌تفصیل به مباحث هنری نپرداخته؛ اما چیتم، استاد مباحث نظری هنر در دانشگاه تورنتو، نظرهای او را درباره‌ی هنرهای بصری، تاریخ هنر، فلسفه‌ی هنر، و داوری‌های زیبایی‌شناختی از آثار گوناگون او استخراج و عرضه کرده است. هدف او از نوشتن این کتاب تدوین بنیادهای نظری کانت برای تبیین نظریه‌های مربوط به تاریخ‌نگاشت هنر، نقد هنری و زیبایی‌شناسی بوده است.
بازاندیشی تاریخ‌نگاشت معماری | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
این کتاب حاوی گزیده‌ای است از مقالات عرضه‌شده در پنج همایش که بین سالهای ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ برگزار شده است. موضوع برخی از همایش‌ها بررسی رابطه‌ی تاریخ معماری با دیگر حوزههای پژوهشی، و موضوع برخی دیگر نقد دیدگاه‌های غربی در تاریخ معماری است. نویسندگانِ مقالاتْ پژوهشگر تاریخ معماری و رشته‌های مرتبط با آن، و از ملل گوناگون‌اند؛ پس رویکردهای گوناگونی به تاریخ معماری دارند.
قرائت تاریخ معماری | پارهای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
ین کتاب حاصل بیش از بیست سال قرائت تاریخ معماری است و پرسش اصلی آن این است که تاریخ معماری چیست و آن را چگونه باید «قرائت» کرد. دینا آرنولد، در مقام مورخ معماری سده‌ی هجدهم و اوایل سده‌ی نوزدهم بریتانیا، متکی بر تصویری از کلیت تاریخ معماری است که پیش از این به دست نویسندگان مؤثری چون سر جان سامرسون (۱۹۹۲-۱۹۰۴) و سر نیکولاس پفسنر (۱۹۰۲- ۱۹۸۳) و مارک گیروئارد (۱۹۳۱- ) فراهم آمده است.
فرجام شوم (به‌مناسبت سالگرد حمله به سفارت روسیه و قتل گریبایدوف) | بهنام ابوترابیان
خبر آشوب که به ارگ رسید فتحعلی شاه دستوراتی برای سرکوب اغتشاش صادر کرد. میرزا محمدعلی خان همراه با شماری از نوکرانش همزمان با حمله به میرزا یعقوب در صحنه حاضر شده بود. کوشش‌های او بی‌اثر بود. نسقچی‌باشی و تعداد زیادی از صاحب منصبان دربار پی در پی اعزام شدند تا اغتشاش را بخوابانند اما زورشان به جمعیت نمی‌رسید.
تاریخ هنر: دیدگاه‌های معاصر در روش | پاره‌هایی از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
تاریخ‌نویسی هنر زمینهای پرمایه برای بحث در حوزه‌ی تاریخ هنر در سه دهه‌ی اخیر بوده است. در این مدت، آثار هنری را به روش‌های گوناگون قرائت کرده‌اند. روش‌های گوناگون توصیف و تفسیر آثار در تاریخ‌نویسیْ به هنر و آثار هنری معنا بخشیده است؛ و همین بیانگر ارتباط تنگاتنگ تاریخ هنر و هنر است. یکی از موضوعات جدلی در مباحث تاریخ‌نویسی هنر این است که تحلیل‌ها و تبیین‌های تاریخی ما متأثر از اسلوب نظری و روشی است که برای تحقیق برگزیده‌ایم.
کاسموفیلیا یا عشق به تزیین | الهام پورافضل
شیلا بلر و جاناتان بلوم واژۀ «کاسموفیلیا» یا «عشق به تزیین» را درحاشیۀ نمایشِ آثار هنر اسلامی مجموعه دیوید کپنهاگ در موزۀ هنر مک‌مولن بوستون و موزۀ اسمارت دانشگاه شیکاگو (2006)، به‌منظور معرفی و توصیف آثار مجموعه دیوید مطرح کرده‌اند. کاتالوگ و مقالات این نمایشگاه، تحت عنوان کاسموفیلیا: هنر اسلامی از مجموعه دیوید زیر نظر بلر و بلوم منتشر شد.
آیا «فتوت‌نامه‌ی بنایان» معتبر است؟
مهرداد قیومی بیدهندی
«فتوت» در سیاق‌های مختلف کاربردهای گوناگونی داشته است. از یک طرف، از اصطلاحات صوفیه است و در متون صوفیه، صفات فَتیٰ و آداب فتوت را برشمرده‌اند. به‌علاوه، در برخی از ادب‌نامه‌ها، مانند قابوس‌نامه، نیز سخنی از فتوت رفته است. همچنین است در متون دیگر، از جمله مجامع حدیث. از سوی دیگر، از جماعاتی با عنوان «فِتیان» و «اهل فتوت» در تاریخ ایران اطلاع داریم که از اهل پیشه و صنعت بوده‌اند. توت و اهل فتوت و فتیان در این معنای اخیر اگرچه با فتوت در کاربردهای یادشده ربط دارد، با آنها یکی نیست.
شاهپور رشت
مهسا پوراحمد
چندی پیش روز رشت بود. پرسش یکی از کاربران در یکی از صفحات مجازی به خاطرم آورد که ۱۲دی روز رشت نام‌گذاری شده. پرسش آن کاربر این بود: «بیاید به مناسبت روز رشت برام بنویسید که کدوم غذای گیلانی رو بیشتر از بقیه دوست دارید؟»... گویی رشت نمایش دیگری جز غذاهای خوش‌رنگ‌‌وطعمش برای عرضه ندارد. همان زمان یاد تصویری افتادم و با این نمایش جدید مقایسه کردمش؛ تصویری که برای معرفی فرهنگ شهر در دهۀ ۱۳۳۰ش تهیه شده بود و در آن تعداد و سیمای مدارس شهر، بخش اعظم و مرکزی تصویر را به خود اختصاص داده است.
گفتاری درباب تاریخنگاری معماری در ایران به مناسبت رونمایی از کتاب شرکت پل دزفول *
روح‌الله مجتهدزاده
شرکت پل دزفول همانگونه که از عنوان فرعی‌اش (تاریخنگاری جدید پل ساسانی) نیز برمی‌آید کتابی در حوزة «تاریخنگاری معماری» است و من هم اجازه می‌خواهم سخنم پیرامون کتاب را از همین‌جا آغاز کنم و با توضیحی درباب وضعیت «تاریخنگاری» معماری در ایران به موقعیت این کتاب و دلیل اهمیتش از منظر خود اشاره کنم. امروزه ما با چند رویکرد مختلف در تاریخنگاری معماری در ایران مواجهیم که هریک از این رویکردها نیز خود گذشته و تاریخی دارند که می‌توان ذیل مبحث «تاریخ تاریخ معماری» از آنها یاد کرد. این رویکردها در یک دسته‌بندی کلی، حداقل تا یک دهة پیش، در...
درنگی در ریتم و نسبت آن با حرکت
سینا ایمان‌پور
«ریتمش خوب نیست!» احتمالاً فکر می‌کنید که این جمله را در یک کلاس موسیقی می‌شنوید؛ ولی اگر کمی درنگ کنید درمی‌یابید که میشود آن را در خیلی جاها شنید: پزشکانْ قلب را به ریتمش می‌شنوند و ریتم ناموزون قلب را آریتمی می‌خوانند؛ اقتصاددانان از ریتم بازار سرمایه و معیشت می‌گویند. در معماری نیز چنین است: در کلاس‌های طرحِ معماری سر کرکسیون‌ها استادان از ریتم اجزای معماری در پلان‌ها و نما‌ها گرفته، تا ریتم قرارگیری ستون‌ها در اسکلت ساختمان سخن می‌گویند. گفتن از ریتم در در دنیای معماری محدود به این نیز نیست: چینگ در فصل اصول معماری: فرم، فضا، نظم از ریتم می‌گوید، همچون ویتروویوس که در ده کتاب معماری، کهن‌ترین نوشته دربارهٔ معماری که به دستمان رسیده است، ریتم خوب را از اصل‌های معماری می‌شمارد. ریتم را در موقعیت‌ها و حوزههای گوناگونی به کار می‌بریم، ولی ریتم چیست که حوزهٔ سخن گفتن از آن چنین وسیع است، و چه مدخلیتی در معماری دارد؟ حرکت کافی نیست ریتم (نواخت) را تقریباً همیشه به صورت مضاف به کار می‌بریم؛ یعنی همواره مضافٌ‌الیه دارد. ریتم همیشه ریتم چیزی است، و به تنهایی، بی‌آن که ریتم چیزی باشد، وجود ندارد. پس ریتم در واقع به وجهی از چیزها اشاره میکند، که به نظر می‌آید...
از نقش چینیانه تا تاریخ معماریانه
سیدمجید میرنظامی
از نقش چینیانه تا تاریخ معماریانه *در پانزده شهریور ۱۴۰۱ نوشتهٔ زیر را برای انتشار به گردانندگان محترم کانال آسمانه فرستادم. بنابر ملاحظاتی قرار شد اندکی برای انتشارش صبر کنیم که از قضای روزگار، رخدادهای متعاقبْ موجبِ توقف موقت فعالیت‌های کانال آسمانه شد. بعد از گذشت بیش از یک سال دست‌اندرکاران محترم کانال تصمیم گرفتند این متن را برای انتشار در آسمانه آماده کنند. امیدوارم که خواندنش بتواند نکاتی را دربارهٔ معضلات رویکرد «خاستگاه‌جو» و اهمیت جسارت مترجمان در جعل معادل‌های بی‌سابقه روشن کند. در و دیوار و بوم و آستانه نگاریده به نقش چینیانه - ویس و رامین، فخرالدین...
از نقش چینیانه تا تاریخ معماریانه
سیدمجید میرنظامی
*در پانزده شهریور ۱۴۰۱ نوشتهٔ زیر را برای انتشار به گردانندگان محترم کانال آسمانه فرستادم. بنابر ملاحظاتی قرار شد اندکی برای انتشارش صبر کنیم که از قضای روزگار، رخدادهای متعاقبْ موجبِ توقف موقت فعالیت‌های کانال آسمانه شد. بعد از گذشت بیش از یک سال دست‌اندرکاران محترم کانال تصمیم گرفتند این متن را برای انتشار در آسمانه آماده کنند. امیدوارم که خواندنش بتواند نکاتی را دربارهٔ معضلات رویکرد «خاستگاه‌جو» و اهمیت جسارت مترجمان در جعل معادل‌های بی‌سابقه روشن کند. در و دیوار و بوم و آستانه نگاریده به نقش چینیانه -ویس و رامین، فخرالدین اسعد گرگانی چین سرزمینی است...
تاریخ مفهومی چیست؟
محمدمهدی طاهری
نوشتۀ آندرس هسینگ، ترجمۀ محمدمهدی طاهری ریشۀ واژۀ «school» (مدرسه)، واژۀ یونانی «schola» است و «schola» در یونانی به‌معنای «اوقات فراغت» بوده است: معنای اولیۀ «school»، اوقات فراغت است. این موضوع به ما دربارۀ نظام آموزشی امروزی چه می‌گوید؟ لابد بیشتر دانش‌آموزان قبول دارند که چیز زیادی نمی‌گوید! اما تفاوت بین معانی این دو اصطلاح، گویای تفاوت‌های جامعۀ ما و جامعۀ یونانیان باستان است. مفاهیم اساسی و لایه‌های معنا روش تاریخ مفهومی به مطالعۀ جوامع گذشته و تغییرات اجتماعی با بررسی چگونگی تغییر مفاهیم سیاسی و اجتماعی اساسی در گذر زمان معطوف است. بنابراین تاریخ مفهومی رویکردی به مطالعۀ...
تاریخ مفهومی چیست؟
محمدمهدی طاهری
تاریخ مفهومی چیست؟ نوشتۀ آندرس هسینگ، ترجمۀ محمدمهدی طاهری ریشۀ واژۀ «school» (مدرسه)، واژۀ یونانی «schola» است و «schola» در یونانی به‌معنای «اوقات فراغت» بوده است: معنای اولیۀ «school»، اوقات فراغت است. این موضوع به ما دربارۀ نظام آموزشی امروزی چه می‌گوید؟ لابد بیشتر دانش‌آموزان قبول دارند که چیز زیادی نمی‌گوید! اما تفاوت بین معانی این دو اصطلاح، گویای تفاوت‌های جامعۀ ما و جامعۀ یونانیان باستان است. مفاهیم اساسی و لایه‌های معنا روش تاریخ مفهومی به مطالعۀ جوامع گذشته و تغییرات اجتماعی با بررسی چگونگی تغییر مفاهیم سیاسی و اجتماعی اساسی در گذر زمان معطوف است. بنابراین تاریخ مفهومی...
نادیده‌های طرح میدان شهیاد (آزادی)
مهسا پوراحمد
ـ مقدمۀ ساخت مجموعه از تاریخچۀ ساخت میدان و بنای آزادی (شهیاد) کم‌وبیش سخن گفته‌اند. نقطۀ آغاز تصمیم‌گیری برای ساخت میدان و بنا مردادماه سال ۱۳۳۹ بود؛ یعنی بعد از آنکه محمدرضا شاه پهلوی در آذر ۱۳۳۷، فرمان برگزاری آیین یادبودی برای دوهزار و پانصدمین سال سلطنت کوروش را صادر کرد.[۱] در سال ۱۳۳۷ شورایی برای برگزاری جشن‌های۲۵۰۰ساله شکل گرفت تا این مراسم در سال ۱۳۴۰ برگزار شود.[۲] بر اساس برنامه‌ریزی شورای مرکزی جشن‌های شاهنشاهی، این جشن شامل برنامه‌ها و مراسم گوناگون، تهیۀ مقالاتی دربارۀ تاریخ ایران و آیین شاهنشاهی، و برپایی طاق نصرت‌های بسیار در خیابانها می‌شد.[۳] به دنبال...
ساختن و خواندن ۷: فهم موقعیت معمار در حرفه‌ی معماری در دو نمایشنامه‌ی استاد سولنس معمار و معمای ماهیار معمار
علی طباطبایی
یکی از کارکردهای ادبیات داستانی برای زندگی روزمره، بازنمایی کیفیت زندگی آدمی در موقعیت‌های خاص و پیچیده است تا خواننده از این طریق فهمی نزدیک و ملموس از آن وضعیت به دست آورد. آثار ادبی بسیاری می‌توان یافت که کیفیت موقعیت انسانی خاصی چون تصمیم‌گیری‌های پیچیده‌ی اخلاقی یا تجربه‌ای چندبعدی و عمیق را برای خواننده واضح و قابل درک میکنند. برخی آثار ادبیات داستانی این وضعیت‌های خاص و پیچیده را برای قهرمانی معمار و در موقعیت‌هایی که یک معمار ممکن است در آنها قرار گیرد، شرح می‌دهند. از طریق این آثار می‌توان فهم دیگری از وضعیت معمار در فرآیند معماری...
پیشگفتار ویراست سوم کتاب تاریخ جهانی معماری
سیدمجید میرنظامی
پیشگفتار ویراست سوم کتاب تاریخ جهانی معماری نوشتهٔ فرانسیس دی.کی. چینگ، مارک یارزومبک و ویکرامادیتیا پراکاش ترجمهٔ سیدمجید میرنظامی تاریخ جهانی معماری چیست؟ البته نمی‌توان پاسخ یکّه‌ای به این پرسش داد، درست همانطور که فقط یک راه برای تعریف کلمه‌هایی چون جهانی، تاریخ و معماری وجود ندارد. با این حال، معنای این کلمه‌ها کاملاً نامحدود نیست و در اینجا به‌منزلهٔ بُردارهایی عمل میکنند که به ما در ساختن روایت‌های این مجلد کمک کرده‌اند. ما امیدواریم که با این کتاب بحثی را دربارهٔ این اصطلاح‌ها برانگیزیم و در عین حال چارچوبی را فراهم کنیم که دانشجویان بتوانند از آن برای شروع...
پیشگفتار ویراست سوم کتاب تاریخ جهانی معماری| یادداشت مترجم
سیدمجید میرنظامی
پیشگفتار ویراست سوم کتاب تاریخ جهانی معماری ترجمهٔ سیدمجید میرنظامی یادداشت مترجم: نخستین ویراست کتاب تاریخ جهانی معماری[۱] نوشتهٔ فرانسیس دی. کی. چینگ، مارک یارزومبک و ویکرامادیتیا پراکاش در سال ۲۰۰۷ منتشر شد و ویراست‌های دوم و سوم آن در سالهای ۲۰۱۱ و ۲۰۱۷ روانهٔ بازار شد. براساس جست‌وجویم در وبگاه کتابخانهٔ ملی، دو ترجمهٔ فارسی کامل از کتاب منتشر شده است. اولین ترجمه، متعلق به محمد احمدی‌نژاد است که نشر خاک آن را در سال ۱۳۸۷ منتشر کرده است و دومین ترجمه متعلق به محمدرضا افضلی است که نشر یزدا در سال ۱۳۸۹ آن را منتشر کرده است. هر...
جُنگ شَماخی: نسخه‌ای مصور به سبک شمال تیموری (۸۷۳ه.ق./ ۱۴۶۸م.)
سمانه سبزه‌کار
جُنگ شَماخی نسخه‌ی Add.MS.16561 کتابخانه‌ی بریتانیا نسخه‌ای مصور به سبک شمال تیموری (۸۷۳ ه.ق./ ۱۴۶۸ م.) این جنگ با ابعاد ۷/۱۲ در ۹/۲۲ سانتیمتر، دربردارنده‌ی اشعار ۱۲ شاعر مختلف از سدههای هشتم و نهم است. در هر صفحه از این نسخه که به طورکلی ۸۹ برگ و ۱۶۷ صفحه متن دارد، ۱۷سطر دو ستونی به خط نستعلیق با جدول زرین نوشته شده و جداسازی هر شعر با عباراتی چون «نور الله مرقده»، «وَ ایضاً لَه»، «طاب مثواه» و «طیب الله انفسکم» به رنگ سفید، طلایی، شنگرف یا لاجوردی صورت گرفته است. بر اساس انجامه‌ی نسخه (برگ ۸۹ رو)، این جنگ را شرف‌الدین حسین سلطانی در سال ۸۷۳ ه.ق./ ۱۴۶۸ م. در دارالسلام شماخی، آذربایجان امروزی، کتابت کرده است. از اینرو می‌توان گفت احتمالاً مربوط به دربار شیروانشاه فرخ یسار (۸۶۶-۹۰۶ ه.ق./ ۱۴۵۰-۱۵۰۱ م.) میشود. این نسخه را جلدی چرمی تیره با تزئینات ترنج، سرترنج و لچکی که دور تا دورش با آب طلا پوشانده شده و دارای طرح اسلیمی است؛ و جلد قهوه‌ای دو لایه با تزئینات ترنج، سرترنج، لچکی و زنجیره با همان پوشش طلایی دربر گرفته است. نیز باید اشاره کرد یک مهر در برگ ۱ پشت دیده میشود. از تزئینات این جنگ، می‌توان به ۱۱ سرلوح...
معایب المعمار
صبا مدنی
مدّتی پیش یادداشتی با عنوان «معماری پس از شهریور ۱۴۰۱» در روزنامۀ اعتماد و بعداً در آسمانه منتشر شد که موضوع آن بررسی و پیشبینی تأثیر دگرگونی‌های اجتماعی برآمده از جنبش اجتماعی «زن، زندگی، آزادی» بر معماری بود. صرفِ اندیشیدن به چنین موضوعی و نوشتن درباره‌اش از دید من کاری بسیار باارزش آمد؛ زیرا بررسی آنچه گذشت و اثری که گذاشت، در ارزیابی این حرکت اجتماعی فداکارانه و قدردانی از آن بسیار مؤثر است؛ به‌علاوه، پیشبینی ظرفیت‌های موجود برای تغییر، میتواند حرکت به سوی تغییر را در درجۀ نخست تعیّن ببخشد و چه‌بسا تسریع کند، چه پیش‌بینی‌ها محقق بشود...
کاخ استانداری خوزستان از خلال سندی اداری
سید جعفر مجتهدموسوی
اولویت ثبت و یا مستندنگاری رویدادهای تاریخی در هر دوره متفاوت بوده است و به همین دلیل بخشهایی از تاریخ، حتی در گذشتهٔ نزدیک، در تاریکی به سر می‌برد. یک پژوهشگر تاریخ گاهی ساعت‌ها و روزها به دنبال نشانه‌هایی می‌گردد که در زمان وقوع به درستی ثبت نشده‌اند و یا در نگهداری مستندات آن کوتاهی صورت گرفته است. به اسناد اداری به جای مانده در واحد بایگانی و یا انبار یک سازمان ممکن است به چشم اشغال‌کنندهٔ فضا و یا مادهٔ آماده برای بازیافت نگاه شود و اگر بخت یار باشد در گوشه‌ای باقی می‌مانند و شاید روزی نوری از گذشته بتابانند. بسیاری از نامه‌ها و پرونده‌هایی که به نظر می‌رسد اهمیت خود را از دست داده‌اند، ممکن است حاوی نکات ارزشمند تاریخی باشند. متاسفانه بیشتر اسناد بعد از گذشت چند سال، امکان حضور در قفسه‌های بایگانی سازمان مربوطه و یا مرکز اسناد کتابخانه ملی را پیدا نمی‌کنند. اخیراً، پیرو طرحی که میراث فرهنگی خوزستان جهت مرمت عمارت کاخ استانداری خوزستان در دست تهیه دارد، فرصتی دست داد تا در فرایند مطالعات این پروژه که زیر نظر دکتر روح‌اله مجتهدزاده و دکتر کاوه ضیا انجام میشود، همکاری داشته باشم. نتایج این مطالعات که امید است در آینده‌ای نزدیک انتشار یابد،...
دشواری‌ها و گرایش‌های معرفت‌شناختی در تقاطعِ تاریخ‌های معماری و نظریه‌های انتقادی، قسمت هشتم (پایانی)
مهرداد قیومی بیدهندی
ای‌یِن بوردِن، جین رِندِل| ترجمه‌ی مهرداد قیومی بیدهندی قسمت اول یادداشت قسمت دوم یادداشت قسمت سوم یادداشت قسمت چهارم یادداشت قسمت پنجم یادداشت قسمت ششم یادداشت قسمت هفتم یادداشت مواجهه‌ی نهم: پراکسیس[۹۱] تاریخ همواره با تحول شهر و معماری آن سروکار داشته است؛ پیوندی که از سده‌ی نوزدهم به بعد پیوسته پیچیده‌تر و خردتر شده است.[۹۲] پس در این حالت، می‌دانیم که هرچه مورخانِ معماری بنویسند به‌نحوی در معماری تغییر ایجاد میکند. این یعنی مورخان باید به پیامدهای بالقوه‌ی اندیشه‌ها و کنش‌هایشان توجه داشته و مسئولیتش را بپذیرند. مورخان نه‌تنها باید به «چیزی» توجه کنند که می‌خواهند جهان آنچنان باشد؛ بلکه باید به زمینه‌هایی هم توجه کنند...
دربارﮤ استعاره | جستار نخست: آفت بدخیم
محمدعلی بدری
اگر از من بپرسند[۱] که بزرگترین آسیب فهم پدیده‌ها و درک مطلب در میان مردم کنونی ایران چیست، می‌گویم: «استعاره». مقصودم از استعاره تنها تشبیه با ارکان محذوف نیست. بلکه برخی صُوَر خیال را –مانند مبالغه و کنایه و مجاز- و برخی انواع ادبی را نیز در همین دسته می‌شمارم و همه را با تسامحْ استعاره می‌خوانم. مقصودم هر لفظی است که معنایی را به عاریت گرفته باشد، یا از آن سو، هر معنایی است که لفظی را به اسارت درآورده باشد. آسیب استعاره علاوه بر ایرانیانْ گریبان فهم و تفاهم را در میان گروه‌هایی بزرگ از مسلمانان و تا جایی...
دشواری‌ها و گرایش‌های معرفت‌شناختی در تقاطعِ تاریخ‌های معماری و نظریه‌های انتقادی، قسمت هفتم
مهرداد قیومی بیدهندی
ای‌یِن بوردِن، جین رِندِل| ترجمه‌ی مهرداد قیومی بیدهندی قسمت اول یادداشت قسمت دوم یادداشت قسمت سوم یادداشت قسمت چهارم یادداشت قسمت پنجم یادداشت قسمت ششم یادداشت مواجهه‌ی هشتم: به‌کارگیریِ دوباره‌ی نظریه چنانکه از آخرین قول منقول [از تافوری] برمی‌آید، فقط تاریخ معماری نیست که باید در آن از طریق مواجهه با نظریه‌ی انتقادی بازنگری کرد. نظریه‌ی انتقادی فقط عرصه‌ای دیگر برای تفکر درباره‌ی معماری نیست و صِرف نوشتن یا خواندن متن‌هایی در این مرتبه از انتزاع کافی نیست. یکی از رویکردهای متداول در تاریخِ نظریه‌مدارِ معماری پیروی از ژیل دلوز[۷۳] است که نظریه را «درست مانند جعبه‌ابزار» می‌شمارد.[۷۴] خوب، این هم درست است و هم نادرست....
بزرگداشت «شیرازی معلم»
روح‌الله مجتهدزاده
این روزها مقارن با شانزدهمین سالروز درگذشت دکتر باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی است. مردی که فضائل بسیار داشت و خدمات بی‌شمار به فرهنگ این مرز و بوم کرد. شیرازی چهره ماندگار معماری بود؛ از بناگذاران سازمان میراث فرهنگی ایران بود و برخی ارزشمندترین پروژه‌های مرمت آثار تاریخی در نیم سدهٔ گذشته، مستقیم یا غیرمستقیم، حاصل عمل او بود؛ مدیری مدبر و محققی مبصّر بود؛ مرمت علمی در ایران، به‌ویژه پس از انقلاب ۵۷، مرهون علم و عمل او بود؛ اما برای من، بیش از همه اینها، معلم بود و امروز که چندین سال است خود در وادی معلمی گام برمی‌دارم و...
ذکر سیدباقر شیرازی
مهرداد قیومی بیدهندی
در روزگار ما خُرد و کلان و سَره و ناسَره به‌هم درآمیخته‌اند. از همین‌روست که دیگر، سخن گفتن خُردان و کم‌مایگان درباره‌ی بزرگان را زشت نمی شمارند. اگر چنین نبود، همچو منی گستاخی نمی کرد که از کسی چون دکتر شیرازی، ولو در مدح و رَثا و فِراق او، سخن بگوید. اما راستی این است که اگر بنا باشد درباره‌ی شیرازی تنها کسانی سخن بگویند که دست‌کم هم‌پایه‌ی او باشند، همه باید لب فروبندند و سکوت پیشه کنند. باری، درازگویی درباره‌ی شیرازی را بر خود روا نمی‌دارم؛ به بیان چند نکته‌ی خاطره‌گونه بسنده می‌کنم که شاید جوان‌ها را به‌کار آید...
دشواری‌ها و گرایش‌های معرفت‌شناختی در تقاطعِ تاریخ‌های معماری و نظریه‌های انتقادی، قسمت ششم
مهرداد قیومی بیدهندی
ای‌یِن بوردِن، جین رِندِل| ترجمه‌ی مهرداد قیومی بیدهندی قسمت اول یادداشت قسمت دوم یادداشت قسمت سوم یادداشت قسمت چهارم یادداشت قسمت پنجم یادداشت مواجهه‌ی هفتم: خودبازنگری[۶۶] هفتم، نظریه‌ی انتقادیْ خودِ مورخان را از آنچه میکنند آگاه می‌سازد و نیز آنان را قادر میکند که نه‌تنها به موضوع رسمی مطالعه، بلکه به تحول حوزه‌ی انتقادی‌ای هم توجه کنند که بدان موضوع معطوف است و به پدید آمدن آن کمک میکند. چنانکه آنری لوفِوْر[۶۷] و رولان بارت هردو می‌گویند، ضروری است که هر اقدام اندیشمندانه ناقدِ خود باشد تا چنانکه باید و شاید زنده بماند. وجود هیچ فلسفه‌ای بدون نقد فلسفه و با امتناع از «فلسفه‌ورزی» ممکن...
معرفی کتاب: «ثمرﮤ دانش، چرخۀ آموزش: جستارهایی در گرامیداشت کارول و رابرت هیلن‌برند»
محمدعلی بدری
معرفی کتاب: «ثمرﮤ دانش، چرخۀ آموزش: جستارهایی در گرامیداشت کارول و رابرت هیلن‌برند» دبیران مجموعه: علی م. انصاری و ملانی گیبسون قطع: وزیری جلد: سخت تعداد صفحه: ۱۹۲ (جلد نخست)، ۱۷۶ (جلد دوم) ناشر: کتابخانۀ گینکو تاریخ انتشار: آوریل ۲۰۲۲ Fruit of Knowledge, Wheel of Learning Essays in Honour of Carole and Robert Hillenbrand Edited by Ali M. Ansari and Melanie Gibson Gingko Library, April 2022 کتاب «ثمرﮤ دانش، چرخۀ آموزش»، کتابی دو جلدی است که جلد نخست آن در گرامیداشت کارول هیلن‌برند و جلد دوم آن در گرامیداشت رابرت هیلن‌برند منتشر شده است. کارول و رابرت هیلن‌برند...
دشواری‌ها و گرایش‌های معرفت‌شناختی در تقاطعِ تاریخ‌های معماری و نظریه‌های انتقادی، قسمت پنجم
مهرداد قیومی بیدهندی
ای‌یِن بوردِن، جین رِندِل| ترجمه‌ی مهرداد قیومی بیدهندی قسمت اول یادداشت قسمت دوم یادداشت قسمت سوم یادداشت قسمت چهارم یادداشت مواجهه‌ی پنجم: مباحثات میان‌رشته‌ای مخاطبان یا خوانندگان تاریخ معماری را نیز می‌توان دگرگون کرد. در بسیاری از موارد، تاریخ معماری یا معطوف است به مخاطبانی که قرار است منحصراً معمار باشند؛ و/یا معطوف به «گردشگران» معماری‌ای است که بیشتر دل‌بسته‌ی دیدن ساده‌ی ساخته‌هایند تا فهم معماری مطابق دامنه‌ی کامل استعدادهای تفسیری‌اش. در اینجا، وظیفه انتقال معناست؛ فهماندن ربط معماری به کسانی که یا بیش از حد غرقه در فرهنگ معماری‌اند، یا چنانکه بایست بدان آغشته نیستند. راه انجام دادن این کار این نیست...
میدان و مشروطه
مهنام نجفی
مفهوم «میدان» برای ما با مفهوم «جمعیت» [۱] گره خورده است و شاید بیش از هر چیز تصویر تجمع مردم برای اعتراض، مطالبه، و اعلان نظر را تداعی کند. میدان را با تصویرهای شورانگیزی از رویدادهای مهم تاریخی به یاد می‌آوریم: مثلاً میدان بهارستان در رویدادهای دورۀ نخست‌وزیری مصدق، میدان شهیاد در انقلاب ۵۷، و البته میدان‌های آزادی و انقلاب و ولیعصر و امام خمینی در رویدادهای معاصرمان. در تصویری از میدان بهارستان در دورۀ پهلوی، خالیِ میدان که از جمعیت پر شده پس‌زمینه‌ای تیره ساخته و سخن مشترک جمعیت را، که روی پارچه‌ای سفید نوشته‌اند، قاب گرفته است: «ملت...
دشواری‌ها و گرایش‌های معرفت‌شناختی در تقاطعِ تاریخ‌های معماری و نظریه‌های انتقادی، قسمت چهارم
مهرداد قیومی بیدهندی
ای‌یِن بوردِن، جین رِندِل| ترجمه‌ی مهرداد قیومی بیدهندی قسمت اول یادداشت قسمت دوم یادداشت قسمت سوم یادداشت مواجهه‌ی اول: نظریه چون موضوع مطالعه نظریه ممکن است موضوع مطالعه‌ی تاریخ‌های معماری باشد. چه‌بسا چنین مطالعه‌ای یک گفتمان تاریخی درباره‌ی نظریه‌هایی خاص باشد؛ محتوا و تحول آن نظریه‌ها را توضیح دهد و ارتباطشان را با معماری روشن کند. در اینجا، ناقدان و مورخانْ کانون اولیه‌ی تمرکزشان را از معماری به نظریه می‌گردانند و معمولاً از معماری چون راهی برای رسیدن به نظریه استفاده میکنند. حالت دیگر این است که مورخان شیوه‌هایی را مطالعه کنند که معماران نظریه را به میدان آوردهاند تا عمل طراحی‌شان...
کمدی معماری: شرح سفر دلیرانه‌ی خدای معماران به سرزمین پارس‌ها| قسمت یازدهم: گردهمایی در شیز
علی طباطبایی
روزها و شب‌ها سوار بر اسب‌های تیزرو در دشت‌ها و کوه‌ها تاختند. پریناز، سمانه، انجیب و ایمحوتب کنار بهرام پیشتر از بقیه و آنوبیس و جمعی از سپهسالاران دیو و آدمی عقب‌تر به دنبالشان می‌آمدند. با طلوع آفتاب چهلمین روز، به دیوار سرخ و بلند شیز در میان تپههای سبز رسیدند. دیوار و دروازه‌ای از سرب ریخته. بهرام رو به همراهانش کرد و گفت: این اولین دیوار شیز است. چهار دیوار و دروازه‌ی دیگر باقی است تا به مرکز شهر برسیم. سپس فریاد بلندی کشید و نگهبانان دروازه را باز کردند. تاختند و تاختند تا به دیوار دوم رسیدند، دیواری...
دشواری‌ها و گرایش‌های معرفت‌شناختی در تقاطعِ تاریخ‌های معماری و نظریه‌های انتقادی، قسمت سوم: «نُه مواجهه»
مهرداد قیومی بیدهندی
ای‌یِن بوردِن، جین رِندِل| ترجمه‌ی مهرداد قیومی بیدهندی قسمت اول این یادداشت قسمت دوم با اینکه مورخانی عتیقه‌شناس چون دبورا هاوِرد [۱] معتقدند که «تاریخ خوب نیازی به روش ندارد»،[۲] این عقیده که تاریخ را می‌توان یا باید «بدون روش» یا «بدون نظریه» نوشت مهمل است. پرداختن به تاریخ با استفاده از اندیشه‌ها و ذهن‌های کهنه‌ی درگذشتگان مُحال است. «از نظریه گزیری نیست. با نظریه است که جهان را معنادار میکنیم.»[۳] تاریخ را از چه طریق می‌توانیم بسازیم به‌جز علایق روزگار خودمان؟ چگونه می‌خواهیم آن علایق را به پرسش‌های تفسیری‌ای برگردانیم که قرار است آنها را به تاریخ عرضه کنیم؟ همچنین...
آرامگاه شهدای ۳۰ تیر
مریم ابراهیمی
تا زمانی که واقعۀ ۳۰ تیر برای جبهه ملی موضوعیت داشت، افرادی که حتی شاهد آن واقعه نبودند، ابن‌بابویه را مکان حافظه جبهه ملی میدانستند و با حضور در آن واقعۀ ۳۰ تیر را به یاد می‌آوردند و با محافظت از این مکان از حافظۀ جمعی متصل به آن پاسداری می‌شد. برپایی یادمان سنگی و مزار خالی محمد مصدق در کنار مزار شهدا در سال ۱۳۵۸ نشانی از این کوشش است؛ امّا پس از تغییر ساختار سیاسی این گروه دیگر قدرت چندانی نداشت و یادمان بیش از چند روز عمر نکرد و به دست مخالفان مصدق خراب شد.
دشواری‌ها و گرایش‌های معرفت‌شناختی در تقاطعِ تاریخ‌های معماری و نظریه‌های انتقادی*، قسمت دوم
مهرداد قیومی بیدهندی
ای‌یِن بوردِن، جین رِندِل| ترجمه‌ی مهرداد قیومی بیدهندی قسمت اول این یادداشت در هر حوزه‌ی تاریخی یا انتقادی ــ چه مربوط به تفسیر معماری باشد، چه تاریخ شهرسازی، رویدادهای اجتماعی، هنر، پزشکی، و مانند اینها ــ این خطر هست که روشِ دانشوری که مشغول پژوهش است با موضوع‌های ظاهری تحقیق درآمیزد یا یکی شود. در نتیجه، تفسیر به جای اینکه خط سیر انتقادی مستقلی در پیش بگیرد، صورت کاوِشی می‌گیرد که فقط چیزی را میتواند بازگو کند که از زیرِ زمین بیرون می‌آورَد؛ چیزی را میتواند بگوید که گفتنش مجاز باشد [بی‌آنکه تفکر انتقادی محقق در آن نقشی داشته باشد]. شاید این...
دشواری‌ها و گرایش‌های معرفت‌شناختی در تقاطعِ تاریخ‌های معماری و نظریه‌های انتقادی، قسمت اول
مهرداد قیومی بیدهندی
دشواری‌ها و گرایش‌های معرفت‌شناختی در تقاطعِ تاریخ‌های معماری و نظریه‌های انتقادی[۱] ای‌یِن بوردِن، جین رِندِل ترجمه‌ی مهرداد قیومی بیدهندی در تابستان سال ۱۹۸۵ [در روزگار دانشجویی‌ام]، بر ساحلی در کرِت[۲] دراز کشیده بودم و می‌کوشیدم متنی را بخوانم که انگاری صفحات و کلماتش در برابر اینکه معنایی به من بدهند مدام مقاومت می‌کردند. این کتاب، یعنی مارکسیسم و ادبیات، نوشته‌ی ریموند ویلیامز،[۳] در زمره‌ی «منابع پیشنهادی برای مطالعه»ی درسی درباره‌ی تاریخ معماری بود که قرار بود آن را در سپتامبرِ پیشِ رو در لندن شروع کنم. به چند علت با آن کشمکش داشتم. نخستین علت، که شاید بتوان پذیرفتش،...
یافته‌هایی نو درباب هویت شهری اهواز (۵): بنیادهای فرنگی در ناصری (اهواز نوین): باغ رِچی
روح‌الله مجتهدزاده
امروزه بناها و تأسیسات شرکت نفت در اهواز عمدتاً خارج از بافت تاریخی و در محلاتی چون نیوسایت، خرمکوشک، کارون، کوت عبدالله و شهرک نفت قرار دارد؛ اما آنگونه که یکی از قدیمی‌ترین نقشه‌های اهواز نشان می‌دهد، شرکت نفت در بندر ناصری یا همان محدوده تاریخی اهواز کنونی نیز دارای بناهایی بوده که امروزه اثری از آنها به جا نمانده است. این نقشه با عنوان «پلان کلی ناصری و اهواز نمایش‌دهنده [موقعیت] پل جدید»[۱] توسط یکی از کارمندان دایره عمومی دولت بریتانیایی هند تهیه و اکنون نسخه‌ای از آن در کتابخانه ملی قطر نگهداری میشود[۲] (تصویر ۱). در این نقشه...
ساختن و خواندن ۶: جست‌وجوی آداب تعلیم و تعلّم معماری و هنر در سه اثر داستانی: هری پاتر و زندانی آزکابان، برادران کارامازوف و مرشد و مارگاریتا
علی طباطبایی
تربیت معماران و هنرمندان گذشته در فهم عمیق زندگی و رسوم زمانشان، بسیار درآمیخته با ادبیات بود.[۱] آنها ادب ارتباط با استاد و همکار و بانی را از این طریق می‌آموختند و در کار از آن بهره می‌بردند. امروز با عدم ارتباط پیوسته و نظام‌مند آموزش معماری و هنر از آثار ادبی، معماران و هنرمندان منبعی جز نظر به رفتار استادان خود برای این موضوع ندارند. به این خاطر در جست‌وجویی اکتشافی به سراغ سه اثر تأثیرگذار ادبی رفتم تا ببینم از این سه نمونه‌ی ادبی مهم زمانه، چه درس‌هایی می‌توان برای آداب تعلیم و تعلّم معماری و هنر گرفت....
لنین بر فراز مسکو: مسابقهٔ کاخ شوروی
هدیه نوربخش
کاخ شوروی مشهورترین و باشکوه‌ترین پروژهٔ محقق‌نشدهٔ اتحاد جماهیر شوروی در دورهٔ استالین است؛ پروژه‌ای که برای طراحی آن یکی از بزرگترین مسابقات معماری قرن بیستم برگزار شد. این بنا قرار بود نماد دولت پرولتاریا، سوسیالیسم و نیز شهر مسکو، پایتخت حکومت جدید کمونیستی [۱]، باشد. همچنین طرح و ساخت این بنا بهانه‌ای بود برای حزب کمونیست تا موضع رسمی و مانیفست خود در معماری را اعلام کند؛ چراکه تا آن زمان با این مسأله محتاطانه برخورد کرده بود و سعی میکرد حداقل به ظاهر از گروه یا سبک و سیاقی خاص در معماری طرفداری نکند.برنامهٔ پروژه از این قرار...
روح زمین در انسان حلول میکند: انسان، مکان و زمان در رمان نود و سه اثر ویکتور هوگو
لیلا گلپایگانی
در این جستار کوشش بر آن است که خوانشی از رمان نود و سه با نگاه به مکانمندی و زمانمندی انسان اواخر قرن هجدهم فرانسه ارائه شود. اینکه چگونه رمانی مانند نود و سه توانسته‌است زیست‌جهان و تأثیرپذیری متقابل انسان و مکان زندگی او را در زمانه‌ای خاص و چگونگی و حضور و ظهور فضای زیسته و تجربه انسانی از مکان را به تصویر بکشد. انقلابی که معنای مکان و زمان را دگرگون کرد، همه جهان را درنوردید و نظم کهن را زیر و رو کرد.
معماری پس از شهریور ۱۴۰۱: هر خواست اجتماعی جديد منجر به تحولاتی معنادار در عرصه معماری میشود
فربد افشار بكشلو
روز معمار، يكشنبه سوم ارديبهشت، فرصتی است تا به تأثير تحولات ناشی از جنبش اجتماعی «زن، زندگی، آزادی» بر معماری بپردازيم. اين جنبش ابعاد گوناگون زندگی ما ايرانيان را تحت تاثير قرار داده و نشان از تغييرات عميق در خواسته‌های اجتماعی جامعهٔ ايرانی است، تغييراتی كه طی چند نسل و در بلندمدت شكل گرفته‌اند. تجربهٔ تاريخی نشان داده است هر خواست اجتماعی جديد منجر به تحولاتی معنادار در عرصهٔ معماری میشود تا آن را با رفتارهای اجتماعی جديد هماهنگ كند. به عنوان مثال، تحولات اجتماعی ايران بين دههٔ ۴۰ و ۵۰ شمسی كه مبتنی بر ايدهٔ بازگشت به خود بود،...
کمدی معماری: شرح سفر دلیرانۀ خدای معماران به سرزمین پارس‌ها قسمت دهم: شهر هفت گنبد رنگی
علی طباطبایی
چشمشان را که باز کردند از جهنم گریخته بودند و در سرزمین دیگری بودند. جای عجیبی بود. شدت و درخشندگی رنگ‌ها آنقدر زیاد بود که انگار تک تک جزئیاتش به دست هنرمندی زبردست نقاشی شده است، بر خلاف جهنم که شبیه نقاشی‌های محمد سیاه قلم بود اینجا را انگار بهزاد نقش کرده است. شاید هم کار کس دیگری بود. هرچه بود اصلاً شبیه سرزمین‌هایی که هر یک از آنها تا امروز دیده بودند نبود. پرندگان زیبا و حیرت انگیز بالای سرشان پرواز می‌کردند و آواز میخواندند و درختان رقصان با آوازشان خود را به این سو و آن سو تکان...
سه حکایت معمارانه از نظام‌های تمامیت‌خواه| حکایت اول: جدال در آلمان: «بتن» ناسیونالیست است یا کمونیست
هدیه نوربخش
در اوایل دههٔ ۱۹۲۰در آلمان ساخت یک بنای یادبود حساسیت‌برانگیز، که تماماً با بتن ساخته شده بود، بحث بر سر این موضوع را تشدید کرد که بتن چه معانی و دلالت‌هایی، بالاخص دلالت‌های سیاسی، میتواند داشته باشد. یادمان Märzgefallenen (کشته‌شدگان مارس) یادآور هفت عضو اتحادیه کارگری بود که در مارس ۱۹۲۰ با سازماندهی اعتصاب عمومی و حمایت از حکومت وقت، زمینهٔ شکست کودتای کودتای کاپ (کودتای راست‌گرایان علیه حکومت جمهوری وایمار) را فراهم آوردند و در این راه جان باختند. برای طرح یادمان مسابقه‌ای برگزار شد و والتر گروپیوس با این که تأکید داشت مدرسهٔ باهاوس باید از نظر سیاسی...
یافته‌هایی نو درباب هویت شهری اهواز (۴)| بنیادهای فرنگی در ناصری (اهواز نوین): کنسولگری‌های روسیه و بریتانیا
روح‌الله مجتهدزاده
در یادداشت پیشین به معرفی مکان کمپانی لینچ در ناصری، به عنوان یکی از بنیادهای تجاری فرنگیان در اهواز نوین، پرداختیم؛ اما بنیادهای ایجاد شده در ناصری توسط فرنگیها منحصر به مجموعه‌های تجاری نبود و گویا بندر تازه تأسیس ناصری از منظر سیاسی نیز مورد توجه دولت‌های اروپایی بود. انگلیسی‌ها از همان سالهای آغازین دارای یک نائب کنسول موقت در اهواز بودند. بنا به گزارش لوریمر، از سال ۱۹۰۲ فعالیت روس‌ها نیز در خوزستان افزایش یافت و از ۱۹۰۲-۱۹۰۵ بازرگانی هلندی به نام پ. ترمیولن نماینده کنسول روس در ناصری بود (لوریمر، ۱۳۹۰، ۱۹۸-۱۹۷). نخستین نقشه ناصری به سال ۱۹۰۷،...
کمدی معماری: شرح سفر دلیرانۀ خدای معماران به سرزمین پارس‌ها قسمت نهم: مسابقهٔ معماری در جهنم
علی طباطبایی
کمدی معماری: شرح سفر دلیرانۀ خدای معماران به سرزمین پارس‌ها قسمت نهم: مسابقهٔ معماری در جهنم علی طباطبایی وقتی مسافران به مهمانی بزرگ دنیای مردگان رسیدند تا با خبر شوند که چرا آنوبیس به دنبالشان آمده و اوسیرییس چه خواب تازه‌ای برایشان دیده است، صدای جشن و پایکوبی از همه جا بلند بود. جانوران و هیولاهای بسیاری همه در حال رقص بودند و در دوردست و روی تپه‌ای هم اوسیریس مست لایعقل لیوان بزرگی در دست داشت و کنار پیرمردی با دندان‌های تیز و سه شاخ بلند نشسته بود. انگار مسافران در یکی از بزرگترین جشن‌های دنیای مردگان...
رود بودن، رودخانه بودن
الهام خدادادی
چند شب پیش خواب می دیدم کنار رودخانه ایستاده‌ام منتظر دوستانم و آنها هنوز نیامده‌اند و من نگاه می‌کنم می‌بینم رودخانه خشک نیست و آب گل آلودی درونش جریان دارد و شادی‌ای در خواب هست. رود برای من در حیات روزانه هم کارکردی نمادین دارد. انرژی حیات، شور زندگی یا هرچیزی که در آن متراکم شده خیلی پرقدرت است. بعدها که تصویر خواب از ذهنم بیرون نرفت یادم افتاد به دلتنگی‌ام برای رود. من فکر می کنم، زیستن در شهری که رودخانه ندارد خیلی چیز عجیبی است. من اصفهان را بیشتر از اینکه به‌خاطر چهارباغ و نقش جهان و صفه و جلفا دوست داشته باشم برای رودخانه است که دوست دارم وقتی که یک شهر رودخانه دارد، تو میدانی باید آدمها را کجای شهر ملاقات کنی. رودخانه بستری است زیر پای تعاملات. زیر پای سلام‌ها، خداحافظی‌ها، آغوش‌ها. زیر طعم چای‌ها، قهوه‌ها و بستنی‌ها و با خودش یک دلخوشی عجیبی دارد. وقتی رود باز است از دیدن خود آب و سرزندگی مردم کنار رودخانه سیر نمی شوم. برش‌هایی از زندگی، عشق‌ورزی و بازی کردن بچه‌ها کنار آب، غذا پختن و قلیان کشیدن و دست در دست کنار آب رفتن، یک سینمای متحرک می‌سازد برایم. هایدگر از نقشی که پل در...
رساله تذکرة الخطاطین راجی بخاری*
سودا بهشتی
رساله‌های خوشنویسی سدههای متوالی است که تألیف میشود و آنچه از این رساله‌ها به ما رسیده است اطلاعات ارزنده‌ای را در اختیارمان قرار می‌دهد. یکی از رساله‌های نسبتاً جدیدتر که در سدۀ سیزدهم به نگارش درآمده تذکرة الخطاطین راجی است، نوشتۀ محمد ادریس خواجه راجی بخارایی. در ادامه این رساله و مؤلف آن را به اختصار معرفی می‌کنم. محمدادریس خواجه راجی بخارایی خواجه ادریس بخاری، شاعر و خوشنویس (۱۳۳۶-۱۲۹۸ق/۱۹۱۷-۱۸۸۱م)، در خانواده‌ای اهل ادب زاده شد و نیاکان و از جمله پدرش نیز شاعر بودند. نخست در زادگاهش اوراتپه و سپس در مدارس بخارا دانش آموخت. به گفتۀ صدر ضیاء در تذکار اشعار، راجی از ملا جلال درس آموخته است. تذکره نویسانی چون واضح، افضل، پیرمستی، صدر ضیاء، محترم ــ که دوست نزدیک وی بود ــ عبدی و عینی ــ که شخصا او را می شناخت ــ راجی را شاعری بلندمرتبه دانسته‌اند. از آثار راجی بیاض راجی است که غزلیاتی از بیدل و پیروانش، ناصر بخارایی، ادای سمرقندی و زفرخان جوهری را در بر می گیرد موضوعش تأثیر بیدل در ادبیات تاجیک در اواخر سدۀ نوزدهم و اوایل سدۀ بیستم میلادی است. راجی زمانی که در ینگی‌قورغان قاضی بود به بیماری وبا درگذشت (انوشه،۱۳۷۵: ۴۰۹). رسالۀ تذکرة الخطاطین [۱] راجی تذکرة الخطاطین را در ۱۳۲۶ق...
ورق‌هایی خوانده‌نشده از تاریخ اهواز معاصر؛ نخستین مسافرخانه‌های شهر به استناد روایات شفاهی (۱)
وحید آقایی
اهواز؛ شهری که هر زمان قصد روایت داستانی درباره آن هست، ناگزیرم در ابتدای متن دیباچه‌ای هر چند کوچک، در وصف آن بنویسم. کاری که هنگام نوشتن از شهرهایی مثل اصفهان و تهران جز در مواردی که حاجت به توضیح باشد، نیاز نیست. باآنکه اهواز در مقابل آنها کم ندارد و شهری است که پیشینه تاریخی و دارایی‌هایش از دوران کهن تا اکنون و ایران معاصر، تنه به تنه بسیاری از شهرهای بیشتر شناخته‌شده و نامدار ایران می‌زند، اما چنان در دهه‌های اخیر و به‌ویژه پس از انقلاب جمهوری اسلامی، ویرانی‌های تهاجم عراق و ناکارآمدی‌های مدیریتی، آسیب دیده که حتی...
کمدی معماری: شرح سفر دلیرانه‌ی خدای معماران به سرزمین پارس‌ها| قسمت هشتم: مهمانی در دنیای مردگان
علی طباطبایی
در قسمت‌های قبل شرح سفر ایمحوتب معمار بزرگ مصر باستان و دستیارش انجیب به شهر تهران را خواندیم. دو مسافری که به خاطر خشمگین شدن اوسیریس از اعمال شنیعشان به تهران تبعید شدند تا کانسپتِ کانسپت‌ها را بیابند. ابتدا به مال ایرانیان و پروژه‌ی عظیم غول‌ها رفتند، سپس با فرزاد دلوسی که خود تبعیدی دیگری از یونان بود در ساختمانی نئوکلاسیک یا رومی‌وار در زعفرانیه دیدار کردند. آنجا با دختر دانشجویی به اسم پریناز آشنا شدند که به دانشکده‌ی معماری ملی بردشان و پس از ماجراهایی که در دانشگاه از سر گذراندند برای فرار از دست آنوبیس، یکی از لشکریان...
ورق‌هایی خوانده‌نشده از تاریخ اهواز معاصر؛ نخستین مسافرخانه‌های شهر به استناد روایات شفاهی (۲)| نخستین مسافرخانه‌های اهواز، پنهان‌شده در بافت تاریخی بازار
وحید آقایی
نخستین مسافرخانه‌های اهواز، پنهان‌شده در بافت تاریخی بازار در تقاطع خیابان دکتر شریعتی شهر اهواز (خیابان «رضاشاه (۳۰متری)» قدیم) با خیابان امام خمینی شرقی و درست در مقابل بازار امام خمینی («پهلوی» قدیم) بنایی وجود دارد که از صورت پیشین آن تنها بخشی از جان‌پناه بالکن آن باقیمانده و بقیه ساختمان با مصالح سنگی نما شده است؛ با این وجود هنوز رد معماری نخست آن، به‌ویژه در فرم بازشوها و کلیت حجم بنا به چشم می‌خورد. موضوعی که نشان‌دهنده آن است که بنای قدیمی هنوز تخریب نشده، بلکه صرفا، فارغ از کیفیت خوب یا بد، بازسازی شده و امروزه به...
معبد پنهان یا فضای مبهم شرق‌شناسی
سیدمجید میرنظامی
معبد پنهان یا فضای مبهم شرق‌شناسی ترجمهٔ سیدمجید میرنظامی یادداشت مترجم: نوشته‌های برخی از دانشوران وطنی دربارهٔ گذشتهٔ مشعشع «معماری ایرانی» را با هیچ اصطلاحی بهتر از خودشرقی‌گری[i] نمی‌توان نامید. اما منظور از خودشرقی‌گری در تاریخنگاری معماری چیست؟ پروفسور زینب چلیک در یادداشتی خواندنی تأثیر کتاب شرق‌شناسی ادوارد سعید بر تاریخ معماریانه[ii] را بررسیده است. او در پایان جستار، داستانی با عنوان «معبد پنهان»[iii] از نویسنده‌ای به نام عُمر سیف‌الدین[iv] را بازگو میکند که در آن معماری شرق به‌صورت فضای مبهمی تصویر میشود که به امیال شرق‌شناسان و خودشرقی‌گران مجال طرح‌افکنی می‌دهد.[v] برای آشنایی با نگاه شرق‌شناسانه یا خودشرقی‌گرانه به...
یافته‌هایی نو درباب هویت شهری اهواز (۳): بنیادهای فرنگی در ناصری (اهواز نوین): کمپانی کشتیرانی لینچ
روح‌الله مجتهدزاده
یادداشت حاضر سومین یادداشت از مجموعه یادداشتهای «یافته‌های نو درباب هویت شهری اهواز» است که پیشتر دو یادداشت از آن در وبگاه آسمانه منتشر شد. در آخرین یادداشت به شکل‌گیری بندر ناصری و کمّ و کیف بناهای آن در سالهای آغازین تأسیس این بندر پرداختیم. ناصری کمتر از نیم قرن پس از تاسیس به شهری آباد و پررونق بدل گشت تا جایی که کسروی، مورخ و محقق سختگیر معاصر، آن را اینگونه می‌ستاید: « اکنون ناصری بهترین و بزرگترین شهر خوزستان است. [...] نقشۀ آن که می‌گویند از نظام‌السلطنه است، بسیار قشنگ کشیده شده و چون دو خیابان به هم...
مکانِ غیرمکان‌مند؛ پارادوکسی به مبهمی آینده!
سیدعلیرضا سیدی
امروزه گرایش‌های موجود در فضای آکادمیک رشتهٔ معماری و افزون بر آن، حوزهٔ فعالیت حرفهای معماران، آنچنان گسترهٔ عظیمی از علوم را شامل میشود که به نظر می‌رسد پارهای از آنها قرابت چندانی با یکدیگر ندارند.
آن تهاجمی که هرگز در کار نبود: چرا «مورخان برجسته» همچنان سرسپردهٔ نظریهٔ باطل‌شدهٔ آریایی هستند
سیدمجید میرنظامی
آن تهاجمی که هرگز در کار نبود: چرا «مورخان برجسته» همچنان سرسپردهٔ نظریهٔ باطل‌شدهٔ آریایی هستند نوشتهٔ ماکان لال[۱] ترجمهٔ سیدمجید میرنظامی به‌رغم همهٔ شواهدی که علیه نظریهٔ تهاجم/مهاجرت آریایی[۲] وجود دارد، مورخان مارکسیست هندی همچنان از آن دفاع میکنند. گفتنش مشکل است که همهٔ آریایی‌های اولیه متعلق به یک نژاد بودند، اما فرهنگ آنها کم‌وبیش از یک نوع بود. در اصل به نظر می‌رسد آریایی‌ها جایی در استپ‌هایی که از جنوب روسیه تا آسیای مرکزی کشیده شده است، زندگی می‌کرده‌اند. آریایی‌ها در راه خود به هند، اول در آسیای مرکزی و ایران ظاهر شدند. کمی پیش از ۱۵۰۰ پ.م....
کتاب «تصویر کلمه: مطالعه‌ای درباره آیات قرآنی در معماری اسلامی»
سیدامیر کوشه‌ای
کتاب تصویر کلمه: مطالعه‌ای درباره آیات قرآنی در معماری اسلامی، اثر اریکا داد و شیرین خیرالله، از جمله مهمترین پژوهش‌ها درباره نسبت قرآن کریم با معماری دوره اسلامی است. جلد نخست این کتاب مشتمل بر مقدمه و هفت فصل است. داد در این جلد استدلال میکند که آیه‌های قرآن در هنر دوره اسلامی به مثابه نماد و نشانه خدا به کار رفته است، و کارکردی مشابه شمایل در هنر مسیحی دارد. او دیدگاه خود در این زمینه را پیشتر در مقاله‌ای با عنوان «تصویر کلمه»* منتشر کرده بود، و این جلد به نوعی گسترش یافته آن مقاله است. نویسنده در...
ناکارآمدی شیوه‌های فهم عِلّی در میراث فرهنگی ایستا (با نگاه به میراث جهانی چغازنبیل)
محمدعلی بدری
چغازنبیل اگرچه میراثی ایستا[1]ست، این اقبال را داشته است که علاوه بر صورتِ[2] پدیده‌ها، محتواهای متنیِ مربوط به زمان احداث شهر را -در قالب آجرنوشته‌ها و گِل‌نوشته‌ها- در خود داشته باشد. اما آجرنوشته‌ها و گِل‌نوشته‌های «به‌دست‌آمده» از چغازنیبل اطلاعی دقیق از «چیستی مکانِ» شهرِ اونتاش[3] و بناها و معبدهای فرعی و معبد اصلی آن، چنان که بوده‌اند، به محققان عصر ما نمی‌دهد؛ زیرا جز چند نام از بناها و معبدهای فرعی و برخی مصالح به‌کاررفته در بنای ذیقورات[4] و اطلاعاتی مانند اینها در کتیبه‌های ایلامی چغازنبیل اطلاعی نمی‌توان یافت که مربوط به معماری و مکان این اثر باشد. تأکید...
درنگی بر رابطۀ معماری و میراث فرهنگی؛ به بهانۀ گفته‌های عضوی از اعضای شورای شهر تهران*
روح‌الله مجتهدزاده
در روزهای اخیر جملاتی به این مضمون از یکی از اعضای شورای شهر تهران در رسانه‌ها نقل شد که «ساخت‌وساز در اطراف حریم میراثی بلامانع است و اگر میراث می‌خواهد محدودیتی برای مردم ایجاد کند، خودش باید هزینه‌اش را بدهد!» البته ایشان در ادامۀ صحبت خود اماکن مقدس را از این موضوع مستئنی ساختند. سوای آنکه یک عضو شورای شهر صلاحیت دارد دربارۀ موضوعی که ضوابط قانونی و لازم‌الاجرای مصوب دررابطه با آن وجود دارد چنین سخن بگوید، اصل اظهارنظر ایشان از تقابلی حکایت میکند که در جای خود قابل تأمل است و آن تقابل میان میراث فرهنگی، به‌مثابۀ یکی...
اثر پروانه‌ای یک قانون بد؛ چگونه قانونی بد در تهران سالهای ۱۳۷۰فاجعه‌ای انسانی در آبادان ۱۴۰۱ آفرید؟*
روح‌الله مجتهدزاده
اثر پروانه‌ای نام قانونی در نظریۀ آشوب است و به این اشاره میکند که تغییری کوچک در سامانه‌ای چون جو کرۀ زمین (مثلا بال زدن پروانه‌ای در یک نقطه از زمین) چگونه میتواند باعث تغییرات شدید (مثلا وقوع طوفانی بزرگ در فرسنگ‌ها دورتر) شود. از این منظر فاجعۀ انسانی-عمرانی‌ای را که در آبادان رخ داد، می‌توان اثر پروانه‌ای قانونی دانست که به قانون «فروش تراکم» یا تراکم‌فروشی مشهور است و نخستین بار در تهران سالهای ۱۳۷۰و به ابتکار شهرداریِ تحت مدیریت غلامحسین کرباسچی وضع گردید. در ادبیات شهرسازی به نسبت زیربنای سرپوشیدۀ کل طبقات و ساختمان‌های موجود در یک قطعه...
بدن و معماری- بخش سوم
هدیه نوربخش
«من با تنم با شهر مواجه می‌شوم؛ پاهایم طول رواق‌ها و عرض میدان‌ها را می‌سنجد، نگاهم ناآگاهانه تنم را بر سطح کلیسای جامعه می‌افکند و در قرنیزها و نقوش آن پرسه می‌زند تا ابعاد فرورفتگی‌ها و برآمدگی‌ها را بیابد، وزن کالبدم تودۀ در را درک میکند ....». این جملات یوهانی پالاسما[۱] در نیمۀ دوم قرن بیستم ریشه در بحث‌هایی دارد که از حدود صد و پنجاه سال پیشتر در مورد نسبت ادراک و بدن در جریان بود. این که درک فرم و فضا در معماری و دیگر هنرهای زیبا صرفاً ذهنی نیست بلکه انسان از طریق بدن خود آنها را...
یافته‌هایی نو در باب هویت شهری اهواز (۲): سیمای آغازین بندر ناصری
روح‌الله مجتهدزاده
تاریخ بناهای آغازین بندر ناصری (هستۀ اولیۀ پیدایش اهواز نوین) تاریخی کمابیش مبهم است. تا همین اواخر معتبرترین سندِ در دسترس در این باب، خاطرات نظام‌السلطنه و اقوال پراکندۀ فرستادگان و مسافران ایرانی و فرنگی عصر قاجار و اوائل پهلوی به اهواز بود؛ اما خوشبختانه در این سالها دسترسی آسان به دو مجموعه سند مهم دیگر نیز فراهم آمده که قراردادن اطلاعات آنها در کنار اطلاعات پیشین میتواند بازخوانی سیمای آغازین بندر ناصری را تا حدّ زیادی دقیق‌تر سازد. در این یادداشت سعی خواهم کرد با مرور مجموعة این اسناد سیمای آغازین این بندر را تا حدّ امکان روشن و...
بدن و معماری- بخش دوم
هدیه نوربخش
«هنر هنگامی به والاترین هدف خود دست می‌یابد که بتواند کشمکشی پرتحرک را نشان دهد و یا جریان نیروها را تجسم بخشد»؛ اگر این دیدگاه را به زبان معماری تعبیر کنیم باید بگوییم نحوۀ بازنمایی نیروهایی که بنا را در برابر نیروی جاذبه پایدار نگه می‌دارند، نشان‌دهندۀ اهمیت و یگانگی معماری آن است. این گفتۀ رابرت فیشر[۱] نمایندۀ جریان فکری است که در فلسفۀ زیبایی‌شناسی اواخر سدۀ نوزدهم در آلمان رواج داشت و شارحان این نحلۀ فکری معتقد بودند «فرم میتواند و باید جنبش و حرکت را بازنمایی کند». اما منشأ این تفکر را می‌توانیم حدود یک سده پیشتر در...
معمار کیست؟
فربد افشار بكشلو
شنبه سوم اردیبهشت، روز بزرگداشت معمار نام گذاری شده است. این امر فرصتی فراهم کرد تا در آغاز قرن جدید، تاملی بر خلا معرفتی موجود پیرامون این نقش در تاریخ معماری ایران شود. نقش معمار، نقشی ایستا نیست، بلکه در طول تاریخ معماری جهان تحول بسیاری یافته است. در مغرب زمین، این نقش در دو مرحله دچار تحول شده است و اکنون نیز در آستانه ی تحولی دیگر قرار دارد. نخستین مرحله، نقش معمار را تا پایان دوره ی قرون وسطی تبیین می کند. در این مرحله، اسناد جامع طراحی و ساخت (پلان، مقطع، نما، ...) بنا در میانه نبود،...
مسجد ایرانیان در شهر دربندِ روسیه
مرتضی رضوانفر
کتیبۀ فارسی بر دیوار صحن مسجد، تاریخ ۱۳۲۳ق را نشان می‌دهد. این مسجد به همراه مساجد دیگری در شهرهای خاساویورت، ماخاچ قلعه، بویناکسک، قیزلار، ولادی قفقاز و آستاراخان در کشور روسیه، به نام مسجد ایرانیان یا مسجد پارسی و یا مسجد همشهری نامیده میشود. مساجد مزبور، اکثرا متعلق به اواخر قرن ۱۳ و ۱۴ق و زمانی است که مشکلات اقتصادی باعث مهاجرت بیش از پانصدهزار نفر از مناطق عمدتا شمالی ایران به روسیه گردید. اکثر مساجد در دوره شوروی تخریب شد و مابقی نیز کاربری متفاوتی پیدا کردند. جدای از مساجد مهاجرین، تعدادی مسجد متعلق به ایرانیان در روسیه قرار دارد که...
خبر خوش برای کاربران زوترو
سیدمجید میرنظامی
به‌تازگی دوست عزیزم، بابک افشار، از به‌روزرسانی نرم‌افزار مدیریت مراجع «زوترو»[۱] خبر داد. با جست‌وجو در این باره به وبلاگ رسمی زوترو رسیدم که این به‌روزرسانی را «بزرگترین بهبود در تاریخ زوترو» توصیف کرده است. در ادامهٔ این یادداشت توضیح خواهم داد که چرا این ادعا به هیچ روی گزاف نیست. برای پژوهشگرانی که به یادداشت‌برداری از منابع وابسته‌اند، یکی از ضعف‌های نرم‌افزارهای مدیریت مراجعی چون زوترو و مندلی[۲] این بوده است که مدیریت یادداشتها و نقل‌قول‌ها و نیز ارجاع به آنها با کمک این نرم‌افزارها کار راحتی نبوده است. زیرا این نرم‌افزارها بیشتر به هدف ساماندهی مراجع توسعه یافته‌اند...
بدن و معماری ــ بخش اول
هدیه نوربخش
در معماری و هنر غرب اهمیت و نقش بدن انسان را از دو حیث می‌توان بررسی کرد: اول این که معماران و نظریه‌پردازان به انحاء مختلف بدن را ملاک و معیار طراحی دانسته‌اند؛ دوم آن که نظریه‌پردازان در حوزۀ ادراک معماری و دیگر هنرهای تجسمی، علاوه بر ذهنیت انسان، به نقش بدن نیز توجه کرده‌اند. یادداشت اول و دوم «بدن و معماری» مروری کلی است بر این که چطور این مقوله الهام‌بخش طراحی و موجب شکل‌گیری قاعده و معیار در معماری بوده است. یادداشت سوم به این موضوع می‌پردازد که چگونه انسان به واسطة بدن خود فرم و فضا را...
دانشگاه شهید چمران اهواز؛ ردپایی از سنت‌گرایی در معماری ایرانی
وحید آقایی
در مطالعات انجام‌شده پیرامون معماری و شهرسازی معاصر ایران در سالهای اخیر، مناطق مرکز کشور و به‌طور خاص تهران، بیشترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند و آنچنان که باید، به دیگر نواحی و شهرها و تاثیرات آنها بر ورود مدرنیه به ایران یا تجاربی که سپری کرده‌اند، پرداخته نشده است. در این میان، بر اساس شواهد تاریخی و مادی موجود، مناطق جنوبی و جنوب‌غربی کشور، از بوشهر گرفته تا خوزستان و شهرهایی چون بوشهر، بندرعباس، مسجد سلیمان، آبادان و اهواز را به واقع می‌توان یکی از دروازه‌های مدرنیته و مبادی جریان‌ساز در کشور نامید که با وجود اینکه از...
برج «آزادی»
فرزاد زره‌داران
در خانواده‌ی ما سفر رفتن عملی متداول نبود. «سفر» تجربه‌ی نادری بود که نصیب کمتر کسی می‌شد. نسبت من با تهران محدود می‌شد به خاطرات و تصاویر. در این بین سهم برج آزادی به نسبت دیگر بناها و مکان‌ها بیشتر بود: خاطره‌ی پدرم از میدان آزادی در دوران جنگ؛ خاطره‌ی پدربزرگم از خیابان آیزنهاور و ساختن برج شهیاد؛ تصاویر جمعیت انبوه در میدان آزادی با پرچم‌های «استقلال آزادی جمهوری اسلامی» در کتاب تاریخ دبستان. میانه‌ی دوره‌ی راهنمایی بود که سفرهای ما به تهران شروع شد. اقوام ما غرب تهران ساکن بودند و ما که از خراسان می‌آمدیم مجبور بودیم از برج آزادی بگذریم. بعد از حدود ۱۰۰۰ کیلومتر دیدن خاک و تپههای لخت به تهران می‌رسیدیم و با انبوهی از بناهای گوناگون و خیابان‌های تو در تو و پیچ در پیچ و تابلوهای پر داده‌ی چند زبانه و آدم‌های عجول و غریبه رو به رو می‌شدیم. در این بین اما آشنایی رخ می‌نمود. از دور چیزی را می‌دیدم که خودم را در خاطراتم، در کودکیم، در تاریخم، به جا می‌آوردم. میدان آزادی برای منِ شهرستانی جایی بود که به جا می‌آوردمش. پدرم حین ورود به تهران راننده‌ای محتاط می‌شد که مبادا راه را اشتباه برود و مبادا به کسی بزند...
یادداشتی درباره انتشار ترجمه فارسی کتاب فلسفه هنر نوشته استیون دیویس
سیدامیر کوشه‌ای
چند هفته‌ای است نشر نی ترجمه کتاب فلسفه هنر نوشته استیون دیویس را با ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی راهیِ بازار نشر کرده است. کتابی خواندنی است، و مخصوصا برای کلاس‌های فلسفه هنر درآمد مناسبی در اختیار دانشجویان می‌گذارد. کتاب اصلی در مجموعه بنیادهای فلسفه هنرها در انتشارات وایلی چاپ شده است. نخستین کتاب در آن مجموعه، و نیز نخستین کتابی از آن مجموعه است که ویراست دوم آن منتشر شده است (ویراست نخست سال 2006 و ویراست دوم سال 2016). عناوین فصل‌ها در هر دو ویراست یکی است. نویسنده بعد از مقدمه‌ای کوتاه، ذیل هشت فصل به طرح برخی از مهمترین مسائل...
خانه یک سقف نیست
فربد افشار بكشلو
در شب ۲۸ آذرماه، برنامهٔ تلويزيونی ثريا به موضوع مسكن پرداخت تا بتواند كمكی به طرح مطرح‌شده از طرف دولت (نهضت ملی مسكن) باشد. متأسفانه آنچه در اين برنامه مطرح شد دارای نقصان بسيار بود به نحوی كه می‌توان از آن تحت عنوان پنهانكاری و دستكاری عريان در واقعيت ياد كرد. طرح پيشنهادی كه در اين برنامه مطرح شد مبتنی بر نظريه‌های نوشهرگرايی (New Urbanism) و ساخت سكونتگاه‌های خود اتكا بود. اين طرح، جامعه هدف و كاربران اصليی‌اش را ۴۰ درصد جمعيت شهرنشينی معرفی می‌كند كه می‌خواهند از شهرهای بزرگ خارج شده و به روستاها و شهرهای كوچك و متوسط...
یافته‌هایی نو در باب هویت شهری اهواز (۱): قلعه حشمت‌الدوله، نخستین سربازخانه اهواز در دوره قاجار
روح‌الله مجتهدزاده
تاریخ شهری اهواز نوین تاریخی کمترشناخته و در عین حال، به‌باور من، بسیار جذاب و آموزنده است. نخستین بار در سالهای آغازین ۱۳۸۰ (سالهای پایانی تحصیل در دورۀ ارشد معماری) علاقۀ کار بر این تاریخ ناشناخته و جذاب در وجودم زبانه کشید و این بخت را یافتم که زیر نظر یکی از برجسته‌ترین چهره‌های تاریخنگاری معماری و مرمت شهری این سرزمین، زنده‌یاد باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی (ره) و با همراهی یکی از بهترین دوستان و همکاران حرفهای ام، خانم دکتر زهرا نام‌آور، این علاقه را در قالب کار بر رسالۀ کارشناسی ارشد معماری‌ام دنبال کنم. دو سالی که زیر نظر مرحوم...
مزار بکتاش آبتین و امامزاده عبدالله
فرزاد زره‌داران
این روزها همه از آبتین می‌نویسند و من اما می‌خواهم از مزارش بنویسم. آبتین را در امامزاده عبدالله ری دفن کرده‌اند. (تصویر ۱) از خودم پرسیدم که چرا باید چنین شخصی را در چنین مکانی دفن کنند؟ به سراغ ویژگی‌های این مکان رفتم. ۱- فاصلهٔ این مکان تا مرکز تهران، اگر آن را میدان انقلاب در نظر بگیریم، با ماشین حداقل چهل دقیقه است؛ همانند فاصلهٔ میدان انقلاب تا بهشت زهرا، حرم حضرت عبدالعظیم یا امامزاده صالح. به‌سخن دیگر، احتمالاً زمان دسترسی به صحن امامزاده عبدالله چندان تفاوتی با دیگر آرامستان‌ها ندارد. بنابراین اگر شخصی بخواهد بر سر مزاری حاضر...
تکمله‌ای بر یادداشتِ «آغازی برای پایان یک رویکرد پراشتباه»
فربد افشار بكشلو
همان گونه که در یادداشت «آغازی براي پايان يك رويكرد پراشتباه» اشاره شد، در دههٔ ۹۰ میلادی، آقای کیوان کریمی دربارهٔ عواقب توسعهٔ مدرنیستی بافت کهن شهری در ایران پژوهشی را انجام داده‌اند. در این پژوهش (دکتری) نحوهٔ مداخلهٔ مدرنیستی با ارگانیک در بافت کهن مورد مقایسه قرار گرفته است. بدین منظور، شش شهر در ایران (شیراز، کرمان، قزوین، همدان، کرمانشاه و سمنان) و شش شهر در انگلستان (نوریچ، بریستول، یورک، هِرِفورد، کانتبری و وینچستر) در بازهٔ زمانی اواخر قرن ۱۹ (دوران قاجار) تا اواخر قرن ۲۰ (دوران جمهوری اسلامی) مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. در این بازهٔ زمانی مداخلات...
آغازی برای پایان یک رویکرد پراشتباه
فربد افشار بكشلو
مطرح شدن مجدد طرح توسعه ی حرم شاه چراغ (ع) سبب بروز نگرانی شدید در جامعهٔ معماری و شهرسازی ایران شده است. افراد از دریچه‌های متفاوتی این نگرانی را مطرح کرده‌اند، ولی جای یک نگاه خالی بود: منطق اجتماعی فضای شهری بافت موجود و عواقب این مداخله برای آن. بر مبنای نظریهٔ چیدمان فضا، فعالیت میرا ترین عنصر شهری است و بسیار سریع‌تر از دو عنصر دیگر شهری، یعنی ساختمان و معبر، دچار دگرگونی می شود. در مقابل، معبر نامیراترین عنصر شهری است و خطی است که برای زمانی طولانی بر پیکر شهر باقی می‌ماند. بر مبنای پژوهش‌های متعددی که...
تبارشناسی «طراحی» معماری
هدیه نوربخش
جدایی و تقابل دو مفهوم «طراحی» و «ساخت» که یکی بر جنبۀ غیرمادی و دیگری بر وجه مادی معماری دلالت دارد به دوران رنسانس ایتالیا، سدههای پانزدهم و شانزدهم، برمی‌گردد. معماری از آن رو که ذاتاً با «کاربردی بودن»، «کار یدی» و نیز «امور تجاری» پیوند داشت از جایگاه نازل‌تری نسبت به دیگر هنرها برخوردار بود (شعر و موسیقی بالاترین جایگاه را داشتند و سپس مجسمه‌سازی و نقاشی). معماران دورۀ رنسانس در تکاپوی یافتن شأنی هم ردیف هنرمندان سایر رشتهها و ارتقاء جایگاه خود به مرتبۀ هنرهای آزاد [۱] به ورود واژۀ «طراحی» به گفتمان معماری اقبال بسیار نشان دادند؛ زیرا...
مرکززدایی از رنسانس؛ نمونه‌ای از تاریخ متصل
سیدمجید میرنظامی
متن زیر ترجمهٔ بریده‌ای از مقالهٔ جولیا مکلور دربارهٔ تاریخ متصل و استعمارزدایی از برنامهٔ درسی است. از آنجا که در این بخش از مقاله، مصداقی از تاریخ متصل در سیاق هنر رنسانس ذکر شده است، میتواند به ما نشان دهد که تاریخ متصل هنر یا معماری چگونه میتواند نوشته شود؛ تاریخی که در آن حتی رنسانس پدیده‌ای منحصر به ایتالیا و اروپا نیست، بلکه در سیاق جغرافیایی و فرهنگی گسترده‌تری قرار می‌گیرد که از میان انواع اتصال‌هایش قطعاً با اسپانیای هابسبورگ و استعمار امریکا نیز ارتباط دارد. ترجمهٔ سیدمجید میرنظامی گرچه فرانسیسی‌ها[۱] در نابودی فرهنگ سرخپوستان امریکایی[۲] دخیل بوده‌اند،...
دری تاریخی متعلق به یک خانوادۀ ایرُنی در جمهوری اوستیا- آلانیا، منطقه قفقازِ روسیه
مرتضی رضوانفر
مردم اوستیا نام قوم خود را ایرُن و یا آلان و سرزمین خود را ایرستون یا آلانیا می‌نامند. آلان‌ها یک قوم آریایی هستند و نام آلان را در اروپا، آسیا و آفریقا (کاتالانیا، آلن سو، آلن، ...) برگرفته از کلمۀ آریایی می‌دانند. در شاهنامه بارها به قوم آلان پرداخته شده و در ایرانِ امروزی نیز چند روستا به نام آلان وجود دارد. به گفتۀ مدیر موزۀ دانشگاهِ اوستیا، خانواده‌های آلانی، علائم خانوادگی خود را بر روی درب خانۀ یکدیگر حک می‌کردند تا ضمن بیان وابستگی‌های قومی و منطقه‌ای، بتوانند برای ایجاد امنیت و حفاظت در مقابل یورش‌ها وغارت‌ها، قدرت و...
چون دوست دشمن است شکایت کجا برم؟ دربارۀ طرح تخریب بافت تاریخی شیراز
سید حمید ضیائیان
ما آدمها وقتی چیزی را از دست می‌دهیم، اندوهگین میشویم. مگر آنکه آن چیز مال ما نباشد، یا تعلق خاطری به آن نداشته باشیم، یا فراموشش کرده باشیم. اما اگر آنِ ما باشد، هرچه بزرگتر و ارزشمندتر باشد، هرچه بیشتر برای بدست آوردنش زحمت کشیده باشیم، هرچه قدرش خواستنی تر باشد، هر چه نبودنش غیر قابل جبران‌تر باشد، و در یک کلام، هرچه بیشتر عشق نثارش کرده باشیم، غمِ فقدان سختتر و بارِ فراق گرانتر خواهد بود. این است که وقتی در مواجه با چیز یا شخص ارزشمندی قرار میگیریم، که به دست آوردنِ دلش برایمان اهمیتی به هم می‌زند، قربان صدقه‌اش می‌رویم. یعنی چیزهای ارزشمندمان را در کلام قربانی‌اش میکنیم تا بداند تا چه حد و پایه‌ای برایمان مهم و ارزشمند است. البته این قربان صدقۀ لفظی از آن جهت است که هنوز مجالش را نیافته ایم تا برایش ثابت کنیم که اگر پای عمل نیز در میان باشد، کوتاهی نخواهیم کرد و همچنان حاضریم بپای قدرش قربانی کنیم و خون بریزیم! ممکن است خیال کنید که مهمترین چیز نزد ما، جانمان است. شاید باشد. نمی‌دانم. اما در زبان عربی، وقتی می‌خواهند در ارادت به کسی سنگ تمام بگذارند، می‌گویند: پدر و مادرم به فدایت! راستش من از نوجوانی...
رؤیت‌پذیری اشباح عمارت تاریخ معماری در موقعیت‌های مرزی
سیدمجید میرنظامی
عمارت تاریخ معماری پر از اشباحی است که خواب را از چشم ساکنانش می‌ربایند. ویمالین روجیواچاراکول (2010) در مقاله‌اش به یکی از اشباحی پرداخته که بیشتر در اتاق مطالعهٔ او پرسه می‌زند: «آسیا». به نظر او، از زمان جیمز فرگوسن تا حال، این مفهومِ دردسرساز مانع دیدن پیوندها و گسست‌ها و واقعیت‌های تاریخی بسیاری در این پهنهٔ گستردهٔ جغرافیایی شده است. به‌گفتهٔ او، در جهان پس از ادوارد سعید ما به‌خوبی می‌دانیم مفاهیم جغرافیایی-فرهنگی‌ای نظیر «آسیا» تا چه اندازه با شرق‌شناسی و دانش استعماری و امپریالیسم در ارتباط است. اما به‌رغم این آگاهی، چنین مفاهیمی هنوز دست از سر مورخان برنداشته است....
میراث مشترک ایران و ارمنستان*
مرتضی رضوانفر
ارمنستان در کتیبهٔ سه‌زبانهٔ داریوش هخامنشی در بیستون با نام ارمینه (به زبان پارسی و عیلامی) و اورارتو (به زبان اکدی) به عنوان یک ساتراپی یا استان ایران معرفی شده است. ارمنستان اولین کشور جهان است که مسیحیت را چون دین رسمی پذیرفت، توسط تیرداد سوم اشکانی در سال ۳۰۱م. ۱۳سال بعد روم باستان مسیحیت را به رسمیت شناخت. بر اساس اسناد ارمنی، پذیرفتن مسیحیت، مربوط به بیماری سخت تیرداد و شفا یافتن وی به‌دست گریگور روشنگر (اولین رهبر دینی ارامنه و از نسل سورنا، سردار ایرانی) است. لذا شمایل این دو ایرانی بر ورودی کلیسای اچمیادزین که مهمترین کلیسای ارامنهٔ...
بیهقی‌خوانی
ندا تاکی
مدتی است که با چند تن از اهالی آسمانه بیهقی‌خوانی میکنیم. چالش‌های بیهقی‌خوانی ذهنی که تازه وارد گود میشود را به خود می‌خواند. چالش‌هایی از قبیل درست خواندن، درست فهمیدن معنای لغات با توجه به سیاقِ متنِ آن دوران از سویی و درست درک کردن، تجسم و تصویرسازی اصطلاحات معماری با توجه به آن دوران از سویی دیگرست. اصطلاحاتی که با برخی از آنها کمتر آشناییم یا درکی که از فضا و معماری آن حاصل میشود با معنای امروزی متفاوت است. برای روشن شدن منظور در ادامه مطلب را کمی بیشتر شرح می‌دهم. بیهقی در مجلد ششم صفحهٔ ۱۸۴...
شجريان، مخاطب خاص و شهرت عام
بابک خضرائی
شجریان مجری یک موسیقی کلاسیک بود که از ویژگی‌های این موسیقی (در بیشتر فرهنگ‌ها) داشتن مخاطبان خاص است؛ پس چگونه او به این شهرت عام رسید که نامش تقریباً به گوش هر ایرانی و میلیون‌ها غیرایرانی رسیده است؟ پیش از پرداختن به این موضوع، باید پرسید چه شد که شجریان در آواز از دیگران متمایز شد؟ شاید اول به نظر برسد گسترهٔ صدای اصطلاحاً شش‌دانگ اوست که او را ممتاز کرده، اما این حُسنی است که بسیاری از خوانندگان حتی ناشناخته هم دارند. کوک و، به‌اصطلاح، ژوست‌خواندن، وزن‌شناسی و کیفیت صداسازی را هم گرچه او به‌کمال دارا بود، برای دیگر...
غوغای کلام حافظ در یک آرامگاه/ ۲۰مهر، روز حافظ شیرازی
مرتضی رضوانفر
سخی سلطان علی اکبر شاه شمسی، از نوادگان شاه شمس سبزواری عارف ایرانی (۵۶۰ق سبزوار، ۶۷۵ق مولتان پاکستان) است. بنای بسیار زیبای مقبره به سبک مقابر دورۀ تُغلق‌شاهیان، در سه طبقه با زیربنایی هشت ضلعی، برجکهای مخروطی و گنبدی بزرگ در سال ۹۹۳ق در مولتان بنا شده است. داخل آرامگاه با گچبری و نقوش اسلیمی که برخی بسیار موقّر و نادر است پوشیده شده است. نمای بیرونی این بنای آجری با کاشی‌های زیبا حاوی اشعار ابوسعید ابوالخیر، همام تبریزی، مولوی و چند شاعر محلی تزیین شده است. اما آنچه کاملا نمایان است ابیات بسیاری از حافظ شیرازی است که بصورت...
کتیبۀ فرمان شیخعلی‌خان (قهرمان جنگ‌های ایران و روس و حاکم شهر قبه در جمهوری آذربایجان و دربند در روسیه)
مرتضی رضوانفر
این کتیبه در قالب اشعار فارسی و به خط نستعلیق، به آزادسازی شهر و فرمان مرمت مدرسه دینی دربند در سال ۱۲۲۰ق می‌پردازد. مرحوم محمدامین ریاحی خویی، ایرانشناس و مورخ، در توضیح نامهٔ عباس میرزا به شیخعلی‌خان می‌گوید: شیخعلی‌خان حکمران قبه و دربند، از بزرگان و نامداران آن سوی ارس بود که در طول دوره اول جنگ‌های ایران و روس، همراه مردان خویش و در کنار سایر ایرانیان دلاورانه پیکار کرد و لحظه‌ای در وفاداری به ایران تردید به خود راه نداد و به صورت مظهر مقاومت ملی درآمد، و حتی وقتی هم طبق عهدنامه گلستان، دربند و باکو و...
بی‌تأثیری ضریب تأثیر در ارزیابی پژوهش‌های هنر و علوم انسانی
سیدمجید میرنظامی
زمانی که تصمیم‌گیری برای ارزیابی دستاوردهای رساله، به‌جای دانشوران، به کارمندان دانشگاه واگذار میشود، دستگاه بروکراتیک دانشگاه سیطره‌اش را به عرصهٔ پژوهش و آموزش نیز گسترش می‌دهد. دستگاهی که در آن نه علم، بلکه آیین‌نامه‌ها حکم می‌رانند و در نتیجه، پژوهشگران و معلمان دانشگاه نیز به بروکرات‌هایی تقلیل می‌یابند که وظیفه‌شان نه کسب دانش، بلکه طی مدارج ترقی از طریق پیروی از آیین‌نامه‌ها خواهد بود.
هفتم مهر، روز شمس تبریزی، هشتم مهر، روز مولانا بلخی و کتیبۀ آرامگاه سیدصوف فیض‌بخش سهروردی (وفات ۷۸۶ق)
مرتضی رضوانفر
آرامگاه که در کنار مسجد وزیرخان و در عهد سلسله تغلق شاهیان (۷۲۰ - ۸۱۵ق) ساخته شده است، دارای چند کتیبهٔ مرمرین و به خط نستعلیق از اشعار منسوب به مولوی است
به ياد استاد حسين لرزاده معمار برجسته معاصر در سالگرد وفاتش، ٢٤ شهريور ١٣٨٣
مهناز رئیس‌زاده
حسین لرزاده از معماران پُرکار، چیره‌دست و جامع‌الاطراف دوره پهلوی و متولد سال ۱۲۸۵ است. بناهای زیادی با طرح و نظارت او ساخته شده، و از جمله آنها ۸۴۰ مسجد است که لرزاده در طراحی، اجرا و نظارت بر آن دخیل بوده است . لرزاده با شاگردی در محضر پدرش اصول اربعه معماری را آموخت و در مباحث مرتبط با گره‌سازی، مقرنس، کاسه‌سازی و رسمی صاحب‌نظر بود. برخی از آثار استاد لرزاده: مقبره فردوسی؛ سردر بانك شاهی در ميدان توپخانه؛ گنبد کاخ مرمر؛ كاخ رامسر؛ مسجد اعظم قم؛ سردر مدرسۀ دارالفنون؛ شبستان مدرسه سپهسالار؛ مسجد سجاد تهران؛ مسجد امام حسين...
معماری کلاژگونه
هدیه نوربخش
معماران آمریکایی نیمۀ دوم قرن بیستم در پاسخ به مسئلۀ «تاریخ» در معماری، به آراء و نظریه‌های رابرت ونچوری متکی بودند و در تبدیل نظریه به عملِ معماری از راه‌کارهای هنرعامه‌پسند (پاپ آرت) آمریکایی بهره بردند. در سال ۱۹۶۶ ونچوری در کتاب مشهور خود «پیچیدگی و تضاد در معماری» فرم‌های بیش از حدساده شده و در معماری مدرن را آماج حملات خود قرار داد. به گفتۀ او عناصر و فرم‌های ترکیبی، بینابینی، مبهم و متناقض بر آنهایی که خالص، قطعی، روشن و صریح هستند، ترجیح دارند و معماران مدرنیست به خاطر دستیابی به سادگی و ترس از عدم انسجام، هرگونه...
این بنا متعلق به کدام زمان است؟ کوتاه‌نوشتی درباب تاریخ‌گذاری بناهای تاریخی؛ به بهانه تاریخ ساختمان سه‌گوش اهواز
روح‌الله مجتهدزاده
مساله تاریخ‌گذاری بناهای تاریخی از مسائل مهم و در عین‌حال دردسرساز حوزۀ مطالعات تاریخ معماری است. اهمیت این موضوع معمولاً از جهت تاثیری است که این تاریخ‌گذاری‌ها در قضاوت مورخان در باب فرایند توسعۀ شهرها و تکوین سبک‌ها دارد؛ اما دردسرهای آن علاوه بر مشکلاتِ یافتن تاریخ‌های نسبی یا مطلقِ صحیح به دردسرهای زدودن یک تاریخ غلط هم بازمی‌گردد. موضوع یادداشت حاضر به اشتراک گذاشتن یکی از همین تجارب تاریخ‌گذاری، در باب بنایی معاصر، است.
فرسوده ماییم نه آن بافت‌ها
فرزاد زره‌داران
امید داشتیم که روزی اسنادمان را بخواهند تا دربارهٔ آنچه بودیم بیشتر بدانیم. امید داشتیم که روزی می‌آید که نه فقط کالبد، بلکه ساختار و اشخاص محله و داستان‌ها و خاطره‌ها را می‌فهمیدیم. نمی‌دانستم روزی می‌رسد که باید به سراغ آرشیوم بروم تا به شهردار بفهمانم فرسوده من و شماییم نه آن بافت‌ها!
از زاکانی به زاکانی
سلمان رضوی کوهپایه
در این ایام که خبر حسن انتخاب شورای مکرم شهر تهران شخصی نکونام و توانا و شایسته را به منصب شهرداری جان این بنده را از شور و شعف آکنده است، چندان دل بدان مشغول داشته‌ام که دوش، شیخ محمدحسن سیرجانی، نبیّ‌السّارقین، را به خواب دیدم؛ سخت شادان و خندان. گفتم: ای شیخ، این حال از چیست؟ مرا اشارتی کرد به کتاب شریف اخلاق الاشراف. گفت این کتاب وصیت‌نامه‌ای است از زاکانی‌ای به زاکانی‌ای. باید که از پس هفتصد سال، وصیت او به زاکانی رسانی. صفحاتی از آن کتاب شریف را به من نمود که شهردار تازۀ پایتخت نصب‌العین و آویزۀ گوش گرداند: نخست در باب خوان یغمای شهرداری فرمود که به نصحیت خواجه عبید گوش بدارد و مباد که ایثار بر انبار گزیند: «در این روزها، بزرگ‌زاده‌ای خرقه‌ای به درویشی داد. مگر طاعنانْ خبر این واقعه به سمع پدرش رسانیدند. با پسر در این باب عتاب میکرد. پسر گفت: در کتابی خواندم که هر که بزرگی خواهد یابد، هرچه دارد ایثار کند. من بدان هوس این خرقه را ایثار کردم. پدر گفت: ای ابله، غلط در لفظ «ایثار» کرده‌ای، که به تصحیف خوانده‌ای. بزرگان گفته‌اند که هرکه بزرگی خواهد یابد، هرچه دارد «انبار» کند، تا بدان عزیز باشد. نبینی...
سفر به شرق ایران فرهنگی، کابلستان
کورش محمدخانی
با جدا شدن بخش شرقی ایران فرهنگی در دورهٔ قاجار، قسمتی از جان ایران زمین جدا ماند. سرزمین زیبا که در دورهٔ امان الله خان افغانستان نامیده شد، امروزه سرزمینی است با مصیبت های فراوان و در طی پنج دهه جنگ، جدا از ویژگی‌های طبیعی بسیار زیبا، به سرزمینی غمگینی تبدیل شده است. همواره عشق و علاقه من به سرزمین ایران مرا به ایران فرهنگی می‌کشاند، سرزمینی که روزی از چین تا دانوب و از شمال دریای کاسپین تا جنوب خلیج فارس را در بر می‌گرفت و تا شمال افریقا گسترش می‌یافت. همواره علاقه داشتم که در این پهنهٔ ایران...
مسجد ۹۰۰ سالۀ شیرازی‌ها در جزیرۀ زنگبار
مرتضی رضوانفر
مسجد ۹۰۰ سالۀ شیرازی‌ها در جزیرۀ زنگبار مرتضی رضوانفر مسجد کیزیمکازی طبق کتیبۀ محراب، در سال ۵۰۰ق (بیش از ۹۴۰ سال پیش) ساخته شده است. این نوع طراحی سه پره‌ای در محراب (بر اساس مشاهده) بعدها در برخی مساجد تانزانیا و کنیا، توسط اقوام شیرازی، بلوچ، شوشتری، کازرونی و عُمانی استفاده شده است، از جمله در مسجد شوشتری‌ها در زنگبار و یا مسجد بلوچ‌ها در کائوله. پس از مسجد جامع جزیره کیلوا در تانزانیا، مسجد کیزیمکازی قدیمی‌ترین مسجدی است که شیرازی‌ها در آفریقا ساختند و هنوز مورد استفاده نمازگزاران قرار می‌گیرد. همچنین هرساله گردشگران بسیاری از آن دیدن میکنند....
بائوباب و خَرّوب
مهرداد قیومی بیدهندی
شازده کوچولو، کتاب معروف آنتوان دو سنت اگزوپری، بارها به فارسی ترجمه شده است. ترجمه‌ها را نشمرده‌ام؛ اما به گمانم از ده تا تجاوز میکند. دست‌کم سه نفر از بزرگان زبان و ادبیات فارسی، محمد قاضی و ابوالحسن نجفی و احمد شاملو، در زمره‌ی این مترجمان‌اند. یکی از این ترجمه‌ها، که در ایران کمتر شناخته شده، ترجمه‌ای است با عنوان پرنس کوچک، از «دیپلوم انجنیر غلام سخی (غیرت)» (مهندس غلام سخی)، که حکومت کمونیستی افغانستان (جمهوری دموکراتیک افغانستان)، گویا در اواخر دولت مستعجلش، در حدود سال ۱۳۶۶ش، منتشر کرده است. در میان آن‌همه ترجمه، این یکی هم لطفی خاص خود دارد....
ساز زدن بر شیروانی
مهرداد قیومی بیدهندی
(تقدیم به زهرا اهری) «ویولن‌زنی بر بام! انگار عجیب است؛ نه؟ اما توی اینجا، توی دهِ کوچک آناتِوکا، میشود گفت هر کدام از ما ویولن‌زنی روی بام است که سعی میکند هم آهنگی زیبا و ساده بزند و هم از بام هم نیفتد. آسان نیست. لابد می‌گویید: حالا که ماندن در آن ده اینقدر خطرناک است، چرا از آنجا نمی‌روید؟ خوب، اینجا می‌مانیم چون خانه‌مان است.» ــ یوزف استِین، ویولن‌زن روی بام (فیلم‌نامه)(Josef Stein, Fiddler on the Roof, 1964.). زندگی انسان در این جهان، چه پارهای از سفری دراز باشد و چه به خود ختم شود، پر از درد و رنج...
رانتِ تاریخ و میراث فرهنگی
مهرداد قیومی بیدهندی
(تقدیم به فرهاد نظری)رانت در علمِ اقتصاد تعاریفی گوناگون و مباحثی پردامنه دارد که پرداختن به آنها نه در دایره‌ی دانشِ نگارنده است و نه در حوصله‌ی این یادداشت. در اینجا بر همین معنای متداول تکیه میکنیم که رانت (ارزش مازاد یا ویژه‌بهر) عبارت است از درآمدی افزون بر مزدِ کار یا سودِ سرمایه که از طریقِ قدرت، روابط، اطلاعاتِ ویژه، و مانند اینها به‌دست آید. اگر مهندسی به جهت روابط نامتعارف با سیاستمداران موفق به گرفتن پروژه‌های معماری بزرگتری بشود، به‌نحوی که مهندسانِ لایق‌تر از او از چنان پروژه‌هایی محروم باشند، رانت‌خواری کرده است. اگر کسی به سببِ روابط...
گذشته سرزمینی بیگانه است
مهرداد قیومی بیدهندی
«رمان میانجی (The Go-Between)، نوشته‌ی ال. پی. هارتلی (L. P. Hartley)، با این جملات آغاز میشود: «گذشته سرزمینی بیگانه است. اهل آنجا طوری دیگر رفتار میکنند». این که گذشتگان واقعاً طور دیگری عمل می‌کرده‌اند دیدگاهی کاملاً جدید است. در طی بیشترِ تاریخ، انسان‌ها حال را از گذشته به‌سختی جدا می‌کردند؛ حتی از رویدادهای دور طوری سخن می‌گفتند که انگار همان‌وقت در حال روی دادن است. تا سده‌ی نوزدهم، کسانی که تصوری از گذشته‌ی تاریخی داشتند آن را بسیار شبیه حال می‌شمردند. داستان تاریخ را با تغییرات زیاد در زندگی و مکان نقل می‌کردند؛ اما سرشت انسان را ثابت می‌انگاشتند. در چشم ایشان،...
خانه مُغ؛ نمونه‌ای از خانه ییلاقی در معماری بومی ایران
روح‌الله مجتهدزاده
معماری بومی ایران سرشار از الگوهای متنوع زیستی و به‌تبع آن گونه‌های متنوع معماری است و شناخت جامع معماری ایران، جز با شناخت کامل این الگوها و گونه‌ها محقق نخواهد شد؛ لذا معتقدم بخشی از رسالت پژوهشگران حوزه مطالعات معماری ایران جستجوی میدانی و معرفی گونه‌های متنوع معماری بومی، اعم از مسکونی و غیرمسکونی، و تلاش برای تعریف پروژه‌های مطالعاتی هدفمند در راستای مستندنگاری و شناخت عناصر و اجزای معماری بومی است. در سفرهای گاه‌به‌گاهی که به مناطق مختلف ایران داشته‌ام، خواه سفر کاری و پژوهشی خواه سفر تفریحی، همواره سعی کرده‌ام معماری هر منطقه را از این منظر نیز...
قزوین صفوی ۴: خیابان
مهرزاد پرهیزکاری
سرآغاز واژه و کالبد خیابان را نمی‌توان در قزوین جستجو کرد، اما ویژگی‌های خیابان قزوین بدون شک در زمان خود بدیع بوده است. عبدی‌بیگ چندین بار از واژه خیابان استفاده کرده و به توصیف آنها پرداخته است. خیابان‌های موصوف، در داخل جعفرآباد یا خارج از آن بودند. در روضه‌الصفات او از خیابانی یاد میکند که بین درگاه دولتخانه (دولت‌سرا) و درگاه باغ سعادت‌آباد (سعادت‌فزا) قرار داشته است. در جنت‌الاثمار بار دیگر او خیابانی را خطاب میکند که دو سویش درگاه سرای شاهی (دولتخانه) و باغ سعادت‌آباد قرار داشته است و به تصریح آن را خیابان جعفرآباد نام می‌برد. (عبدی‌بیگ شیرازی،...
ماجراهای من و منابع رساله‌ام (۲): «فراموش شده»
مرضیه نیک‌نهاد
ماجراهای من و منابع رساله‌ام (۲): «فراموش شده» مرضیه نیک‌نهاد آن اوایل که دربارۀ مسجد جامع نایین کار می‌کردم بیشتر مرا به مقالۀ مجله اثر (نوشتۀ اس. فلاری) راهنمایی می‌کردند؛ اما: مطالعه دربارۀ جامع شهر نایین در ۱۹ مارس ۱۹۱۲ میلادی آغاز شد؛ زمانی‌که آنری ویوله، با مأموریتی از طرف وزارت فرهنگ و هنر ایران برای مطالعۀ آثار تاریخی، در میان راه اصفهان به یزد، به نایین رسید. اینکه آیا پیش از او محقق دیگری به مسجد جامع شهر نایین پرداخته است یا نه معلوم نیست؛ ولی با توجه به گزارشی که از نایین و جامعش می‌دهد، از اینکه...
ماجراهای من و منابع رساله‌ام (۱): «اساس»
مرضیه نیک‌نهاد
ماجراهای من و منابع رساله‌ام (۱): «اساس» مرضیه نیک‌نهاد توضیح: این یادداشتها بر پایۀ اطلاعات بنده تا پایان سال ۱۳۹۲ نوشته شده‌اند. پس از آن را خبر ندارم. ــــــــــــــــــــــــــــــ سکانس اول: «مار پله» همان اوایل دورۀ فوق بود که چیزی توجهم را جلب کرد: در کلاس‌های عالی خانم دکتر اهری بود که برای اولین بار چیزی به اسم «روش تحقیق» را دیدم، و عجیب‌تر از همه سخت‌گیری جدی در اطلاق نام «تحقیق» بر نوشتارها بود: «باید صدر و ذیل چیزها با هم بخواند. منبع، به اندازۀ کافیْ، در موضوع مورد نظر موثق باشد و البته در عالم تحقیق نمی‌شود گفت: «البته بر همگان واضح و مبرهن است که...». هر نظریه‌ای، هر حرف جدی‌ای، باید اساسش یا اقلاً موارد به محک گذاشته‌شدنش معلوم، و به اندازۀ کافی، متقن باشد. و تازه، نظریه‌ها ثابت هم که بشوند، «فعلاً» قابل قبولند تا روزی که خلاف‌شان، آن هم طبق روش علمی، بیاید. عیبی هم ندارد؛ چون قاعدۀ کار علمی همین است. پس قضیه این بود! همزمان یا روبرو شدن با واژگان این دنیای جدید، مقاله‌های کلاسی و در امتداد آن پایان نامه را شروع کرده بودم که با این جمله، به شکل اساسی، زیاد روبرو شدم: «شکل طاق‌ها در دورۀ ساسانی مازه‌دار بوده و...
نقدی بر خوانش و استفاده از منابع در شناخت (شهر) قزوین عصر صفوی
مهرزاد پرهیزکاری
مطالعه دقیق شناخت‌هایی که به صورت خرد و کلان از قزوین صفوی ارائه گردیده، مسائل پنهانی را با خود همراه دارد که آگاهی بر آنها میتواند نتایج حاصله در شناخت را بهبود بخشیده و دگرگون سازد. در اینجا سعی شده تا با اشاراتی کوتاه، به برخی نکاتِ مقوله مذکور پرداخته شود. این یک بررسی همه جانبه نیست، بلکه بر اساس نگاهی سریع بر کارهای انجام شده تنظیم گردیده است؛ از اینرو می‌توان ادعا کرد که بیش از آنچه که نوشته شده، قابلیت افزایش دارد.
دربارۀ تپۀ بودا: گفتگو با کامبیز نوائی
ریحانه خاقانپور
دربارۀ تپۀ بودا: گفتگو با کامبیز نوائی ریحانه خاقانپور تپۀ بودا اثری است دست‌ساز که توسط تادائو آندو، معمار معروف ژاپنی، در سال ۲۰۱۵ بر گردِ مجسمۀ بودا طراحی و ساخته شده است. این اثر در آرامستانی در شهر ساپوروی ژاپن واقع است. آرامستان ماکومانای‌تاکینو با وسعت ۱۸۰هکتار، در سال ۱۹۸۲ تأسیس شده و به‌جز مجموعۀ قبرها سه عنصر مهم را در خود جای داده است: چهل مجسمۀ موآی در ورودی سایت، یک کپی از استون هنج، و تپۀ بودا که به عنوان عظیم‌ترین عنصر این مجموعه، در رأس آرامستان قرار گرفته و به نماد این آرامستان تبدیل شده است. مجسمۀ بودا ۱۵ سال قبل از طراحی تپه، یعنی در حدود سال ۲۰۰۰، از سنگ‌هایی که وزنی در حدود ۴۰۰۰ تن داشتند ساخته شده است. در نهایت، مجسمۀ عظیمی به وجود آمد که حدود ۱۵۰۰ تن وزن، ۵/ ۱۳ متر ارتفاع و ۵/ ۱۰ متر عرض دارد و به همراه دو ساختمان دیگر که حکم ورودی برای محوطۀ بودا را داشتند، در بستر آرامستان قرار گرفت. هدف از ساخت تپه، ایجاد یک مکان عبادت، یا به عبارتی یک معبد در کنار بودا بود، به گونه‌ای که مردم را به سمت بودا، که تا آن زمان توجه چندانی به آن...
مدرسۀ نوروز در جمهوری اوستیا-آلانیا/ روسیه
مرتضی رضوانفر
در نیمۀ دوم قرن ۱۹م به دلیل بحران‌های اقتصادی، بیش از پانصدهزار نفر از ایران، خصوصا مناطق آذری‌نشین، به مناطقی در قفقاز شمالی (مانند داغستان، چچن و اوستیا-آلانیا) و همچنین قفقاز جنوبی (مانند جمهوری آذربایجان، گرجستان و ارمنستان) مهاجرت نمودند.شهر ولادی‌قفقاز پایتخت جمهوری اوستیا-آلانیا، که مردمانش بر ریشه‌های آریاییِ خود می‌بالند، پذیرای نزدیک به ۲۰۰۰ نفر از مهاجرین ایرانی شد. ناصرالدین‌شاه در سفرنامۀ دوم و سوم خود به اروپا، هنگام عبور از ولادی‌قفقاز به کثرت ایرانیان، چه رعیت و چه بازرگان در این شهر اشاره میکند.مدرسهٔ روسی- ایرانیِ نوروز در سال ۱۹۰۲م بنا به درخواست و هزینۀ مهاجرین ایرانی و...
۸ مارس و «برآمدن زنان معمار»
صبا مدنی
دوران کرونا اگر فقط یک خوبی داشته، این است که عوضِ اینکه رویدادهای علمی آن طرف دنیا را فقط در حد عناوین و اسامی و اگر خیلی سخاوتمند باشند، یک چکیدۀ ۱۰۰ کلمه‌ای، خبردار بشویم، از سر میز کارمان می‌توانیم شرکت‌کننده‌شان باشیم و سؤال‌هایمان را هم بپرسیم.انجمن مورخان معماری با همراهی انجمن مورخان معماری بریتانیا، در نکوداشت ۸ مارس، روز جهانی زنان، دیشب وبیناری برگزار کرد با عنوان تقریبی «برآمدن زنان در حرفۀ معماری: مقایسۀ چشم‌اندازها در ایالات متحده و بریتانیا». هر کدام از سخنرانی‌های ۱۰ دقیقه‌ای به معرفی یکی از زنان پیشگام در حرفۀ معماری در این کشورها اختصاص...
معرفی کتاب «جهات کعبه»
سیدامیر کوشه‌ای
O’Meara, Simon. 2020. The Kaʿba Orientations: readings in Islam’s ancient house. Edinburgh: Edinburgh university press, 264 pages. کتاب جهات کعبه نوشته سایمون اُمیرا، نخستین تک‌نگاریِ مستقلی است که درباره کعبه در یکی از زبان‌های اروپایی نوشته میشود.[۱] اُمیرا استاد تاریخ معماری و باستان‌شناسی خاورمیانه اسلامی در مدرسه شرق‌شناسی لندن است. او در این کتاب می‌کوشد به کعبه از منظر مسلمانان و سنت اسلامی نزدیک شود و در پیِ پاسخ به پرسش‌هایی مانند این است که کعبه چیست و چرا چنین جایگاه محوری‌ای در میان مسلمانان دارد؟ چرا حاجیان به جای ورود به داخلِ آن، گردِ آن می‌گردند؟ آیا کعبه فضایی خالی است؟...
قزوین صفوی ۳: جعفرآباد و دولتخانه
مهرزاد پرهیزکاری
جعفرآباد که قبلاً از آن سخن رفت حداقل به دو عرصه تقسیم می‌شد: باغ سعادت‌آباد و دولتخانه. نبود دقت نظر در توصیفات عبدی‌بیگ، موجب شده تا مرز میان عرصه‌های یاد شده، کمتر مورد توجه واقع گردد و اغلب فضای آن دو را در هم آمیزند. توصیف باغات با کوشک‌ها و ایوان‌ها در جنات عدن، چنان تصویر رویایی در اذهان پدید آورده، که پنداشته میشود تمامی جعفرآباد و از جمله دولتخانه متشکل از خیابانها و جوی‌های آب روان و کوشک‌های میان باغی است. اگرچه این در مورد باغ سعادت‌آباد تا اندازه‌ای آشکار است اما در مورد دولتخانه صدق نمی‌کند. همچنانکه نظام...
اسمیت‌ها در اصفهان عصر پهلوی
سمیرا فتحی
تابستان سال ۲۰۱۹ برای جستجو در نامه‌ها و اسناد مایرن بمنت اسمیت[۱] در آرشیو فریر/سکلر در مؤسسۀ اسمیتسونین به شهر واشنگتن دی‌سی سفر کردم. مایرن و همسرش کاترین[۲] برای کار روی پروژۀ بررسی معماری قرون میانۀ ایران از سال ۱۹۳۳ تا ۱۹۳۷ در اصفهان مستقر شدند و مایرن مشغول نقشه‌برداری و ترسیم بناهای تاریخی و باستانی اصفهان و شهرهای دیگر ایران شد. قبل از سفرم برنامه‌ام این بود که اسناد و مدارک جمعآوری شده توسط اسمیت را بررسی کنم و از آنجایی که او و همسرش چند سالی را در اصفهان زندگی کرده بودند، اطلاعاتی دربارۀ اصفهان از خلال نامه‌ها...
خانه‌ام ابری است؛ دلنوشته‌ای در رثای خانه‌ای که بر زمین افتاد...
روح‌الله مجتهدزاده
در اهواز بیش از نیمی از سال تابستان است؛ و در روزگاری که از اینترنت و تلفن همراه خبری نبود و حتی تلویزیون هم جز ساعاتی محدود در عصر و اواخر شب برنامه سرگرم‌کننده نداشت، رمان خواندن یکی از مهمترین سرگرمی‌ها برای گذران تابستان‌های گرم و بلند و طولانی اهواز بود. تقریبا تمام کسانی که دور و برم بودند، از خواهر و برادر و دوست و فامیل، در این سرگرمی شریک بودند. حالا که فکرش را می‌کنم لذتش هم کم نبود خصوصا زیر غرش دائم و خنک کولرهای گازی که بهشتی کوچک را در دل ظهرهای جهنمی تیر و مرداد...
قزوین صفوی ۲: باغ سعادت آباد
مهرزاد پرهیزکاری
در تذکره شاه تهماسب، از جعفرآباد با عنوان محله یاد شده (شاه تهماسب صفوی، ۱۳۴۳ق، ص ۲۷) اما با توجه به کتاب قاضی قمی، جعفرآباد نامی است که شاه تهماسب، مجموعه احداث شده را بدان مسمی گردانید (منشی قمی، ۱۳۸۳، ج ۱، ص ۳۹۹) لذا به کاربردن عنوان محله برای جعفرآباد یک مفهوم عام مکانی دارد و نباید آن را با محله شهری اشتباه گرفت. همو نوشته که برای احداث باغ، شاه تهماسب "اراضی موسوم به زنگیاباد" را از میرزا شرف جهان قزوین خریداری نمود. (منشی قمی، ۱۳۸۳، ج ۱، ص ۳۱۲) واژه اراضی که توسط قاضی قمی به کار...
غریبۀ همیشگی
زهره توحیدی
در میانۀ جمله مرا متوقف کرد و دستش را بالا برد و گفت «نه برادر! اینجا ما آمریکایی هستیم». فکر کردم که آن عبارت «نه برادر» با اینکه به انگلیسی بیان شده، چقدر عربی است و «ما آمریکایی هستیم» اصطلاحی عربی است به جای «ما الآن در آمریکا هستیم».
معرفی کتاب مفاهیم بنیادی زیباشناسی
سیدامیر کوشه‌ای
یکی از بهترین پژوهش‌هایی که درباره ابعاد گوناگون زیباشناسی در اختیار داریم، کتاب هفت جلدی مفاهیم بنیادی زیباشناسی است.[۱] مشخصات کتاب چنین است (نسخه دیجیتال این مجموعه از اینجا قابل دریافت است): Barck, Karlheinz, and Martin Fontius. 2000-2005. Ästhetische Grundbegriffe: historisches Wörterbuch in sieben Bänden. Stuttgart: Metzler. این کتاب، به زبان آلمانی و با مشارکت بیش از ۱۶۰ استاد و پژوهشگر متخصص در حوزههای مرتبط، در بازه‌ای حدودا ده ساله (۱۹۹۰-۲۰۰۰ م.) تدوین شده است (برای اسامی نویسندگان مقالات بنگرید: ibid: 7/ 287-289). در این مجموعه، در بیش از ۱۷۰ مقاله مفصل و حجمی حدود شش هزار صفحه (دو ستونه)،...
دیوارنگاره‌های گمشده
امیرحسین کریمی
در مجموعه‌ها و موزه‌های ایران و البته سراسر جهان تزیینات نقاشی بسیاری که از بناهای تاریخی ایران جدا شده‌اند، وجود دارند. بهانه‌‌های متعددی برای این جدایی وجود داشته است و سرگذشت اغلب آثار جداشده مبهم و پیچیده بوده است. گاهی بنایی که دیوارنگاره متعلق به آن بوده از میان رفته و گاه بنا باقی مانده اما نمی‌دانیم دیوارنگاره‌های آن کجاست. در این میان گاه دیوارنگاره‌ها بعد از سالیان از صندوقها و انبارها بیرون آمده و به نمایش گذاشته شده‌اند و گاه دیوارنگاره بودن آنها فراموش شده و همچون پرده‌های نقاشی منقول اینجا و آنجا جابجا شده‌اند. گاهی مدارک باقیمانده از...
غیاثیۀ به توان امروز
محمد صادق نجف‌زاده
غیاثیۀ به توان امروز محمد صادق نجف‌زاده خواف شهری در شرق خراسان رضوی و در فاصله ۲۶۰ کیلومتری مشهد است. این شهر در همسایگی شهر تایباد و در نزدیکی مرز کشور افغانستان قرار دارد. نام کهن شهر خواف ظاهراً روی بوده که امروزه رود خوانده میشود. خواف در گذشته نام ولایتی مهم میان نیشابور و هرات بود و خرگرد، نشتیفان، سلامی، غیره از شهرهای این ولایت بوده است. اینک خواف یکی از شهرستان‌های استان خراسان رضوی با مرکزيّت شهر رود (مشهور به خواف) و چهار شهر دیگر (سلامی، سنگاه، نشتیفان، قاسم‌آباد زوزن) است. شهرت خواف برای ما به موجب...
عثمان حمدی و بازتعریف نقاشی‌های شرق‌شناسانه
سیدمجید میرنظامی
نوشتۀ زینب چلیک، ترجمۀ سیدمجید میرنظامی یادداشت مترجم متن زیر، بازنشر ترجمۀ بخش دوم جستاری از خانم زینب چلیک[۱] با عنوان «استعمارگری، شرق‌شناسی و کانِن[۲]» است که در شمارۀ ۳۹۲-۳۹۳ (آبان ۱۳۹۸) مجلۀ تندیس به چاپ رسید. او دربارۀ یکی از نقاشان امپراتوری عثمانی می‌نویسد که به‌رغم تحصیل در مکتب نقاشی شرق‌شناختی فرانسه، تصویری متفاوت از شرق را در نقاشی‌هایش ارائه کرده است. به نظر می‌رسد که بتوان با الهام از این نمونه پژوهش‌های مشابهی در زمینۀ تاریخ هنر و معماری ایران انجام داد. پژوهش‌هایی که هم بتوانند خود را از قید نگاه شرق‌شناسانۀ غربی‌ها رها کنند و هم در...
«استایل» (باب سوم)| مایر شاپیرو
مجید حیدری
ترجمۀ مقالۀ «استایل» شاپیرو [۱]، باب سوم استانداردهای هنر متأخر غربی بر تحلیل و توصیف سبک‌های فرهنگ‌های متقدم و بدْوی، تأثیر شدیدی گذاشته است. با این حال میشود گفت که ارزش‌های هنر مدرن باعث نگاهی همدلانه‌تر[۲] و بی‌طرفانه‌تر[۳] شده است، نسبت به آنچه پنجاه یا صد سال پیش ممکن بود. در گذشته، عمدۀ آثار بدوی، مخصوصاً بازنمایی را، حتی افراد باملاحظه، خالی از هنر میدانستند؛ بخش ارزشمند هنر بدوی را تزئینات و صناعت بدوی میدانستند. اعتقاد بر این بود که هنر بدوی، تلاش‌های کودکانۀ بازنمایی طبیعت بوده است ـ تلاش‌هایی که از سر نادانی و به‌علت درون‌مایۀ[۴] غیرمنطقی مخوف و...
قزوین صفوی ۱
مهرزاد پرهیزکاری
ساختار شهر قزوین در دوره صفوی از موضوعاتی است که بسیار از آن سخن رفته، اما نکته‌ای که اغلب مغفول واقع گشته نگاه جامع بر اساس قیاس و استقراء بافت موجود و تمامی متون تاریخی و اسناد مرتبط با قزوین صفوی است. از اینرو اغلب نوشته‌ها، تصویری آرمانی از پایتخت دوم صفوی به دست می‌دهند. در این گفتار (یا سلسله گفتار) سعی بر نمایاندن ابعاد مختلف شهر قزوین به منظور نزدیکی بیشتر به واقعیت شهر در دوره صفوی است. عملیات انجام شده در این دوره [صفوی] نشان از وجود طرحی جامع برای شهر دارد. ساختار تاریخی شهر که تا قبل...
ساختن و خواندن ۵: طراحی فضای داستان
علی طباطبایی
سال گذشته (ترم اول و دوم سال تحصیلی ۹۸ – ۹۹) فرصتی مهیا شد تا به آموزش واحد درسی مقدمات طراحی معماری دو در دانشگاه فنی و مهندسی گرمسار بپردازم. بیشتر دانشجویان کلاسْ ترم سوم کارشناسی معماری بودند و آشنایی اولیه‌ای با رشته‌ی معماری داشتند. واحدهایی مثل مقدمات طراحی معماری یک، بیان معماری یک و دو و هندسه مناظر و مرایا را گذرانده بودند و قرار بود تا در این کلاس برای دروس طرح معماری آماده شوند. برای طرح‌ریزی برنامه‌ی کلاس با مدرس قبلی درس و مدرسهای واحد‌های قبل و بعد گفتوگوهایی کردم تا بفهمم انتظار کلی آنها از این...
عیلام را دریابیم...
روح‌الله مجتهدزاده
در هفته‌های اخیر دو خبر پیرامون یکی از کهن‌ترین تمدن‌های حوزۀ فرهنگی ایران زمین، یعنی تمدن عیلام/ایلام، همزمان بر آنتن خبرگزاری‌ها قرار گرفت. یکی خبر کشف بزرگترین گور باستانی کشور در روستای سادات محمودی کهگلویه متعلق به دوره عیلام (به احتمال زیاد عیلام نو) [۱] و دیگری خبر تعرض به حریم معبد چغازنبیل، اثری باشکوه و یگانه از عیلام میانه [۲]. خبر اول از آن نظر اهمیت دارد که آخرین سابقۀ کشف چنین گورهایی به سال ۱۳۶۱ (۱۹۸۲م.) در نزدیکی بهبهان بازمی‌گردد و اشیاء و یافته‌های باستان‌شناسی حاصل از آن، که امروزه به عنوان مجموعه یا گنجینۀ ارجان شناخته میشود،...
عیّار تنها (تکمله‌ای بر یادداشت شهر تسخیرناپذیر)
ساناز تولائیان
بهار امسال یادداشتی تحت عنوان «شهر تسخیرناپذیر» در آسمانه منتشر کردم. بهانۀ نوشتن آن یادداشت و منبع اصلی‌اش نمایشنامۀ «فتحنامة کلات» اثر بهرام بیضایی و برداشت اگر بشود گفت معمارانۀ من از آن بود. امروز به تماشای مستند «عیّار تنها» [۱] نشستم که به تازگی دربارۀ بهرام بیضایی منتشر شده است. این مستند بهانه‌ای شد که تکمله‌ای در ادامۀ یادداشت «شهر تسخیرناپذیر» بنویسم و حرف‌هایی را مطرح کنم که در آن نوشته جایی نداشت و البته که من هم در آن زمان به فکر نوشتنش نیافتادم. دوست دارم قبل از طرح موضوع اصلی این نوشته، به یکی از یادداشتهای آقای دکتر قیومی با عنوان «مرده‌ی محبوب من» اشاره کنم که چندی پیش در آسمانه منتشر شد. ایشان در این یادداشت این رفتار را به درستی مورد نقد قرار داده‌اند که چرا قدر آدم‌های خوب را در زمان حیات‌شان نمی‌دانیم؟ چرا تعریف و تمجیدمان، گفتن از خاطرات و تأثیری که پذیرفته‌ایم اغلب منحصر میشود به زمانی که بزرگی را از دست می‌دهیم؟ در اصل بهانۀ این یادداشت گفتن از آدم‌های درست در زمان حیات‌شان و پرداختن دوباره به این سؤال است که «چرا قدر داشته‌هایمان را نمی‌دانیم؟» در همان ابتدای مستند عیّار تنها فهرستی از آثار بهرام بیضایی مطرح...
نخستین کتیبۀ ایران دورۀ اسلامی با درج نام معمار: بازنگری‌ای جزئی در کتاب کتیبه‌های تاریخی ماندگارِ دوران اولیۀ اسلامی ایران و فرارود، نوشتۀ شیلا بلر
سجّاد زلیکانی
کتاب کتیبه‌های تاریخی ماندگار دوران اولیۀ اسلامی ایران و فرارود1 عنوان کتابی است به‌نویسندگی شیلا بلر2 که در سال ۱۹۹۲ میلادی چاپ شد 3. این اثر یکی از آثار مهم، ارزنده و دقیق است که دربارۀ کتیبه‌های دوران اولیۀ اسلامی ایران فرهنگی به رشتۀ تحریر درآمد. بلر کتیبه‌ها و بناها را بر مبنای تاریخ ساختشان مرتب و بررسی کرده است. او کتیبه‌ها را به‌نوعی دریچه‌ای می‌داند برای مواجهه‌ای ژرف‌تر با آثار معماری. به همین منظور و بر پایۀ واکاوی و تفسیرهای موشکافانه، کتابش حاوی اطلاعاتی چندجانبه است که به شناخت بهتر کتیبه‌ها و بناها در بستر دوران شکل‌گیری‌شان می‌انجامد. بااین‌حال،...
گزارشی از مهمترین پژوهش‌های دو سده اخیر درباره سازه نخستینِ مسجد پیامبر در مدینه*
سیدامیر کوشه‌ای
مسجد پیامبر و چند و چونِ بنای نخستینِ آن، از جمله موضوعاتی است که هم عالمان مسلمان از دیرباز به آن توجه داشته‌اند و هم پژوهشگران غربی و مسلمان روزگارِ ما. با این همه، بسیاری از این پژوهش‌ها در زبان فارسی چنانکه باید و شاید انعکاس نیافته‌اند.[۱] در این یادداشت مروری خواهیم داشت بر این پژوهش‌ها. لئونه کائتانی،[۲] در جلد نخست از اثر ده جلدیِ خود با عنوان تاریخ اسلام،[۳] ذیل وقایع سال دوم هجری، از جمله به مسجد پیامبر می‌پردازد. او دیدگاه سنتی مسلمانان و دانشمندان غربی پیش از خود را به چالش می‌کشد و اعلام میکند: بنایی که...
لئوناردو ریچی و تغییر آموزش طراحی معماری در ایران
یحیی سپهری
همیشه برایم سؤال بوده است که وقتی درسی به برنامه‌ی آموزش یک دانشکده یا به طور کلی یک نظام آموزشی اضافه میشود ریشه‌اش در کجا است؟ معمولاً در پاسخ به این سؤال، تغییرات برنامه‌های جهانی آموزش و یا مقتضیات زمانه و کشور مطرح میشود. این پاسخ‌ها اغلب درست‌اند اما به نظر می‌رسد همیشه پاسخ‌های دقیق‌تری هم می‌توان برای این موضوع یافت. این پاسخ‌ها معمولاً در سیاق استاد یا استادانی که این درس را در برنامه گنجانده‌اند و برای اولین بار تدریسش کرده‌اند، نهفته است. موضوع این یادداشت ظهور درس ویژوآل دیزاین در برنامه‌ی آموزش معماری ایران است. این درس به...
عیّار تنها (تکمله‌ای بر یادداشت شهر تسخیرناپذیر)
ساناز تولّائیان
بهار امسال یادداشتی تحت عنوان «شهر تسخیرناپذیر» در آسمانه منتشر کردم. بهانۀ نوشتن آن یادداشت و منبع اصلی‌اش نمایشنامۀ «فتحنامة کلات» اثر بهرام بیضایی و برداشت اگر بشود گفت معمارانۀ من از آن بود. امروز به تماشای مستند «عیّار تنها» [۱] نشستم که به تازگی دربارۀ بهرام بیضایی منتشر شده است. این مستند بهانه‌ای شد که تکمله‌ای در ادامۀ یادداشت «شهر تسخیرناپذیر» بنویسم و حرف‌هایی را مطرح کنم که در آن نوشته جایی نداشت و البته که من هم در آن زمان به فکر نوشتنش نیافتادم. دوست دارم قبل از طرح موضوع اصلی این نوشته، به یکی از یادداشتهای آقای...
On the Distorted Way We Are Taught to Perceive and Conceptualize our Built Environment[1[
زینب تمسّکی
Before you read this note, ask yourself what do you see in the pictures above and which concepts come into your mind? Try to recall as many concepts as you can. Walking in the metropolises like Tehran, one finds little trouble to view scenes that have the potential to be significant depictions of poverty or inequality; but we, as far as are engaged in our disciplines and careers in architecture, are not used to interpreting them in this way. The borderlines dividing rich and poor neighbourhoods construct our mental maps of the cities2, but trying to understand and deconstructing...
شر: چیزی در همین دور و بر
مهرداد قیومی بیدهندی
پدری دخترِ خود را سر می‌برد و وقتی که می‌شنویم او مردی معمولی و زحمت‌کش است و بدخواه نیست، باور نمی‌کنیم. چرا باور نمی‌کنیم که روستایی‌ای ساده‌دل بتواند سرِ دخترش را ببرد؟ چون خیال میکنیم قتل و ظلم کارهایی سترگ است و دست زدن به آنها پلیدی و شرارتی ذاتی می‌خواهد که در آدم‌های معمولی و «خاکی» پیدا نمی‌شود. می‌پنداریم اگر کسی چنان جنایت‌های بزرگی بکند لابد در بقیه‌ی زندگی‌اش هم پلید است؛ لابد همیشه و همه‌جا زورگو و متجاوز و بدخواه و متکبر و دروغ‌گوست. اما این پندار ناشی از ساده گرفتنِ سازوکار روانِ آدمی و روانِ جامعه‌ی انسانی...
خارج از قبیله
مهرداد قیومی بیدهندی
درباره‌ی روحیه‌ی قبیله‌ایِ عرب‌ها زیاد شنیده‌ایم. یکی از آموختنی‌ترین چیزهایی که در این باره، برای فهمِ تاریخِ صدرِ اسلام، خوانده‌ام کتابِ ارزنده‌ی مرحومْ دکتر عباسِ زریابِ خویی است: سیره‌ی رسول‌الله. همچنین است پس از پنجاه سال مرحومْ دکتر سیدجعفرِ شهیدی. ذکرِ این روحیه در فقره‌ی جالبی از سفرنامه‌ی ناصرِ خسرو هم خواندنی است:«این فَلْج در میانِ بادیه است. ناحیتی بزرگ بوده است؛ ولیکن به‌تعصب خراب شده است. [...] و این مردمْ عظیمْ درویش و بدبخت باشند. با همه‌ی درویشی، همه‌روزه جنگ و عداوت و خون کنند. [...] و هیچ چیز از دنیاوی با من نبود، الا دو سَلّه کتاب. و...
حرف اضافه (۱)
مهرداد قیومی بیدهندی
حرفِ اضافه واقعاً «اضافه»، به معنای «زیادی»، نیست. حرفِ اضافه خیلی کار میکند؛ امکاناتِ بسیاری به ما می‌دهد؛ کمک میکند که مقصودمان را درست و روشن بگوییم. زبانِ فارسی از حیثِ حرفِ اضافه و تأثیر در روشنیِ کلام و استواریِ آن و نیز تأثیر در تنوعِ معانیِ واژه‌ها بسیار کارامد است. در گذشته، مثلاً در نثرِ روان و شیوای فارسیِ پیش از سلجوقیان، این توانایی بیشتر بود. امروز، با غلبه‌ی زبانِ تلویزیون و مخبران بر زبانِ ما، این توانایی افول کرده است؛ چه در زبانِ نوشتار و چه گفتار. باید مراقب باشیم که ما در این افول مشارکت نکنیم. به...
اسفند ۶۲
مهرداد قیومی بیدهندی
نیمه‌شب، تنهای مطلق، در جاده می‌راندم؛ در وانتی گل‌مالیده، با چراغ‌هایی که روشن کردنِشان ممکن بود به قیمتِ جان تمام شود، در نورِ ماهی که به ربع رسیده بود، در دشتی صاف و پهناور. تنهاییِ محض در دلِ جهان، در دلِ بیابان، در دلِ سیاهی‌ای از کران تا به کران که گهگاه با نور انفجارها در افقِ طلائیه شکسته می‌شد. می‌راندم؛ در زیرِ سقفی پرچراغ که گنبدین بودنش به‌‌آسانی احساس می‌شد: رأس گنبد در بالای سرم، و پاطاقش در افقی ۳۶۰درجه. ماهی که از پنجره می‌دیدمش همه‌جا با من می‌دوید و نمی‌شد پشت سرش گذاشت. رأسِ گنبد هم با من...
یک چاه و دو چشمه - بازخوانی داستان ساخته شدن بیمارستان مسیحی (عیسی‌بن‌مریم) در اصفهان
ساناز تولّائیان
آدمها:ورق زدن کتاب‌ها و مجموعه عکس‌های قدیمی برایم مثل سفر کردن در زمان و بالا – پائین کردن اینستاگرام در سال ۱۲۸۰ شمسی است. مابه‌ازای صفحههای اینستاگرامی مردم‌نگاری و شهرنگاری با نامهای «Human of..» و«Every day …» و پروفایل بلاگرها و عکاسان شهری و اجتماعی در صد و خورده‌ای سال پیش احتمالاً کتاب‌هایی مثل «ایران از نگاه سوروگین» یا «هزار جلوه از زندگی» از ارنست هولستر و دیگر نمونه‌های مشابه است. این کتاب‌ها را که ورق می‌زنم حس می‌کنم لای آن درِ بستۀ رو به گذشتۀ مبهم، کمی گشوده شده است. این تصاویر به قول سوزان سانتاگ مطالبات تازه‌ای از...
آدریان فورتی، علیه غرق شدن در واژگان معماری
سینا زارعی
هیچ بعید نیست که عده‌ای در جهانِ معماری، آدریان فورتی[۱] را مجرمی خطرناک بدانند. او معمار نیست و معماری درس می‌دهد. تاریخ‌نگارِ معماری است، اما کمتر درباره بناها و صورت‌های معماری حرفی می‌زند؛ و از همه مهم‌تر اینکه از میان همه جایگاههای مختلف ظهورِ معماری، متن‌ها و کلمات را برگزیده تا این فعالیت پیچیده اجتماعی را بشناسد و بشناساند. تعبیر فعالیت پیچیده اجتماعی از خود آدریان فورتی است. او که معماری و زبان را واجد دو ویژگی پیچیده بودن و اجتماعی‌بودن می‌داند، می‌کوشد در بستری اجتماعی، تاریخ کلماتِ معماری را بررسی کند تا از این مسیر به شناخت دقیقی از...
معماری، عدالت، تاریخ‌نویسی (۱)
محمدمهدی عبداله‌زاده
عموماً تاریخ معماری را به مطالعۀ آثارش می‌شناسیم، خصوصاً آثار شاخص و چشمگیر. در معماری اسلامی هم همین‌طور است؛ مانند مساجد جامع کوفه و دمشق و سامرا و جامع عباسی اصفهان و بی‌بی‌خانم سمرقند و مجموعۀ سلطان حسن قاهره. صورتِ چشمگیر این بناها مجذوبمان میکنند؛ مثل مسجد کوفه، که دستخوش تغییرات زیادی شده و معروفترین صورت آن را زیادِ ابیه رقم زده است. او بر جای مسجد ساده‌ای که سعدِ ابی‌وقاص ساخته بود، مسجدی حیرت‌انگیز و بشکوه می‌سازد. بنا به اقوال، زیاد معمارانِ ایرانی را فرامی‌خواند و از ایشان می‌خواهد برایش بنایی بی‌همتا بسازند. ایشان هم بنایی ساختند با ستونهایی...
معماری، عدالت، تاریخ‌نویسی (۱)
محمدمهدی عبدالله‌زاده
عموماً تاریخ معماری را به مطالعۀ آثارش می‌شناسیم، خصوصاً آثار شاخص و چشمگیر. در معماری اسلامی هم همین‌طور است؛ مانند مساجد جامع کوفه و دمشق و سامرا و جامع عباسی اصفهان و بی‌بی‌خانم سمرقند و مجموعۀ سلطان حسن قاهره. صورتِ چشمگیر این بناها مجذوبمان میکنند؛ مثل مسجد کوفه، که دستخوش تغییرات زیادی شده و معروفترین صورت آن را زیادِ ابیه رقم زده است. او بر جای مسجد ساده‌ای که سعدِ ابی‌وقاص ساخته بود، مسجدی حیرت‌انگیز و بشکوه می‌سازد. بنا به اقوال، زیاد معمارانِ ایرانی را فرامی‌خواند و از ایشان می‌خواهد برایش بنایی بی‌همتا بسازند. ایشان هم بنایی ساختند با ستونهایی...
کمدی معماری: شرح سفر دلیرانۀ خدای معماران به سرزمین پارس‌ها| قسمت هفتم: گوشمالی در خدمت تاج‌السلطنه
علی طباطبایی
به سمانه محسنی در قسمت قبل خواندیم که معمار مصری ایمحوتب و شاگردش انجیب پس از فرار از دست آنوبیس گرگنما به کمک پریناز به دخمه‌ی قیومه‌ی طبیب گریختند و پرسش نفرین شده‌شان درباره‌ی کانسپت کانسپت‌ها را به او عرضه کردند. او هم با بهره از آخرین تکنولوژی‌ها به آنها نشان داد که در زمان و مکان غلطی به دنبال پاسخ می‌گردند و در این زمانه جز مشتی حرف سطحی و انواع درهم‌ریختگی‌ها و بلبشو‌ها چیز دیگری عایدشان نمی‌شود. پس معجونی به دست آمده از عصاره‌‌ی پایان نامه‌های دورۀ قاجاریه به آنها داد و به آن زمان فرستادشان تا در...
«حافظه/ خاطره» در معماری و ادبیات قرن بیستم
هدیه نوربخش
جان راسکین در کتاب «مشعل حافظه»، جلد ششم از مجموعۀ «هفت مشعل معماری»، آورده: شعر و معماری بیش از هر چیز دیگر میتواند بر فراموشی انسان فائق آید و از میان این دو معماری برتری دارد چرا که علاوه بر اندوختۀ افکار و احساسات انسان، توان و تجربۀ کار دست او را نیز به نمایش می‌گذارد. منظور این متفکر قرن نوزدهمی از «حافظه/ خاطره» تصورات بی‌حد و مرز شخصی نبود بلکه امری جمعی و مشخص بود که گذشته و حال در آن ثبت است و ملتی از طریق آن هویت خود را می‌سازد؛ در واقع درک او از این موضوع به...
نظر به دردِ دیگران
مهرداد قیومی بیدهندی
سوزان زونتاک (Susan Sontag) (سانتاگ، ۱۹۳۳- ۲۰۰۴)، نویسنده و اندیشمند و فعالِ سیاسیِ لهستانی‌تبارِ امریکایی، مجموعه جستاری با عنوانِ نظر به درد دیگران (Regarding the Pain of Others) نوشت که در سالِ ۲۰۰۳، یک سال پیش از مرگش، منتشر شد. محورِ سخن او در این کتاب عکاسی از فجایع و مصایبِ انسان‌ها، به‌ویژه جنگ، است و اینکه چگونه به واسطه‌ی اینگونه عکسها با مصایبِ دیگران مواجه میشویم. جنگ امری ناگزیر است. هرقدر امروزه صلح می‌خواهیم و صلح را اصل و جنگ را عارضی می‌شماریم، تاریخِ انسان خلافِ آن را نشان می‌دهد. تاریخ گواه است که جنگ و خشونت همواره بوده...
بررسی توصیفی پراکندگی و تراکم و قدمت‌گذاری مسجدهای تاریخی ثبت‌شده در فهرست آثار تاریخی ایران
محمدمهدی طاهری
شمار بناهای ثبت‌شده در فهرست بناهای تاریخی ایران به حدود سی‌ودوهزار پرونده رسیده است و هنوز بر این تعداد افزوده میشود. بااین‌حال شمار بناهای پژوهش‌شده از این فهرست، بسیار اندک است. تاریخِ معماری‌ای که با هفتصد هشتصد بنا نوشته شود، بی‌تردید با تاریخ معماری‌ای که چند هزار بنا و شاهد و متن تاریخی را پشتوانۀ خود داشته باشد، متفاوت خواهد بود. کم‌شماری تک‌نگاری‌های بناها و محوطۀ تاریخی ایران دلیل‌هایی متعدد دارد؛ چه‌بسا انحصار فهرست و نقشۀ این بناها و محوطه‌ها به سازمان میراث فرهنگی؛ نامهم‌انگاشتن اکثریت بناهای ثبت‌شده و تمرکز ناروا بر اندک بناهای شاخص؛ تمرکز ناروا بر گسترۀ جغرافیایی...
گفتوگو با فیلیپ جانسون- قسمت اول
مهدی محمّدی
کتابی هست با عنوان «گفتوگو با معماران»[۱] شامل متن مصاحبهٔ جان دابلیو کوک[۲] و هاینریش کلاتس[۳] با تعدادی از معماران امریکایی هم‌عصرشان، از جمله فیلیپ جانسون، لویی کان، رابرت ونتوری و چند نفر دیگر. بر این کتاب که در سال ۱۹۷۳م منتشر شده وینسنت اسکالی[۴] هم تقریظی نوشته است. مهمترین نکته‌ای که اسکالی به آن اشاره کرده تازگی سخنانی است که از آن معماران در این کتاب نقل شده است. من هم وقتی کتاب را خواندم از کیفیت خاص پرسش‌ها و پاسخ‌های موجود در آن حیرت کردم. در میان همهٔ گفتگوها اما، گفتگوی نویسندگان کتاب با فیلیپ جانسون برای من...
انعکاس اثر تاریخی
امیرحسین کریمی
در عکسی که رابرت بایرون از میدان نقش جهان گرفته است، کارگران در حال کار در میانۀ میدان دیده می شوند. کارگران در کار ساختن حوض و باغچه بندی میدان هستند تا فضای خالی را تغییر دهند. سال ۱۳۱۲ خورشیدی کار حفر و ساخت حوض بزرگ میدان نقش جهان بعد از ده ماه کار به پایان می رسد و برای آب انداختن در حوض جشن می گیرند. البته نقل شده که بیشتر سنگهای حوض میدان را از تخت فولاد آوردهاند (مظاهری، حاشیه نویسی در تاریخ اصفهان، ۲۳۶). در آن زمان هنوز کار مرمت و تعمیر مناره های مسجد شاه تمام نشده...
مرده‌ی محبوبِ من
مهرداد قیومی بیدهندی
فرهادِ احمدی درگذشت و این روزها می‌شنویم که در اینجا و آنجا، در خانه‌ی هنرمندان و دانشکده‌ی معماری و ...، برگزاری مراسم مجازی در بزرگداشت او در جریان است. همه‌ی ما قوت و ضعف، فایده و ضرر، داریم. خوشا به حالِ آنان که فایده‌شان برای انسان‌ها بیش از ضررِشان است؛ و فرهادِ احمدی از آنها بود. قصدم از این نوشته زاری کردن بر او نیست. دیدم که برای او بزرگداشت می‌گیرند. دستشان مریزاد؛ چه خوب میکنند. اما همین‌ها مرا به یادِ این انداخت که او چقدر از دانشکده‌اش رنجیده بود. اگر به‌قدرِ همین بزرگداشت‌های احمدیِ مرده، احمدیِ زنده را بزرگ...
من، کودک و پله‌ها
نرگس ضمیری
در برهه‌هایی شرایط زندگیمان تغییر میکند، نیازهای متفاوتی پیدا میکنیم و در نتیجه نگاهمان به خانه و شهر نیز عوض میشود. تازه می‌فهمیم برخی تصمیم‌های معماران و طراحان و حتی برخی جزئیات طراحی تا چه حد میتواند در شکل زندگی ساکنین مؤثر باشد. من این قضیه را از وقتی بچه‌دار شدم، خیلی خوب فهمیدم. تا پیش از آن طرح خانه‌مان را دوست داشتم، فقط کمی از نور کمِ اتاق نشیمن‌مان گله‌مند بودم که لازم بود در طول روز با چراغ روشن شود، اما از وقتی پسرم شروع به چهار دست و پا رفتن کرده، متوجه شدم چه قدر طرح خانه‌مان...
عبدالله قوچانی و تبیین شناسنامۀ بناهای تاریخی ایران
ذات‌الله نیکزاد
پژوهش در تاریخ هنر و معماری با وجود رشته‌های گوناگون پیشرفت حاصل میکند. پیشبرد این حوزۀ تحقیق در ایران مرهون کسان بسیاری است که عمر خویش را صرف تتبع و تفکر در آثار معماری و متون و اسناد یا مبانی آن کردند. عالمان و محققان رشتهها و گرایش‌هایی چند در این کار وارد شدند تا روشنایی‌بخش گوشه‌ها و زوایای تاریک این تاریخ باشند. استاد عبدالله قوچانی، دانش و تخصص‌اش در زمینۀ خطوط اسلامی، کتیبه‌شناسی و کتیبه‌خوانی بود و اقسام آثار تاریخی که خطی بر آنها درج شده بود را می‌خواند و محتوای آنها را آشکار می‌ساخت. او در طول حیات علمی‌اش نتایج...
مقامِ ساختن و مقام خواندن
مهرداد قیومی بیدهندی
کوزه‌گری را تصور کنید که آسوده در کارگاه کوزه‌گری‌اش به کار مشغول است؛ بی‌آنکه به عوامل مؤثر در مسیر یا در نتیجۀ کار خود اعتنایی داشته باشد. کوزه‌ای که او می‌سازد از سلیقۀ او، از پسند مردم و بازار، از ذوق و خواست سفارش‌دهنده، از ویژگی‌های روانی او، از جنس خاک، چرخ کوزه‌گری، فناوری موجود، و بسیاری عوامل مادی و معنوی دیگر متأثر است. تأثیر این عوامل به توجه او به این عوامل وابسته نیست؛ چه او به آن عوامل توجه داشته باشد و چه نداشته باشد، آن عوامل، هرکدام به‌اندازه‌ای، در کار او اثر میکنند. حال تصور کنید که...
سخنی در باب کتاب «گلچین زیبایی‌شناسیِ» انتشارات بلک‌وِل
سیدامیر کوشه‌ای
انتشارات بلک‌وِل در ماه مه ۲۰۲۰، ویراست تازه‌ای از «گلچین زیبایی‌شناسی» را به بازار نشر عرضه خواهد کرد. فهرست مطالب آن در پیوند زیر این یادداشت آمده است و مشخصات کتاب‌شناسیِ آن نیز چنین است: Cahn, Steven M., Sandra Shapshay, and Stephanie Ross. Aesthetics: a comprehensive anthology. Hoboken: Wiley, 2020. این گلچین، در سه بخش کلی (منابع تاریخی، نظریه‌های مدرن، زیبایی‌شناسی و فلسفۀ هنر معاصر) تنظیم شده است و۶۴ متن مهم این حوزه را در اختیار خواننده می‌گذارد. از نکات جالب در این کتاب (که در ویراست نخست آن نیز وجود داشته)، این است که مقالۀ «نظام مدرنِ هنرهای زیبا»...
هنر در (و [مستقل] از) معماری: خودآیینی و میانجی
احسان کاخانی
نویسنده: بارت ورشافل| ترجمۀ احسان کاخانی| این متن قسمت اولِ ترجمه‌ای از نهمین مقاله‌ی کتاب Sage Handbook of Architectural Theory است. مدیر کسب و کار [باسیلیکای] سنت پیتر: «خب، مرد جوان، سرور ما پاپ ژولیوس دوم شما را به عنوان شخصی با استعداد پیشنهاد کرده است. می‌دانید که ما در ساخت گنبد مشکلات زیادی داریم، این معماران نمی‌دانند چطور ادامه دهند. شما چند گنبد تا کنون ساخته‌اید؟» میکلانژ: «گنبد؟ هیچ. من نقاش و مجسمه‌ساز هستم اما...» مدیر کسب و کار: «چه گفتید؟ نقاش و مجسمه‌ساز؟ آه دوست عزیز، متأسفم، ما یک گنبد‌ساز حرفهای احتیاج داریم» اگر میکلانژ امروز زنده بود احتمالاً چنین...
درباره کتاب پاولی جدید و تکمله‌های آن
سیدامیر کوشه‌ای
یکی از منابع مرجع در شناخت عصر باستان (یونان و روم) و تأثیر آن بر اندیشه غربی در سدههای بعدی، کتاب پاولی جدید (Brill’s New Pauly) است.آگوست پاولی[۱] (۱۷۹۶- ۱۸۴۵ م.)، دانشمند آلمانیِ متخصص در زبان‌های کلاسیک، در سال ۱۸۳۷ م. تدوین دائرة‌المعارفی درباره مطالعات عصر باستان کلاسیک (Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft) را آغاز میکند. او پیش از چاپ جلد چهارم این اثر درمی‌گذرد و ویراست نخست این کتاب در شش جلد (۱۸۳۷- ۱۸۵۲ م.) با ویراستاری دو تن از همکاران[۲] او تکمیل میشود. در سال ۱۸۹۰ م. گئورگ ویسوا[۳] (۱۸۵۹- ۱۹۳۱ م.)، عهده‌دار کاری بلندپروازانه در تدوین ویراست تازه‌ای...
معرفی کتاب «خطابۀ عربی: هنر و کارکرد»
سیدامیر کوشه‌ای
انتشارات بریل سال گذشته کتابی درباره خطابه در زبان عربی با مشخصات ذیل چاپ کرده است: Qutbuddin, Tahera. 2019. Arabic oration: art and function. Leiden: Brill. نویسنده کتاب، طاهره قطب‌الدین، استاد ادبیات عرب در دانشگاه شیکاگو است.کتاب علاوه بر مقدمه، دوازده فصل دارد. فصل نخست، به شیوه‌های حافظه‌محورِ انتقال خطبه‌ها در سدههای نخست اسلامی و متن‌های مکتوب این دوره و اعتبارسنجی آنها می‌پردازد. در فصل‌های دوم و سوم، ساختار خطابه، و ویژگی‌های سبک‌شناختی و زیبایی‌شناسانه آن بررسی میشود. در فصل چهارم، بر اساس الگوی هانا آرنت نحوه ابراز مرجعیت خطیب تبیین میشود و ضمن بررسی ترکیب مخاطبان، از چگونگی تعامل خطیب...
معرفی کتاب «هنر اسلامی چیست»، نوشتۀ وندی شاو
سیدامیر کوشه‌ای
اواخر سال گذشته میلادی، کتاب تازه‌ای دربارۀ مسائل نظری هنر در جهان اسلام از سوی انتشارات کمبریج منتشر شده است. مشخصات آن چنین است: Shaw, Wendy M. K. 2019. What is "Islamic" art?: Between Religion and Perception. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. نویسندۀ کتاب، استاد دانشگاه آزاد برلین (Freie Universität Berlin) در رشتۀ تاریخ هنر در فرهنگ اسلامی است. تمرکز پژوهشیِ او بر مطالعات پسااستعماری و موزه‌داری به ویژه در دوره عثمانی بوده است (کتاب او در این موضوع از اینجا قابل دریافت است). کتاب هنر «اسلامی» چیست، علاوه بر مقدمه و نتیجه‌گیری، شامل ده فصل است: تصویر اسلامی؛ دیدن با گوش؛...
هزاردستان
احمد صدری
مشهور است هنگامی که در سال ۱۹۶۹ م/ ۱۳۴۸ ه. ش بنا به دعوت دانشگاه ایلی‌نوی شیکاگو از نورعلی برومند ( ۱۲۸۵ ه ش - ۱۳۵۵ ه. ش) - ردیف‌دان و موسیقی‌شناس - کارگاه آموزشی و پژوهشی شناخت موسیقی ردیف-دستگاهی ایران برای موسیقی‌دانان و اتنوموزیکولوگ‌ها (قوم‌موسیقی‌شناسان تطبیقی) که اطلاع و شناخت چندانی در آن دوران ازسیستم موسیقی سنتی ایران نداشتند، دوره آموزشی برگزار کنند. ایشان در ابتدای کلاس و برای شروع طرح بحث، بدون اینکه از خصوصیات موسیقی ایرانی، دستگاه‌ها و گوشه‌ها و مدها و اوزان و ادوار ریتمیک و فرم‌های اجرایی موسیقی ایرانی سخنی به میان آورند، چند دقیقه‌ای صدای بلبل را برای حضار...
اوراق بازیافته: قرآن وقفی کشواد بن املاس، کهن‌ترین قرآن کاغذی
مهدی صحراگرد
در سال ۱۳۴۸ش از میان دو سقف دارالسلام حرم امام رضا (ع) چند کیسه حاوی نسخ قدیمی کشف شد که شرح مختصر آن را احمد گلچین معانی در مقدمه مقاله‌ای با عنوان «شاهکارهای شگفت‌انگیز قرن پنجم هجری و سرگذشت حیرت‌آور آن» بیان کرد. یکی از این نسخه‌ها پارهای از قرآنی چهارده پارۀ کاغذی است که مطابق با یادداشت آغازینش در سال ۳۲۷ق کتابت شده است. از میان محققانِ آن زمان صرفا حبیب‌الله فضایلی بود که در یک سطر این نسخه را به منزلۀ یکی از قرآن‌های کهن کوفی شرقی معرفی کرد و تصاویر و اطلاعاتی عمومی از آن نیز اخیرا...
چهارطاق‌های ساسانی در فارس
احسان طهماسبی
پیشگفتار: این نوشتار ترجمۀ یکی از مهمترین مقالات دیتریش هوف است که پیش ازاین در مجله بهارستان ایران چاپ شده وحاوی نقشه‌های ارزشمندی نیز است. این نشریۀ وزین، به سردبیری دکتر سعید عریان و صاحب‌امتیازی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، فقط در دو شماره در سال ۱۳۹۳منتشر شد و مانند نشریاتِ بسیار دیگری در این مملکت تداوم نیافت. از آنجا که امکان دسترسی به مقالات این مجله وجود ندارد، فکر کردم که خوب است از این طریق در دسترس پژوهشگران قرار گیرد./ هوف، دیتریش. «چهارتاق‌های ساسانی در فارس». ترجمه احسان طهماسبی، بهارستان ایران، ش ۲، زمستان ۱۳۹۳. ص ۱۲۳_ ۱۳۴. Huff, Dietrich."Sasanian Čāhār Tāqs...
بازتاب طرح «چهارباغِ» ابونصر هروی بر نگاره‌های نسخه‌های مصورشده در هرات
حمیدرضا جیحانی
روضۀ هشتم رسالۀ ارشادالزراعه نوشتۀ قاسم‌بن یوسف ابونصر هروی منبعی مهم برای مطالعات باغ است و طرح چهارباغ توصیف‌شده در آن نیز موضوع مطالعات فراوانی بوده است. مقصودم همان طرح محوری و خطیِ مبتنی بر یک خیابان اصلی و جوی درون آن است که به محوطه‌ای در انتهای باغ اتصال می‌یابد که عمارت در آن قرار گرفته است. در ارتباط با این طرح باید به این پرسش مهم توجه شود: آیا طرحی که در متن هروی توصیف شده، منحصر به‌فرد بوده و ابداع او است و یا اینکه طرح یادشده از خلال برخی مدارک دیگر هم قابل شناسایی است و...
چگونگی حفاظت از «معنای فرهنگی» در منظر فرهنگیِ ایستا (با نگاه به میراث جهانی چغازنبیل) - بخش اوّل
سارا عباباف
محوطه میراث جهانی چغازنبیل اکنون برای مخاطبان غیر متخصص خود تعریفی از یک محوطه و -چنان که در مطالعات معرفی شده است- یک «شهر» ندارد. این شهر اکنون به مجموعه‌ای گنگ از عناصر مجزا تبدیل شده است که از خود تنها ذیقوراتی ویران و یا حداکثر آثاری مبهم در حصار اوّل را به نمایش می‌گذارد. وجود تابلوهای راهنما -هر اندازه دقیق- و راهنمایان گردشگری انسانی -هر قدر متبحر- از این جهت که روایت‌گر عناصری پراکنده از مجموعه‌ای ناخوانا هستند، چغازنبیل را در قامت یک شهر -چنان که بوده است- معرفی نمی‌کند. یکی از آسیب‌های امروزین میراث تاریخی و فرهنگی، انتقال...
یادداشتی درباب مفهوم ذوق هنری از رساله‌ای قرن پنجمی
روح‌الله مجتهدزاده
به نظر می‌رسد «ذوق»، به‌مثابه مفهومی در حوزه فلسفه هنر، در سنت حکمی و فلسفی جهان ایرانی-اسلامی چندان محل بحث و فحص نبوده است. بهترین شاهد این مدعا را می‌توان در مدخل ذوق در دانشنامه جهان اسلام دید که بعد از اندکی بحث لفظی سراسر مقاله به معنای ذوق در حوزه سنت عرفانی و صوفیگری اسلامی اختصاص یافته است. [۱] حال آنکه جنبه‌های فلسفی-زیباشناختی این مفهوم از دیرباز مورد توجه فیلسوفان مغرب زمین بوده است. [۲] اینکه چرا این مفهوم، علی‌رغم سابقه‌ای که در آراء فیلسوفان جهان باستان دارد، نزد اندیشمندان مسلمان محلی ندارد، میتواند محل بحث جداگانه‌ای باشد؛ اما...
رؤیای صناعت
احسان رجبی
نگر خواب را بیهده نشمری یکی بهره دانی ز پیغمبری (فردوسی) بیهوده انگاری رؤیا در روزگار جدید و نزد عامۀ خلق امر غریبی نیست، اما در عرصۀ تاریخ‌پژوهی گریزی از پرداختن به آن نیست، چرا که رؤیا از مقوله‌های دیرپا و نسبتاً فربه در فرهنگ‌های پیشامدرن به ویژه سرزمینهای اسلامی است. این موضوع از منظر دین‌شناسی بیش و کم مورد توجه محققان بوده است، اما بررسی ارتباط آن با عالم صناعت میتواند باب‌های تازه‌ای در تاریخنگاری هنر و معماری اسلامی بگشاید. «لَهُمُ الْبُشْریٰ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الآخِرَةِ» (یونس/۶۴). این آیه یکی از اوصافی است که قرآن برای اولیای خداوند...
شهر در دست بچه‌ها
زهره توحیدی
در ایستگاه متروی تجریش بالا آمدن مثل این است که بخواهی دستت را بگیری به سنگهای دیواره و از چاه وَیل بالا بیایی. تمام نمی‌شود. یک سری پله را پشت سر بگذاری، می‌بینی پلکان بعدی انتظارت را می‌کشد. مثل این که آویزان به دیوارۀ چاه مدام به بالا نگاه کنی و دست‌انداز بعدی لبۀ چاه نباشد. این وسط وقت بالا رفتن یک چیز با وجود تکراری بودنش همیشه غافلگیرم میکند و این غافلگیری حس و حال ایستگاه متروی عمیق را برایم عوض میکند. سقف یکی از پلکان‌ها ترکیب نوارهایی از صفحات مقعر و محدب است با نسخه‌های لطیفی از رنگ...
گذری کوتاه بر مفهوم اسامی آثار معماری در ترکیب با عدد چهار در نگاه هرتسفلد (بر مبنای کتاب تاریخ ایران بر پایه باستان‌شناسی [۱])
مهرزاد پرهیزکاری
آنچه در این نوشته آمده، حاصل یک تحقیق دامنه‌دار نیست، بلکه گذری شتابزده بر نظر ارنست هرتسفلد باستان‌شناس پرآوازه آلمانی در خصوص فهم کلی نام فضاهایی است که با واژه چهار ترکیب شده‌اند. نظر هرتسفلد با توجه به سابقه تحقیقاتی که در ایران داشته، و آشنایی او با زبان‌های باستانی، شایسته توجه است. او در کتاب خود با بررسی معنی چهارتاق و قیاس آن در فیروزآباد نتیجه گرفته که واژه چارقاپو یا چارتاق در حدود سال ۲۲۴م. پدید آمده است. هرتسفلد در توضیح چارتاق نوشته: "لغت چارقاپو [۲] در خرابه‌های [۳] قصرشیرین، واژه‌ای کردی است که چهار دروازه [۴] یا...
ماجرای پیگیری یک نام از یک کتیبه؛ از افوشته تا دربار تیموریان و ترکمانان
نغمه اسدی
«قریه طیبه افوشته از قرای مدینه نطنز از توابع دارالامان اصفهان»[۱] که امروز یکی از محلات شهر نطنز به حساب می‌آید، دنیای پر رمز و رازی دارد. مجموعه‌ای که از سدۀ نهم هجری در افوشته به جا مانده است، دربردارندۀ گونه‌های غریبی از بناهاست و از همان گونه‌ها هم جز بخشهایی پر از ابهام ـ که پرسش ایجاد میکنند، اما پاسخ را به راحتی در اختیار نمی‌گذارندـ چیز زیادی باقی نیست. علاوه بر این آثار، از افرادی هم که در احداث مجموعه اثرگذار بوده‌اند ردپای کم‌رنگی مانده که دنبال کردن‌شان اغلب به نقاطی کور و تاریک ی‌رسد. به‌ویژه که همین سرنخ‌ها و نشانه‌ها با...
مدرنیسم، انقلابی و انحطاطی
مهنام نجفی
نجف دریابندری در مقدمۀ ترجمه‌اش از رگتایم به شرح ماهیت آن به مثابۀ «رمان نو» پرداخته و به این منظور هنر مدرن را، مختصر و مفید، تبیین کرده است؛ از جوهر انقلاب مدرنیسم نوشته و جریان انحطاطی آن را برملا کرده است. تبیین او برای فهم معماری مدرن نیز روشنگر است، نه فقط از این رو که از معماری و مدرنیست نام‌آور آن، لوکوربوزیه، مثال آورده، بلکه از این رو که در پیوند با ادبیات مدرن به معماری پرداخته و از کلیت جنبش مدرن سخن گفته و مهم‌تر آنکه، با بیان شیوا پیچیدگی‌های موضوع را صراحت بخشیده و فهم تازه‌ای را...
نسبت رتوریک و تئوری معماری در طول تاریخ
ضحی ندیمی
ئوری معماری در طول حیاتش همواره متأثر از علوم و دانش‌هایی بوده است. یکی از مهمترین این دانش‌ها که به نظر می‌رسد از ابتدای حیات تئوری معماری (ویترویوس) تا کنون پیوند عمیقی با معماری داشته است ولی کمتر به آن پرداخته شده است، "رتوریک" است. دانش رتوریک، خطابه یا بلاغت از زمان ویترویوس تا کنون ساختار کلی و شاکله تئوری معماری را تحت تأثیر قرار داده است. اما خود "رتوریک" در طول تاریخ دستخوش تحولات و تطورات معنایی شده است. لذا برای فهم آن باید مفهوم آن را در طول تاریخ مرور کرد. در این نوشتار تطورات معنایی رتوریک در...
مکان آیرونیک: نگاهی به نقش مکان‌ها در داستان برادران کارامازوف
علی طباطبایی
«همانگونه که فلسفه با شک آغاز میشود، حیاتی نیز که که میتواند انسانی نامیده شود از آیرونی آغاز میشود.« ( مفهوم آیرونی با ارجاع مدام به سقراط، سورن کیرکگور ، ترجمۀ صالح نجفی) (خطر لو رفتن : در این نوشته بعضی از رویدادهای داستان « برادران کارامازوف» از نویسنده‌ی روس فیودور داستایفسکی نقل میشود، اگر دوست دارید خودتان کتاب را بخوانید و برایتان مهم است که هیچ چیز از داستان ندانید این متن را نخوانید) پیرمرد دلقک و هوسبازی را تصور کنید که همه‌چیز و همه‌کس برایش دستمایه‌ی شوخی است. کسی که هیچ بویی از شرافت نبرده، خیانت و رذالت...
چگونه با اضطراب کمتری در فضای دانشگاهی زندگی کنیم: چهار گام به‌سوی حرفۀ دانشگاهی بدیل
سیدمجید میرنظامی
نویسندگان: کارل سدرستروم[۱] و مایکل مارینِتو[۲] ترجمۀ سیدمجید میرنظامی اگر این ادعا همچنان درست باشد که شغل دانشگاهی با آموزش و نوشتن سروکار دارد، پس در این عصر بنیادگرایی بازار[۳]، این دو نقش دانشکده‌ای، ماهیتی متفاوت یافته‌اند. پژوهشگران موفق همان‌طوری هستند که کریستوفر هیچنز[۴] روزی خطابشان میکرد:«خودبزرگ‌بینان کوچک». آنان قلمروی کوچک و متمایزی برای خودشان دست‌وپا کرده‌اند که از آنجا با خیال راحت حکم می‌رانند. نوشته‌هایشان هم به درد خواندن نمی‌خورد و هم کسی آن را نمی‌خواند، و هیچکدام از این دو معضل ناکامی تلقی نمی‌شود، زیرا همانطور که راسل جَکوبی[۵] به ما خاطرنشان کرده است: «اگر متن شما خوانا...
«استایل» (باب دوم)| مایر شاپیرو
مجید حیدری
ترجمۀ مقالۀ «استایل» شاپیرو [۱]، باب دوم سبک‌ها را معمولاً با منطق خشک تعریف نمی‌کنند؛ همانطور که در زبان‌ها معنی سبک، زمان و مکانش یا مؤلفش را نشان می‌دهد، یا ارتباط تاریخی‌اش را با دیگر سبک‌ها و نه ویژگی‌های ذاتی خودش را. مشخصات سبک‌ها دائماً تغییر میکند و از طبقه‌بندی نظام‌مند در گروههای کاملاً مجزا سر باز می‌زند. پرسش از زمان دقیق پایان هنر باستانی و آغاز هنر قرون میانه بی‌معنی است. البته که تغییرها و واکنش‌های ناگهانی هم در هنر هست، اما چنان که معمولاً مطالعات در این حوزه نشان می‌دهد، معمولاً انتظار آنها از پیش می‌رفته است و...
بام‌های محافظتی؛ بخش اول
محدثه نظیف‌کار
ام خانه از دیرباز در زندگی ما نقش مهمی داشته است. اگر خانه ای بام نداشته باشد، یا نتوان وجود آن را در پیرامون خانه حس کرد و یا اگر بام خانه بلا استفاده باشد، افراد احساس بی سرپناهی میکنند.این کارکرد سرپناه بودن را نمی‌توان تنها با ساختن یک شیروانی یا یک بام بزرگ بر روی ساختمان بوجود آورد. خود بام در صورتی میتواند به تنهایی سرپناه باشد که فرایند زندگی را در برگفته و آن را شامل شود. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد بچه‌ها و بزرگترها به طور ذاتی بام‌هایی را دوست دارند که حالت سرپناه دارد. (الکساندر،...
تهران کارگاه ساختمانی
زهره محمدی
در کنار رویدادها و نشست‌هایی که در گوشه و کنار تهران در حوزۀ معماری برگزار میشود، گهگاه خبر از برگزاری یکی دیگر از نشست‌های «تهران کارگاه ساختمانی» به گوش می‌رسد که من به واسطۀ آشنایی با نگار صبوری[۱]، یکی از اصلی‌ترین برگزارکنندگان و مجری این نشست‌ها، با آنها آشنا شدم و در تعدادی از جلسه‌های آن شرکت کردم. این گزارش برای دعوت به شرکت در این جلسات نیست. حتی مطمئن نیستم که این جلسات ادامه خواهند داشت یا نه. اینها تنها گزارشی از پرسش اصلی‌ای که در رابطه با این جلسات در ذهن داشتم و گفتوگوهایی که درباره‌ی آن با...
نگاهی گذرا به چشمه‌طاق‌های مسجد جامع اصفهان
کامبیز حاجی‌قاسمی
طاق‌چشمه‌های شبستان مساجد را باید از عناصری دانست که همچون گنبدخانه و ایوان و منار، در سدۀ ششم و یا شاید اندکی زودتر، به مساجد افزوده شدند و چهرۀ مساجد را به کلی دگرگون کردند. بر اساس برخی شواهد باقیمانده، شبستان‌ها، در مساجد سدههای نخستین، سقف مسطح چوبی یا طاق آهنگ داشتند. به نظر می‌رسد که در قرن ششم، طاق‌چشمه‌ها رواج پیدا کرده و جایگزین پوشش‌های پیشین شبستان‌ها شدند. «طاق‌چشمه» یا «چشمه‌طاق» طاق کوچکی است که در زمینۀ مربع یا گاهی مستطیل برپا میشود[۱]، مربع یا مستطیلی که معمولاً با چهار قوس استوار بر چهار ستون شکل می‌گیرد. حضور این...
On Our Condition in the Humanities Global and Local Scene, or How to Dance at the two Weddings
زینب تمسّکی
On Our Condition in the Humanities Global and Local Scene, or How to Dance at the two Weddings What if one’s language is just like Hotel California*: "You can check it out any time you like, but you can never leave".I owe some clarification to the reader why I am writing in a language other than Persian on this website. That might sound like a revolution in IAS**, caring for the Persianate culture as one of its inherent cause of existence. Indeed, it is mostly a sign of being interested in communicating with a broader audience in a lingua franca; just the same as writing in Arabic was the case for Avicenna and all the other scholars in the 10th-12th centuries of Iran, and it was the case for all those Turkish, Indian and other inhabitants of the Persophonia who spoke in Persian in the early modern ages. And one other thing which is crucial to understand the why behind I am writing in English, which showcases the macro-level of my decision, is that Iranians have to write in English if they want to survive within the contemporary institution of the university both in Iran and abroad.I will discuss one...
خانه سیاه است: سهم محیط مصنوع در شکاف نژادی آمریکا
وحید وحدت
در این نوشته به مطالبات اخیر نژادی در آمریکا خواهم پرداخت و سعی خواهم کرد سهم سیاست‌های معماری و شهرسازی را در وضعیت تبعیض‌آمیزی نژادی آمریکا بیان کنم. از پرداختن مطول ظرایف تخصصی پرهیز می‌کنم تا متن از حوصله علاقه‌مندان به مباحث اجتماعی اقتصادی نیز خارج نشود. ساختار این نوشته بر سه بخش استوار است: در بخش نخست مساله تبعیض در دستگاه امنیتی و قضایی آمریکا بررسی میشود؛ در بخش دوم، عوامل تاثیرگذار بر شکاف عمیق اقتصادی میان جوامع سیاه‌پوست و سفید‌پوست آمریکا تشریح میشوند؛ و در بخش آخر، سهم محیط مصنوع، خصوصا ضوابط مرتبط با محلات مسکونی، در تبعیضهای...
سراسربین بنتام
هدیه نوربخش
در اواخر قرن هجدهم میلادی ارتباط متقابل میان معماری و برقراری نظم، اصلاح و بهسازی اجتماعی به موضوعی در خور توجه تبدیل شد. تجربۀ انقلاب فرانسه نشان داده بود جامعه ذاتاً بی‌نظم و روابط اجتماعی ناپایدار است و ابزارهایی برای قاعده‌مند کردن آن لازم است که معماری از مهمترین آنهاست. همچنین در این زمان ساخت مدارس، کارخانه‌ها، بیمارستان‌ها، زندان‌ها و ... رو به فزونی بود و یکی از دغدغه‌های مصلحان اجتماعی این بود که چگونه معماری این مؤسسات در کنار شیوۀ مدیریت حاکم در آنها میتواند ابزاری برای نظارت و کنترل افراد باشد؛ آنها بیش از همه به تنظیم روابط و...
در خانه را تو بستی: برای سی سالگی زلزلۀ رودبار
زهره توحیدی
ظرف می‌شورم و گربه‌ام زیر پایم نشسته و با چشمهای تیله‌ایش نگاهم میکند. برایش شعر می‌خوانم. به خودم می‌آیم و به این شعر فکر می‌کنم. شعر را عمه‌ام در کودکی‌ام برایم می‌خواند. کنار سفره کاری میکرد. چشمانش به محتویات دستانش بود و همزمان برای من شعر می‌خواند: «زُری زُری اَی تو هستی/ در خونه رو تو بستی/ تا مردمان مَبینِن/ غش مَکُنِن مَمیرِن.» لابد کنار سفره نشسته بودم و نگاهش می‌کردم. طرۀ سیاه موهایم روی پیشانی‌ام ریخته بود. شاید من هم به دستانش نگاه می‌کردم و گوشم به لبانش بود که برای من می‌خواند؛ کنار یکی از درهای چوبی خانۀ...
غَرْقْ در «غرق»: محققان فرنگی و تبعات و ریشه‌های یک اشتباه
سینا سلطانی
در منابع مکتوب تاریخ معماری ایران به‌ندرت نوشته‌ای یافت میشود که حاوی اطلاعاتِ مستقیمی دربارۀ طراحیِ معماری باشد. قِلّت این نوع نوشته‌ها اهمیت درک درست و تفسیر به‌جای همین مواردِ معدود را نشان می‌دهد. یکی از این مواردِ معدود فصلی است از کتاب ارشادالزراعه تألیف سال ۹۲۱ ه.ق در هرات با عنوان «در بیان نهال اشجار و گل و ریاحین به سیاق باغبانی در چهارباغ کاشتن و در برابر یکدیگر» و عنوانِ فرعیِ حیرت انگیزِ «طرح چهارباغ و عمارت» که نشان از نوشته‌ای نادر در مجموعۀ منابع مکتوب تاریخ معماری ایران می‌دهد. نوشته به گونه‌ای است که از طریق آن می‌توان به...
آیا ممکن است مطالعۀ اقسام خاصی از «تحقیق» توانایی «طراحی» معمار را افزایش دهد؟
امید شمس
پاسخ کوتاه دانلد شون (۱۹۳۰-۱۹۹۷) به این پرسش این است: بله، «تحقیق‌های رفلکتیو (تأملی)»! دربارۀ اینکه معمار (و نیز اهل عمل) در روند عمل از چه نوع معرفتی بهره می‌برد، بحث و گفتگو همچنان ادامه دارد؛ اما یکی از پیشگامان این موضوع دانلد شون، استاد دانشگاه ام‌آی‌تی، است. او در کتاب مشهور خود، «پیشه‌ورز متأمل» (۱۹۸۳)، می‌پرسد که اهل عمل هنگام عمل چگونه فکر میکنند و بر مبنای چه معرفت‌هایی عمل میکند؟ شون در مقابل مدل معرفت‌شناختی مسلط وقت که آن را «خِرَد فن‌بنیاد»[1] می‌نامد، مدل معرفت‌شناختی جدیدی برای عمل پیشه‌ورز عرضه میکند و آن را نظریۀ «عمل تأملی»[2] می‌نامد....
تالارعام و خلوتسرا
سعید خاقانی
به غذاخوری شیکی بیرون از یکی از شهرهای شمالی با تیغه‌های شیشه‌ای، کف براق سرامیک، صندلی‌های مشکی چرمی و پیش‌خوان چوبی می‌رویم. از سر کوچکی دنیا با صاحب رستوران دوست در می‌آیم و او مرا به اتاق استراحت کارکنان دعوت میکند. تختی چوبی با گلیمی روی آن و میزی با گلدانی از گل‌های مصنوعی، یک قاب عکس کهنه، یک قرآن درون پوشش گلدوزی و یک رادیوی قرمز شکسته‌بسته. تضاد این پستوی خودمانی با جلوۀ بیرونی آن برایم جالب بود، آن یکی برای من تعبیر «نمایش» داشت و این یکی «راحتی». انگار غذاخوری بازی در چارچوب قواعد اجتماعی و بازار بود...
چند صحنۀ سیاه‌وسفید از یک زندگیِ خاکستری
سینا سلطانی
۱ مرحوم سید احمد کسروی در سال ۱۳۰۸ ش. رساله‌ای نوشت به نام نامهای شهرها و دیه‌های ایران [۱]. در این رساله کسروی دربارۀ معنای نام برخی از شهرها و آبادی‌ها بحث کرده و با نبوغش روشی به دست داده است که می‌توان معنای نام برخی از شهرها و آبادی‌های ایران را فهمید. این رساله و رسالۀ آذری یا زبان باستان آذربایجان کسروی را در زمرۀ مهمترین زبان‌شناسان ایرانی سدۀ حاضر قرار داد.کسروی زبان‌های فارسی و عربی و انگلیسی و ترکی و ارمنی و پهلوی را می‌دانست [۲] رساله‌اش دربارۀ زبان آذری در زمان خود بی‌نظیر بود و دریچه‌های تازه به فهم ریشه‌های برخی زبان‌های...
صهبا و پژوهش‌های آغازین در آثار معماری ایران
ذات‌الله نیکزاد
دهه‌های آغازین سدۀ چهاردهم شمسی در ایران، توأم با توجه به آثار و بقایای تاریخی است. هرچند سهم خارجیان در تحقیق و تتبعِ آثار گذشته، که در ایران فعالیت چشمگیر هم داشتند، بیشتر نمایانده شده، لیکن بودند ایرانیانی که به این موضوع اهتمام داشتند. محققان ایرانی از دریچه‌های گوناگون به پژوهش در آثار معماری می‌پرداختند؛ باستان‌شناسی، تاریخ و جغرافیای تاریخی و مرمت را می‌توان نام برد. مرمت از زمینه‌هایی است که از ابتدا در دست ایرانیان به انجام می‌رسید. آندره گُدار فرانسوی از ۱۳۰۸ش بر سریر عتیقات و آثار ملی تکیه زده بود، و برنامه‌ها و فعالیت‌های حفظ و تعمیر...
این گنبد نقره فام
امیرحسین کریمی
طلق یا تلک را در متون گوهرشناسی فارسی به عنوان سنگی که چون خرده‌اش بر جایی مالیده شود، آتش در آنجا کارگر نخواهد بود، توصیف میکنند. نظامی اشاره‌ای در هفت پیکر به این باور عمومی دارد که: «شیر شو از گربه مطبخ مترس/ طلق شو از آتش دوزخ مترس[۱]» و سعدی چنین سروده که: «نصیب دوزخ اگر طلق بر خود انداید/ چنان درو جهد آتش که چوب نفط اندود [۲]» به طلق اندودن چیزها به فنی اشاره دارد که این سنگ را وقتی خرد کرده و بسایند تا پولک‌هایش ریز شود و بتوان با چسبی آمیخت یا در اصطلاح متون...
هفتصد کلمه دربارۀ قتل/ مرگ آسیه پناهی بنویسید.
سمانه محسنی
مأموران اجرائیات شهرداری کرمانشاه خانۀ زن آلونک‌نشین [آسیه پناهی] را خراب کردند. ساخت و ساز غیرقانونی در حریم فضای سبز و برق فشار قوی. انتقال به کمپ چشمه سفید. [آسیه پناهی] دچار سکتۀ قلبی شد و جان خود را از دست داد. مقاومت متوفی [آسیه پناهی] را بشکنند. مانع تخریب آلونک نشود. اسپری فلفل غیرمجاز. برخورد مأموران شهرداری غیرقابل قبول. [آسیه پناهی] همراه دختر و نوه‌اش در زاغه‌ای در کرمانشاه. او [آسیه پناهی] خود را در بیل لودر انداخت. بازداشت رئیس و قائم‌مقام اجرائیات. جزئیات مرگ او [آسیه پناهی] مشخص نیست. احتمال ضرب و شتم او [آسیه پناهی]. شهرداری تکذیب کرده. زن حاشیه‌نشین کرمانشاهی [آسیه پناهی]. تلی از خاک، بلوک شکسته، ماسه و سیمان....
شبی در میان و خدا مهربان
سینا سلطانی
برای ما ایرانی‌ها که از در و دیوارمان شعر و «شِر و وِر» می‌بارد شاید عبارت «شبی در میان و خدا مهربان» چندان توجهی را جلب نکند؛ اما یک وقتی هم ممکن است بکند! اگر مثلاً یک جای عجیب باشد. کما اینکه برای من خیلی جلب توجه کرد؛ می‌دانید چرا؟ دنبال املای صحیح نام یک مستشرق فرانسوی بودم که به سنگ قبری برخوردم. زیر نامش و نام همسرش و توضیحاتی که به فرانسوی در باره‌اش نوشته بودند، از قبیل توضیحاتی که تا چند سال قبل روی سنگ قبرهای خودمان هم می‌نوشتند و می‌گفتند طرف چه کاره بوده و چرا مرده...
خارقِ عادت
سمانه محسنی
آدمیزاد معمولاً به چیزی واکنش نشان می‌دهد یا چیزی توجهش را جلب میکند که آن چیز «خارق عادت» باشد؛ مثلاً خبر اینکه پدری سر دختر نوجوانش را در خواب با داس ببرد. یکی از معنی‌های خارق در لغت‌نامۀ دهخدا ازهم‌درنده و پاره‌کننده است. این کلمه و ترکیبش را با عادت اولین بار در کتاب دینی شناختم، توصیفی دربارۀ معجزات پیامبران؛ اما فقط معجزۀ یک پیامبر خارق عادت نیست، دخترکشی هم برای خیلی از ما (که یا ساکنان شهرهای بزرگ و مرکزی ایرانیم یا چشم‌وگوش‌بسته به اخبار و حقایق جامعه) چیزی است خارق عادت. چیزهای خارق عادت کارشان این است که...
کمدی معماری: شرح سفر دلیرانۀ خدای معماران به سرزمین پارس‌ها| قسمت ششم: قیومۀ طبیب و داروی معجزه‌گر
علی طباطبایی
در قسمت قبل خواندیم که ایمحوتب معمار پرسش از کانسپت کانسپت‌ها را به جمعی از دانشگاهیان عرضه کرد و پاسخ‌های متنوع و گاه متناقضی گرفت. با وجود این که ویژگی‌های مشترک زیادی میان نحوۀ تدریس خود و بعضی از استادهای دانشکده دید اما دربارۀ وظیفه‌ای که اوسیریس به او سپرده بود به نتیجۀ روشنی نرسید و با آرای مختلفی مواجه شد. انجیب هم با بعضی از مسائل درونی اصناف دانشجویی آشناتر شد و سپس با چند لیوان چای به همراه پریناز پیش ایمحوتب بازگشت. یکی از دو استادی که در جلسه با آنها آشنا شده بود به ایمحوتب گفت: «...
تاریخچۀ شهر ماسال؛ انامقلی ماسالی و طرحی از شهر
عبدالله مؤذن‌زاده کلور
۱. مقدمه در تاریخ شهرسازی ایران، وقف و هبه نقش عظیمی در توسعۀ شهرها داشته‌اند. در بیشتر شهرهای ایران گذشته از اقداماتی که حاکمان در توسعه و رونق شهر کرده‌اند، بانیان نیکوکار هم نقشی بسزا در امکان زیست بهتر در شهر و حل معضلات آن ایفا کرده‌اند. بناهای عام‌المنفعه‌ای که به دست بانیان خیر پدید آمده است، بخش عظیمی از تشکیلات و تأسیسات شهری ایران هستند. با این حال شهرهای انگشت‌شماری هستند که به یک شخص و بانی شناخته میشوند. شهر ماسال در این شمار قرار می‌گیرد. چرا که بیشتر آثار شهری و بناها و تشکیلات پاگرفته در آن مرهون...
تأثیر سدسازی بر سرنوشت میراث فرهنگی (آثار و محوطه‌های تاریخی)
فرهاد نظری
ایران سرزمین کم‌آبی است. در فلات ایران، بسیاری از زیستگاه‌ها در درّه‌ها، دامنۀ کوه‌ها، و در حاشیۀ منابع آبی مانند رودخانه‌ها، چشمه‌ها، برکه‌ها و قنات‌ها پدید آمده است. در چند دهۀ گذشته بر روی بسیاری از رودخانه‌های کوهستانی، سد ساخته شده و این سدسازی‌ها سبب شده بسیاری از آثار و محوطه‌های تاریخی زیر آب فرو بروند و دسترسی به آنها دشوار یا غیر ممکن گردد. ایران پس از ترکیه بیشترین میزان فعالیت‌های سدسازی را در منطقۀ خاورمیانه و شمال آفریقا دارد.دیگر پروژه‌های عمرانی مانند شهرسازی، راه‌سازی، پُل‌سازی و انتقال آب نیز موجب تهدید و تخریب آثار و محوطه‌های پُرشماری شده...
نگاهی به نقشۀ پاسکال کُست از تیمچۀ حاج سیدحسین صباغ در بالابازار کاشان
حمیدرضا جیحانی
در میان ترسیم‌های پاسکال کُست نقشۀ بخشی از بازار کاشان تحت عنوان «بازار حاج سید حسین و حمام عمومی» (Bazar Adji-Seid Hussen et bain public) نیازمند توجه و بررسی است (تصویر ۱). تصویر این نقشه در کتاب «Monuments modernes de la Perse» در سال ۱۸۶۷ به چاپ رسیده است. [۱] این نقشه باید حاصل سفری باشد که در دهۀ ۱۸۴۰ و در زمان محمدشاه قاجار انجام شده بود. نقشه که خوب ترسیم شده دو بنای وسیع را در دو جانب یک راستۀ بازار نشان می‌دهد. بنای سمت چپ حمامی است که در نقشه به نام دقیق آن اشاره نشده است....
بخشی از مقدمۀ کتاب «درآمدی کوتاه بر معماری»ِ، نوشتۀ اندرو بلنتاین
نرگس ضمیری
*این مطلب ترجمۀ بخشی از مقدمۀ کتاب «درآمدی کوتاه بر معماری»ِ، نوشتۀ اندرو بلنتاین (Andrew Ballantyne) است. برای شناخت آنچه در گذشته‌های دور رخ داده، بناها بخش مهمی از شواهد موجود هستند؛ بلکه حتی در مورد آنچه اکنون نیز برایمان واقعاً اهمیت دارد، به ما اطلاعات زیادی می‌دهند. برای مثال اگر ما، به عنوان یک جامعه، اجازه دهیم بزرگراهها از وسط فضاهای سبز حومه شهر بگذرند، نشان‌دهنده این است که فضاهای سبز حومه شهر در نزد ما اهمیت کمتری نسبت به راحت سفر کردن دارد. ممکن است ما، به‌صورت فردی، تصمیمات متفاوتی بگیریم؛ اما در قالب یک جامعه، بناهایی که...
آیینه‌خانه به‌مثابه گونه-بنا
روح‌الله مجتهدزاده
نام آیینه‌خانه در معماری ایرانی بیش از هرچیز با نام تالاری از اصفهان دوره صفوی گره خورده است؛ تا آنجا که در منابع عمومی فرهنگ لغت فارسی، چون دهخدا و معین، جستجوی این نام بیش از هرچیز با اشاره به نام همین بنا همراه است. بنای آیینه‌خانه تالاری در باغ سعادت‌آباد اصفهان بود که دوره ساخت آن به زمان شاهعباس دوم و بنا به روایتی شاه‌صفی (پدر شاهعباس دوم) بازمی‌گردد. این اختلاف در زمان ساخت بنا از آنجا ناشی می‌گردد که در منابع تاریخی از جمله خلاصه السیر خواجگی اصفهانی و خلدبرین واله قزوینی به بارعام شاه صفی در عمارت آیینه‌خانه پس از طی...
نسخۀ گِران و کاشفِ کُلاهِ کَلان
سینا سلطانی
می‌گویند که در ماه ژوئیۀ سال ۱۹۵۳/ ۱۳۳۲ ریچارد نِلسن فِرایِ [۱] ایراندوست (تصویر ۲) و از خوش‌نام‌ترین ایرانشناسان غربی که دربارۀ ایران تحقیقات ارزشمندی انجام داده است و سالها محققان از خوان مطالعاتش بهره‌مند هستند ایران را به مقصد آمریکا در حالی ترک کرد که یکی از با ارزش‌‌ترین نسخِ خطیِ منثورِ زبانِ فارسی را مخفیانه و بدون اجازه در چمدانش داشت. ارزش تحقیقات فرای و ایران‌دوستی‌اش بر کسی پوشیده نیست. او خدمات مهمی در گسترش مطالعات ایران‌شناسانه انجام داد و تألیفات ارزنده و مهمی در حوزههای مختلف مطالعات ایرانی دارد. جنجال وصیتش برای دفن در اصفهان و ماجراهای پیش‌آمده، هنوز...
تأملى در باب خانه‌هاى تاريخى نجف‌آباد
عاطفه کرباسی
چند سالى است كه به مطالعه دربارۀ خانه‌هاى تاريخى نجف‌آباد مشغولم. مهم‌ترين مانع براى فهم اين خانهها فقدان اطلاعات كافی دربارۀ آنها بود. از اين رو طى كارى ميدانى و سنگين، مجموعه‌اى از اطلاعات اوليه فراهم آمد كه امكان فهم و تحليل معمارى اين خانهها را ميسر كند. پس از آن كار ميدانى، اكنون نوبت به فهم معمارى و زندگى شكل‌دهندۀ آن رسيده است. يادداشت حاضر، تأملى است جهت آغاز اين فهم. در نگاه اول، خانه‌هاى تاريخى نجف‌آباد را مى‌توان به دو دستۀ طاق چشمه و سقف تير چوبى تقسيم كرد. خانه‌هاى طاق چشمه هم از نظر فراوانى و هم...
نظری بر آثار و آرای مهرداد ایروانیان
احسان طهماسبی
مهرداد ایروانیان متولد ۱۳۳۶ در شیراز است و تحصیلاتش را در دانشگاه یو. اس. ال. امریکا به پایان رسانده. وی پس از بازگشت به ایران، در اواخر دهۀ شصت خورشیدی فعالیت خود را با برگزاری چند نمایشگاه معماری آغاز کرد و از ابتدای دهۀ هفتاد به فعالیت حرفهای معماری پرداخته است. وی در مقاطع زمانی پراکنده‌ای با دانشگاه آزاد اسلامی نیز همکاری داشته و دروسی مانند «آشنایی با معماری معاصر» و «طراحی معماری» را ارائه داده است. تألیفات وی مستمر و منسجم نبوده و بیشتر به یادداشتهای کوتاه، شرح مختصر آثار، و مصاحبۀ دیگران با وی محدود میشود. شیوۀ گفتار...
نصرالله و یک اتریشی شریف در ایران
سینا سلطانی
راستش نیّت آدمها برایم مهم است. خیلی فکر می‌کنم به اینکه یک نفر یک کاری را برای چی انجام می‌دهد و چه منافع و اهدافی دارد. در کار تحقیق دربارۀ تاریخ معماری ایران هم با انواع و اقسام آدمهایی سروکار داریم که نیت‌هایی داشته‌اند. ما از کارهایی که کردند و چیزهایی که نوشته‌اند و یا می‌نویسند استفاده میکنیم و خوشحال میشویم، چون گرهی از کارمان می‌گشاید؛ اما برای من همۀ اینها سبب نمی‌شود که دنبال فهمیدن نیّت طرف نباشم و در زندگی شخصی‌اش سُنجوبُنجو [۱] نکنم و از انگیزه‌ها و منافعش نپرسم هرچند ممکن است اصلاً به نتایج کارش و...
همه‌گیری جهانی کرونا، ریچارد فاینمن و آیندۀ معماری
سمانه محسنی
گاهی آدم عنوانی برای نوشته‌اش انتخاب میکند که کمابیش گویای محتوای نوشته‌اش باشد و مخاطبان احتمالی بتوانند به راحتی تصمیم بگیرند که نوشته را بخوانند یا نه؛ گاهی آدم عنوانی انتخاب میکند که پرسش‌برانگیز باشد و باعث شود دیگران از سر فضولی نوشته را بخوانند؛ گاهی هم آدم عنوانی را انتخاب میکند که اگر خودش جای مخاطب بود هرگز چنین نوشته‌ای را نمی‌خواند؛ من در این نوشته کار سوم را کردم و کاملاً هم مطمئن نیستم چرا، فقط به یک حس درونی برای این عنوان اعتماد کردم. در این مدتی که همۀ جهان درگیر ویروس کروناست به جز آنهایی که...
ابتذال گل گلی معماری اینستاگرامی و بازتولید زیبایی‌شناسی بی‌اعتنایی
وحید وحدت
تصاویر ساختمان‌های ناآشنا چه بر روی کارت پستال، تمبر، اسکناس، سکه همواره برانگیزانندۀ ذهن‌های کنجکاو و الهام‌بخش معماران بوده است. انتقال ایماژهای معمارانه در قاب محدود هر یک از این رسانه‌ها لاجرم با نارسایی‌هایی هم توام بوده است. امروز هم وقتی کاربر ناشکیبا، بر سطح لمسی گوشی خود، صفحۀ بی‌انتهای اینتساگرام را که میزبان میلیون‌ها تصویر معماری است تورق میکند، می‌توان از تاثیر این رسانه بر روی محتوا، بازنمود، و نهایتا ادراک معماری پرسید. بررسی نمونه آثار معماری که توجه کم‌حوصلۀ اینستاگرام را جلب کرده میتواند عزیمت‌گاه مناسبی برای پرداختن به پرسش بالا باشد: از کاکتوس‌های غول‌پیکر که از ابتدا به قصد...
اتاقِ بلکوارا در برلین
صفا محمودیان
در نامهای به تاریخ ششم آگوست۱۹۱۱ که ارنست هرتسفلد از سامرا به فریدریش زاره در برلین نوشته است، آمده: «زمانی که در محوطۀ کاوش [در بلکوارا] با تئودولیت مشغول کار بودم متوجه یافتۀ جدیدی شدم که رهاسازی‌اش نیاز به کار زیادی دارد: قطعۀ بزرگِ یک‌پارچه‌ای از یک سقف با تزیینات گچی. سقف طبیعتاً از طرف تزییناتش رو به زمین قرار گرفته. [...] طرحِ [تزیینات] سقف بسیار ساده است. بابت این کاوش بسیار خوشحالم، از یک سو به این دلیل که تا کنون دربارۀ سقف‌ها چیزی نمی‌دانستیم؛ و از سویی دیگر به خاطر اینکه می‌توان یک اتاق کوچکِ منقور [منظور بلکواراست]...
در ستایش خُرده‌منظر
نازنین شهیدی
در طول سال ۹۸ در یک کارگاه جستارنویسی با عنوان «معمار نوشت» شرکت می‌کردم که زیر نظر آقای آرش اخوت در مؤسسۀ مان معماران اصفهان برگزار می‌شد. جمع کوچکی بودیم که شنبه عصرها دور هم می‌خواندیم و نوشته‌های یکدیگر را نقد می‌کردیم. در سالی که بسیاری اتفاق‌های عجیب و تلخ افتاد، این شنبه عصرها ــ رو به حیاط باصفای «مان» ــ کمی ما را از زمان بیرون می‌برد و لحظه‌های خوبی می‌ساخت. متن زیر اولین تمرینی است که برای این کارگاه نوشتم. حالا بعد از تجربۀ دورۀ طولانیِ قرنطینه و خانه‌مانی که همۀ ما را خواه و ناخواه بیشتر روبروی...
نغمۀ لرزاده
مهرزاد پرهیزکاری
کتاب نغمه لرزاده حاوی سروده‌های حسین لرزاده، آخرین بازمانده‌ی معماران جامع الشرائط در دوره‌ی معاصر است. مضمون نظم‌های کتاب بیشتر اخلاقی و ابراز ارادت معمار به خاندان پیامبر اسلام، خصوصا خامس آل عباست. برخی از اشعار لرزاده رابطه مستقیمی با مرمت‌های انجام گرفته توسط وی بر روی بقاع ائمه اطهار در عراق عرب دارد. اعتقادات مذهبی لرزاده به خوبی در سروده‌های او پیداست؛ از این رو کتاب حاضر میتواند نمایاننده مبانی اعتقادی، اندیشه و احساسات این معمار برجسته باشد. بر روی جلد کتاب، زیر عنوان، سه عدد ۹۲ و ۱۱۰ و ۲۰۲ به ترتیب از چپ به راست نوشته شده‌اند....
یادداشتی به یاد محمدرضا لطفی در سالگرد درگذشت او*
بابک خضرائی
لطفی در یک کلمه نادرۀ دوران بود. از موسیقی فلکلوریک تا کار با ارکستر سمفونیک طبع‌آزمایی کرد و از کلاسیک‌ترین شیوه‌های اجرای موسیقی ایرانی تا موسیقی خانقاهی، و از شعر کهن تا شعر نو؛ در آن سال‌هایی که نمی‌دانم آیا تعداد کسانی که هم «داروگ» نیما را خوانده بوده باشند و هم «راگ عبدالله» بلد بوده باشند به عدد انگشتان یک دست می‌رسید یا نه. همچنان که در اندیشۀ سیاسی و طریقتی که برگزید هم تفاوت فضای فکری کم نبود. به یک معنا هم جهان‌وطن بود؛ پدرش زاده خلخال، خودش زاده گرگان، در کردستان ازدواج کرد و در تهران به...
خانه‌های بی‌کرانه
صحرا عابری زاهد
قصۀ آشنای این روزها قصۀ دلتنگی است، دلتنگی برای دیدار دوستان، دلتنگی برای حضور در مکان‌های آشنا، دلتنگی برای بودن در شهر و دلتنگی برای رفتن از خانه. برای انسانِ شکارگر-خوراک‌جو خانه محدوده‌ای به وسعت ده‌ها و حتی هزاران کیلومتر مربع بود؛ اما با تغییر انسان به انسانِ کشاورز خانه به پهنۀ مزارع کوچک یا باغ‌ها و یک بنای چوبی یا گلی محدود شد. [۱] وسعت خانه‌های ما چقدر است؟ آیا می‌توان خانه را برای انسان امروزی به وسعت شهرش و یا حداقل محدوده‌ای دانست که اوقاتش را به صورت مداوم در آن سپری میکند؟ اگر محدودۀ خانۀ انسان شکارگر-خوراک‌جو...
جهان کرونایی و رابطه میان فضاهای خصوصی و عمومی
سمیرا فتحی
این روزها در حالی که جهان با ویروس کرونا و عواقب اقتصادی، اجتماعی و روانی آن دست و پنجه نرم می کند در خانه ماندن و قرنطینه خانگی برای حفظ جان انسان‌های در معرض خطر و از میان بردن این ویروس توصیۀ عمومی نهادهای بهداشت جهانی است. با بسته شدن مکان‌های عمومی شهری و محدود شدن حضور انسان‌ها در فضاهای شهری تضادی قابل توجه میان مفهوم فضای عمومی و خصوصی ایجاد شده که در رابطه مستقیم با حفظ سلامت عمومی جامعه است. خانه تبدیل شده به مکانی امن و ضامن سلامت انسان‌ها و بقای بشریت و میدان‌ها و پارک‌ها و...
معمار و روزَش
مهنام نجفی
گرامی داشتن و قدر دانستنِ آنچه گرامی و گرانقدر است امری هم رایج و هم پسندیده است، ولی گرامیداشت معماران و ثبت «روز معمار» در تقویم رسمی بیش از آنکه مایۀ خرسندی باشد، اسباب نقد و اعتراض شد. این رویداد و حاشیه‌هایش نکات جالبی را دربارۀ تلقی معماران، مسئولان، و جامعه از معمار و معماری هویدا میکند. بخش بزرگی از نقدهای مذکور به مناسبت این روز مربوط میشود که تولد شیخ بهایی است. عده‌ای، غالباً از میان معماران، شیخ بهایی را نمایندۀ شایسته‌ای برای این روز تلقی نمی‌کنند. استدلال‌های متفاوتی برای این ناخرسندی بیان میشود. دستهای شیخ را بهترین نمایندۀ...
حرفۀ معماری در جهان باستان: مصر| اسپیرو کوستوف
فاطمه باقری
کتاب معمار [۱] مجموعه‌ای منسجم و روایی از یازده مقاله دربارۀ تاریخ حرفۀ معماری است که اسپیرو کوستوف آن را گردآورده است. هدف اصلی این کتاب ورای نگاشتن بخشی از تاریخ حرفۀ معماری، کمک به باز تعریف کار معماران بر مبنای تاریخ حرفۀ معماری است. در دهۀ شصت میلادی معماران و دانشجویان رشتۀ معماری با پشت سر گذاشتن رویدادهای جاری در معماری مدرن نسبت به آیندۀ کاری خود نگران بودند. این نگرانی عمومی جامعۀ معماران امریکا را بر آن داشت تا با ایجاد هیئتی از اعضای رسمی آیندۀ حرفۀ معماری را بررسی و موقعیت‌های احتمالی آینده را برای حضور پربار و گستردۀ...
بزنگاه ترجمه و سوء تفاهم درباب نسبت معماری و دین
جلال محدثی
در سخن از نسبت معماری و دین، داشتن آگاهی‌های تخصصی نسبت به طرفین، ضروری است. این آگاهی ها در چالش ترجمه، آنجا که قرار است مفاهیم دینی، مفاهیم معماری و نسبت میان این دو از یک فرهنگ زبانی به فرهنگ دیگر منتقل شود، نقش بسیار تعیین کننده ای دارد و کمترین کاستی و خلل موجب سوء تفاهم و اخلال در انتقال درست معنا میشود. در همین راستا به دو نمونه، به بهانه‌ی دو مدخل «معماری دینی» و «لیلة‌القدر» در دانشنامه آنلاین بریتانیکا، اشاره میشود: نمونه نخست در مدخل معماری دینی (Religious architecture) شایسته توجهی ظریف است: Few existing religions are...
دو روایت از سوءقصد به جان محمدعلی‌شاه قاجار
لیلا قاسمی
در ۲۵محرم سال ۱۳۲۶ق در تهران سوءقصدی به جانِ محمدعلی‌شاه قاجار رخ داد. عین‌السلطنه این سوءقصدِ نافرجام را از دو دیدگاه مختلف روایت کرده است. این روایت‌ها از این نظر جالب است که می‌توان مسیر حرکت شاه و همراهانش را از کاخ گلستان تا محلِ سوءقصد، روی نقشۀ عبدالغفار دنبال و در شهرِ تهرانِ امروز جستجو و مکان‌یابی کرد. افزون بر این، دو روایت تفاوتهایی نیز با هم دارند که قابل تأمل‌اند. سوءقصد به جان محمدعلی‌شاه قاجار به نقل از روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه«{محرم سال ۱۳۲۶ق} دیشب پیشخانۀ {محمدعلی}شاه را به دوشان تپه بردند. امروز تتمۀ آن می‌رفت. جلوی انبار که...
شهرِ تسخیرناپذیر
ساناز تولّائیان
قصه‌خوان نمایشنامۀ فتحنامۀ کلات[۱] داستان را با گفتن «از پهلوانان ریگزار و سواران اژدها پیکر و اسبان بی‌سوار» شروع میکند، با آوردن نام دو پهلوان «توی خان» و «توغای خان» که پس از فتحی مشترک سر غنیمت‌های آن به بحث افتاده‌اند؛ بحث بر سر اینکه آخرین جنازه از آن چه کسی است. اما زود مشخص میشود که موضوع چیز مهم‌تری است. البته تصاحب آخرین جنازه است که افتخار هرجنگی را رقم می‌زند اما توی‌خان فرمانروای کلات و توغای خان حاکم بلخ بامیان کینه‌ای قدیمی دارند. آنچه توی خان به تعدادی کشتۀ بیشتر به دست آورد و توغای خان از آن...
آن مکان مقدس
زهره توحیدی
در کتابی با عنوان بگذار بگویم کجا بوده‌ام [۱]، نسرین رحیمیه روایتی از خانۀ دوران کودکی‌اش در انزلی نوشته است. من بخشی از این روایت را که به توصیف خانه و تغییرات آن طی دو نسل می‌پردازد، ترجمه کرده‌ام. عنوان روایت «بهبود» است؛ اما چون من بخشهایی را که به عنوان اصلی معنا می‌بخشد در این ترجمه نیاورده‌ام، نام دیگری بر آن گذاشتم. خانه‌مان خالی است. بعد از مرگ پدرم، مادرم از پس نگهداری‌اش برنیامد و خانه را فروخت. در آخرین سفرم به انزلی هروقت از کنار خانۀ قدیمی می‌گذشتم، انگار کسی قلبم را نیشگون می‌گرفت. شیشۀ بعضی از پنجره‌ها شکسته بود؛...
«استایل» (باب اول)| مایر شاپیرو [۱]
مجید حیدری
در نوشته‌های پیشین، مقاله‌ای از جیمز اکرمن[۲] ترجمه شد که دربارۀ مقاله‌ای مهم از شاپیرو[۳] است. قصد این نوشته و نوشته‌های بعدی، ترجمۀ همان مقالۀ شاپیرو است. شاپیرو مقاله‌اش را در هشت باب نوشته است و این باب‌ها را با عددهای رومی از یک تا هشت شماره گذاشته است. به جز این شماره‌ها این باب‌ها عنوان‌های مستقلی ندارند. خواندن مقالۀ اکرمن پیش از خواندن این متن مفید است. باب اولمقصود از سبک، صورت ثابت ـ‌و گاه عناصر و کیفیات و بیان ثابت‌ـ در هنر افراد و گروه‌هاست. این اصطلاح [سبک] را همچنین دربارۀ کل فعالیت افراد و جوامع وقتی از...
معماری و آیندۀ هراس‌آور سکوهای خالی
محمدعلی بدری
جهان‌گیری ویروس کرونا ورزشگاه‌ها را نیز، به عنوان یکی از بزرگترین مکان‌های رویداد که اغلب حاضران آن صرفا برای تماشای رویداد حاضر میشوند به تعطیلی کشانده است. کسی نمی‌داند که وضعیت قرنطینه و فاصله‌گذاری اجتماعی ناشی از شیوع کرونا کی تمام میشود. تصور کنیم این وضعیت طولانی شود، در این صورت بناهایی عمومی مانند ورزشگاه‌ها که میزبان جمعیت‌های همگرای بزرگند، آیا کارکرد خود را از دست خواهند داد؟ اهمیت این پرسش در وظیفه‌ای است که ورزشگاه‌ها به عنوان گونه‌ای از معماری بناهای عمومی بر عهده دارند. ورزشگاه‌ها به ویژه زمینهای بزرگ و کوچک فوتبال علاوه بر وظیفه‌ای که در سلامت و...
هدیۀ پنجاه‌وسه‌سالۀ شهرداری تهران، دسترس به اسنادِ سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران از خانه و یک خاطره
صبا مدنی
تقریباً همۀ دوستان و آشنایان جوانم که در حوزۀ تاریخ معماری ایران کار و تحصیل میکنند، خاطره‌ای دارند که مضمونش دشواری در دسترس به اسناد و منابع در اثر وظیفه‌شناسی و جدّیت کارکنان آرشیوها و کتابخانه‌های سراسر ایران است؛ به عبارتی تقریباً همه از دست آنها دل پُری دارند. همین آرشیو ملی ایران واقع در بزرگراه حقانیِ تهران، در همین دو‌ـ‌سه سال اخیر چند بار قواعد و ضوابط استفاده از اسناد را تغییر داد و هر بار، در گروه تلگرامی مشترکی که با آن جمع دوستان و آشنایان داریم، یکی شرح ماوقع و شرایط جدید و در حاشیه‌اش دشواری یا...
هشتی چهارسو
مهرزاد پرهیزکاری
حکایتِ نگاشته ساخت واژگان برای نامیدن اندام‌ها و فضاهایی که مکرر در نوشتار به کار برده میشوند و یا برای پیشگیری از عمومیت استفاده از اسامی و تعاریف اشتباه امری اجتناب ناپذیر است؛ لیکن نیاز است ضمن رعایت رسایی مفهوم، در ساخت اسم سعی شود تا حد امکان مبتنی بر اصالت‌های تاریخی باشد. و البته رعایت اصول ادبی در رأس قرار می‌گیرد. بررسی طرح سراهای بازار قزوین نشان دهنده شاخصه‌های مشترکی است. از شترخان سراها با بنای عمدتاً مستقل و متصل که بگذریم، طرح سراهای نظام‌مند، متشکل از دو بخش است که در عین پیوند، هریک از نظام طراحی متفاوتی...
«فاصله»ای که همۀ «رابطه»ها را نجات می‌دهد
محمدعلی بدری
برای انسان امروز که میتواند ساعت‌ها گوشی را در دست بگیرد و به این پهلو و آن پهلو غلت بزند، فاصله‌گذاری و یا دوری‌گزینی اجتماعی نباید مفهومی غریب و کاری دشوار باشد. آنچه ویروس جدید کرونا این روزها به ما و اغلب مردم جهان تحمیل میکند، مثل اغلب بیماری‌ها شبیه رفتارهای انسانی است که صورتی فرگشته به خود گرفته است. این رفتارها را می‌توان در نقشه نیازهای معاصر انسان و اختراع‌ها و ابداع‌های او برای پاسخ به این نیازها ردیابی کرد. صحنه جمع شدن در مقابل تلویزیون و تماشای جمعی فیلم در چند دهه به صحنه‌ای از افراد پراکنده در...
کلافگی انسانِ همیشه‌گریزان در دورانِ قرنطینه
محمدعلی بدری
در روزهای قرنطینۀ اجباری و یا اختیاری، در روزگار جهان‌گیری کرونا، در ممنوعیت گذراندن وقت در مراکز عمومی، حتی با وجود ارتباطات مجازی، استفادﮤ بیش از حد از خانه عوارض رفتاری و روانی به بار می‌آورد. مسأله این نیست که مراکز عمومی خیلی از خانه بهتر هستند. مسأله گریز دایمی ما از یکی به دیگری است، در عصری که خانه نیز مأوای نهایی و نقطۀ پایانی گریزها نیست، بلکه یکی از مکان‌ها برای مصرف کوتاه‌مدت است که اکنون در آن گیر افتاده‌ایم.
آیا کرونا میتواند معماری را دگرگون کند؟
محمدعلی بدری
ایدﮤ آپارتمان با راه‌پله مرکزی که نسخه‌ای برای آلمانِ پس از جنگ جهانی اول بود، اکنون چنان فراگیر شده است که هر شهروند ایرانی به محض این که به نوسازی خانه قدیمی خود فکر میکند، در حالتی از بی‌اختیاری، صورت دیگری جز این الگوی ساخت به ذهنش نمی‌رسد. شاید صد سال دیگر نویسنده‌ای دربارﮤ این موضوع بنویسد که صورت خانه‌های سال ۱۵۰۰ خورشیدی چگونه تحت تأثیر شیوع جهانی ویروس کرونا به عنوان صورتی (فرمی) بدیهی شمرده میشوند. بر اساس اعلام منابع درمانی، همه‌گیری کرونا با روش‌های مقابلۀ کنونی تنها در اروپا دست‌کم دوسال ادامه خواهد داشت. از سوی دیگر کرونا...
کمدی معماری: شرح سفر دلیرانۀ خدای معماران به سرزمین پارس‌ها| قسمت پنجم: با دانشگاهی‌ها قاطی و قاطی‌تر میشود
علی طباطبایی
این‌روزها بسیار رایج است که هر بزرگ و کوچکی سلسله سخنرانیها یا مجموعه نوشته‌ای را قطع میکند و پس از مدتی دوباره آن را از سر می‌گیرد، با تواضعی مثال‌زدنی خود را جای مولانا می‌بیند و اثر فاخرش را در قیاس با مثنوی و انقطاع دفتر اول و دوم. از این رو این خود مولانا پنداران به عمد هم که شده حتماً فاصلهای می‌اندازند تا در شروع دوباره برای خیل مشتاقان بخوانند «مدتی این مثنوی تاخیر شد و الخ» و آنها گریبان چاک کنند که مولانا را نیافتیم اما در عوض استاد پیش ماست. من هم برای تشبه هرچه بیشتر...
کمدی معماری: شرح سفر دلیرانه خدای معماران به سرزمین پارس‌ها | قسمت چهارم: با دانشگاهی‌ها قاطی میشود
علی طباطبایی
در قسمت‌های قبل خواندیم که ایمحوتب معمار و شاگردش انجیب پس از تبعید به تهران و در جستجوی کانسپتِ کانسپت‌ها به پیشنهاد کارگری ساختمانی به اسم جمال به کارگاهِ ساختمانی فرزاد دلوسی رفتند. مجسمۀ مرمر آفردودیت او را شکستند و سری تازه برای آن ساختند. دلوسی که خود تبعیدی زئوس و فراری از دست مینوس بود ایمحوتب را شناخت و پرینازِ معمارْ ملی را برای کمک به او معرفی کرد. در ادامه: ایمحوتب، دلوسی و پریناز جلوی بنز مشکیِ معمارِ مشکی‌پوش ایستاده بودند. ساختمان رومی دلوسی پشت سرشان پیدا بود و مجسمه آفرودیت با سر تازۀ آیسیس در آفتاب می‌درخشید. انجیب...
موسم کرونا و بازاندیشی در زندگی: تأملات فیلسوفی در قرنطینه
محمدمهدی طاهری
موسم کرونا و بازاندیشی در زندگی: تأملات فیلسوفی در قرنطینه نوشتۀ سیلویا پانیتزا ترجمۀ محمدمهدی طاهری . مقدمۀ مترجم بازاندیشی در باورها و رفتارها و رابطه‌هایی که داریم همواره کار خوبی‌ست، چنین تعمق‌های انتقادی‌ای می‌توانند ضامن سلامت اخلاقی و سلامت روابط ما باشند. این روزها که به اجبار کروناویروسِ جدید تا سر حد امکان در خانه می‌مانیم، فرصتی مضاعف فراهم آمده است تا دربارۀ نسبتمان با خودمان، با جهانمان، با معاشرانمان، و با «دیگری»هایمان تأمل کنیم. چه بخواهیم چه نخواهیم، در غاری از تنهایی فرو رفته‌ایم که اگرچه شکوهِ تنهایی‌های خودگزیده را ندارد، درآمدی تواند بود بر نگریستن از وجهی...
«خانه» کجاست که مردم نمی‌خواهند در آن بمانند؟
محمدعلی بدری
اضطراری جلوه دادن دایم شرایط، سواری بر مرکب هیاهوی اتفاقات مهیب و مدام، و نگه داشتن بیش از حد مردم در «شرایط حساس کنونی»، نوعی بی‌حسی نسبت به هرگونه هشدار و اعلام وضعیت خطر در برخی مردم ایجاد کرده است. آنها به تجربه و با آزمون و خطا دانسته‌اند که «این طورها هم که می‌گویند نیست!». این بی‌حسی نیز مانند واژگان نو، در بزنگاه‌هایی متولد شده و رشد یافته است که می‌توانسته‌اند یک باور عمومی در میان مردم پدید آورند، یا اعتقاد و اعتمادی را درون مردم فروریزند. همین روزها که شاخ بشر زیر بار کرونا خم شده است و...
موسی‌کوتقی
سمانه محسنی
خانۀ مادر یکی از همین خانه‌های معمولی اواخر پهلوی دوم بود، ایوان بزرگی داشت که شب‌ها با یک مهتابی روشن می‌شد. از آن مهتابی‌های قدیمی دوقلو که وقتی آخر عمرشان بود بال‌بال می‌زدند و دو سرشان سیاه می‌شد و گاهی هم کل مهتابی بنفش می‌شد تا بالاخره آنقدر کم‌نور شود که عوضش کنند. طاق ایوان بلند بود و یکی باید کنار آن کسی که روی نردبان بود و داشت مهتابی را می‌پیچاند می‌ایستاد تا مهتابی کهنه را بگیرد، نو را بدهد دستش و کهنه را با دقت بگذارد در قوطی مقوایی مهتابی نو که نشکند. قبل از اینکه آب‌گرم‌کن کرمی...
با همین دیدگان اشک‌آلود ...
مهرداد قیومی بیدهندی
معمولاً نخستین چیزی که در بسترِ بحران‌ها به دلِ آدم می‌آید نومیدی است. در دلِ بحران، انسان طبعاً به این می‌اندیشد که آنچه میکند چه ربطی به حلِ بحران دارد. گویی دردْ داشتن و غمِ خود و دیگران را خوردن با کارْ راست نمی‌آید. ما معطل ماندن و غصه خوردن را همراهی با دردمندان می‌شماریم و سر به کارِ خویش داشتن را معادلِ بی‌دردی و فراغت از دیگران. چاره‌جویی‌های عاجل را فروگذاشتن و دل به کارهای بلند سپردن را نمونۀ بی‌عاری و آسوده خفتن می‌انگاریم و مصداق آب در هاون کوفتن. در بحرانِ کنونی، اگر دستمان نمی‌رسد که در کنار...
به یاد استاد هوشنگ ظریف
بابک خضرائی
هوشنگ ظریف از معدود استادانی بود که هم نزد استادان بزرگ شاگردی کرد و هم شاگردانش را به استادی رساند. حلقه ارتباط نسل‌هایی بود که گاه صدسال با هم فاصله داشتند؛ چنانکه از استادش، موسی‌خان معروفی، ۵۰ سال کوچکتر بود و در اواخر دوره معلمی‌اش شاگردانی داشت از خودش ۵۰ سال کوچکتر؛ به‌این‌ترتیب، با بیش از پنج دهه تدریس، در شمار مؤثرترین معلمان تار در عصر حاضر است.
داستانِ یکی از کتیبه‌های جلوخانِ مسجدِ جامعِ عباسی
محمدصادق اکرامی
در یادداشت قبل با عنوان « رد پای کتیبه‌های خطِ بناییِ مسجدِ جامعِ عباسی در دیگر سرزمین‌ها» بحث از کتیبه‌ای شد که منابع مختلف آن را متعلق به مسجد جامع عباسی دانسته‌اند (قوچانی، ۱۳۶۴: ۱۲۱؛ الصقال، ۲۰۰۴: ۱۲) درحالی که چنین کتیبه‌ای الان در بنا وجود ندارد. در ادامه منابعی معرفی شد که نشان می‌داد امروز این کتیبه در موسسه هنری شیکاگو نگهداری میشود (Pope: 1938: 528؛ ولش، 1385: 64؛ Denney و دیگران، 1976: 261، Safadi، 1978: 49). سوالی که هنوز باقی مانده، این است که آیا واقعا این کاشی متعلق به مسجد جامع عباسی بوده یا خیر. برای پاسخ،...
کتیبۀ یادمانی یا کتیبۀ معماری!
محمدصادق اکرامی
در برخی ترجمه‌ها و حتی کتاب‌هایی که به پارسی نوشته شده‌اند، مانند کتیبه‌های یادمانی فارس از میرزاابوالقاسمی (۱۳۸۷)، عبارت «کتیبه‌های یادمانی» تکرار شده‌است. پایگاه دیشکنری آکسفورد معنی Monument را علاوه بر «مجسمه، بنا یا سازهای که برای یادبود شخص یا رویداد برجسته‌ای ساخته شده باشد»، معنی کرده است: «A building, structure, or site that is of historical importance or interest.» که به معنای هر بنا، سازه یا سایتی است که اهمیت تاریخی داشته باشد. همچنین این پایگاه، Monumental را «Of or serving as a monument» یعنی بخشی از یک Monument یا چیزی که در بنا به کار رود معنی کرده‌است....
رد پای کتیبه‌های خطِ بناییِ مسجدِ جامعِ عباسی در دیگر سرزمین‌ها
محمدصادق اکرامی
طرح یک پرسش جزئی، میتواند نتایج برجسته‌ای در پی داشته باشد و گزاره‌های کلی را تحت تاثیر قرار دهد. به طور مثال، در جلوخان مسجد جامع عباسی، تعدادی کتیبه خط بنایی وجود دارد که دارای ابعاد کوچکی هستند و از همین رو ممکن است کمتر بازدیدکننده‌ای متوجه آنها و تنوعشان شده باشد. طرح پرسش در مورد طرح، متن و رنگ بکار رفته، گذشته هر کدام و نظم احتمالی میان این کتیبه‌ها ممکن است به نظر پرسشی جزئی برسد که بررسی آن بر مرزهای دانش تاریخ معماری اثری نگذارد. تصویر ۱، جانمایی و نحوه نام‌گذاری این کتیبه‌ها را نشان می‌دهد. یکی...
تأثیر معماری ساسانی بر معماری اسلامی در بررسی اجمالی آثار سه پژوهشگر
احسان طهماسبی
در اینجا می‌خواهیم آثار سه محقق را دربارۀ تأثیر معماری ساسانی بر معماری اسلامی به شکل اجمالی و مختصر بررسی کنیم. نخستینِ آنها تأثیر هنر ساسانی در هنر اسلامی نوشتۀ عباس زمانی که ترجمۀ فارسیِ رسالۀ دکترای باستان‌شناسی (۱۹۶۵) وی در دانشگاه سوربن پاریس است. او در این کتاب به هنرهای گوناگونی، در بازۀ زمانی ساسانیان تا حدود قرن نهم هجری، پرداخته که بخش عمدۀ آن مختص معماری و تزئینات وابسته به آن است. نویسنده سهم هنر ساسانی را در هنر ایران و میان رودان در دورۀ اسلامی عمده می‌داند و سهم هنر بیزانس را در آسیای صغیر، و تا حدی در...
مطالعۀ موضوعی ایکوموس و بخش شرقی راههای ابریشم: راهبردی برای ثبت جهانی| بخش دوم
دنیا معصومی
این نوشتار در ادامۀ ترجمۀ متنی است که تیم ویلیامز درخصوص «مطالعۀ موضوعی ایکوموس و بخش‌های شرقی راههای ابریشم»[۱] تدوین کرده است و پیشتر بخش نخست آن منتشر شده بود. در سه بخش پیش‌رو، ابتدا سخن از الزام داده‌افزایی و انتشار آنها به‌جهت فراهم‌کردن امکان دسترسی عمومی‌تر و درنتیجه پیشرفت بیشتر این موضوع آمده است. سپس ماهیت راههای ابریشم شرقی و محدودیت‌هایی که مقابلش قرار گرفته تبیین شده است؛ و در آخر بر لزوم توجه به راههای دریایی و دیگر نقاطی که از چشم پوشیده مانده‌اند و درنظرگیری آنها در رویکردهای ثبت این مسیر تأکید شده است. ۲. هم‌رسانی و...
مجموعه مصاحبه‌های «خانۀ خوب چه خانه‌ای است؟» (۴) | پاره‌هایی از مصاحبۀ فاطمۀ اکرمی با خانم خانه‌دار حدوداً چهل ساله
عادله بصیری
خانۀ ایرانی که الآن فکر می‌کنم اصلاً نیست؛ خانه‌های قدیمی بیشتر خانه‌های ایرانی بود که حیاط داشت، حوض داشت، دور حوض‌ها گل می‌گذاشتند، ماهی در حوض بود، صفا داشت؛ ولی الآن خانهها دیگر به نظر من همه فرنگی شده است. آشپزخانه‌ها کوچک، خانه‌های خیلی کوچک، از نظر من خانه‌های ایرانی خانه‌های قدیمی بود که حیاط و حوض و صفا و درخت و فضای سبز و این‌طور چیزها داشت.
مجموعه مصاحبه‌های «خانۀ خوب چه خانه‌ای است؟» (۳) | پاره‌هایی از مصاحبۀ سارا مباشری با خانم معلم چهل ساله
عادله بصیری
- به نظر شما خانۀ ایرانی چطور خانه‌ای است؟ خانۀ ایرانی یک خانۀ حیاط‌دار [است.] خانه‌ای که یک پذیرایی بزرگ دارد که گنجایش پذیرایی مهمان زیاد را دارد. آشپزخانه‌ای [دارد] که همیشه گازش روشن است؛ یعنی همیشه خانم در حال آشپزی است و مهمان دارد. [...] وقتی می‌گویند برویم خانۀ مادرمان یا خانۀ پدرمان یا از اعیاد یاد میکنند که می‌خواهیم برویم دیدوبازدید همیشه من در ذهنم از دوران بچگی‌ام یک خانه‌ای است که همۀ اهل فامیل دورِ هم جمع هستند.
به بهانۀ انتشار کتاب دو جلدی «تهران‌نگاری»
دنا شمسی‌زاده
در سالهای اخیر، دو کتاب با عنوان تهران‌نگاری به کوشش رضا شیرازیان به بازار آمده است. این دو کتاب در ادامۀ تلاش چندین سالۀ رضا شیرازیان برای انتشار «اسناد اطلاعات مکانی گذشتۀ شهرها و مناطق مختلف ایران» است. در ابتدای جلد دوم، شرحی از پروژۀ تهران‌نگاری آمده و نسبت این دو کتاب با این پروژه مشخص شده است: تهران‌نگاری پروژه‌ای است که به هدف شناسایی، نسخه‌برداری، پژوهش و انتشار اسناد تهران قدیم تعریف و برنامه‌ریزی شده است. [...] در این مجموعه کتاب‌های مرجع قرار است بتدریج هفده نوع از اسناد مرتبط با اطلاعات مکانی قدیم تهران، گردآوری، پژوهش و بر اساس الگوی...
دربارۀ «ملاحظات دربارۀ دانشگاه»
محمدمهدی طاهری
عنوان کتاب جدید دکتر جواد طباطبایی ملاحظات دربارۀ دانشگاه است و همچون کتاب‌های اخیر او، به‌همّت انتشارات مینوی خرد چاپ شده است. چاپ اول این کتاب در شهریور۱۳۹۸ رونمایی شد و به‌سرعت به اتمام رسید و چاپ دوم آن، در مهرماه ۱۳۹۸ منتشر شد و شمارگانی هزار نسخه‌ای دارد. ملاحظات دربارۀ دانشگاه کتابی ۴۵۴صفحه‌ای است که در چهارده فصل تنظیم شده است. طباطبایی پیشتر متن‌های انتقادی بسیاری منتشر کرده بود و اینک «مهمترین آنها» (۴۳۱) را با تغییراتی، در مجموعۀ ملاحظات دربارۀ دانشگاه در اختیار عموم قرار داده است. این یادداشت کوتاه، گزارشی از کتاب ملاحظات دربارۀ دانشگاه است. در تنظیم این یادداشت تمرکز بر «دانشگاه» است و بدین‌منظور...
از مجموعه مصاحبه‌های «خانۀ خوب چه خانه‌ای است؟» (۲) | پاره‌هایی از مصاحبۀ سارا باقری‌مقدم با آقای پنجاه سالۀ استاد دانشگاه
عادله بصیری
در نیمسال دوم سال تحصیلی ۱۳۹۷ برای درس انسان، طبیعت، معماری در دانشگاه آزاد اسلامی مشهد با ذکر این مقدمه که به‌تسامح سه مؤلفۀ اصلی سازندۀ فرهنگ جغرافیا، تاریخ و جهان‌بینی است، و شناخت و رابطۀ این هر سه در چارچوب این درس می‌گنجد، پروژۀ عملی را برای روشن‌تر شدن مفهوم فرهنگ در ذهن ایشان تعریف کردیم. در ادامه برای پروژۀ عملی دانشجویان تحقیقی با عنوان «خانۀ خوب چه خانه‌ای است؟»
مجموعه مصاحبه‌های «خانۀ خوب چه خانه‌ای است؟» (۱)
عادله بصیری
در نیمسال دوم سال تحصیلی ۱۳۹۷ برای درس انسان، طبیعت، معماری در دانشگاه آزاد اسلامی مشهد با ذکر این مقدمه که به‌تسامح سه مؤلفۀ اصلی سازندۀ فرهنگ جغرافیا، تاریخ و جهان‌بینی است، و شناخت و رابطۀ این هر سه در چارچوب این درس می‌گنجد، پروژۀ عملی را برای روشن‌تر شدن مفهوم فرهنگ در ذهن ایشان تعریف کردیم. در ادامه برای پروژۀ عملی دانشجویان تحقیقی با عنوان «خانۀ خوب چه خانه‌ای است؟» با هدف شناخت تصور از خانۀ خوب در اذهان عموم مردم و تأثیر فرهنگ آنها بر این ذهنیت تعریف شد.
معرفی کتاب: اشیای مقبول: طراحی و جامعه از سال ۱۷۵۰ به بعد
عادله بصیری
این کتاب اثری مهم دربارۀ تاریخ اجتماعی طراحی صنعتی و بازاریِ انگلستان طی سالهای ۱۷۵۰ تا ۱۹۵۰، نوشتۀ آدرین فرتی، مورخ معماری بریتانیایی و استاد تاریخ معماری در کالج دانشگاه لندن است که در سال ۲۰۰۳ جایزۀ میشا بلک را برای نوآوری در آموزش طراحی دریافت کرد.
خانۀ خوب چه خانه‌ای است؟
عادله بصیری
همۀ ما بارها جمله‌هایی از این‌دست را شنیده‌ایم که «معماری تحت‌تأثیر فرهنگ و خود تأثیرگذار بر فرهنگ است» یا «معماری یک مقولۀ فرهنگی است» یا «معماری مظهر فرهنگی است» یا «معماری یک محصول فرهنگی است» و ... این را هم می‌دانیم که در آموزش معماری هر آن باید دانشجویان را متوجه این تأثیرپذیری و تأثیرگذاری و به‌طورکلی «فرهنگ» کنیم. در طول هر «طرح» هم این را شنیده‌ایم که باید به مسائل فرهنگی در طرح و طراحی‌مان دقت کنیم؛ تفاوتی هم ندارد که موضوع آن طرح کتابخانه و موزه باشد یا خانه و مجتمع مسکونی.
معرفی اجمالی باغ‌های ملی ایران
عادله بصیری
باغ‌های ملی از جمله فضاهای جديد شهری بود که در اواخر دورۀ قاجاريه و به‌طور مشخص‌تر از دورۀ پهلوی اول به برخی از شهرهای ايران وارد شد. اين باغ‌ها نمودی از باغسازی بينابين سنت و مدرنيته در کشور و نمودی از معماری و شهرسازی دورۀ گذار است که بسياری از الگوها و مفاهيم خود را از باغسازی چند هزارسالۀ غنی ايرانی و برخی از الگوها و يا جزئيات خود را از الگوهای باغسازی در غرب گرفته است. همين‌که نام اين فضاها «باغ ملی» است و نه «پارک ملی» میتواند شاهدی بر این باشد که همچنان آثاری از نظام باغسازی و...
نگهبانی از قطع پوستر
سمانه محسنی
اگر دانشجوی مطالعات معماری ایران در دانشگاه شهید بهشتی بوده باشید یا کلاً دانشجوی این دانشکده بوده باشید و به اعلان‌های مختلفی که در دانشکده نصب میشود توجه کرده باشید یا اینکه حتی از دنبال‌کنندگان اخبار دورۀ مطالعات معماری ایران در این دانشگاه بوده باشید حتماً تا الآن دست کم یک نمونه از پوسترهای دفاع این دوره را دیده‌اید، پوسترهای درازی با قطع عجیب. ممکن است خیلی‌ها فقط از کنار این پوسترها گذشته باشند و فقط به اطلاعات روی آن توجه کرده باشند نیز ممکن است برای کسی سؤال شده باشد که این قطع از کجا آمده است؛ به هر...
زیارت امامزادۀ واجب التعظیم...
امیرحسین کریمی
ایرج افشار در کتاب گلگشت در وطن به امامزادهای روستایی اشاره دارد در شرق اصفهان: پس از طی یک فرسنگ باطلاق و مقداری تپههای ریگ و گذشتن از دو آبادی کوچک به شاهطور (آن را شیطور هم شنیده بودم) رسیدیم. رباط شاه عباسی و امامزادهای با گنبد زیبا دارد.(افشار، ۴۸۵). از این امامزاده در تاریخنامه‌های معماری دورۀ اسلامی یا در تک‌نگاری‌ها ردپایی نیافتم (اگر شما یافتید نگارنده را خبر کنید) اما تاریخنگار دورۀ شاه عباس دوم چنین به آن اشاره دارد: بعد از مراجعت سفر گندمان و توقف دارالسلطنۀ اصفهان ...قبل از آمدن نوروز فیروز ...متوجه ورتون من اعمال دارالسلطنۀ...
قطعاتی دیگر از کتیبهٔ مدرسهٔ نظامیه
مهدی صحراگرد
بقایای مدرسه نظامیهٔ خرگرد آواری از خشت فروریخته بود که هرتسفلد و گدار طرح و نقشهٔ اولیه‌اش با حدسیاتی نسبتا استوار استخراج کردند. گدار در ضمن بررسی بقایای بنا بخشی از کتیبهٔ احداثیهٔ را سرهم کرد و بازخواند. شیلا بلر متن این کتیبه را از نظر تاریخی تحلیل و نکاتی ارزنده در خصوص جایگاه نظام الملک، وزیر مشهور ملک‌شاه، و مباشر بنا ابوالمعالی سدیدالملک مفضل بن عبدالرزاق اصفهانی و ارتباطشان با بنا عرضه کرد. بخش آغازین کتیبه پیش از تخریب کامل بنا به موزهٔ ملی ایران منتقل شد. در مخزن موزهٔ بزرگ خراسان قطعاتی پراکنده از کتیبه‌ای آجری است که...
خبر از در گمشدهٔ امامزاده هفت‌تن آمل
مهدی صحراگرد
در مخزن موزهٔ بزرگ خراسان شمار زیادی شیء پراکنده نگهداری میشود که کمی پیشتر متعلق به موزهٔ ملی ایران بوده است. بیشتر این اشیا توقیفی است که عموما از قاچاقچیان آثار باستانی به دست آمده و تقریبا از محل کشف هیچ یک اطلاعی روشنی در دست نیست. در میان این اشیا دو لنکه در چوبی هست که دو لوح کتیبه، در بالا و پایین منبت کاری شده و حاوی اطلاعاتی است که محل کشف آن را روشن میکند. این کتیبهٔ ثلث به علت مغلوط بودن متن و رعایت نکردن ترتیب کلمات و همچنین تداخل واژگان فارسی در متنی عربی به...
ظهور و گسترش نمای مشهور به «رومی»
احسان طهماسبی
این روزها هنگام پرسه در کوچه‌ها و خیابان‌های کلان‌شهرها، به ویژه جاهایی که قیمت زمین بالاتر است، با ساختمان‌های نیمه‌کاره و تمام‌شده‌ای مواجه میشویم که نمای آنها با سنگ سفید یا قهوه‌ای روشن پوشیده شده است و در آن اجزا و صورت‌هایی چون ستون، نیم‌ستون، سر ستون، پنجره‌های هلالی، طاق‌نما، جان‌پناه‌های مشبک، نقوش برجسته، و حتی مجسمه دیده میشود. امروزه در بازار ساخت و ساز به این شیوۀ نماسازیْ «رومی» و «کلاسیک» می‌گویند. اکنون ببینیم این شیوه از کی و چرا در ایران ظهور و گسترش یافته است؟ در دهۀ هفتاد و هشتاد شمسی، همراه با رونق بلندمرتبه‌سازی، در تهران...
تعریف مهندسی و مهندس در سیاقی تاریخی
محمدمهدی طاهری
نوشتۀ دونالد واینرت ترجمۀ محمدمهدی طاهری . واژۀ engineer (مهندس) برگرفته از ریشۀ لاتین «ingenium» به‌معنای «استعداد یا توانایی طبیعی» است و گاه نیز به‌معنای «ابداعی هوشمندانه» به کار رفته است. همچنین دو واژۀ ingenuity (ابتکار) و engine هم مشتق از «ingenium» هستند. افزون‌براین واژۀ engine پیشتر در دو معنی دیگر نیز متداول بوده که اینک منسوخ شده است: «ابتکار»[1] و «حیله»[2] (حیلت، جمع: حیَل). معنای متعارف کنونی کلمۀ engine، «آنچه برای مقصودی استفاده میشود، اسباب، عامل» است و به‌همین‌سبب استعمال این واژه (engine) برای انسانهایی که گاه چونان عامل یا اسباب مقصودی عمل میکنند استعمالی کاملاً درست و بجاست....
چیزها و معماری
مریم پوراسماعیل
«از چه می‌ترسم؟ از اینکه نفسم تنگ بشود و تو این خانه تنها بمیرم؟ تو ایوان روی صندلی بروجردی زیر آفتاب می‌نشینم. نور آفتاب استخوان‌های پوکم را گرم میکند. شیرهٔ حیاتی دیگر در رگ‌هایم و در پی‌ها و استخوان‌هایم گردش پروپیمانی ندارد، رمقش کشیده شده* ... » من که امان همه را بریده بودم بس‌که پرسیدم این صندلی‌های بروجردی به چه درد می‌خورده‌اند. اغلب با آن لحن طنازانهٔ خاص بروجردی‌ها جواب می‌شنیدم که: «والا ما قدیمی‌ها هم آدمیزاد بودیم و روی کَت و نیمکت و صندلی می‌نشستیم.» بعد تصحیح می‌کردم که نه، منظورم این است که چرا این صندلی این‌شکلی...
انسان شاعرانه سکنی گزیده است
الناز نجفی
باستان‌شناسان نوسنگی با پرسش‌های بزرگی دربارۀ آغاز سکنی گزیدن آدمی مواجهند، دوره‌ای که محمل بنیادی‌ترین تغییرات زندگی انسان بود؛ اهلی کردن حیوان و گیاه، پیدایش نخستین سکونتگاه‌ها و ساختن سفال. از جمله این پرسش‌هاست اینکه چه رویدادی آدمی را به اهلی کردن گیاه واداشت. چرا بعضی اقوام دانه را اهلی کردند و برخی دیگر کشاورزی را از دیگران آموختند و نظایر این. شگفت‌انگیزترین این پرسش‌ها این است که چرا برخی اقوام شکارگر گردآورنده با آنکه قدمی بیشتر تا کشاورزی فاصله نداشتند اما هیچگاه آن یک قدم را برنداشتند؛ برای مثال «بومیان استرالیا که هرگز به مرحلۀ پرورش سیب‌زمینی شیرین و...
نقدی بر کتاب «فضانوردی در فرنگ: ادراک های استغرابی از معماری اروپا در سفرنامه های فارسی سده ۱۹ میلادی»| شاهین رودباری
وحید وحدت
گزارش‌ها در مورد دیوار مرزی میان آمریکا و مکزیک و مراکز نگهداری مهاجران تصویرگر زیرساخت‌های جدایی افکن امروزند. همین فضاها به شیوایی تمام بر مسوولیت معماری به مثابه شریک جرم در تعدی بر حقوق بشر و ارتباطات ملت‌ها گواهی می‌دهند. در چنین وضعیتی، کتاب «فضانوردی در فرنگ»[۱] چون پادزهری است بر نگاه‌های حذف‌گرایانه‌ای که بر گفتمان سیاسی معاصر سایه افکنده. روایت وحید وحدت از مواجهه مسافران ایرانی با فضای معماری و شهری اروپا، ستایشگر روش‌هایی است که تعامل میان فرهنگ‌ها و فضاها را میسر میکنند. در حالی که ما سرگرم بحث در مورد جهانی شدن یا ناسیونالیزم هستیم و از اتصال یا انفصال می‌گوییم، تاریخ تجدد،...
در باب ترجمه
نرگس ضمیری
در کار پژوهشی، از آنجا که بخش گستردهای از منابع پژوهشی به زبانی غیر از فارسی هستند، معمولاً با مقولۀ ترجمه سر و کار پیدا میکنیم. کار ترجمه کاری دقیق است که ظرایف بسیاری دارد و در این باره نکات زیادی می‌توان گفت، اما مطلبی کلیدی در این میان است که به گمانم بسیاری از مترجمان تازه‌کار ممکن است از آن غافل باشند و چون مدتی است به صورت جدی با آن درگیر شده‌ام، برایم تازگی دارد و دوست دارم با کسانی که به این حوزه علاقه‌مندند، در میان بگذارم. در گذشته تصور اولیۀ من از کار ترجمه، تصوری خام...
مکان‌یابی تئاتر در شهر
فائزه پناهنده
از بدو ورود تئاتر به ایران و آن زمانی که حتی صاحب مکانی مختص خودش نشده بود، رد پای آن در بهترین محلۀ شهر آن زمان و به عبارتی محله‌ای اعیان‌نشین؛ یعنی محلۀ دولت پیدا شد. گرچه که مکان‌هایی هم در محلۀ ارمنیان قابل شناسایی است و این موضوع را شاید بتوان به ذات غیرایرانی تئاتر نسبت داد. به‌عکس اکنون پس از گذشت حدود یک قرن از ورود تئاتر به ایران، مکان‌های مختص آن را باید در محله‌های مرکز و پایین شهر جست‌وجو کرد. این مکان‌ها هم سالن‌های ساخته شده به قصد اجرای تئاتر در دورۀ پهلوی را شامل میشود؛...
معماری کاغذی
سینا زارعی
تولید هر متن سبب میشود خطوطی از چهره یک موضوع نمایان شود و خطوط دیگرش در سایه مطالب ناگفته پنهان بماند. واژه‌ها و جمله‌های هر مقاله و کتاب، همانقدر که رنگی از موضوع را آشکار میکنند، فرصت نمایش را از رنگ‌های دیگر آن موضوع می‌گیرند و آن را در چارچوب تعریفی خاص محدود میکنند. معماری نیز موضوعی است که -به ویژه- در چند دهه اخیر مدام در متن‌های گوناگون تکرار شده و از همین رو چهره‌ای خاص و محدود به خود گرفته؛ چهره‌ای که رنگ‌های مسلطش به شدت تحت تأثیر فرض‌ها و نیات پدیدآورندگان متن‌هاست و همواره می‌توان از وجوه...
تاریخ و تاریخ معماری
صبا مدنی
اریک فرنی [۱]| ترجمه صبا مدنی «تاریخ» برچسب واقعا ناجوری است. شاید این حرفم مصداق «مرغ همسایه غاز است» باشد؛ اما به نظر من اگرچه که موضوع‌های دیگری هم هست که به طرز فریبنده‌ای غامض باشد، «تاریخ» با همین نامش حتی پیش از اینکه آدم شروع به فکر کردن به مشکلات موضوع کند، پیچیدگی‌های کاملا نامربوطش را عرضه میکند. این اتفاق دست‌کم چهار صورت دارد. نخست اینکه تاریخ هم به معنای گذشته است و هم به معنای مطالعۀ دانشگاهی گذشته؛ انگار اجرام آسمانی را «ستاره‌شناسی» بنامیم یا نوع انسان را «انسان‌شناسی». دوم اینکه، چون تکیۀ آن بر اسناد مکتوب است،...
پیچیدگی، همزیستی و تکثرگرایی ـ بخش اول
افرا بانک
سُها اوزکان| خلاصه ترجمه: افرا بانک مدرنیته و سنت‌گرایی دو دیدگاه متضادی هستند که ذهن روشنفکران معاصر را به خود مشغول میکنند. مدرنیته، که میراث انقلاب صنعتی است، به همراه خود تغییر مداوم، آیندهٔ بهتر، آسایش، و زیباشناسی زیاده‌خواهانه‌ای را یدک می‌کشد، و به طرز جالبی هم در جوامعی با ساختار سیاسی آزادیخواه رواج دارد و هم محافظه‌کار؛ چرا که به هر حال مدرنیته مقدمات دستیابی یکسان به منابع زیربنایی را فراهم میکند. در مقابل مدرنیتهٔ پرسابقه، سنت‌گرایی تاریخچهٔ مختصری دارد. سنت‌گرایی مختص جوامعی است که در آنها ارزش‌هایی حاکم‌اند که بیم آن می‌رود درصورت تغییر از دست بروند، در...
شیکاگو و تجربه فضایی در حال حرکت
سمیرا فتحی
بحث و گفتگو درباب نژاد و تجربه فضایی زندگی در شهرهای مدرن موضوعی قابل توجه در کلاس‌های درس تاریخ معماری امریکاست. حساسیت به این موضوع آنقدر هست که حداقل جامعه فرهیخته و تحصیل کرده دانشگاهی به عواقب تبعیض نژادی و تأثیر آن بر زندگی شهری واقف شوند. و مسلماً برای دانشجویانی که از به اصطلاح جهان سوم وارد این مباحث میشوند موضوع به آسانی مواجه با یک گفتگوی علمی ختم نمی‌شود. مطالعه شهرهای استعماری بخشی از این گفتمان علمی را به خود اختصاص می‌دهد و در این میان شهر بر مبنای سیاست‌های استعماری و نژادی به دو بخش کاملا مجزا...
توسعه و لوازم آن
جواد خسروی
در حدود سالهای ۱۳۰۰ق بین تهران و قم جادۀ جدید کالسکه رویی ساخته شد. نوشته‌های گذرندگان نشان می‌دهد وقتی ساخت جاده تمام شد، اشکالاتی در آن بوده است. جاده طوری ساخته شده بود که در حدود حوض سلطان راه جدید نسبت به راه قدیم طولانی شده و هم از کوه‌هایی سنگلاخی عبور کرده بود. برخی گفته‌اند امین‌السلطان که مأمور ساخت جاده بوده برای تأمین منافع شخصی آن را از زمینهای خود عبور داده است. برخی نیز بالا آمدن آب دریاچه و باتلاقی شدن راه قبلی را علت دانسته‌اند. همین بالا آمدن آب و تقارنش با تخریب پل‌بندی قبل از دریاچه...
مالکیت مکان و ارزش افزودۀ تاریخ
مهرداد قیومی بیدهندی
تصور کنید که بنده بنایی را در کنار کوچه‌ای به قیمت متعارف در بازار خریده‌ام و مثلاً این قیمت ۱۰۰ واحد است. بنا بر مصالح شهری، تصمیم می‌گیرند که آن کوچه را به خیابانی در مقیاس شهری تبدیل کنند. در نتیجۀ این تصمیم، قیمت آن بنا ۴۰۰ واحد میشود. من برای این ۳۰۰ واحدِ افزوده چه کرده‌ام؟ این ۳۰۰ واحدْ «رانت» یا «ارزش افزودۀ» ساختنِ خیابانی است که هزینه‌های مادی و معنوی‌اش را اهالی شهر داده‌اند، که من فقط یکی از آنانم. اگر نظام قوانین شهری عادلانه باشد، بیشترِ این ۳۰۰ واحدْ سهمِ اهالی شهر است و سهم من از...
دو یادداشت دربارۀ معرفت معماری و تاریخ معماری (۱)
مهرداد قیومی بیدهندی
آنچه در پی می‌آید، دو یادداشت است که در سال ۹۳ در پاسخ یکی از دوستان نوشتم. امیدوارم خالی از فایده نباشد.۱. به نظر بنده، هر کاری که انسان در این جهان میکند به نحوی در خدمت معرفت است و نتیجه‌اش طوری از معرفت است. معرفت چه از طریق قوای مدرک باشد و چه از طریق دست بردن در جهان، معرفت است؛ ولو در اطوار مختلف. اطوار معرفت با هم نسبت دارند؛ زیرا «جنس» آنها یکی است.۲. بین اطوار معرفت شکاف قاطع نیست؛ بلکه طیفی است که از معرفت نظری محض آغاز میشود و به معرفت منتج از عمل می‌رسد....
طرح ضربتی اسلامی کردن تهران
مهرداد قیومی بیدهندی
ما تهرانیان دوست داریم شهرمان اسلامی بشود. ایرانیان دوست دارند مرکز کشورشان اسلامی بشود. مسلمانان دوست دارند ام‌القرای عالم اسلامْ اسلامی بشود. همۀ جهانیان دوست دارند مرکز تشعشع نور در جهانْ اسلامی بشود. چرا باید مرکز تشعشع نور و مرکز توزیع طهارت در جهان جلوه‌ای غیراسلامی داشته باشد؟ چرا باید چهرۀ تهران غربی باشد؟ چرا باید در چهرۀ تهران تشبّه به کفّار عیان باشد؟ چرا معماران و شهرسازان به اسلامی کردن تهران اهتمام نمی‌کنند؟ آیا از این بابت نیست که همۀ معماران و شهرسازان ما در دانشگاه‌های غرب‌زده درس خوانده‌اند؟ آیا در بین آنان رشید و غیرتمندی یافت نمی‌شود که...
یادداشتی دربارۀ کتیبۀ لوح معماری موزۀ ملک
مهرداد قیومی بیدهندی
به‌اتفاق نوشاد رکنی در حاشیۀ دور تا دور لوح معماری‌ای که در پیش رو دارید، کتیبه‌ای به خط شکسته نستعلیق خفی درج شده است. بررسی فنی کارشناسان موزۀ ملک نشان می‌دهد که این کتیبه را بعداً به لوح نیفزوده‌اند و از آغاز جزوی از آن بوده است. در یادداشت حاضر، متن کتیبه را خواهیم خواند و آن را توضیح خواهیم داد. پیش از آن، لازم است توجه خواننده را به نکاتی جلب کنیم که فهم این کتیبه و محل آن را آسان‌تر میکند. در جهانی که امروز در آن به‌سر می‌بریم، چه جهان بیرونی و آفاقی و چه جهان‌های درونی...
پارک ژوراسیک
مهرداد قیومی بیدهندی
اگر خاطرتان باشد، در اصفهان، در نبش خیابان‌های سپه و استانداری، در نزدیکی باغ چهلستون، بنایی کهن است به نام «تالار تیموری»، که آن را به دورۀ تیموریان منسوب میکنند. اگر بخواهید این تالار را ببینید، باید از جلو تندیس دایناسورهایی در جلوخان این بنا بگذرید. لابد به یادتان آمد که اگر جذب ایوان مقرنس زیبای آن بشوید، از پسِ گردن یکی از دایناسورها، بر سینۀ ایوانْ تابلو «موزۀ تاریخ طبیعی اصفهان» را می‌بینید. باید بلیت بخرید و به داخل بروید تا بتوانید از پشت خرطوم تندیس ماموتی زیبا، رسمی‌بندی‌های طاق آن را تماشا و از بین پاهای او در...
دو یادداشت دربارۀ معرفت معماری و تاریخ معماری (۲)
مهرداد قیومی بیدهندی
این یادداشت هم در پی یادداشت پیشین، سال ۱۳۹۳، و در پاسخ همان دوست نوشته شده است.معرفت بیرونی به معماری با معرفت درونی به آن از زمین تا آسمان تفاوت دارد. معرفت بیرونی به هر چیزی با معرفت درونی به آن فرق فارق دارد. اما آیا این تفاوت فاحش ما را از معرفت‌های بیرونی بی‌نیاز میکند؟ تجربۀ انسان، تاریخ تجربۀ انسان، و حتی تاریخ کوتاه عمر من و شما هم نشان می‌دهد که چنین نیست. همۀ معرفت‌های درونی وقتی که از حد تجربه‌های کوچک فردی بیرون می‌روند نیازمند معرفت‌های بیرونی میشوند. لزوم تبادل تجربه‌ها، یعنی لزوم تبادل معرفت‌های درونی، خودْ...
دو یادگار از استاد ایرج افشار
مهرداد قیومی بیدهندی
امروز، ۱۸ اسفند ۹۵، ششمین سالگرد وفات استاد ایرج افشار بود. یاد دو یادگار از او افتادم و گفتم شاید انتشارشان خالی از لطف و فایده‌ای نباشد.اولی نامهای است مورخ ۱۲ مرداد ۱۳۷۷ دربارۀ رسالۀ معماریه، که چاپ اولش در آن سال درآمده بود و آن را برای آن بزرگوار فرستاده بودم. دومی نامهای است مورخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۰؛ یعنی زمانی که این‌جانب عضو هیئت تحریریۀ مجلۀ موزه‌ها بودم و آخرین شمارۀ مجله را برای ایشان فرستادم.
پرینت‌های بزرگ و جا‌به‌جایی‌های عظیم
سمانه محسنی
گاهی جاهایی هست که آدمها دلشان می‌خواهد آنجاها باشند، در عوض شهر خودشان. این حس با حس نیاز به سفر رفتن فرق دارد، این جاها جاهایی است که آدمها به علت‌هایی برایشان دلتنگ میشوند و این دلتنگی طوری است که با حضور در آنجاها آرام می‌گیرد. اما زندگی و مناسبات و قیودش طوری است که همیشه میسر نیست آدم هر وقت دلتنگ جایی شد بار و بندیلش را ببندد و برود آنجا. هر کس به روشی با این دلتنگی کنار می‌آید، یکی مي‌رود فیلم‌هایی از آنجا تماشا میکند، یکی می‌رود عکس‌های قدیمی از بودن خودش در آنجا را می‌بیند و...
اتفاق حُسن و ملاحت
الناز نجفی
ترکیبات و اصطلاحاتی که با «مزه» ساخته میشود و بسیار در گفت و شنودهای روزمره متداول است به آن معنایی فراتر از چهار طعم اصلی یعنی شوری، شیرینی، تلخی و یا ترشی می‌بخشد؛ «خوش‌مزه»، «بامزه»، «بدمزه»، «بی‌مزه»، «مزه دادن»، «مزۀ دهن کسی را دانستن». مزه حتی در دایرۀ تنگ اصطلاحات آشپزی نمی‌گنجد و به هر آنچه سروکاری با ذوق دارد همچون روی دلنشین، خط خوش، شعر زیبا و از این دست سرایت میکند.
مطالعۀ موضوعی ایکوموس و بخش شرقی راههای ابریشم: راهبردی برای ثبت جهانی| بخش نخست
دنیا معصومی
این نوشتار متشکل از چهار بخش و ناظر بر «مطالعۀ موضوعی ایکوموس و بخش‌های شرقی راههای ابریشم» خواهد بود که تیم ویلیامز[۱] آن را تدوین کرده است. بخش نخست پس از معرفی مطالعۀ موضوعی ایکوموس درخصوص بخش‌های شرقی راه ابریشم، به تبیین پیشینه، محدوده و رویکرد مطالعه و برآیند راهبرد ثبت زنجیره‌ای و فراملیتی راههای ابریشم در فهرست میراث جهانی یونسکو می‌پردازد. بخش دوم، در پی مباحثی شامل انتشار داده‌های مطالعۀ موضوعی و دیگر پروژه‌ها و مسائل مربوط به ایجاد یک جامعۀ پژوهشی بین‌المللی و بینامرزی است. بخش سوم به‌اختصار ماهیّت مسیرهای راه ابریشم در آسیای شرقی را بررسی و...
دربارۀ قرائت «استایل» (۴)
مجید حیدری
من سبک را جوهراً نوعی تصویرسازی[۱] تعریف می‌کنم، که بر اساس واقعیت‌های متأثر از ویژگی‌های مشترک مجموعه‌ای از آثار است که مخاطب درک میکند. بنابراین، وجود اصیلی ندارد که هنرمند یا اثری بدان پیوسته باشد. پس مفهوم سبک، ابزار طبقه‌بندی آثار ذیل دسته‌هایی مشترک است؛ با چنین تعریفی، آثار منفرد، سبکی تعریف‌کردنی نخواهند داشت، بلکه فقط ویژگی‌هایی خواهد داشت ـ شخصیتی که مثل شیوه‌ّهای مختلف[۲] کار متمایز است ـ تا وقتی که بتوان آن را با دیگر آثار مقایسه کرد تا شباهت‌ها و تفاوت‌های‌شان روشن شود. پس سبک جنبۀ ارتباطی [میان] هنرهاست. با این که ما حق داریم استایل هنر رومیانه[۳] یا باروک...
قانون ۶۰ درصدی بلای جان خانه ایرانی*
روح‌الله مجتهدزاده
حریم خصوصی، به‌مثابه مفهومی عام، ابعاد گوناگونی دارد. یکی از ابعاد این مفهوم بعد فضایی آن است که به صورت خاص در حوزه معماری، یعنی دانش ساماندهیِ فضایِ زندگیِ انسان، تبلور می‌یابد. در معماری، و به طور کلی‌تر در طراحی محیط، معمولا از حریم خصوصی تحت عنوان قلمرو (۱) یا قلمرو مکانی و از رفتارهای مرتبط با حفظ حریم خصوصی تحت عنوان قلمروپایی(۲) یاد میکنند. برخی رفتارشناسان قلمرو مکانی را فضای محدود شده‌ای تعریف کرده اند که افراد و گروه‌ها از آن به عنوان محدوده اختصاصی استفاده و دفاع میکنند. در این تعریف، قلمرو هویت روان‌شناختی می‌یابد و به واسطه...
دربارۀ کتاب «معماران اسلامی و آثار آنان»
محمدمهدی طاهری
کتاب معماران اسلامی و آثار آنان را «لئو آری مایر»[1] نوشته و نشر آلبرت کوندیگ ونیز در سال ۱۹۵۶ آن را منتشر کرده است.[2] این کتاب بیش از ۱۸۰ صفحه دارد که متشکل از پیشگفتار نویسنده، مقدمۀ ارزشمند نویسنده دربارۀ معماران دورۀ اسلامی، «طومار» معماران اسلامی، نمایۀ جغرافیایی معماران اسلامی و نهایتاً کتابشناسی منابع معرفی‌شده در کتاب است. هدف نویسنده ایجاد فصلی از پژوهش مفصل‌تر «پیکرۀ نامِ پیشه‌وران اسلامی» یا سیاهۀ همۀ اصحاب صناعت در دورۀ اسلامی بوده است، پیکرهای که خودِ او همّتی ستودنی کرده و دو فصل از آن را نگاشته است: «معماران اسلامی» و «اسطرلاب‌سازان اسلامی»[3]. ایجاد...
نقدی بر کتاب باغ های ایران و کوشک های آن نوشتۀ دونالد ویلبر (بخش میدان نقش جهان اصفهان)
احسان طهماسبی
این نوشتار پیش از این، به صورت مقاله در مجلۀ کتاب ماه هنر ( شماره ۱۶۸، شهریور ۱۳۹۱) چاپ شده است. مقدمه: دونالد نیوتن ویلبر معمار، باستان‌شناس، مورخ، کارشناس امور آسیا بود. وی همچنین عضو انجمن خاورمیانۀ موسسۀ باستان‌شناسی آمریکا و فرهنگستان علوم سیاسی آن کشور به شمار می‌رفت. مهمترین کتاب‌های او دربارۀ هنر و معماری ایران باغ های ایران و کوشک های آن (۱۹۶۲)، معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانان (۱۹۶۹)، و معماری تیموری در ایران و توران (۱۹۸۸) است که آخری را با همکاری لیزا گلمبک نوشته است. باغ‌های ایران و کوشک‌های آن کتابی است در توصیف باغ‌های مهم نقاط مختلف کشور از دورۀ تیموریان...
معرفی کتاب معماری نقادانه
مطهره دانایی‌فر
به نام خدا تازه‌ترین جریان فکری و دانشگاهی دربارۀ نقد معماری موضوع معماری نقادانه است که آغاز نظرورزی و مباحثۀ متفکران دربارۀ آن به همایشی در لندن در سال ۲۰۰۴ برمی‌گردد. کتاب معماری نقادانه با مجموعه‌ای از چهل مقاله محصول این همایش است که در سال ۲۰۰۷ از طرف انتشارات راتلج به طبع رسید. جین رندل و جاناتان هیل در این کتاب جدایی دو مفهوم «طراحی» و «نقد» را به پرسش می‌کشند و می‌کوشند میان طراحی، در مقام کاوشی که راههای تازۀ شناخت و فهم جهان را عرضه میکند، و نقد، در مقام فعالیتی نقادانه، پیوندی برقرار کنند تا در نتیجۀ...
معرفی کتاب تکیۀ دولت؛ از بودن و نبودن
فائزه پناهنده
کتاب تکیه‌دولت؛ از بودن و نبودن، در مورد حیات و از میان رفتن تکیه‌دولت است. علیرضا قاسم‌خان با روش تاریخنگاری و در یک مسیر خطی، تاریخ این بنا را بین دو نقطۀ ساخت و خرابی شرح می‌دهد. این تاریخ هم صور مادی بنا و هم وقایع تاریخی اجتماعی رخ داده در این بنا را دربر می‌گیرد.
پرسشی درباره تاریخنگاری هنر ایران
سینا زارعی
از میان پژوهشگرانِ تاریخ هنر ایران، عده‌ای توان خود را -به جای شناخت جزئیات و دقایق آثار- بر تحلیل‌های کلان متمرکز میکنند. در میان این جامعه کوچکتر نیز افرادی وجود دارند که می‌کوشند از ویژگی‌های کلان تاریخنگاری هنر ایران به مثابه یک فعالیت پژوهش تاریخ‌مند پرده بردارند. ویژگی‌های زمان‌مند و برساخته‌ای که گاه بدیهی و دائمی در نظر گرفته میشوند و رسوب زمان راه را بر تغییر و نقد آنها می‌بندد. یکی از پژوهشگران فعال این حوزه یوکا کادوی[۱]، تاریخنگار برجسته ژاپنی در حوزه هنر است که طی دو دهه کوشیده شکل‌گیری تاریخنگاری هنر اسلامی و ایرانی را از حیث...
حکایتی از کاریز
مهرزاد پرهیزکاری
حکایتْ نگاشته صفوه‌الصفا می‌خواندم. پیِ ریشه‌ی بازار می‌گشتم. حکایتی از تنقیه قنات، جالب آمد. گفتم نقل کنم... صفوه‌الصفا نوشته ابن بزاز اردبیلی در حدود سالهای ۷۵۹ هجری قمری است. متن کتاب در خصوص ذکر احوال، حکایات و کرامات شیخ صفی‌الدین اردبیلی است. حکایت ذیل، اطلاعاتی از واژگان مورد استفاده در قنات، تنقیه قنات و خطرات آن، مناسبات اجتماعی مقنیان، اعتقادات آنها، و ... را در آن دوران به دست می‌دهد. حکایت پیره سخی باغبان گوید که پیره امیره نام، کهریزکنی تبریزی بود و او را خویشی بود هم کهریزکن، که با وی معادات قوی داشت. پیره امیره را در کهریزی...
در بابِ جهانِ سعدی، علیه الرّحمة
حمیدرضا پیشوایی
۱. در آثارِ سعدی، خصوصا در گلستان و بوستان، رگه‌ای است خاصِ او که در سخنِ دیگر بزرگان ادبِ فارسی، تا آنجا که من می‌دانم، یا نیست و یا اگر هست به این کمّ و کیف نیست.۲. در شعر خیام، نحوی از هیچ‌انگاری است که به دعوتی برای خوش‌باشی منتهی میشود. دنیا هیچ است، پس باید دم را غنیمت شمرد و در هر لحظه خوش بود. در نزد مولانا و عطار نیز رگه‌ای از بی‌اعتنایی به دنیا هست؛ منتها به نفع عالم دیگر و چشم بستن از این جهان. این جهان هیچ است؛ چون سایۀ عالم دیگر است. اصلْ عالمِ...
دربارۀ ضرورت
زهره توحیدی
کامیون کوچکی را در مقابل یکی از درهای پشتی کتابخانۀ ملی متوقف کرده بودند. مجلدهای بزرگ خاک‌خورده را در دسته‌های سه یا چهارتایی می‌آوردند و بی‌رحمانه به داخل کامیون پرتاب می‌کردند. روزنامه‌های قدیمی را برای خمیر کردن می‌بردند. وقتی به این مراسم هراس‌آور نگاه می‌کردم، یاد نگاه‌های سنگین محصلان حاضر در قرائتخانۀ ملی رشت افتادم، وقتی چشمهای بهت‌زده‌شان از من با مجلد روزنامۀ نود سالهای در دستم استقبال میکرد: این مجنون میان روزنامه‌های فراموش‌شده دنبال چه می‌گردد؟ از یادآوری این خاطرات دچار احساس مشترکی می‌شوم با توصیف بودلر از شاعر مدرن: «هرآنچه را که شهر بزرگ دور می‌ریزد، هرآنچه گم...
حمام‌ها در آینۀ متون کهن*-۲
محسن طبسی
رساله ذهبیه نام کتابی است کوچک ولی بسیار ارزنده و گرانبها، و بنا بر مشهور، از سخنان گهربار امام هشتم علی بن موسی‌الرضا علیه‌السلام است در طب و بهداشت. این رساله را چنانکه گفته‌اند حضرتش (ع) برای مأمون عباسی نوشته است در نیشابور و به طوری که راویان و شارحان آوردهاند چون این رساله به مأمون رسید بسیار شادمان شد و فرمان داد تا آن را به آب زر نویسند و بدین سبب رساله ذهبیه نامیده شد.
حمام‌ها در آینۀ متون کهن*-۱
محسن طبسی
امروزه متون گرانسنگ و ارجمند فراوانی از گذشته در اختیار است که متأسفانه به نظر می‌رسد در مطالعات پزشکی چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرند. اما واقعیت این است که علی‌رغم پیشرفت و توسعه فناوری، وفور داروهای شیمیایی، ابداع دستگاه‌ها و روش‌های گوناگون درمانی و...؛ هنوز هم هیچ یک نتوانسته‌اند جای حمام و استحمام را در فرآیند بهداشت و سلامت فردی و عمومی بگیرند.
زندان مرغ هوا : ده روز چهارم
علی طباطبایی
روز سی و یکم امروز برای دیوار غربی از سفرمان گفتیم. عجیب بود که دیگر ما را دیوانه نمی‌دانست و با دقت گوش می‌داد و لبخند می‌زد. وقتی از کوه پنجم گفتیم که به جایش سخن گفته بود بسیار حیرت کرد. روز سی و دوم بالاخره چشمانش را باز کرد. پوست صورتش بر استخوان‌های گونه کشیده شده‌بود و گرسنگی چشمانش را زرد کرده بود. لاغر تر از همیشه بود. هیچ حرکتی نمی‌کرد. با صدای خشدار و گرفته‌ای گفت: « آیا با من به سفر دیگری می‌آیید ؟ » همه پذیرفتیم اما دیوار غربی امتناع کرد. برایش از لذت پرواز گفتیم...
تأثیر نقشۀ تهران در اجرای موفق کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲
فائزه پناهنده
ایالات متحدۀ امریکا و بریتانیا برای برکناری مصدق تا مدتی طولانی بر ابزار سیاسی شاه و مجلس اتکا کردند، ولی پس از قیام سی تیر به این جمع‌بندی رسیدند که برکناری دائمی مصدق، تنها از طریق کودتایی مستقیم امکان‌پذیر است. جزئیات اجرای کودتا تا اواخر سال ۱۳۳۱ش مشخص نشد، اما فکر انجام کودتا، بلافاصله پس از بازگشت پیروزمندانۀ مصدق به قدرت، در اواسط سال ۱۳۳۱ش آغاز شد. نقشۀ کودتا دو بخش عمده داشت: ایجاد آشوب و ناآرامی به منظور بی‌ثباتی دولت و اجرای کودتای نظامی متعارف برای سرنگونی دولت.
زندان مرغ هوا : ده روز سوم
علی طباطبایی
روز بیست و یکم هشت کوه پیش رویمان پیدا بود و آفتابی از پشت کوه هشتم می‌درخشید و تمام آسمان را روشن کرده‌بود. اوج گرفته بودیم و منظرۀ تپههای سبز و طلایی زیر پایمان بود. شهاب‌الدین گفت:«کوه اول کوه قاف است اگر بتوانیم از آن رد شویم بقیه کوه‌ها را هم پشت سر خواهیم گذاشت». دیوار جنوبی پرسید:« چطور باید از آن بگذریم؟ ما نمی‌توانیم آن قدر بالا پرواز کنیم. می‌توانیم دورش بزنیم؟» شهاب‌الدین گفت: « نه با چنین کاری فقط دورش می‌چرخیم و به جای اول باز می‌گردیم. باید از میان آن بگذریم. مثل روغن بَلَسان که اگر قطره‌ای...
دربارۀ کتاب «تاریخ مهندسی در دوره‌های باستان و میانه» نوشتۀ دونالد هیل
محمدمهدی طاهری
دونالد راتلج هیل (زادۀ ۱۹۲۲ و درگذشتۀ ۱۹۹۴) مهندسی انگلیسی بود و نیز مورخ تاریخ علم و فناوری. او را در غرب به‌لطف ترجمه‌اش از کتاب فی معرفة الحیل الهندسیه، نوشتۀ بدیع‌الزمان ابوالعز بن اسماعیل بن رزاز جَزَری (درگذشتۀ ۶۰۲ ه.ق.) و آثاری که در معرفی فناوری مسلمانان نوشته است می‌شناسند. دونالد هیل از سال ۱۹۴۱، وقتی که کمتر از ۲۰ سال سن داشت، در رستۀ «مهندسان سلطنتی» ارتش بریتانیا خدمت کرد. متعاقب مجروح‌شدنش، به انگلیس برگشت و در دانشگاه لندن مهندسی خواند و در سال ۱۹۴۹، در ۲۷سالگی، مهندس شد. جالب اینکه پس از این به تحصیل رشتۀ تاریخ اسلام...
معماری برای انسان یا انسان برای معماری؟
مریم پوراسماعیل
چندانی از مخابرهٔ خبر سوختن بخشی از کلیسای نتردام پاریس نگذشته است. خبری که آه از نهاد عارف و عامی، پاریس‌دیده‌ها و پاریس‌ندیده‌ها (مثل من) برآورد. ویدئوها نشان می‌داد که بسیاری از مردم پاریس در اطراف کلیسا هاج‌وواج ایستاده بودند و بعضی‌هاشان از شدت تأثر های‌های گریه می‌کردند. لابد شما هم مثل من با خود گفته‌اید که بوَد آیا روزی افکار عمومی کشور ما هم نسبت به تخریب میراث فرهنگی و طبیعیِ خودش اینجور واکنش نشان بدهد؟
سردرِ پنجاه‌تومنی
مهرداد قیومی بیدهندی
۱. سالها پیش، تصویری از سردرِ معروفِ دانشگاهِ تهران را، لابد به نشانه‌ی تکریمِ دانشگاه، در پشتِ اسکناس‌های پانصدریالی چاپ کردند. پس یکی از اسکناس‌هایی که خیلی در دستِ مردم بود و هرروزه آن را می‌دیدند به تصویرِ بنایی معروف مزین شد. قاعدتاً این‌طور توقع می‌رفت که مردم آن اسکناس را به آن تصویر بشناسند و آن را مثلاً «اسکناس سردری» یا «اسکناس دانشگاهی» بخوانند. اما در عمل، عکسِ این رخ داد و مردم، به طعنه و طنز، این سردر را به نامِ آن اسکناس خواندند: «سردرِ پنجاه‌تومنی»! سردرِ پنجاه‌تومنی یعنی همان سردری که عکسش رویِ آن اسکناس است؛ یا...
زندان مرغ هوا : ده روز دوم
علی طباطبایی
روز یازدهم می‌دانستیم گرسنه است اما رنجشی نداشت و غمی در چهره‌اش نبود. نه فریادی و نه اندوهی. عجیب بود. تا آن روز چون او ندیده بودیم. از بزرگان شهر بود اما لباسی مندرس پوشیده‌بود و دستاری ساده به سر داشت، هر دو به رنگ آبی آسمان. خوش‌سیما بود و محاسن سرخش بر پوست روشن صورتش زیبا نشسته بود. گاهی که از خود فارغ می‌شد با او سخن می‌گفتیم. حکمت بسیار داشت و می‌توانستیم از هرآنچه می‌خواهیم از او بپرسیم. امروز دیوار غربی از او سوال کرد: « ما کیستیم شهاب‌الدین؟ چرا تو ما را می‌بینی و دیگران نمی‌بینند؟ »...
در خدمت و خیانت معماران
علی طباطبایی
ساختمان‌ها به عنوانِ محصولِ کار معماران مانند محصول کارِ هنرمندان دیگر پس از تولید از خواست‌ها و انگیزه‌های اولیۀ سازنده فاصله می‌گیرند و مستقلاً به حیات خود ادامه می‌دهند. آنها با اثری که بر سیاق اجتماعی و فرهنگی خود دارند معنا می‌یابند و ممکن است در طی سالیان بسیار به شکل‌های متفاوتی عمل کنند. البته دربارۀ معماری مسئله به همین فاصله و غیابِ مولف از اثر محدود نمی‌شود و به واسطۀ زندگیِ ساکنان و بهره‌برداران در بنا و کارکرد زندۀ آن همواره معانی تازه و تفسیرهای متنوعی پدید می‌آید که گاهی فاصلۀ زیادی از خواست طراح دارد و گاهی متضاد...
لاجورد فرنگی در ابرقو
امیرحسین کریمی
در سمت چپ ایوان قبلۀ مسجد جامع ابرقو، زیر یک طاق چهاربخشی (به ابعاد یک مربع حدودا ۳ در ۳ متر) و دو طاقنمای دوسوی این قسمت، تزیینات نقاشی بسیار ظریفی وجود دارد که در نگاه نخست تک‌رنگ و تکرار‌شونده، و به شکل نقوش مهری به نظر می‌رسد (تصویر ۱). نقوش بر زمینۀ سفید روی سیمگل به رنگ‌های آبی تیره، آبی کم‌رنگ، سبز و قرمز اجرا شده‌اند. با نگاهی دقیق‌تر آثاری از طلاچسبان نیز روی بدنه باقی است. با برداشت دقیق نقوش، مهری و تکرار شونده نبودن و حتی بداهه بودن نقوش در برخی قسمت‌ها قابل اثبات است. در بخشهایی...
به چشمِ عاشقی
الناز نجفی
به عقیدۀ باباشاه اصفهانی خط نیز همچون روی زیبا هرقدر که موزون باشد ولی صفا نداشته باشد، مرغوب نخواهد بود. این یگانه جایی نیست که چه در توصیف زیبارویان و چه در توصیف شعرِ شاعران یا خطِ خوشنویسان، با دو قبیل تعابیر مواجهیم: «حُسن»، «زیبایی»، «نکویی»، «جمال» و «موزونی» از سویی و «صفا»، «لطف»، «آن»، «ملاحت» و «مزه» از سوی دیگر.
امتحان دولت و ملت: بررسی احوال ممتحن‌الدوله در آیینۀ دو اثر مکتوب
محمدمهدی عبداله‌زاده
درآمد میرزا مهدی‌خان شقاقی ملقب به ممتحَن‌الدوله از اولین مهندسان معمار ایرانی است كه در فرنگ آموزش مهندسی دید.[۱] او پس از تحصیل به ایران بازگشت و در کنار فعالیت در وزارت امور خارجه آثار شاخصی در معماری از خود به‌جا گذاشت. در این چند سطر می‌کوشیم با جستجو در دو اثر مکتوب و مهم از او، خاطرات ممتحن‌الدوله و مآثر مهدیه، در احوال او کنکاش کنیم. از شیطنت کودکی تا مهندسی عمارات سلطنتی میرزا مهدی‌خان شقاقی ملقب به ممتحن‌الدوله از اولین مهندسان معمار ایرانی است كه در سال ۱۲۶۳ق/۱۸۴۳م در تهران، در محلۀ سنگلج، در خاندان شقاقی متولد شد....
۸ مارس، توران میرهادی و جشنوارۀ بین‌المللی فارابی
سمانه محسنی
**به مناسبت روز جهانی زنان و شعارِ Balance for Better**
زندانِ مرغ هوا : ده روز اول
علی طباطبایی
روایت‌های مختلفی از روزهای آخر زندگی شیخ شهاب‌الدین یحیی بن حبش بن امیرک سهروردی، شیخ اشراق یا شیخ شهید موجود است. برخی گویند او را از بلندی‌ای به پایین پرتاب کردند، بعضی معتقدند مصلوبش کردند و بعد در پوست الاغی سوزاندند و بعضی دیگر گویند که او را در زندان یا خانه‌اش حبس کردند تا از گرسنگی مرد و آن جای را حبس‌الدم خوانند. من از میان آنها روایتِ شهرزوری را برگزیدم که به نظرم امکان‌های بیشتری برای اندیشیدن دربارۀ مکان و معماری در افق زندگی و آثار این آزادمردِ فرهنگ سرزمینمان داشت. روز اول امروز که پیش ما آمد، چندان...
بررسی چگونگی ارتقای جایگاه تاریخ معماری در آموزش معماری در ایران (چکیده)
احسان طهماسبی
این متن چکیدۀ تفصیلی مقاله‌ای است با همین نام که در «ششمین همایش ملی آموزش معماری» دانشگاه تهران در آذر ۹۶ ارائه شده است: این تحقیق به شناخت اهداف اصلی آموزش تاریخ معماری و چگونگی انطباق آن با نظام آموزش دانشگاهی معماری در ایران در مقطع کارشناسی پیوسته می‌پردازد. پرسش‌های اصلی آن دربارۀ نسبت میان معماری و تاریخ آن؛ رویکردهای اصلی در آموزش تاریخ معماری؛ چگونگیِ بهره بردن از تاریخ معماری در حوزۀ نظر و عمل؛ اهداف آموزش تاریخ معماری؛ و نسبت‌های تاریخ معماری با دیگر دروس است. در گذشته، شناخت آثار تاریخی درون سنّتی «پیوسته» و با تجربه‌ای درونی اتفاق...
معرفی کتاب: «تاریخ جهان»، اثر ارنست گومبریش (گامبریچ)
نرگس ضمیری
ارنست گومبریش یکی از برجسته‌ترین و شناخته‌شده‌ترین مورخان حوزۀ تاریخ هنر است. کتاب تاریخ هنر وی به قدری شهرت دارد که برخی آن را با اثر مونالیزای داوینچی مقایسه کرده‌اند. گومبریش محقق و مورخی پرکار بوده و تألیفات متعددی دارد. اما در اینجا می‌خواهم دربارۀ کتابی کم‌حجم و ساده از وی با نام تاریخ جهان صحبت کنم که این روزها مشغول خواندن آن هستم. این کتاب نخستین کتاب وی است که آن را در سال ۱۹۳۵ در سن ۲۶ سالگی نوشت و تنها کتاب اوست که در ابتدا به زبان آلمانی نوشته شد با عنوان زبدۀ تاریخ جهان برای جوانان....
تالارهای تختگاه مملوکی: قبّه یا ایوان؟
محمدمهدی طاهری
تالارهای تختگاه مملوکی: قبّه یا ایوان؟[1]نوشتۀ ناصر رباطترجمۀ محمدمهدی طاهری [2] ناف سلطان‌های مملوک مصر و سوریه را، از آغاز دولتشان در ۱۲۵۰ تا سقوطشان در ۱۵۱۷، با ارگ قاهره بریده‌اند. مملوکانْ ارگ قاهره را از اربابان ایوبی خود به ارث گرفته بودند و در دوران متقدم روزگار دراز سلطنتشان، چهار سلطانِ مملوکی ساخت‌وساز ارگ را چنان ادامه دادند که هم مقر دولتشان باشد و هم اقامتگاه سلطنتی‌شان. این چهار سلطان عبارت‌اند از: ظاهر بیبرس (۱۲۶۰تا۱۲۷۷)؛ منصور قلاوون (۱۲۸۰تا۱۲۹۰)؛ اشرف خلیل (۱۲۹۰تا۱۲۹۴)؛ و ناصر محمد (که از ۱۲۹۴ تا ۱۳۴۰ جز دو برهۀ کوتاه پیوسته حکم راند). مملوکان مجموعۀ...
معمارِ خواب‌دیده
سینا زارعی
اندکی پیش فرصتی یافتم تا با مؤسس یکی از مجلات مهم و جریان‌سازِ معماری ایران گفتگو کنم. او کسی بود که به علت حضور در یک جایگاه سیاسی و ارتباط با دولت توانسته بود مرکزی تأسیس کند و سبب تولید متن‌های بسیاری در حوزه معماری شود. متن‌هایی که در چند دهه اخیر موضوع‌های مختلف این حوزه را صورت‌بندی کرده‌اند و ادبیات خاصی را شکل داده‌اند. با این تصور از فعالیت او و همکارانش، می‌خواستم بدانم که این افراد با چه هدفی به تولید متن در حوزه معماری پرداختهاند و قصدشان از نوشتن در این باب چه بوده است. پاسخی که...
خاک بر سر آن استاد دانشگاه: مروری بر پیامدهای سخنرانی اخیر نعمت‌الله فاضلی
محمدمهدی طاهری
۱۳بهمن‌ماه۱۳۹۷ بود که در مراسم نکوداشت دکتر محمود مهرمحمدی، نوبتِ سخنرانی به دکتر نعمت‌الله فاضلی رسید. نعمت‌الله فاضلی سخنانش را با ارجاعی به مقالۀ «مطالعۀ دگرگونی فرهنگی در سه نسل دانشگاهی»[۱] آغاز کرد که گویا خلاصه‌اش به‌تعبیر دکتر فاضلی این است: «هر چقدر به امروز نزدیک میشویم، جنبه‌های منشی و اخلاقی استادان از جهات گوناگون بدتر می شود». چند دقیقه بعدتر به گزارش «سیاست فرهنگی در وزارت علوم» نوشتۀ فاطمۀ جواهری، هنوز منتشرنشده، ارجاع می‌دهد که براساس آن «اوضاع دانشگاه‌ها، به‌خصوص استادان و دانشجویانِ به‌ویژه تحصیلات تکمیلی، به لحاظ منش، قابلیت‌ها و عادت‌های تفکر انتقادی، گوش‌دادن، شنیدن، صحبت‌کردن، صداقت، و...
تداوم در سنت در حال تغییر | بخش دوم
افرا بانک
موضوع رعایت حریم خصوصی در بین مسلمانان بسیار اهمیت دارد و بدیهی است که در قلمرو علمای دین قرار می‌گیرد. برای آنان حفظ حریم خصوصی خانه در مقابل بیگانه اهمیت زیادی دارد و برای آنکه بتوانند این حریم را حفظ کنند قواعدی را در خانه‌های سنتی‌شان رعایت میکنند؛ همچون قواعد مربوط به جایگاه درها، طرح پنجره‌ها و رعایت حدود ارتفاعی ساختمان‌ها برای پرهیز از اشراف غریبه بر حریم خصوصی خانواده.
آنچه فراموش کرده‌ایم و آنچه غمگین‌مان میکند...
ساناز تولّائیان
در چند ماه گذشته خبرهای زیادی درباره تخریب و بی‌توجهی به بناها و آثار معماری در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شده و درباره‌اش تحلیل‌ها و نقدهای زیادی نوشته‌شده‌است. قبل از اینکه نوشتن این مطلب را شروع کنم، تصمیم داشتم به موضوع دیگری بپردازم چون به نظرم می‌آمد که حرفهای من چیز زیادی به گفته‌های پیشین اضافه نخواهد کرد. اما فکر کردم شاید یکی از راههای مقابله با این وضعیت همین گفتن دوباره و چندباره به زبان‌ها و بیان‌های مختلف باشد. نگفتن به نوعی نشانه آن است که ما دست‌ها را به نشانه تسلیم بالا برده‌ایم و پذیرفته‌ایم که «همین...
معماری در نظر جابری انصاری
سمیرا فتحی
در حالیکه کتاب تاریخ اصفهان و ری محمد حسن جابری انصاری را مطالعه می‌کردم به داستان قضاوت جابری درباره یک معمار برخوردم که به نظرم بسیار جالب بود. و از آنجایی که این روایت در واقع خاطره‌ای بود در میان گزارش‌های تاریخی جابری، از لحاظ نزدیک بودن به واقعیت بستر فکری و اجتماعی اواخر دوره قاجار و پهلوی اول از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اطلاعاتی که به صورت ضمنی در تاریخ نویسی رسمی آشکار میشوند گاهی اوقات بهترین سرنخ‌ها برای شناخت دوره‌ای تاریخی است. حکایت از این قرار است:«روزی باتفاق الجناب[۱] بگردش مسجد شاه بودم استاد ابوالقاسم معمار رسید و...
حمام‌ها در ضرب المثل‌های فارسی*
محسن طبسی
مقدمه معماری، ظرف زندگی است. زندگی در همه صورت‌های آن جز در این ظرف تجلی نمی‌یابد. از همین رو واژگان معماری چه در سخن ادیبانه، و چه در کلام عامیانه همواره به کار می‌رود. لذا علاوه بر هر متن فصیح فارسي، ادبیات عامه نیز بخشی مهم از ادب پارسی است که شایسته جست و جو برای یافتن واژه‌های معماری و مردم‌شناسی است و دقیقأ از این دیدگاه، ادبیات عامه برای یافتن واژه‌هایی که نزد مردم و جامعه زنده بوده و کاربرد داشته‌اند، مرجعی مطمئن‌تر از ادب کلاسیک و درباری است. از سوی دیگر، پاکیزگی تن و جان از روزگاران کهن...
گزیده: کارنامۀ اردشیر بابکان
مریم پوراسماعیل
و راه دریابار گرفت اردشیر. در راه که می‌رانْد تنی چند از مردمان پارس و گله‌مند از اردوان، تن و دارایی و برگ پیش اردشیر داشتند به هواخواهی و یگانگی. چون رسید به جایی که رامشْ‌اردشیر خوانند، مردی از سپاهان و بُناک نام – بزرگ‌منشی که از اردوان گریخته بود و ساز و سراپرده آنجا می‌داشت – به‌یکبارگی نزد اردشیر آمد با زاد و رود و سپاهی کارزاری.
دربارۀ همایش معماری و فیلم در دانشگاه تگزاس ای اند ام
وحید وحدت
در فصل‌های اول و پنجم کتاب «فضانوردی در فرنگستان»، از دغدغه‌های اجتماعی منعکس در آثار اصغر فرهادی برای واشکافی اسکیزوفرنی فرهنگی مجسد در معماری معاصر ایران بهره برده‌ام. مخصوصا به وضعیت ناآرام و ناتمام فضاهای مصنوع فرهادی (که به طور تمام نشدنی‌ای دستخوش بازسازی‌اند) پرداخته‌ام. این بی‌قراری و بی‌ثباتی فضایی به مشخصه سبکی فیلم‌های فرهادی تبدیل شده. در «جدایی نادر از سیمین» حوادث مرکزی داستان در آپارتمانی حادث میشوند که در بلبشوی اسباب‌کشی است. سکونت‌گاه موقت دوستان الی در «دربارۀ الی» ویلای خالی مانده‌ای است که برای قابل سکونت شدن نیاز به رفت‌وروب و تعمیر دارد. در «چهارشنبه سوری» نه...
میان صحنه‌های کاغذی
زهره توحیدی
سال ۹۴ برای فامیل ما سال یک اقدام هماهنگ بود. به جز یک عمویم که خانه‌اش را تازه عوض کرده بود، بقیۀ فامیل همه همت کردند که خانه‌هایشان را «تعمیر» کنند. دهخدا می‌گوید تعمیر یعنی «زندگانی دادن»، ولی نمی‌دانم فامیل ما دقیقاً به خانه‌هایشان چی دادند. آشپزخانه‌ها به یک ویترین ام‌دی‌اف بدل شدند، دیوارها کاغذ دیواری شد و پرده‌ها چندلایه. الگوی واحدی که نشان می‌دهد فامیل ما مشتی نمونۀ خروارِ این شهر است که هزارها خانه در آن شبیه به هم میشوند؛ ولی از شهری که در آن جای گرفته‌اند دور میشوند. بچه که بودم تلویزیون عصرها سریالی انگلیسی پخش...
در باب تطورات ذوق
حمیدرضا پیشوایی
پایتخت‌نشینی که لهجه و پوششِ روستازاده یا اهلِ دیگر شهرها را غریب می‌یابد، بنا بر مفروضاتی نانوشته و ناگفته، خود را در مرکز می‌پندارد و آن دیگری را در حاشیه. اگر آن دیگری نیز این تصویر را به رسمیت بشناسد، به تدریج تلاش میکند که این صورت‌بندی را به نحوی بر هم بزند و مرزِ میان مرکز و حاشیه را از میان بر دارد.
واژه‌های معماری و معماری جاری
مهرداد قیومی بیدهندی
زبان‌های گوناگون که در نزد انسان‌هاست وسایطی است که انسان‌ها در طی زمان پدید آوردهاند تا با آنها به چیزهایی غیر از آن وسایط دلالت کنند. اگر انسان‌ها می‌توانستند به جای واژه‌های سنگ و درخت و آسمان و خوبی و می‌روم و بیا و مانند اینها خود سنگ و درخت و ... را پیش خود احضار یا به دیگری منتقل کنند، آیا نیازی به زبان می‌افتاد و زبانی پیدا می‌شد؟ برای زبان هر شأنی قایل باشیم و خاستگاه و سیر تکوّن آن را هرچه بدانیم، حتی اگر دسترس انسان به جهان را جز از طریق زبان ندانیم و جهان را...
گزیده: بنّاهای اصفهانی
ولی‌الله کاووسی
در خیابان چهارباغ (که با تالار هشت بهشت و مدرسۀ مشهورش که مخصوص ملاهاست و نیز با سایر کاخ‌ها و بناهایش به‌منزلۀ شانزه‌لیزۀ اصفهان است) در حال حاضر مشغول ساختن مدرسهای هستند برای «پدران روحانی» فرانسوی عضو میسیون. بنا بر این تعدادی بنّا در آنجا به کار مشغول‌اند. یک روز صبح که در این خیابان زیبا و شاعرانه به گردش مشغولم، شاهد صحنه‌ای هستم که برای شما تعریف می‌کنم. روی دیواری که سرگرم ساختن آن هستند و ضخامتی در حدود سه پا دارد، ده‌ها بنّا سرگرم کارند. چند نفری ملاط گِل را با ماله روی دیوار پهن میکنند و چند...
«شکاف‌های ساکتی که ذهن میتواند در آنها پرسه بزند»
ساناز تولّائیان
راه‌پلۀ خانه کودکی‌ام یک زیر پلۀ حفره‌ای شکل داشت، حفره‌ای به طول پله و ارتفاع حدودا نیم متر. برای منِ سه یا چهار ساله با آن جثۀ استخوانی و لاغر، اینجا شبیه همان خانه‌های جنگلی یا پناهگاه‌های غارها بود که توی کارتون‌ها می‌دیدم یا مامان داستانشان را برایم می‌خواند. قدم بلند‌تر از ارتفاعش بود، باید خم می‌شدم یا می‌نشستم و حتی نشسته هم سرم به سقفش می‌خورد اما چون ریز نقش بودم، جا می‌شدم و برایم مهم نبود که باید گردنم را تمام مدت خم نگه دارم. آن حفره برای من جایی بود که می‌توانستم خیالم را پرواز دهم و...
معماری ظرف خاطره است | خانه برای کودکان امروز که بزرگسالان فردایند، چه معنایی دارد؟ | برای دوست معمارم! [۱]
منیره پنج‌تنی
در یکی از همان دیدارهایی که با دوست معمارم داشتم، البته پیش از آنکه بگوید راهِ معماری از این گفت‌وگوهای فلسفی نمی‌گذرد و پیش از آنکه مرا به محکوم به آسمان و ریسمان به‌هم بافتن کند، از او پرسیدم: «به‌نظرت معماری چگونه برای ما خاطره‌سازی میکند؟» پاسخش این بود: «اگر این‌طور باشد، همۀ چیزهای دنیا برایمان خاطره می‌سازند از مغازه‌ها و خیابانها بگیر تا لباسی که می‌پوشیم و غذایی که می‌‌خوریم.
معماری در تراز ماده: کاشی‌های کاشیکارِ برج آزادی
نگار صبوری
تکتونیک یاری‌گرِ معماران خواهد بود تا در برابرِ تمایلِ معاصر به تبدیلِ معماری به کالای مصرفی مقاومت کنند. کنت فرامپتون
چرا خبرِ ممنوعیتِ صدورِ پروانۀ ساخت‌وساز تکذیب شد
نگار صبوری
مهر ماه ۱۳۹۷ این گفتۀ زهرا صدراعظم نوری نمایندۀ شورای شهرِ تهران: «صدورِ پروانۀ ساخت‌وساز در تهران تا پنج سالِ آینده ممنوع میشود» به اخبار راه می‌یابد. این خبر خبری مسرت‌بخش است اگر چه کمی بعد تکذیب میشود. در پایانِ این نوشته روشن خواهیم کرد که چرا حتی از نگاهِ اعضای حرفۀ معماری و شهرسازی هم این خبری مسرت‌بخش است. اما پیش از شادی دربارۀ این خبر تکذیب‌شده باید دربارۀ ابعاد و پیامدهای این خبر تأمل کنیم. در نگاهِ نخست قیدِ زمانی این جمله مشکل‌آفرین خواهد شد: تا پنج سالِ آینده. چرا پنج سال؟ اگر قرار است صدورِ پروانۀ ساخت‌وساز...
کدام «اصالت»؟
سارا عباباف
بازنگری در مفاهیم پایۀ حفاظت از ذیقورات چغازنبیل به عنوان منبع اطلاعات فاصلۀ تاریخی و فرهنگی از آثار معماری اوایل دوران تاریخی و پیش از تاریخ، برای ما از این بقایای معماری «مکان‌هایی ایستا» ساخته‌اند؛ مکان‌هایی ایستا - مانند ذیقورات چغازنبیل - که حیات و عملکرد اولیۀ خود را به کلی از دست داده‌اند. قطع ارتباط ما با زمینه و زمانۀ حیات این آثار، آنها را به مگاچیپ‌هایی از اطلاعاتِ اغلب ناخوانا تبدیل کرده است که اگرچه نتوان به دقت رمزگشایی‌شان کرد، اما بازنگری در مفاهیم پایۀ حفاظت میتواند فرصت تلاش برای فهم این آثار را چند دهۀ دیگر تمدید...
مسجد شیخ لطف‌الله
جواد خسروی
ساخت بنای هر مسجد از آن رو که در کل مسجد است مسئله‌ای کلی است و از آن رو که مسجدی است خاص مسئله‌ای اختصاصی. بنای مسجد شیخ لطف‌الله تدبیر مسئلۀ کلی مساجد است که در مسئلۀ خاص آن گنجیده. در جای مسجد و پیرامون آن بناهایی بوده است. همچنین شخصیت آن با مساجدی همچون جامع عباسی متفاوت است.
شهرها و آدمها: مرگ
سمانه محسنی
برای میروشکا شاید در زمانۀ ما دیگر محله مفهومی را که پیشتر داشته است نداشته باشد. محله‌ها، چون جاهایی که عده‌ای از آدمها در آن زندگی میکنند و یکدیگر را می‌شناسند و اتفاقاتی در سطح محله رقم می‌زنند، تبدیل شده است به آپارتمان‌هایی که از همسایگی بیش از هر چیز سر و صدای مبهم خانۀ همسایۀ دیوار به دیوار نصیب آدمها میشود، بدون اینکه کسی آنقدرها دیگران را بشناسد یا اصلاً اتفاقی جمعی در آن رخ بدهد. اما با وجود این، در شهر امروز، محله‌هایی هست که بدون اینکه لزوماً آدمها ساکنشان باشند به آنها احساس تعلق میکنند. محلۀ ارمنی‌نشین...
درنگ‌های کوتاه: آیا ناگزیریم معمار (یا از معماران) باشیم تا معماران را بشناسیم؟ (بخش نخست)
امید شمس
حتماً عباراتی نظیر این را شنیده‌اید که می‌گویند تا زن نباشی نمی‌توانی حال زنی را بفهمی که در جامعه‌ای مردسالار زندگی میکند؛ تا در فلان جا نبوده باشی نمی‌توانی بفهمی که من چه حالی داشتم وقتی آنجا بودم؛ اگر در زمان انقلاب ایران بودی می‌فهمیدی که چرا ما آن روزها انقلاب کردیم. بر همین سیاق کمابیش در دانشکده‌های معماری گاهی همین سخن‌ها را می‌شنویم: فقط باید معماری کرده باشی تا بتوانی دربارۀ معماری سخن بگویی (فکر کنی)؛ تا عملاً معماری نکرده باشی، از تماشای بناهای گذشته چیزی دست‌گیرت نمی‌شود؛ تا توی کارگاه ساختمانی کار نکرده باشی، نمی‌توانی بفهمی که ساختن...
حمام‌های مشهد در آینۀ متون تاریخی* | پارۀ سوم: نقشۀ کلنل جولیس
محسن طبسی
در این نوبت به بازخوانی حمام های مشهد بر اساس این نقشه می پردازیم. بر اساس نقشه مذکور، مشهد در آن روزگار جمعاً ۴۳ باب حمام داشته است که به تفکیک محلات و بر مبنای صورت مضبوط روی نقشه عبارتند از:
چرا می‌گوییم موسیقی کلاسیک ایرانی؟ (گرامیداشت یکصدمین سال درگذشت میرزا عبدالله)*
بابک خضرائی
وقتی گفته میشود «موسیقی کلاسیک ایرانی»، ممکن است بعضی بگویند که این اصطلاح «کلاسیک» دیگر از کجا آمد؛ مگر دیگر اصطلاحات که پیشتر رایج بود، مثل «سنتی»، «اصیل» و «دستگاهی» یا «فاخر» و «رسمی» و «ملی» و از این قبیل چه اشکالی داشت که دست به دامان اصطلاحی خارجی برای بیان مختصات این موسیقی شده‌ایم. موضوع این است که بعضی از این اصطلاحات یا ارزش‌گذارانه هستند یا جامع و مانع و دقیق نیستند؛ مثلاً اگر مفهوم اصطلاح «سنتی» را راه و روش یا رفتار و باوری بدانیم که از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود و تداوم می‌یابد، آنگاه باید...
معرفی کتاب: کوچه پس کوچه‌های روزمرگی
الناز نجفی
اصطلاح «صنایع دستی» از چه زمانی وضع شد و منظور از آن چه بود؟ با اطلاق اصطلاح صنایع دستی به اموری چون فلزکاری، نساجی، قلم‌زنی، قالی‌بافی و ... پذیرفته‌ایم که این محصولات دست‌پروردۀ آدمی و محصول نبوغ و خلاقیت اوست.
عادت تعمیم معماری نواحی مرکزی ایران به کل این سرزمین
مهدی محمّدی
در بیشتر کتاب‌ها، مقاله‌ها، شرح درس‌هایی که با موضوع معماری ایران در دورهٔ اسلامی نوشته و عموماً با عنوان «معماری اسلامی» و مشتقات آن نام‌گذاری میشود فرضی ناگفته و احتمالاً ناخودآگاه نزد نویسنده وجود دارد مبنی بر این که برای مطالعهٔ معماری «اسلامی» ایران کافیست مسجدهای گنبددار و خانه‌های حیاط‌دار و ابنیهٔ حکومتی نواحی مرکزی ایران (در شهرهایی همچون اصفهان و یزد و آبادی‌های اطراف آنها) را بشناسیم.[۱] در واقع معماری مخصوص نواحی مرکزی ایران به کل سرزمین فرهنگی ایران تعمیم داده میشود و در نتیجه، انواعی از معماری و سنت‌های مرتبط با آن همچون معماری مخصوص نواحی سرسبز میان...
کتاب‌های منتظَر
مطهره دانایی‌فر
تابستان امسال برای گذراندن فرصت مطالعاتی به راهنمایی پروفسور اندرو لیچ به دانشکدۀ معماری سیدنی آمدم. آشنایی قبلی‌ام با ایشان بسیار ناچیز بود و محدود می‌شد به شناخت تعدادی از آثارشان، مثل کتاب نه‌چندان منقح تاریخ معماری چیست، رسالۀ دکتری و چندین مقاله با موضوع نقد. با دانشکدۀ معماری سیدنی و شهر سیدنی هم بیش از اینها آشنا نبودم.
معرفی کتاب: شیراز در روزگار حافظ
احسان طهماسبی
چند سال پیش این کتاب را در گروه آسمانه معرفی کردم، اما ذکر دوبارۀ آن خالی از لطف نیست: شیراز در روزگار حافظ (شکوهمندی شهر ایرانی در قرون وسطی) نوشتۀ جان لیمبرت و با ترجمۀ عالی مرحوم همایون صنعتی‌زاده، انتشارات دانشنامۀ فارس، ۱۳۸۷. لیمبرت مدتی در ایران و شیراز زندگی و در این کتاب، تاریخ اجتماعی و سیاسی شیراز در قرن هشتم و اواخر قرن هفتم را شیوا و شیرین بیان کرده است. فصول کتاب اینها هستند: تاریخ شیراز تا پیروزی مغول‌ها. فروپاشی حکومت مغولان و جانشینان آنها در شیراز. دولت- شهر شیراز: ابواسحق اینجو و مظفریان. مردم و کوچه و بازار....
نسبت طراحی با تحقیق-۲
نرگس ضمیری
طراحی و تحقیق دو حوزۀ آشنا برای ما هستند. دیوید ونگ و لیندا گروت در فصل دوم کتاب روش‌های تحقیق معماری، با عنوان «آیا طراحی با تحقیق برابر است؟»، به ارتباط طراحی و تحقیق پرداختهاند. در این سلسله یادداشتها برخی مباحث اصلی آن را به شکل خلاصه بیان می‌کنم. در یادداشت قبلی درآمدی بر این بحث داشتیم. ونگ و گروت بر این موضع هستند که طراحی و تحقیق در عین این که دو فعالیت نسبتاً مجزا و متمایز از هم‌اند، شباهت‌های مهم و خصوصیات مکملی دارند و برخی ویژگی‌هایشان با یکدیگر همپوشانی دارد. ایشان در قسمت‌های مختلف بحث بر این تأکید...
دوره‌بندی تاریخ ایران و قرن هجدهم
سمیرا فتحی
در ادامۀ نوشتار پیشینم در باب دوره بندی‌های تاریخی، در اینجا به معرفی کتاب تازه‌ای در حوزه تاریخنگاری قرن هجدهم ایران خواهم پرداخت. قرن هجدهم ایران مصادف با اواخر دورۀ صفویه، دورۀ افشاریه، دورۀ زندیه و اوایل دورۀ قاجاریه بازه زمانی و تاریخی است که کمتر مورد توجه مورخان به طور عام و مورخان معماری و هنر به طور خاص قرار گرفته است. بنا به پارادایم معروف انحطاط[۱] دوره‌های پس از دورۀ صفویه تا دورۀ پهلوی دورۀ زوال و انحطاط نامیده شده‌اند. گرچه این پارادایم در دهه‌های اخیر مورد پرسش قرار گرفته و اعتبار خود را تا حدودی از دست...
از آینه تا حلبی؛ از آینگی تا حلبی‌بانی
محمد فلاح
دانشوران عالم دو دسته‌اند: اول، کسانی که بر دشواری و هراس رویارویی با واقعیت عریان جهان غلبه میکنند و به نیروی تفکر، از خود آینه‌ای می‌سازند و از جهان تصویری که بر لوح وجود آینه‌گونشان نشسته است. آنها این تصویر را در قالبی زبانی به دیگران عرضه میکنند. دوم، دانشورانی که یارای رویارویی با واقعیت جهان یا حتی خیال آن را هم ندارند، اما می‌کوشند جهان را به میانجی تصویری بفهمند و بفهمانند که پیشتر از هاضمۀ فکر دستۀ اول عبور کرده و بر لوح وجود آنها نقش بسته و در قالبی زبانی عرضه شده است. دستۀ اول با جهان...
لذت تماشا در ناصریه
زهره توحیدی
«رفتم به باغ صفای میرزا عبدالوهاب مستوفی. آنجا هم وضع عمارت ناصریه است، قدری کمتر». از این «قدری کمتر» که ناصرالدین‌شاه در روزنامۀ سفرش به گیلان نوشته، برمی‌آید که عمارت باغ صفا بیش از عمارت ناصریه به زیبایی‌شناسی شاهانه نزدیک باشد. عمارتی کوتاه‌قامت که گویی سنگینی‌اش را بر زمین نشانده و کرسی آجری‌اش مثل دامنی چین‌دار دورتادور اندام فربه‌اش را گرفته است. بام شیروانی چنان بر سفیدی مهجور میانۀ بنا سایه انداخته، چنانکه روسری بزرگی بر گریبان. شاه اندکی پیش از رسیدن به باغ صفا، در بدو ورودش به رشت، از کنار باغ ناصریه گذشته و نظری به عمارت درون...
معماری جای دیگری است
سینا زارعی
معماری مجموعه‌ای از رویدادهای گوناگونِ به هم پیوسته است. دانشجوی تازه‌کار و کارگر روزمزد و مهندس مجرب، هریک مسیر رویدادی از این مجموعه پیچیده را تعیین میکنند و به نتیجه نهایی‌ای چون برپایی، بهبود یا بازسازی و تزیین بنا شکل می‌بخشند. اما درک پیچیدگی و تنوع این رویدادها از دور دشوار به نظر می‌آید. چنانکه مثلاً هنگام دیدن تصویر معماری از قاب رسانه، معمولاً با پدیده‌ای بسیار کلی و گزیده مواجهیم. چیزی که انگار افراد کمتری در انجام آن دخیل‌اند و بسیار ساده‌تر به نتیجه می‌رسد. در واقع اغلب رسانه‌ها، حتی آنها که شناخت و معرفی معماری را تخصص خود...
کنش های کارناوالی و فضای مردم‌وار
وحید وحدت
این که شهرسازی با امر سیاسی عجین است، آن قدر بدیهی است که لازم نباشد برایش شاهد آورد؛ گویی پولیتیک (سیاست) اساسا با پولیس (شهر) همزاد است. عجین بودن برنامه‌ریزی شهری با سیاست صرفا یک عبارت توصیفی نیست، بلکه گزاره‌ای تجویزی نیز هست. با فروکاستن نقش برنامه‌ریز به سطحی فن شناختی، تصمیمات کلان سیاسی-اجتماعی سپرده میشود به «منطق» بازار و آنچه می‌ماند جز حل و فصل حسابدارانه امور روزمره نخواهد بود. برنامه‌ریزی اما با انفعال و روزمرگی ناسازگار است: چراکه نگاهش یوتوپیک است، چون چشم‌انداز می‌آفریند. در این لف و نشر، شهر متناظر حوزه عمومی است و شهرساز یک کنشگر...
چند یادداشت از تاریخ هنر گامبریچ دربارۀ «نوآوری» - ۳
شبنم حاجی‌جعفری
[در دورۀ متأخر قرن شانزدهم] هنرمندان کشورهای شمالی، یعنی آلمان و هلند و انگلستان، نسبت به همتایانشان در ایتالیا و اسپانیا با بحرانی بسیار واقعی‌تر روبرو بودند. زیرا برای هنرمندان جنوبی {ایتالیا و اسپانیا} صرفاً این مسئله وجود داشت که چگونه {بعد از نسلی از نوابغ} بتوانند آثاری بدیع و شورانگیز بیافرینند. در شمال هنرمندان با این سؤال روبرو شدند که نقاشی اصلاً میتواند و باید ادامه یابد یا نه.
چند یادداشت از تاریخ هنر گامبریچ دربارۀ «نوآوری» - ۲
شبنم حاجی‌جعفری
حدود سال ۱۵۲۰ همۀ دوستداران هنر در شهرهای ایتالیا گویی در این نظر همداستان بودند که نقاشی به اوج کمال‌یافتگی خود رسیده است. مردانی همچون میکلانژ و رافائل، تیسین و لئوناردو، تقریباً به همۀ آرمان‌های نسل‌های پیش از خود دست یافته بودند. طراحی دیگر هیچ مسئلۀ دشواری برای آنها نداشت و هیچ نقش‌مایه‌ای را سخت و پیچیده نمی‌یافتند. نشان داده بودند که چگونه می‌توان زیبایی و اوج هماهنگی را با واقع‌نمایی تلفیق کرد و گفته می‌شد که آنها توانسته‌اند از حد شاهکارهای پیکرتراشی یونان و روم باستان درگذرند.
درآمدی تحلیلی بر علت‌های ناکامی بازار ساختمان‌های هوشمند در ایران
محمدمهدی طاهری
مقدمه [1]بازار «ساختمان‌های هوشمند» در ایران، آینه‌ای از وضع‌وحال جامعۀ ایران در برهۀ حسّاس کنونی است؛ بازاری که دستِ‌کم با شش مسئلۀ حیاتی و اثرگذار در جامعۀ ما ارتباطی تنگاتنگ دارد: «کم‌ارزشی پول ملّی و تحریم‌ها»؛ «قیمت انرژی در ایران»؛ «دشواری آینده‌اندیشی در وضع کنونی جامعۀ ایران»؛ «ناآگاهی نهادینۀ کاربران و ناظران و حرفه‌مندان معماری»؛ «رکود صنعت ساختمان و ضعف ساختاری اجرای آن»؛ «نبود فرهنگ مدیریت و مرمت ساختمان». هرکدام از این عوامل خودْ با چندین مسئلۀ دیگر نیز مرتبط هستند، از بحران‌های زیست‌محیطی گرفته تا امور متعدد جامعه‌شناختی و فرهنگی و... ؛ هرچند در این نوشتار کوتاه به آن...
چند یادداشت از تاریخ هنر گامبریچ دربارۀ «نوآوری» - ۴
شبنم حاجی‌جعفری
انقلاب صنعتی و زوال افزارمندی و کارهای دستی ظهور یک طبقۀ متوسط اغلب فاقد سنت و تولید کالاهای ارزان و بنجلی که به عنوان اشیاء هنری قالب می‌شدند موجبات افت سلیقۀ عمومی را فراهم آوردند.
شناخت ویژگی‌های کالبدی تکایا در گرگان - ۲
محدثه نظیف‌کار
تکایای گرگان به شکل حجره‌ها و فضاهای نیمه‌باز در یک یا دو طبقه، برگرد فضای باز مرکز محله شکل می‌گرفت. (تصویر ۱) یکی از این تکایا در هر مرکز محله به لحاظ عملکردی و ساختاری با دیگر تکایای متفاوت است. معمولا این تکیه دو طبقه و شامل دو بخش بنام پیرتکیه و گوشواره است. پیرتکیه را در وسط بنا و با ارتفاع دوطبقه می ساختند و گوشواره ها را در دو طرف آن به صورت دو طبقه. با گذشت زمان و افزایش جمعیت در فضای پیرتکیه در بسیاری از تکایای گرگان، کف طبقه اول پیر تکیه ها هم ساخته شد و...
حال بد ما و عمه‌های غمگین و بی‌نوا
نوشاد رکنی
«خدای تعالی بر خاک آدم چهل روز باران اندوه ببارانید و یک ساعت باران شادی، آنگاه گل آدم به کمال قوت بپالایید و از آنچه صافی‌تر بود آدم را بیافرید و از باقی درخت خرما را. از این رو پیامبر اسلام گفت: خرما را نیکو دارید که آن عمَّت شما است». این را عتیق بن محمد سورآبادی در تفسیر خویش از قرآن آورده است. در حق این عمه‌های غمگین بی‌نوا، این درختان باشکوه و نجیب و خاک‌آلود چه بد که نکردیم، و در حق خودمان. قصد بر نوشتن مطلبی در باب محیط زیست و گیاهان حاشیه خلیج فارس بود. میشود...
از بام و درِ قصه‌ها؛ روز و شبِ یوسف
مریم پوراسماعیل
در وادی تاریخ معماری، دورهٔ پهلوی اول تداعی‌گر زمانی است که رضاشاه پهلوی قلم انضباط و مدرنیزاسیون خود را بر پیکرهٔ شهرهای کهن کشید و انسجام اندام‌واره‌شان را به یک‌باره گسست. تا این قلم‌کشیدن‌ها و مدرنیزاسیونِ رضاشاهی خط رشد خود را بپیماید و مدرنیزاسیون پدری، در دورهٔ پسر ادامه یابد، و آنچنان ادامه یابد تا چهرهٔ شهرها به کلی تغییر کند، در بازه‌ای از زمان و در پارهای جای‌ها، تغییرْ جای خود را به خدشه و به‌هم‌ریختگی داد.
پرسش از معنای ساختن| برای دوستِ معمارم!
منیره پنج‌تنی
اگر این یادداشت مختصر را با پرسش از معنای ساختن آغاز کنم، احتمالا در همان درنگ‌های اولیه معنای بنا کردن، ساختنِ بنا و معماری را به ذهن می‌آورد. ساده‌اش میشود: خانه ساختن. اما «بنا»ی آن را ندارم که چنین پرسشی طرح کنم چون شبیه تیغ دو دم است، یا بیش از اندازه سهل به‌نظر می‌رسد یا بسیار ممتنع. پس می‌گذرم و فقط به روایت خاطره‌ای بسنده می‌کنم. روزی با یکی از دوستان معمارم، دربارۀ مفهوم خانه، ساختن و مفاهیم همبسته‌اش گفتوگو می‌کردیم. اوایل، بحث خوب پیش می‌رفت و دوست معمارم هم با اشتیاق همراهی میکرد. بحث از نیمه که گذشت،...
درآمدی بر مفهوم کالت و نسبت آن با معماری
احسان کاخانی
کالت (Cult) مفهومی است که به دایرهٔ وسیعی از مظاهر فرهنگی از جمله سینما، ادبیات، عکاسی و... اطلاق شده اما هنوز در معماری کاربردی وسیع نیافته است. در این نوشته تلاش می‌کنم حدودی کلی از معنای این واژه به دست دهم، به طوری که فتح بابی باشد برای ورود این مفهوم به معماری و نقد آن. عمدهٔ منابع موجود دربارهٔ این مفهوم مختص حوزهٔ سینما و نقد آثار هنری است؛ به این واسطه، منابع و مثال‌های متن حاضر نیز از همین حوزه‌اند. در نوشته‌های آینده سعی می‌کنم کاربردهای این مفهوم را به طور دقیق‌تر دربارهٔ آثار معماری و شیوهٔ داوری...
چند یادداشت از تاریخ هنر گامبریچ دربارۀ «نوآوری» - ۱
شبنم حاجی‌جعفری
این یاددشت شامل پاره‌هایی از سخن گامبریچ در کتابش است که در آن به مفهوم نوآوری در طی تاریخ پرداخته است. هنگامی که این پاره‌ها را در کنار هم قرار می‌دهیم بهتر می‌توانیم سیر پیوسته‌ای را که او در تحول مفهوم نوآوری در هنر می‌دیده است درک کنیم. [۱] وقتی گامبریچ از هنر باستان سخن می‌گوید از «سبک» یاد میکند. در بارۀ هنر مصر می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های مهم هنر مصری این است که همۀ آثار آن ــ تندیس‌ها، نقاشی‌ها و بناها ــ گویی وجه مشترکی دارند و از اصول یگانه‌ای تبعیت میکنند. ما چنین اصولی را که گویی...
در مواجهه با آثار تاریخی به دنبال چه چیزیم؟
شبنم حاجی‌جعفری
چند سالی است که اقبال عمومی از آثار تاریخی، موزه‌گردی و رجوع به بناها و سایت‌های تاریخی رو به فزونی گذاشته است. نیت‌ها و انگیزه‌ها و رویکردها و نحوۀ رفتار در این بازدیدها به میزان تنوع بافت جامعۀ ایران متنوع و مختلف است. اما در این میان نکته‌ای توجه مرا جلب کرد که بارها و بارها از زبان بسیاری آن را به الحان مختلف و بیان‌های گوناگونان شنیده‌ایم؛ نکته‌ای دربارۀ طلبمان از آن آثار.
تداوم در سنت در حال تغییر | بخش اول
افرا بانک
سالها قبل، در حین مطالعه برای نگارش کتاب معماری و هویت ـ بررسی معماری معاصر جهان اسلام، در گروه تحقیق مهندسین مشاور نقش مجموعه کتاب و مقاله‌هایی را خواندیم و خلاصه ترجمه یا ترجمه‌هایی از آنها نیز تهیه کردیم.
دربارۀ قرائت «استایل» (۳)
مجید حیدری
نوشتۀ جیمز اکرمن| ترجمهٔ مجید حیدری تشبیه زبانمزیت چنین تعریفی از سبک این است که مفهوم آن را از حوزۀ ارزش‌ها خارج کرد. و مؤید این که لحن زیبایی‌شناختی را رد میکند، این است که مقاله در میان مجموعه‌ای از مقاله‌های مردم‌شناسی چاپ شد. سبک در صورت‌بندی‌اش (در قیاس با زبان) ابزاری است برای پرداختن به مجموعه‌هایی از آثار محدوده‌ای زمانی، مکانی، گروهی، یا فردی به کمک تعریف خصوصیات مشترک‌شان که نظم یا حالتی ارتباطی به آنها داده است. تشبیه [سبک به] زبان واضح است. هرچند از روی چنین تعریفی به نظر می‌رسد که این محملِ ارتباطْ وجودی دارد مستقل...
هنر ایران در موزه‌های جهان| یک پاره از تفسیر «معانی کتاب الله و تفسیره المنیر»
مهدی صحراگرد
- غزنه، ۴۸۴ق- کاتب و مذهب: عثمان بن حسین وراق غزنوی- حامی: ابراهیم بن مسعود غزنوی- محل نگهداری: استانبول، کتابخانۀ کاخ توپقاپی، ش ۲۰۹- ۲۳۹ برگ، ۷+۷ سطر، آیه ۶۰ کهف (۱۸) تا پایان حج (۲۲) پارهٔ هشتم از یک تفسیر چهارده پارهٔ فارسی به نام معانی کتاب الله و تفسیره المنیر از ابونصر محمدبن احمد بن حمدان بن محمد حدادی در کتابخانه کاخ توپقاپوسرای استانبول نگهداری میشود که عثمان بن حسین وراق غزنوی در ۴۸۴ق کتابت و تذهیب کرده است. تفسیر حدادی پس از تفسیر طبری در ردیف تاج‌التراجم ابوالمظفر شاهفور اسفراینی (۴۷۱ق) و تفسیرالتفاسیر ابوبکر عتیق سورآبادی (۴۹۴ق) از...
معرفی کتاب «مورّخ و تاریخ»
احسان طهماسبی
در اینجا کتابی سودمند، که چندی پیش مطالعه‌اش را به پایان رسانده‌ام، معرفی می‌کنم. نام آن مورخ و تاریخ است، نوشتۀ آرنولد توین‌بی و ترجمۀ حسن کامشاد که متنش حاصل دوازده گفتگوی جی. ر. اوربان و آرنولد جوزف توین‌بی در ۱۹۷۲- ۷۳ است. آرنولد توین‌بی در ۱۸۸۹ به دنیا آمد. تحصیلاتش را در رشتۀ تاریخ یونان و روم در دانشگاه آکسفورد به پایان رساند و همانجا به تدریس پرداخت. مشهورترین اثرِ وی مجموعۀ دوازده‌جلدی بررسی تاریخ است. دیگر آثار وی سفر به چین (۱۹۳۱)، رهیابی یک مورخ به دین (۱۹۵۶)، شرق به غرب (۱۹۵۸)، نگرانی بشر پس از مرگ (۱۹۶۸)، پارهای مسائل تاریخ یونان (۱۹۶۹)، شهرهای پویا (۱۹۷۰) و قسطنطین هفتم و جهان او (۱۹۷۲) است. اوربان را بهترین مصاحبه‌کنندۀ دنیای...
نقشه شهر مشهد در عصر ناصری
مهدی صحراگرد
در مرکز اسناد آستان قدس رضوی (ش ۲۰۴۸) نقشهای از شهر مشهد نگهداری میشود که «کلنل جولیس دالمج» در سال ۱۲۸۶ق تهیه کرده است. دالمج در این نقشه جزییات زیادی از اماکن و عمارات مشهد را ثبت کرده که در شناخت اماکن تاریخی گمنام به‌جا مانده و آگاهی از وضع اجتماعی و جمعیتی مشهد در میانهٔ عصر ناصری بسیار مفید است. مثلا بر مبنای این نقشه درمی‌یابیم مشهد در این زمان بیش از پنجاه تکیه، نُه قبرستان، سی حمام، ۲۶ قراولخانه، و سیزده مدرسه داشته است. همچنین مرز دقیق محلات، موقعیت دقیق حصار و دورازه‌های شهر، نام حمام‌ها و تکیه‌ها...
گزیدۀ کتاب: گفتگو در باغ
صبا مدنی
شاهرخ: چرا آنقدر دور برویم، مثل باغ همکارانِ خودت.فرهاد: مینیاتوریست‌ها؟شاهرخ: بیشتر صحنه‌ها از روی طرح باغ ساخته شده.فرهاد: طرح یا تصویر ذهنی؛ تصوری که از باغ وجود داشت.شاهرخ: درست است؛ از روی خیالِ باغ، باغِ خیال. حتی در صحنه‌های رزم، «رستم» و «سهراب» دارند کُشتی می‌گیرند تا پشتِ هم را به خاک برسانند اما چند ردیف کاج و سرو، دایره‌وار، دورشان را گرفته است و اسب‌ها، که آنها نیز پدر و پسرند، بَرگُستوان‌پوشیده و دشمن‌خو، روبه‌روی هم سرِ دست بلند شده‌اند.فرهاد: در تصویری دیگر، میدانِ همین ماجرا در دامنۀ کوهی است پوشیده از چند درخت سرو که در آن اسب‌ها...
نظر به درد دیگران*
صبا مدنی
موزۀ پرگامون برلین از سه ماه پیش میزبان نمایشگاهی است از عکس‌های آثار تاریخی یمن؛ نمایشگاهی که تا پایانش ۲-۳ روز بیشتر باقی نمانده است. معرفی نمایشگاه در وبگاه موزه به این قرار است: «بناهایی که چشم را می‌گیرد: میراث معماری یمن» معماری جزو عالی‌ترین دستاوردهای فرهنگی یمن است. بسیار پیش از زمانۀ ملکه سبا، جریان قدرتمندی از شیوه‌های سنتی ساختمانی در هماهنگی با پستی‌وبلندی‌های متنوع جنوب شبه‌جزیرۀ عربستان و وضعیت چالش‌برانگیز اقلیمی آن ابداع شده بود. محیط مصنوع یمن را برج و باروهای مستحکم و خانه‌های برجی و روستاهایی شکل می‌دهد که به دقت بر سر ارتفاعات مستقر شده...
معرفی کتاب: معماری و دولت رفاه
صبا مدنی
در دهه‌های بعد از جنگ جهانی دوم، تا حدی در پاسخ به [شرایط] جنگ سرد، دولت‌هایی در اروپای غربی برنامه‌هایی بلندپروازانه برای رفاه اجتماعی و بازتوزیع ثروت تدوین کردند؛ هدف آنها ارتقای زندگی روزمرۀ شهروندانشان بود. اجرای بسیاری از این برنامه‌های دولت رفاه ــ شامل مسکن، مدرسه، شهرهای جدید و مراکز فرهنگی و تفریحی ـــ نیازمند ساخت و ساز جدید بود، و نیز رویکردی جدید به طراحی معماری به دنبال داشت؛ رویکردی که در آن اهداف رفاهی این برنامه‌ها ــ که بودجۀ دولتی داشت ــ ترسیم و بحث شده بود. اثر این رویکرد بر معماران و طراحی معماری عمیق و...
تاریخ سبک‌شناسی در مغرب‌زمین - ۴ (سدۀ نوزدهم)
مهدی صحراگرد
از زمان انتشار کتاب فرهنگ رنسانس در ایتالیا (۱۸۶۰) اثر یاکوب بورکهارت سبک‌های تاریخی گسترشی چشمگیر یافت و برای تفسیرِ نه فقط تاریخ هنر که تاریخ اروپا به کار رفت. از این زمان است که سبک‌ها به طور گسترده پایهٔ دوره‌بندی در تاریخ اروپا را تشکیل دادند. (پیشتر این کار فقط برای عصر کلاسیک و قرون وسطی انجام شده بود). در طرح جامعی که بورکهارت از نقشهٔ معنوی و حوزههای مادی ترتیب داد هنرهای بصری محور اصلی خصوصیات تعیین‌کننده دوره‌هاست. [۱]بورکهارت دربارهٔ دو خصوصیت اساسی سبک چنین نتیجه گرفت: نخست اینکه او تشخیص داد سبک فرآیندی فعال است که به...
گزیدۀ کتاب: معماری شادمانی
صبا مدنی
یکی از خانه‌های دیوار به دیوار در خیابانی مشجر. صبح زود فریاد بچه‌ها و صدای بزرگترها در خانه طنین انداخته بود اما از چند ساعت پیش که آخرین نفر (به همراه کیف مدرسه‌اش) آنجا را ترک کرد، خانه صبح را به تنهایی پشت سر گذاشت. خورشید تا سنتوری‌های ساختمان‌های روبه‌رو بالا آمده و پنجره‌های طبقۀ همکف را غرق در نور میکند، به دیوارهای داخل خانه رنگ زرد کم‌رنگ می‌زند و به آجرهای قرمز و رگه‌دارِ نما گرما می‌بخشد. ذرات گرد و غبار طوری در میان پرتوهای خورشید حرکت میکنند که گویی در حالت تبعیت از ریتم بی‌صدای والس هستند. صدای...
نامیدن تماشاخانههای فرنگی و کاربرد واژۀ تئاتر در دورۀ قاجاریه
فائزه پناهنده
سفرنامه‌نویسان با عنوان‌های مختلفی از تماشاخانههای فرنگ یاد کرده‌اند. واژۀ تئاتر در خلال گزارش‌های سیاحان ایرانی در دورۀ قاجاریه، در جایگاههای مختلفی اعم از عمل اجرای گونه‌های مختلف نمایش و همچنین مکان اجرای آنها به کار برده می‌شد. میرزا ابوالحسن‌خان ایلچی اولین کسی است که در سفرنامه‌اش به روسیه در سال ۱۲۳۱ق (۱۱۹۴)، واژۀ «تیاتر» را وارد واژگان فارسی کرد.
شاید همه نتوانند نویسنده شوند، اما همه می‌توانند بنویسند
فائزه پناهنده
نوشتن از آن دسته مقولاتی است که عده‌ای به صورت تخصصی دنبال آن می‌روند، اما به طور کلی مهارتی است که جامعۀ دانشگاهی در جهان با آن روبه‌روست. در میان رشته‌های دانشگاهی شاید بتوان گفت معماری از آن دستهای است که حداقل در مقطع کارشناسی کمتر به این مهارت احساس نیاز میکند؛ البته استادانی نیز وجود دارند که از این ابزار به همراه ساخت ماکت، عکس، فیلم و سایر ابزار کمک‌آموزشی برای پرورش دانشجویان استفاده میکنند و در قالب تکالیفی خواهان انجام آن هستند.
معرفی کتاب: Architecture in Words: Theatre, language and sensuous space of architecture
فائزه پناهنده
کتاب معماری در کلمات، نقش معماری را به مثابۀ زبانی پرمعنی در خلال مفهوم تئوری شخصیت بیان میکند و در این مسیر به تئاتر به‌سان الگویی برای آفرینش فضای وابسته به احساس در معماری نگاه میکند.
انتخاب موضوع تحقیق یا فرآیند خود‌شناسی
فائزه پناهنده
همزمان با شروع دومین ترم حضورمان در دورۀ مطالعات معماری ایران، زمزمه‌های انتخاب موضوع پایان‌نامه آغاز شد. درست همان روزها بود که احساس می‌کردم در حال خارج شدن از بهشتی هستم که از دید خودم از موقعیتم ساخته بودم.
کمدی معماری: شرح سفر دلیرانۀ خدای معماران به سرزمین پارس‌ها / قسمت سوم: ساختنِ سرِ آفرودیت در زعفرانیه
علی طباطبایی
خواندیم که ایمحوتب معمار به ستون‌های ابلیسک اهانت کرد. اوسیریس او را به همراه شاگردش انجیب به تهران فرستاد تا یا کانسپتِ کانسپت‌ها را پیدا کند و یا تا ابد در همان جا بماند. اول کارگر مجموعة مالِ ایرانیان شدند و حدس زدند آنجا می‌توانند خواسته‌شان را پیدا کنند، اما به خاطر آشنا نبودن با ساخت و ساز جدید در کاری ساده گند زدند و به سرعت اخراج شدند. در ادامه:خسته و ناامید جلوی مالِ ایرانیان نشسته بودند. انجیب که آنقدر خودش را پیش ساختمان‌های مختلف به زمین انداخته بود و حسابی خاک و خلی بود از جمال پرسید: «...
حسینیۀ زاغرم تفرش
جواد خسروی
مسئله مختصر است. چگونه سقفی برای حسینیۀ زاغرم تفرش بسازیم؟ پیچیدگی این مسئله پس از مداقه در کلمات آن روشن میشود.
بالاخره این معماری اسلامی چه هست؟
محمدمهدی طاهری
مقدمۀ مترجم:ناصر رباط استاد کرسی آقاخان در دانشگاه اِم‌آی‌تی است و مدیریت برنامۀ معماری اسلامی آقاخان در اِم‌آی‌تی نیز با اوست. سلایق پژوهشی او در جرگه‌های تاریخ و تاریخنگاری هنر و معماری و فرهنگ اسلامی، مطالعات پسااستعماری، و شهرهای معاصر مسلمانان می‌گنجد. ناصر رباط تاکنون بیش از هشتاد مقاله و کتاب تألیف کرده است. از میان کتاب‌هایش میشود به ارگ قاهره: تفسیری بدیع از معماری مملوکان[1] (Leiden, 1995)، فرهنگ معماری و معماری فرهنگ[2] (بیروت، ۲۰۰۲)، شهرهای مُرده (دمشق، ۲۰۱۰)، تاریخ مملوک از گذرِ معماری: معماری و فرهنگ و سیاست در میان مملوکان مصر و سوریه[3] (لندن، ۲۰۱۰) اشاره کرد. آنچه...
مرور کتاب: خود‌مردم‌نگاری هویت دانشگاهی؛ چگونه هویت انسان ایرانی به‌عنوان پژوهشگر یا انسان دانشگاهی شکل می‌گیرد؟
دنیا معصومی
نعمت‌الله فاضلی انسان‌شناس و نویسندۀ ایرانی، دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دانش‌آموختۀ دکتری در رشتۀ انسان‌شناسی اجتماعی از مدرسۀ مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن است. فاضلی آثار متعددی در حوزۀ آموزش‌و‌پرورش، آموزش عالی و دانشگاه، فرهنگ معاصر ایران، تاریخ فرهنگی، مطالعات شهر، انسان‌شناسی فرهنگی، مطالعات فرهنگی، سیاست فرهنگی، مردم‌نگاری، جامعه‌شناسی هنرها، و ادبیات تألیف و ترجمه کرده است.
چرا اثر معماری فقط در داستان فهم میشود؟
زینب تمسّکی
به نام خداوند مهربان و حکیم چرا اثر معماری فقط در داستان فهم میشود؟[۱] «خاستگاه زبان و سرمنشا سرپناه هر چه که باشد؛ در داستان‌سرایی است که این دو به هم می‌پیوندند، و در داستان‌سرایی است که ما به وضوح انسان میشویم.» [۲] داستان‌گویی و معماری کردن، هر دو اشکال بنیادین یک هنرند: «خلق عالم» [۳] و [۴]. هر داستان پاره‌های داده و اطلاعات را برای ما در قالب کلی منسجم و قابل فهم درمی‌آورد. در داستان اثری از جدایی میان علوم انسانی از علوم طبیعی، علم و فن از هنر، منطق از احساس یا فرهنگ از طبیعت نیست. داستان به ما امکان می‌دهد تا آدمی و مکان را به منزله کلی واحد و نامجزا درک کنیم[۵]. هر داستان دیدگاهی یکپارچه و کل‌نگر به واقعیت را ترویج میکند. معماری امری انسانی است و مکانْ نحو بودن آدمی بر زمین. این نحو بودن آدمی، از میان قالب‌های مختلف شناخت، در داستان است که آشکار میشود. فقط در داستان است که رابطه آدمی با محیط را به تمامی تجربه می‌کنید[۶]. در داستان شما در ارتباط کم‌واسطه‌ای[۷] با مکان قرار می‌گیرید و معانی‌ای که قهرمانان بدان می‌بخشند را درک می‌کنید. در داستان است که می‌توانید نسبت خود را با چیزها بفهمید، چون در...
حمام‌های مشهد در آینۀ متون تاریخی* | پارۀ دیگر: نفوس ارض اقدس
محسن طبسی
نخستین سرشماری دقیق نفوس و مسکن در ایران، با دستور میرزاحسین خان سپهسالار، صدراعظم ناصرالدین شاه، انجام شد. این سرشماری تمام کشور را در بر نمی‌گرفت و محدود به شهرهای بزرگ و بویژه تهران بود. سرشماری نفوس مشهد توسط فردی به نام زین العابدین میرزای قاجار انجام شد. تا پیش از سرشماری در سال ۱۲۵۷ خورشیدی، آمار دقیقی از جمعیت مشهد در دست نبود.
استعاره‌های زبان (۱)
یاسر سه‌دهی
آدرین فورتیترجمهٔ یاسر سه‌دهی «نیاز به اعاده‌ٔ وحدت و امیدواری به رشتهٔ ما از طریق احیاء تمامی تأثیرات متفاوت قیاس زبانی، ضروری‌ترین امری است که در حال حاضر به نظر من می‌رسد.» [۲] JosephRykwert, 1971, 59. «راههای زیادی برای معادل دانستن معماری با زبان وجود دارد. با این‌حال چنین معادل‌سازی‌هایی بیشتر اوقات به تقلیل و طرد منجر میشوند.» [۳] Bernard Tschumi, 1977, 94. از میان تمامی استعاره‌هایی که در حوزهٔ معماری یافت شده‌اند، موارد اندکی بوده‌اند که به اندازه استعاره‌های مستخرج از زبان، چنین کاربردهای متنوعی پیدا کرده باشند و به یقین هیچکدام از آنها به اندازه‌ٔ استعاره‌های ریشه‌گرفته از زبان...
استعاره‌های زبان (۱)
یاسر سه‌دهی
از میان تمامی استعاره‌هایی که در حوزهٔ معماری یافت شده‌اند، موارد اندکی بوده‌اند که به اندازه استعاره‌های مستخرج از زبان، چنین کاربردهای متنوعی پیدا کرده باشند و به یقین هیچکدام از آنها به اندازه‌ٔ استعاره‌های ریشه‌گرفته از زبان مناقشه برانگیز نبوده‌اند.
مصاحبه‌ای با گلرو نجیب‌اوغلو
نرگس ضمیری
مصاحبه‌ای با گلرو نجیب‌اوغلو در سال ۲۰۰۹ صورت گرفته که خواندنی و جذاب است. در این مصاحبه نجیب‌اوغلو که استاد هنر و معماری اسلامی در دانشگاه هاروارد و از مورخان فعال این حوزه است؛ از پیشینۀ خود، دغدغه‌ها، رویکرد، روش و موضوعات تحقیقش صحبت میکند. البته از آنجا که او اهل ترکیه و مطالعاتش عمدتاً بر هنر و معماری ممالک عثمانی متمرکز است، مباحث مصاحبه نیز عمدتاً مربوط به هنر و معماری عثمانی است و عمدۀ تمرکز آن بر روی پیوند معماری عثمانی و هویت عثمانی در دورۀ کلاسیک است. با وجود این نکات آموزنده و خواندنی فراوانی در این...
معرفی کتاب: «نجف، دروازۀ حکمت»
نرگس ضمیری
یاسر طباعْ استاد دانشگاه و مورخ هنر و معماری اسلامی، به همراه خانم سابرینا مروین، محقق باسابقۀ فرانسوی در حوزۀ تشیع، کتاب نجف، دروازۀ حکمت را تألیف کرده‌اند. این کتاب دربارۀ تاریخ، مذهب، دانش و معماری شهر نجف است و میراث و اهمیت آن، به عنوان یکی از مهمترین شهرهای مقدس در نزد شیعیان بررسی شده است. کتاب از شش فصل تشکیل شده است. در فصل اول موقعیت و هم‌جواری منطقۀ نجف- کوفه و زمینه‌های پیدایش و رشد شهر نجف بررسی شده و تاریخ این شهر از ریشه‌های اولیۀ آن در دوران اسلامی تا دوران معاصر بیان شده است. در...
کمدی معماری: شرح سفر دلیرانه خدای معماران به سرزمین پارس‌ها | قسمت ۲: در پروژۀ عظیمِ غول‌ها
علی طباطبایی
در قسمت قبل خواندیم که ایمحوتب معمار پس از جوگیری زیاد بابت ساخت مقبرۀ زوسر، به ستون‌های ابلیسک مصری که از آنِ اوسیریس بود اهانت کرد. اوسیریس از این کارش شدیدا رنجید و برای مجازات او را به همراه شاگردش انجیب به تهران فرستاد تا یا کانسپتِ کانسپت‌ها را پیدا کند و یا تا ابد در همان جا بماند. در ادامه: همراه جمعی ده دوازده نفره از پشت وانت پیاده‌شان کردند. چشمانشان هنوز از سقوط در چاه اوسیریس سیاهی می‌رفت و دور و برشان را درست نمی‌دیدند. ماشین‌های در خیابان کمی ترساندشان ولی وقتی مسئول ثبت تازه‌واردها آمد و اسمشان...
نسبت طراحی با تحقیق - ۱
نرگس ضمیری
همۀ ما با دو حوزۀ طراحی[۱] و تحقیق[۲] آشنا هستیم و فرایند تحقیق و طراحی را تجربه کرده‌ایم. در دورۀ کارشناسی بیشتر با فعالیت طراحی درگیر بوده‌ایم و در دورۀ ارشد به طور جدی وارد مقولۀ تحقیق شده‌ایم. تأملی بر ارتباط میان این دو فعالیت و مقایسه آنها با هم، میتواند یکی از موضوعات جالب برایمان باشد. این که در هر کدام از این فعالیت‌ها با چه مسائل و توانایی‌هایی درگیر هستیم و شباهت‌ها و تفاوت‌های میانشان چیست. طبیعتاً این بررسی به شناخت بهتر هر یک و ویژگی‌هایشان منجر خواهد شد. دیوید ونگ[۳] و لیندا گروت[۴] در فصل دوم کتاب...
کمدی معماری : شرح سفر دلیرانه خدای معماران به سرزمین پارس‌ها | قسمت ۱: فرمان اوسیریس، در جستجوی کانسپتِ کانسپت‌ها
علی طباطبایی
در کارگاه نشسته بود و در تاریک روشن نور شمع به طرح مقبرۀ زوسر مرحوم فکر میکرد. دوست داشت وصیت زوسر را عملی کند و مقبره‌اش هم مثل خود او که در زندگی همیشه سعی داشت فرق کند، با این مصطبه‌های تکراری که قرن‌ها ساخته بودند فرقی داشته باشد. زوسر مرحوم خیلی اهل فرق داشتن بود و در زندگی‌اش همیشه جوری خاص لباس می‌پوشید و حتی با لحن متفاوتی حرف می‌زد و راه می‌رفت که مردم بین این همه دودمان و پادشاه از مصر اولیه تا امروز او را تشخیص دهند. تمام عشق زندگی‌اش این بود کسی در بازار به...
فرنگی مآبی بر دیوار بنا
امیرحسین کریمی
نشانه‌های اقبال به پوشش‌های دیواری فرنگی از قبیل کاغذ و پارچۀ دیواری، در تزیین خانه‌های عصر قاجار بسیاری نقاط ایران قابل پیگیری است. هنوز هم خانه‌های تاریخی با این نوع تزیین در تهران، کاشان، اصفهان، یزد، شیراز، ماکو و شهرهای دیگر باقی مانده است. کاغذ دیواری با گسترش صنعت چاپ در اروپا بیشتر به کار رفت و جایگزین قابل تعویض و ارزانی برای نقاشی دیواری شد. تاريخ پوشش‌های ديواری كاغذی و پارچه‌ای در اروپا تابع تحولات تكنيك چاپ بود. اولين نمونه‌ها معمولاً با قالب چوبی چاپ زده می‌شد و سپس استادکار بين خطوط محيطی نقوش را دستی پر میکرد. پيشرفت‌های...
روزبهان محمد شیرازی، قرآن‌نویسی برخاسته از کارگاه‌های خانگی شیراز
ولی‌الله کاووسی
روزبهان شیرازی مشهورترین خوشنویس و مذهّب فعال در شیراز در نیمۀ نخست سدۀ دهم هجری بود. نام کاملش روزبهان محمد طبعی شیرازی است. تایخ تولد و مرگش مشخص نیست، اما از روی آثار رقم‌دار او می‌توان دورۀ فعالیتش را بین سالهای ۹۲۰ تا ۹۵۴ق تخمین زد. او برخاسته از خاندانی هنرمند بود. بر طبق رقم او در مصحفی محفوظ در موزۀ ایران باستان، پدرش حاجی نعیم‌الدینِ کاتبِ مذهّب بوده که در نیمۀ دوم سدۀ نهم نسخه‌های متعددی کتابت کرده است.
معرفی کتاب: شهر مملوک در خاور میانه
مریم حیدرخانی
این کتاب پژوهشی بین‌رشته‌ای در بارۀ تاریخ شهر، تجربه‌های شهری و شهرسازی دورۀ مملوک (۱۲۵۰- ۱۵۱۷م) است. تمرکز آن بر سه شهر کمتر مطالعه شده در منطقۀ سوریه (بلاد شام)، اورشلیم، صفاد و طرابلس است و در تلاش است تا رویکرد و روش‌شناسی جدیدی برای فهم شهرهای تاریخی عرضه کند. لوز با استفاده از متون مختلف و بررسی‌های میدانی بسیار ویژگی‌های شهر مملوک و همچنین جنبه‌های مختلف شهرسازی در این منطقه را تشریح میکند و شهر پیشامدرن در خاورمیانه را به عنوان معیاری معتبر و مفید برای مطالعۀ زمینه‌های مختلف مانند معماری، تاریخ هنر، تاریخ و سیاست و محیط مصنوع...
شیرازی چون مورخ
روح‌الله مجتهدزاده
بیست و هشتم مردادماه سال جاری مصادف با یازدهمین سالروز درگذشت زنده‌یاد سیّدباقر آیت‌الله زاده شیرازی است. شیرازی را با یک صفت نمی‌توان توصیف کرد که او جامع بسیاری صفات بود. نگاهی به مقالات و سلسله مطالبی که در بیش از یک دهه گذشته در توصیف شخصیت علمی و شرح دستاوردهای عملی او نوشته شده، از جمله ویژه‌نامه مجله وزین گلستان هنر (تابستان ۱۳۸۷)، به‌خوبی پرده از این واقعیت برمی‌دارد. نوشتار حاضر به توصیف نقش دکتر شیرازی در مقام تاریخ‌نگارِ معماری ایرانی اختصاص دارد. این نوشته بخشی از مقاله مفصّل‌تر، و تا کنون منتشر نشده‌ای، با موضوع بررسی تاریخ تاریخنگاری...
یک رود و دو نام، پیشینۀ تاریخی رود شاوور شوش
مهرنوش سروش
مناظر و عوارض طبیعی پویا هستند. کوه‌ها برمی‌آیند و با باد و باران شسته میشوند، رودها ایجاد میشوند و تغییر مسیر می‌دهند، دشت‌ها به زیر آب می‌روند و دریاها دشت میشوند. با این وجود معمول است که از این پویایی غفلت کنیم و فرض کنیم که عوارض و پدیده‌هایی که امروز می‌بینیم در هزاره‌های پیشین هم به همین شکل و در همین مکان، بی‌تغییر، بوده‌اند. در میان مناظر طبیعی، رودهای جاری در دشت‌های آبرفتی یکی از پویاترین و ناپایدارترین پدیده‌ها هستند و در طول یک سده هم ممکن است بارها مسیر و مختصاتشان تغییر کند.[۱] لازم است این پویایی در...
زندگی در روستا واقعیت یا خاطره؟
ندا تاکی
۱· زندگی در بعضی از روستاهای خوش آب و هوا معنایی متفاوت دارد. بعضاً خانه‌هایی دیده میشود ویلایی! که ساکنان شهر برای فراغت و فرار از زندگی شهر به آنجا می‌روند. روستای آئینه‌ورزان را شاید بتوان از این دست نامید. ۲· در تهران روستاهای بکری چون مومج و یهر که از ساخت و سازهای جدید و معضل بالا به دور مانده است، ساکنین کم و اغلب افراد سالخورده هستند و بقیه مهاجرت کرده‌اند. ۳· روستایی مثل خَرانق(خُورنق) چون مرواریدی در دل کویر تبدیل به یک موزه و کاملاً خالی از سکنه شده است. یا حتی بافت قدیم روستایی مثل عقدا....
تاریخ معماری و تاریخ هنر؛ گفتگویی تعلیق‌شده – بخش دوم (پایانی)
روح‌الله مجتهدزاده
نوشتار حاضر بخش پایانی ترجمه مقاله‌ای از الینا ای. پاین، استاد سابق دانشگاه تورنتو و استاد کنونی دانشگاه هاروارد در رشته تاریخ هنر است. انکارناپذیر است که بازتعریف امروزی معماری و جایگاه تاریخ در آن طیف موضوعات تاریخ هنر را وسیع‌تر کرده و حتی به بهبود و ارتقای این رشته، از طریق وسعت بخشیدن به حوزه عمل آن، کمک کرده است. اما جایگیری مجدد تاریخ معماری درون دانشگاه به انشعابی در گفتمان تاریخ هنر راه برده است؛ نه تنها انشعاب ظاهری بلکه شکافی جدی‌تر که فورا دیده نمی‌شود. به‌واسطه این شکاف، تاریخ معماری زمینه نزاعی دانشگاهی شده که هم دانشجویان...
تبادلات فرهنگی و دوره بندی تاریخ هنر و معماری اسلامی
سمیرا فتحی
استاد گلرو نجیب اوغلو درمارس ۲۰۱۸ سخنرانی در دانشگاه کالیفرنیا در سانتا باربارا ارایه کردند تحت عنوان «ارتباطات بین منطقه‌ای: مانومان‌های معماری و شکل‌گیری امپراطوری‌های اسلامی مدرن متقدم.» این سخنرانی که بخشی از کتاب در حال نگارش او درباره سه امپراطوری عثمانی و صفوی و گورکانی بود به چگونگی تعاملات فرهنگی میان این سه گروه در قالب معماری و تزیینات پرداخت. به طور خاص او بر روی شهرهای استانبول، اصفهان و دهلی (شاه جهان آباد) تمرکز کرد و به رقابت میان این سه شهر در شکل‌دهی به هویت هر امپراطوری براساس رویکردهای سیاسی و مذهبی هر گروه اشاره کرد. گرچه...
زمین مشترک
سینا زارعی
«تغییر بناها و فضاهای عمومی به هدف بازداشتنِ گروههای مشخص از درنگ بی‌هدف[۱]. این تغییرات معمولاً چنان ظریف است که عمومِ مردم[۲] متوجه آن نمی‌شوند.» این جمله‌ها تعریف رایجی از عبارت معماری دفاعی[۳] عرضه میکند. شوراهای شهر، شهرداری‌ها و برخی شهروندان طی چند دهه گذاشته از نیاز به نوعی طراحی خُرد سخن گفته‌اند که هدفش رفع مزاحمت از زندگی عادی یا تأمین امنیت و آزادی عموم مردم برای استفاده از فضاهای شهری است. به تصویرهای انتهای متن نگاه کنید: نیمکت‌هایی که دسته‌های در میان آنها تعبیه شده، حائل‌هایی با سطح ناهموار، مانع‌های فلزی روی یک سکوی صاف و میله‌هایی که جلوی ویترین...
در باب ذوق و تجربۀ مکان
حمیدرضا پیشوایی
از نقاشی‌ها و عکسها تا فیلم‌ها و رمان‌ها، هر متنی را می‌توان از حیث پرداختن به مکان بررسی کرد. مثلا به راحتی می‌توان نشان داد که رمان ایرانی، در قیاس با رمان اروپایی، از حیث پرداختن به مکان بسیار فقیر است. بر همین سیاق، همۀ گونه‌های دیگر ادبیات را نیز می‌توان از این منظر بررسید، از متون متصوفه تا تاریخ‌نامه‌ها و سفرنامه‌ها.
واژگان معماری
مریم پوراسماعیل
انسان‌شناسی در نگاه خود به فرهنگ، اقسام تجلیات فرهنگ را در نظر می‌آورَد. زبانْ یکی از مهمترین این تجلیات در بررسی هر فرهنگ است. اهمیت زبان در بررسی فرهنگ انسان آنچنان است که در انسان‌شناسی شاخهای مجزا برای این بررسی‌ها، به نام انسان‌شناسی زبان‌شناختی تعریف شده است. این شاخه، آغازی و تاریخچه‌ای دارد که مورد بحث ما نیست.
عادت جدید پادشاه
زهره توحیدی
مظفرالدینشاه بار دومی که عزم فرنگ کرده بود، از رشت رد شد. در سفرنامه‌اش وقتی به رشت می‌رسد می‌گوید «از سمت مشرق شهر وارد شدیم، دور زدیم از خیابان ناصری و آمدیم». دقیقاً همان کاری که پدرش ناصرالدین‌شاه هم به هنگام ورود به رشت میکرد: «دور می‌زد». شاه قاجار که از سمت قزوین می‌آمد، از پل عراق در جنوب شرقی شهر وارد می‌شد و باید به دارالحکومه در شمال شهر می‌رفت. با این اوصاف منطقی‌تر بود از مسیری برود که با کمی تسامح منطبق بر یک خط قطری است که جنوب شرقی را به شمال میانی وصل میکند؛ مسیری که...
معماری زندگی خصوصی، خانهها و ذهنیت‌ها (۴)
مهدی سلطانی
اولین تغییرات جدی در ساختار خانهها با تعریف راهروهایی میان فضاهای مختلف و اتاقها و ملحقات اختصاصی آنها رخ داد. این تغییرات در پاسخ به این ذهنیت بود که فضا باید هم نیاز به فعالیت‌های مستقل را پاسخگو باشد و هم فرد بتواند بین تنها بودن یا همراه گروه بودن قدرت انتخاب داشته باشد.
تاریخ معماری و تاریخ هنر؛ گفتگویی تعلیق‌شده – بخش اول
روح‌الله مجتهدزاده
نوشتار حاضر ترجمه مقاله‌ای [۱] از الینا ای. پاین [۲] استاد سابق دانشگاه تورنتو و استاد کنونی دانشگاه هاروارد در رشته تاریخ هنر است. این مقاله که در سال ۱۹۹۹ میلادی تحریر شده در نوع خود یکی از اولین مقالاتی است که با دیدی تحلیلی-انتقادی به رشته نوظهور تاریخ معماری و نقاط ضعف و قوت آن می‌پردازد. حقیقتی ناراحت‌کننده اما گریزناپذیر است که از دیرباز تا کنون رشته‌های دانشگاهی، تحت تاثیر نیروی فزاینده تخصصی شدن، از یکدیگر جدا میشوند. افزایش اخیر در شمارِ همایش‌ها، انتشارات، و نمایشگاه‌هایی که در راستای پل زدن بر فاصله‌ها و ادعای بینشی تازه از مزایای...
در جستجوی مفهوم موسیقی در رسالات اسلامی
بابک خضرائی
موسیقی لفظی یونانی است که پس از آشنایی مسلمانان با متون یونانی در قرون اولیه هجری به‌تدریج مفهومی معادل «لحن» و «غِنا» یافته و به‌جای اینها به کار رفته است. یعقوب بن اسحاق کندی در قرن سوم هجری این اصطلاح را به کار برده است. اخوان‌الصفا موسیقی را همان «غنا» دانسته‌اند. فارابی (قرن سوم و چهارم) و ابوعبدالله محمد خوارزمی (قرن چهارم) و عبدالقادر مراغی (قرن هشتم و نهم) معنی لفظ موسیقی را «الحان» گفته‌اند. فارابی در احصاء‌العلوم موسیقی را جزء پنجم علم تعالیم (ریاضی فیزیک) طبقه‌بندی کرده است. خواجه نصیرالدین طوسی (قرن هفتم) در اخلاق ناصری موسیقی یا «علم...
فتح بابی در شباهت‌های معماری و طراحی مد*
افرا بانک
بخشی از فعالیت‌های روزمرۀ هر فرد به نحوی با طراحی مربوط است. بیشتر ما هر روز در ساختمانی چشم باز می کنیم که معمار یا سازنده ای آن را طراحی کرده است. هر صبح برای آماده شدن با تخت و رخت خواب و وسایل شخصی و ظرف و اسباب آشپزخانه، و البته با لباس‌هایمان سر و کار داریم، که همگی را چه بسادگی، چه با وسواس طوری طراحی کرده ایم یا برگزیده‌ایم که با منش و احوال و استفادۀ شخصی‌مان سازگار باشند.
ساختن و خواندن ۴ : شعرِ سکونت
علی طباطبایی
اتوبوس که وارد شهر شد، دیدنِ اولین ماشینِ سوختة کنار جاده چنان تنش را لرزاند که هدفون از گوشش بیرون افتاد. دیگر نمی‌توانست چیزی گوش کند. گوش دادن به پیانوی آرامِ شوپن برای گذر از دشت‌ها و تپههای سبز خوب بود، اما اینجا دیگر جایش نبود. اینجا صدای سازِ کج‌آهنگِ جنگ آنقدر بلند بود که چیز دیگری شنیده نمی‌شد. ماشینِ سوخته از همان فیاتِ کلاسیکِ ۵۰۰ ی بود که در بیروت داشتند. دقیقا مثل همان ماشین همه جایش سیاه شده بود و چیزی از رنگش پیدا نبود. تکة کوچک باقی‌مانده‌ای از آن به نظرش سبز آمد، سبز یشمی‌ای که بلقیس...
حیات روستا در کشاکش حفاظت و توسعه
سارا عباباف
زندگی در روستاها به سرعت در حال تغییر است و این تغییر تابعی است ناموزون از تغییرات پرشتاب جامعه شهری. اکنون تحولات جامعه مدرن ــ که اغلب با کلیدواژه «توسعه» تفهیم میشوند ــ هم در ذات و ماهیت روستا بروز یافته و هم بر شیوه‌های رویکرد به روستا و راههای شناخت و درک و فهم آن سیطره پیدا کرده است. در تعاریف کلاسیک مفهوم توسعه ــ در آغاز دوره مدرن ــ و همچنین برنامه‌هایی که بر آن اساس نوشته شده‌اند، رویکردی انسان‌محور حاکم بود. رویکردی که در آن انسان مدرن بر خلاف سنت پدرانش، خود را جدا از طبیعت پیرامونش تصور میکند و شأن...
پاره‌هایی از کتاب تاریخ معماری چیست اندرو لیچ- ۴
مهرداد قیومی بیدهندی
مجادله در دامنه و شواهد تاریخ معماریاندرو لیچ بر سر بسیاری موضوعات دیگر [مربوط به چیستی تاریخ معماری] هم اختلاف نظر شدید است، که اینها نمونه‌هایی اندک از آنهاست: مجموعه بناهای اصلی برای آموزش تاریخی معمار چیست؟ دانش معماریِ مورخ هنر چیست؟ مطالعۀ انسان‌شناس در جوامع سنتی [در ربط با معماری] چگونه است؟ دانش مورخ نظامی دربارۀ قلعه‌های جنگی چیست؟ مورخ اقتصادی چه درکی از این دارد که بنا و برنامه‌ریزی شهری و بازرگانی با هم چگونه تعامل میکنند؟ یا مورخ کلیسا دربارۀ چگونگی بیان معماریِ مناسک دینی یا واکنش به اوامر سنای روم چه فهمی دارد؟ هیچ موضعی ذاتاً...
پاره‌هایی از کتاب تاریخ معماری چیست اندرو لیچ- ۲
مهرداد قیومی بیدهندی
امروزه تاریخ معماری چیست؟اندرو لیچ نظریه‌پرداز امریکاییِ معماری، مایکل هیز Michael Hays، اخیراً دربارۀ چیستی تاریخ معماری نوشته است:«نقش مورخ اصولاً شرح بناها یا معماران و نوشتن زندگی‌نامه‌ها و تبیین‌ها و تفسیرهای تخصصی نیست ــ گرچه این کارها را هم میکنیم ــ بلکه نقش مورخ اعتنا به اوضاع‌واحوال گسترده‌تری است که معرفت معماری و عمل معماری در آنها ممکن شده است: عامل‌های فراوان فرهنگ در صورت‌های ایدئولوژیک و تاریخی و مادی‌شان.» Andrew Leach. What Is Architectural History? Cambridge: Polity, 2010, p. 8.
پاره‌هایی از کتاب تاریخ معماری چیست اندرو لیچ- ۱
مهرداد قیومی بیدهندی
چند نوشتۀ مهم دربارۀ تاریخ معماریاندرو لیچ گرایش سالیان اخیر به کشف احوال فکریِ مورخان معماری به بینش‌های مهمی دربارۀ ابزارهایی انجامیده است که مورخان معماری به وسیلۀ آنها در حوزۀ تاریخ معماری مساهمت کرده‌اند. رِنِر بَنِم Banham، سر جان سامرسن Summerson، هنری راسل هیچکاک Hitchcock، پفسنر Pevsner، زوی Zevi، کالین رو Rowe، مانفردو تافوری Tafuri و دیگران پس از مرگشان موضوع تحلیل‌هایی دربارۀ ارتباط تألیفاتشان با عمل معماران و نظریه‌پردازان و مورخان معماری روزگار خود بوده‌اند. کتاب پانایوتیس تونیکیوتیس Panayotis Tounikiotis به نام تاریخ‌نگاشتِ معماری مدرن (۱۹۹۹) The Historiography of Modern Architecture تحقیقی اساسی دربارۀ تاریخ‌نگاشتِ مدرنیسمِ معماری است....
دشواری‌های بازشناسی کارکرد و نهاد و کالبد در تاریخ معماری
مهرداد قیومی بیدهندی
فرض کنید می‌خواهیم به تاریخِ یک گونه‌بنا بپردازیم؛ مثلاً می‌خواهیم تاریخ مدرسه را در شیراز زندیان وارسی کنیم. در منابع به این برمی‌خوریم که فلان کس در خانه‌اش مدرسهای دایر کرد؛ به این نحو که در اوقاتی از روز و هفته مجالس درسی در خانه‌اش برگزار میکرد و طالبان علم به آنجا رفت‌وآمد می‌کردند. بی‌شک این در زمرۀ شواهد «تاریخ مدرسه» هست؛ اما آیا جزو شواهد «تاریخ معماری مدرسه» هم شمرده میشود؟ مثالی دیگر: نوعی از ظرف «کاسه» نام دارد و به آنچه در آن ظرف می‌ریزیم «آش» می‌گوییم. اگر بخواهیم تاریخ کاسه را مطالعه کنیم، ناگزیر باید به تاریخ...
پاره‌هایی از کتاب تاریخ معماری چیست اندرو لیچ- ۳
مهرداد قیومی بیدهندی
دامنه و روش‌ها و ابزارهای تاریخ معماریاندرو لیچ عتیقه‌شناسان و مورخان و معماران و باستان‌شناسان مدت‌هاست که دربارۀ معماری گذشته تحقیق کرده‌اند. نظر کردن به معماری به معنای نظر کردن به بناها و شهرها، ساخته‌ها و بقایای آثار، یادمان‌های تاریخی و تندیس‌های یادمانی است و حدس زدن اینکه چگونه چنان شده‌اند که اکنون هستند. معماری آینۀ دیرپای انسان‌ها نیز هست؛ کسانی که به ساختن این آثار فرمودند، کسانی که آنها را ساختند، کسانی که در درون و پیرامون آثار زیستند. اگر پیشاپیش و بر مبنای دیگر منابع، چیزی دربارۀ اثری بدانیم، فهم اینکه چگونه و چرا آن را ساختند، دانش...
کمیتۀ اعتلای معماری ایران
نگار صبوری
سوم تیر ۱۳۹۷ وزارتِ راه و شهرسازی نامه‌ایی به انجمن صنفی مهندسان معمار و شهرساز و نهادهایی دیگر فرستاده بود با موضوعِ «تشکیلِ کمیتۀ اعتلای معماری ایران». در این نامه وزراتخانه از انجمن درخواست کرده بود برای این کار نمایندۀ آگاهی با تخصصِ معماری معرفی کند. شاید وزارتخانه «تشکیلِ کمیتۀ اعتلای معماری ایران» را درمانی برای اوضاعِ نابسامانِ معماری قلمداد کرده بود.
دربارۀ قرائت «استایل» (۲)
مجید حیدری
باب دوم [از بخش اول مقالۀ شاپیرو] طرحی کلی از اجزای اصلی که سبک‌ها به آنها شناخته میشوند به دست می‌دهد: «عناصر صورت یا طرحواره‌ها[۱]، کیفیت‌ها و ارتباط‌های صوری، (مشتمل بر کیفیتی کلی که بیانش می‌خوانیم).» مرتبۀ دوم عناصر ـ‌تکنیک، موضوع درونمایه، مصالح‌ـ گرچه ممکن است گاهی به تشخیص استایل کمک کنند، پیوسته به این کار نمی‌آیند، چون گاهی این عناصر ثابتند ولی سبک عوض میشود. بااینکه تعریف [استایل] در صورت و ساختار ریشه دارد، شاپیرو در تأکیدش بر مشخص کردن کیفیت‌ها محتاط است، تا از [اصالت] کار هنری در مقابل توصیف‌های کمّی شکل و رنگ و برهم‌کنش آنها که دلمشغولی بزرگ...
مسئلۀ انسانی و تدبیر معمار
جواد خسروی
خاطرم هست یکی از معلم‌هایمان چیزی گفتند که مانند همیشه اگرچه ساده می‌نمود اما بسیار پخته بود. آن روز متوجه فواید آن نگاه نشدم تا بعدها در عمل با آن روبه‌رو شدم. ایشان گفتند که یک جور نگریستن به همۀ انواع آثار معماری نگریستن همچون حل‌المسائل است. حل‌المسائل پاسخ مسئله‌های جدید را نمی‌دهد. بلکه شیوۀ مواجهه می‌آموزد.
آسمانه و پلاسکو
صبا مدنی
نویسندگان آسمانه کمتر به مسائل جاری و روز معماری و شهر در ایران می‌پردازند. این یک واقعیت است؛ اما حاصل سیاست و قاعده‌ای نیست. در حد شناختم از بسیاری از دوستان، می‌دانم که با جدیت مسائل را دنبال میکنند؛ اما علائق، دغدغه‌ها، حوزههای تخصص، و احتیاط برای پرهیز از اظهارنظرهای کم‌مایه، به نظرم ترکیبی از اینها موجب میشود بسیاری از مسائل، از تخریب هر روزۀ میراث فرهنگی تا برگزاری مسابقات و تصمیمات مدیران شهری و غیره، مگر چند استثنا، کمتر در آسمانه بازتاب داشته باشد. در چنین فضایی، سخت است که آدمی نه چندان شجاع مثل من بخواهد به یکی...
حمام‌های مشهد در آینۀ متون تاریخی*| پارۀ نخست: مطلع‌الشمس
محسن طبسی
مطلع الشمس در سال ۱۳۰۰ ه.ق. توسط محمدحسن خان مقدم (صنیع الدوله، اعتمادالسلطنه) از رجال نامدار عصر ناصرالدین شاه نگاشته شده است. اعتمادالسلطنه کتاب‌های بسیاری در تاریخ و جغرافیای ایران به رشته تحریر در آورده است. وی همچنین نگارش سفرنامه‌های ناصرالدین شاه به مشهد، عتبات و فرنگ را نیز بر عهده داشته است.
طراحی بدون ارائۀ طرح در مصر سدههای میانی
محمدمهدی طاهری
مقدمۀ مترجممقالۀ حاضر درواقع میتواند درآمدی بر «تاریخ طرّاحی معماری» باشد؛ زیرا ناصر ربّاط، استاد و رئیس کرسی آقاخان در دانشگاه اِم‌آی‌تی، به موضوعی بدیع پرداخته است که تا پیش‌ازاین جلوه‌ای در تاریخ‌نگاری‌های متعارف نداشت: طرّاحی معماری بدون ارائۀ طرح به بنّایان یا کارفرمایان. او این مقاله را در سال ۲۰۰۸ و در مجلۀ مقرنس (شمارۀ ۲۵، صفحههای ۱۴۷تا۱۵۴) به چاپ رسانده است. کارِ او درواقع روایتی دیگرگونه است از یک شاهد تاریخی و آموزندگی بسیارِ آن از این منظر است که چگونه یک پاراگراف از یک کتاب سده‌ششمی، میتواند بنیانِ یک پژوهشِ کاملِ اثرگذار و پراهمیت باشد. بااین‌همه نتیجه‌های نگاشتۀ...
موزهای برای معماری
یحیی سپهری
کاخ شایو مقابل برج ایفل و در راستای محور اصلی آن واقع است. این کاخ که از سمت دیگر در حاشیه‌ی میدان تروکادرو واقع شده در یکی از مناطق مهم و پر رفت و آمد پاریس قرار دارد. کاخ شایو هم اکنون محل Cité de l architecture et du patrimoine یا موزه‌ی معماری و میراث پاریس است. گرچه تاریخ این موزه به قرن نوزدهم برمی‌گردد اما از ۲۰۰۳ با نام و صورت فعلی در این مکان فعالیت میکند. این موزه در سه طبقه با مساحتی در حدود ۹۰۰۰ مترمربع برای معماری و مختص معماری است. موزه‌ی معماری بخش‌های متنوعی دارد و...
ساختن و خواندن ۳: فهم غنای هنرمندانۀ اثر معماری با رجوع به اندیشه‌های ویلهلم دیلتای
علی طباطبایی
یکی از پرسش‌هایی که در جهان جدید بیش از همیشه ذهن و دست معماران و متفکران معماری را درگیر خود کرده‌است، نحوۀ استفاده از آثار معماری گذشته در امروز و موضوعات خاص و تازۀ آن است. این موضوع مخصوصا برای ما که در سرزمینی با نمونه‌هایی بسیار هنرمندانه و غنی زندگی میکنیم پر اهمیت‌تر است. توصیه به سفر و حضور در بناهای گذشته را از زبان اهل حرفه چون کوربوزیه، کان، آندو، رایت، زومتور و بسیاری استادان خود شنیده‌ایم و می‌دانیم که این معماران هنرمند هم در کنار بسیاری متفکران معماری از رویکردها و نحله‌های مختلف فکری، بهره از آموزه‌های...
ساختن و خواندن ۲ : مروری بر مقالۀ «بحث‌های اولیه در آموزشِ نوین معماری: میانِ وجه ابزاری و خردِ تاریخی»
علی طباطبایی
مقالۀ «بحث‌های اولیه در آموزشِ نوین معماری: میانِ وجه ابزاری و خردِ تاریخی» Early Debates in Modern Architectural Education: Between Instrumentality and Historical Phronesis از آلبرتو پرز گومز در جلد دوم از کتاب Timely Meditations و در سال ۲۰۱۶ به چاپ رسیده است. مقاله‌های این کتاب بیشتر بر آگاهیِ تغزلی تجربۀ انسان در فضاهای مصنوع متمرکز است. جلد اول به نظریه معماری و تمرین عملی اختصاص یافته و جلد دوم در مورد نظریه معماری و هرمنوتیک است. آلبرتو پرز گومز متفکر معماری و متولد سال ۱۹۴۹ در مکزیکوسیتی است. او مهندسی معماری خود را در انستیتو ملی پلی تکنیک مکزیک...
«وقتی چهلستون از بین برود»
الناز نجفی
روز پنجشنبه دوم اردیبهشت بود. از دفتر روزنامه در کوچۀ برلن به سمت کوچۀ مهران آمد و رسید به خیابان سعدی. در اولین کوچۀ بن‌بست آن سوی خیابان، در عمارتِ پارک صاحب‌اختیار که حالا «کلوب ایران» شده، نمایشگاهی از دیوارنگاره‌های چهلستون و عالی‌قاپو برپا است.
معرفی کتاب: رخداد مرگ به روایت تصویر، درآمدی بر شناخت گورستان دارالسلام شیراز
احسان طهماسبی
این کتاب حاصل حدود یک دهه پژوهش و ممارستِ مهدی پارسایی و فاطمه شهابی‌راد دربارۀ گورستان دارالسلام شیراز است. ساختار آن را مقدمه‌ای مفصل از مهندس سیدمحمد بهشتی، سه بخش اصلی، پیوست (وقف‌نامۀ دارالسلام)، منابع، و تصاویر رنگی تشکیل می‌دهند. در بخش اول با عنوان «دیار باقی و سنت‌های ایرانی» به اعتقادات ایرانیان دربارۀ مرگ و متوفیان و آیین‌های سوگواری پرداخته شده است. بخش دوم «شیراز» نام و اختصاص دارد به معرفی گورستان‌های تاریخی این شهر و آیین‌های زیارت اهل قبور. بخش سوم و پایانی کتاب «گورستان دارالسلام» است که خود به دو فصل «شناخت تاریخی» و «شناخت هنری» تقسیم...
مطالعهٔ ساختاری کتاب میدان بهارستان
مجتبی مهرعلی
کتاب میدان بهارستان (تجربه نووارگی در فضای شهری ایران)، سومین کتاب از مجموعهٔ تهران‌پژوهیِ انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی است، که در سال ۱۳۹۴ منتشر شده. نویسندگان کتاب مذکور، دکتر زهرا اهری و دکتر سیدمحسن حبیبی هستند. نوشتهٔ پیش‌رو، با هدف بررسی ساختاری و شیوهٔ مواجههٔ نویسندگان با عنصر شهری تاریخی‌ای مانند میدان بهارستان است. ابتدا قدری به موضوع و جان‌کلامِ کتاب پرداخته‌ام. در مرتبهٔ بعدی، مختصری از محتوای کتاب و، تحلیل و ارزیابیِ استدلال‌ها و شواهد پشتیبانشان را آورده‌ام. و در آخر، جمع‌بندی و نتیجهٔ قرائت. بحث محوریِ کتابی که موضوع نوشته‌ام است؛ چنانچه از عنوان آن برداشت میشود، متوجه...
ایوان
محمدمهدی طاهری
این نوشتار ترجمه‌ای از مدخل ایوان دانشنامۀ ایرانیکا، نوشتۀ الگ گرابار، است. ایوان [۱] واژه‌ای فارسی است که در عربی [۲] و ترکی هم به کار می‌رود. در متون تاریخی عربی و فارسی، در اکثر موارد، از ایوان برای دلالت بر عملکردهای کاخ‌مانند پرجلال‌و‌شکوه بهره برده‌اند؛ چه این عملکرد کلیّت یک کاخ باشد چه مهمترین و رسمی‌ترین بخش یک کاخ. با بسط معنی، ایوان را می‌توان رسمی‌ترین و پرابهت‌ترین بخش هر ساختمانی قلمداد کرد. شماری از پژوهشگران گفته‌اند که واژۀ ایوان برگرفته از واژۀ فارسی‌باستان آپادانا است [۳]؛ اما این ریشه‌یابی اکنون چندان محرز و معتبر به شمار نمی‌رود....
خانه بی‌خواب مادربزرگ‌های ما
زینب تمسّکی
به نام خداوند گسترده‌مهر مهربان ای خانه چاردیوار من خفتم و تو بیدار می‌خوابم یا الله اگر برنخزیدم اشهد ان لااله الاالله و اشهد انّ محمد رسول‌الله در کلی[د] دربن کلی[د] کلی را دادم به دست مرتضی علی** این شعر را به همراه چند چیز دیگر مادربزرگم هر شب قبل خواب می‌خواند. هر وقت شب‌ها پیش او می‌خوابیدم، صدای شمرده شمرده خواندنش را می‌شنیدم. هیچ وقت فرصت نشد از او بپرسم این شعر را از که یاد گرفته است. هیچ فرصت نشد بپرسم خانه بیدار یعنی چه؟ هیچ وقت نشد بپرسم «در» و دربن» کجاست؟ چرا خانه را چهاردیوار صدا میکند؟ ما در سیاقی بزرگ شدیم که می‌شد با خانه حرف زد. که خانه همیشه بیدار بود. ما در بستری از شعر بزرگ شدیم. در خانه‌ای که زنده* بود. * ۱: تا زمانی که battle for the life and beauty of the earth و مجموعه سرشت نظم کریستوفر الکساندر را نخوانده بودم؛ توضیحی عالمانه برای زنده فهمیدن خانه به گوشم نخورده بود. ۲: این شیوه انس با خانه و این طرز ادراک بناها در فرهنگ ایرانی بسیار محل تامل است. ادراکی که ریشه آن با پایگاه فکری موردتوجه الکساندر تفاوتهایی دارد. امیدوارم یکی از دانشجویان دوره مطالعات...
سایه‌ای برای فروش
زهره توحیدی
کلورز را شاید اهالی میراث فرهنگی به سبب تپۀ باستانی‌اش بشناسند. دهی است میان رودبار و رشت که سال‌هاست با ده‌های کوچکتر اطرافش شده است «شهر شهیدپرور رستم آباد». بعد از زلزلۀ سال ۶۹ بلوک سیمانی از هرجای دهی که دیگر ده نبود، سربرآورد. از وقتی یادم می‌آید، کلورز که بیشتر رستم‌آباد می‌خوانیمش، با تصویری که خاطرات آدم‌های جان به در برده از زلزله می‌سازد، فرق دارد. بلوار آسفالت شده‌اش که با مصادیقی از کج‌سلیقکی مفرط احاطه شده، حزن انگیز است. از این شهر حزن‌انگیز سال‌هاست که فقط خبر از دست رفتن یک به یک آدم‌های نسلی به گوشمان می‌رسد...
عناق و سها در تاریخ معماری
مطهره دانایی‌فر
حتماً نام ستارۀ سها را شنیده‌اید؛ ستاره‌ای است در نهایت خردی در صورت فلکی دب اکبر که در قدیم صحت و توان چشم را با آن می‌آزمودند. کنار ستارۀ سها ستارۀ دیگری به نام عناق قرار دارد که جدایی زاویه‌اش از سها بسیار اندک است و همین نزدیکی باعث دشواری تشخیص و تمیز این دو از هم شده است.
ضرورت تماشا
مهنام نجفی
سانسور، ممیزی یا تفتیش، دامنۀ بسیار گسترده و مرزهای مبهمی دارد و سانسورچی‌ها، ممیزان و مفتشان، به مأمورانِ حکومت‌ها و قدرت‌ها منحصر نیستند. گاه هنجارهای مقبول و حتی ارزش‌ها و آرمان‌های جمعی بسیار نافذتر و گسترده‌تر به جعل، تغییر، یا انکارِ رویدادها و خواست‌ها و ایده‌ها منجر میشوند. اینها، خودبه‌خود و بی‌غرض، در عمق نگاه و داوری آدمها نفوذ میکنند و واژه‌ها و مفاهیمی را از سکه می‌اندازند یا اساساً آنها را از دایرۀ مجاز اندیشه و بیان تبعید میکنند. با کمی تعمق می‌توانیم مصادیق متعددی از این سانسور خودخواستۀ جمعی را در زمان‌ها و مکان‌های مختلف بیابیم. خیلی وقت‌ها...
سه رسالۀ کهن فارسی دربارۀ معماری
مهرداد قیومی بیدهندی
چند سال پیش، به گمانم در سال ۸۸ یا ۸۹، از پژوهشکدۀ فرهنگ و هنر اسلامی (حوزۀ هنری) پیش‌نویس کتابی را برایم فرستادند که دربارۀ نشر آن داوری کنم. کتاب حاوی متن تصحیح‌شدۀ سه نسخۀ خطی متعلق به دورۀ عثمانیان بود؛ به زبان فارسی و دربارۀ معماری! آن را با ولع تمام خواندم. چون خیال می‌کردم کتاب به‌زودی منتشر خواهد شد، یادداشت‌برداری از آن را روا نشمردم. حالا که با گذشت هشت سال، خبری از انتشار آن نیست و گویا در حبس افتاده است، گفتم بهتر است این چند سطر را از روی حافظه بنویسم.مصحح کتاب را نمی‌شناختم؛ شخصی بود...
معماری زندگی خصوصی، خانهها و ذهنیت‌ها (۳)
مهدی سلطانی
حداقل تا اوایل قرن هفدهم در خانه‌های عامه‌ی مردم و حتی بعضی از خانه‌های اشرافی، تمایز روشنی میان فضاهای مختلف خانه، که در ذهنیت امروزی، نیازمند حریم و استقلال‌اند و فضاهای پررفت و آمد و عمومی وجود نداشت. در واقع زندگی در این خانهها در برابر چشم دیگران رخ می‌داد؛ بر این اساس بی‌قیدی جنسی و اخلاقی زیادی وجود داشت؛ علاوه بر آن ساختمان مسکن می‌توانست هم خانه و هم محل کار باشد.
جستجوی شواهد مادی صنایع تولید پارچه در خوزستان عهد ساسانی و اسلامی
مهرنوش سروش
یکی از پیچیدگی‌های مطالعات سازه‌های تاریخی آبی فهم درست کارکرد آنهاست که چالشی مشترک در مطالعهٔ بسیاری از آثار معماری و مهندسی کهن است. این نوشتار کوتاه اشاره‌ای به آثار آبی تاریخی‌ای خواهم کرد که ممکن است کارکرد اصلی آنها صنعتی، به ویژه برای تولید پارچه، بوده باشد.
سر پادشاه خیوه بیرون دروازه دولت است
علیرضا قاسم‌خان
در میان پَرسه‌گردی‌هایم در عکس‌های دوره قاجار و بخصوص زمانه پادشاهی ناصرالدین شاه، مرتباً عکسی را می‌دیدم که هیچ توجه‌ام را جلب نمی‌کرد. بارها و بارها این عکس را دیده بودم ولی نمی‌دانم چرا به سادگی از آن می‌گذشتم. بارها و بارها اتفاق افتاد، بنائی آجری کوچکی بدون هیچ گونه تزئینات، تختِ تخت، بی‌هیچ سردری و نوشته‌ای. اما نوشته‌ای عجیب زیر عکس بود که توجه من را به سوی خود جلب کرد: «صورت مدفن سر پادشاه خیوه بیرون دروازه دولت است»، همین و بس. نه تاریخی و نه نشانه‌ای، تک درختانی در پشت بنا در محوطه‌ای دیگر بعد از دیوار...
معماران از روبات نمی‌هراسند
وحید وحدت
اگر در وبسایت «آیا روبات‌ها شغلم را تصاحب میکنند» معماری را وارد کنید، چنین تخمین می‌زند که تنها کمتر از دو درصد احتمال دارد که روبات‌ها تا سال ۲۰۲۴ به سراغ معماری بیایند. [۱] با این همه، به عنوان یک معلم معماری، نمی‌توانم ذهنم را از طرح این پرسش‌های دایمی غافل کنم که آینده معماری چیست؟ چه بر سر آموزش معماری خواهد آمد؟ دانش‌آموختگان ما چه توشه‌ای از دوره آموزش خود نیاز دارند تا حضورشان در بازار پرتلاطم آینده معنی‌دار باشد؟ غفلت از این پرسش‌ها به بهانه پرداختن به ضرورت‌ها و دغدغه‌های روزمره‌ای که گریبان حرفه معماری را گرفته، نه تنها...
معرفی کتاب: زیبایی شناسی معماری قزوین
ساره جورمند
این کتاب با تعریف زیبایی شناسی، پیشینه زیبایی شناسی و سپس زیبایی شناسی در معماری، در دو بخش صورت، نور و حرکت، زیبایی شناسیِ طیف وسیعی از بناهای شهر قزوین را مورد مطالعه قرار می دهد. اشکال و تناسبات، احجام، تزیینات و رنگ آمیزی نمونه های منتخب در بخش صورت و ویژگی های وابسته به نورِ فضا و فیزیک (کالبد) فضا در بخش نور و حرکت تحلیل شده است.آب انبار، گرمابه، کاروانسرا، کاخ، مدرسه، مسجد، مقبره نمونه کاربری هایی است که در این کتاب بدان پرداخته شده است.مقصود از زیبایی شناسی در این اثر، یافتن قواعد مشترکی است که صورت...
گذشتۀ دور- گذشتۀ نزدیک
صحرا عابری زاهد
در حیطۀ مطالعات تاریخی، یکی از مواردی که همواره موضوع بحث و پژوهش است تدقیق معنای واژگان تخصصی است؛ اما بسیاری از این واژگان مانند «تاریخ»، «واقعیت تاریخی» و «گذشته» صرفا واژگان تخصصی حوزۀ تاریخ نیستند بلکه در زندگی روزمره نیز کاربرد دارند و عموما معانی آشنایی از آنها استنباط میشود. حال سوال این است که آیا معنای این واژگان، در کاربرد روزمرۀ آنها، برای عموم افراد یکسان است یا آنچه از آنها استنباط میشود در نظر هر کس با دیگری متفاوت است؟
درباره یک موزه
سینا زارعی
موزه‌های تاریخی جذاب نیستند. دست کم تجربه من همیشه چنین بوده است. هیچگاه نفهمیده‌ام چطور باید بین نام و سن و صورت اشیائی که آنجاست ارتباطی بیابم و چطور از این ارتباط چیزی بیاموزم. گاهی از ترس محکوم شدن به بی‌علاقگی، ساعتهای زیادی را در موزهای پر از آثار کهن گذرانده‌ام، اما فقط از شکل و رنگ اشیاء لذت برده‌ام و کمتر توجهم به نوشته‌ها و توضیحات جلب شده است و کمتر چیزی درباره گذشته آموخته‌ام. از همین رو همیشه موزه‌های بهتری را در ذهم تصور می‌کنم، موزه‌هایی زیباتر و هیجان‌انگیزتر که نوشته‌ها و شیشه‌های کمتری دارند و فرصت بیشتری...
شناخت بناهای تکیه در گرگان - ۱
محدثه نظیف‌کار
تكیه كه جمع آن تكایا است لغتی عربی به معنای «پشت دادن به چیزی» ولی به صورت اصطلاح در مناطق مختلف به مكان‌هایی با كاربردهای گوناگون اطلاق میشود. به طور مثال در عثمانی تكیه به معنای اقامتگاه صوفیان به كار می‌رفته همچنین به فضاهایی گفته می‌شده كه برای پذیرایی از در راه ماندگان یا زائران خانۀ خدا وجود داشته است. در ایران نیز تكیه‌ها با معانی مختلف كاربرد گستردهای داشته است؛ مترادف خانقاه صوفیان، مراكزی برای اسكان و پذیرایی از فقیران و صوفیان و اهل طریقت، دیر یا صومعه درویشانی (در اصفهان صفوی) یا مزار زاهدان و نام آوران (در...
درنگ‌های کوتاه: آیا ممکن است معماری دارای تاریخ باشد؟
امید شمس
آیا ممکن است معماریْ تاریخی داشته باشد؟ پاسخ چیست و روش یافتن پاسخ این پرسش چگونه است؟ آیا صرف اینکه کتاب‌هایی با عنوان «تاریخ معماری» وجود دارد یا کسانی به تدریس و تألیف دربارۀ این امر اشتغال دارند و برای آن درس و بحث راه‌انداخته‌اند کافی است که بپذیریم که تاریخ معماری عقلاً امکان‌پذیر است. اگر همۀ اینها توهم باشد یا منظور از تاریخ معماری مثلاً توصیف بناها و مکان‌های مصنوع گذشته و تعیین نمونه‌های شاخص، حدیث نفس اشخاص دخیل در معماری، یا حتی نوعی اندیشه یا روش اندیشیدن دربارۀ معماری گذشته که به‌عمد یا به‌اشتباه نامش را تاریخ نهاده...
عکس‌های قدیمی غلط‌انداز است
محمد بهشتی
یادداشت اول: رنگ از جهان عکس‌های قدیمی حذف شده است. تا قبل از این عکسها، تصورِ جهان سیاه و سفیدْ فقط از خلال سیاه‌قلم‌ها ممکن بود. این عکسها نیز با حذف رنگ، صحنه‌هایی را عرضه میکند که بیشتر شبیه برداشتی آزاد از واقعیت است و نه خودِ واقعیت. این فقط رنگ نیست که حذف شده، نور طبیعی هم در آنها غایب است؛ نور را فقط میشود از روی سایه و روشن‌ها دریافت که آنهم به مرور زمان و با هرچه کهنه‌تر شدنِ کاغذِ عکس، به محوی می‌گراید و فاصلۀ میان سایه و نیم‌سایه کم و کمتر میشود. با حضورِ بی‌رمقِ...
دربارۀ قرائت «استایل» (۱)
مجید حیدری
نوشتۀ جیمز اکرمن ترجمۀ مجید حیدری من مشتاقانه مقالۀ «استایل»[۲] میر شاپیرو را که در ۱۹۵۳ درآمد، کمی بعدتر خواندم. پیدا کردن آن هم مثل باقی نوشته‌های شاپیرو پیش از آن که مشهور شود دشوار بود، و زمان زیادی برد تا من راز مخفیگاه آن را در جامعه‌شناسی امروز، ویراستۀ ای ال کرُبِر کشف کنم. قرائتش برایم تجربه‌ای مهیج بود؛ از دورۀ تحصیلات تکمیلی، فقدان نظریه‌های تاریخی و انتقادی در نوشته‌های مورخان هنر اینجا[۳] و انگلستان مرا آزار می‌داد، و این مقاله باعث شد که به نوشتن کتابی (به همراه ریس کارپنتر[۴] به‌عنوان هنر و باستان‌شناسی[۵]) ترغیب شوم، که نام...
روایت پیوستگی تاریخی در کارکرد و ساختار
ولی‌الله کاووسی
«تاریخ چیست؟»، «تاریخ به چه کار می‌آید؟»، «سرگذشت گذشتگان را بخوانیم و بدانیم که چه بشود؟»، «پس امروزمان چه میشود؟». اینها نمونه پرسش‌هایی است که هر پژوهشگر تاریخ، در هر ساحتی از مطالعات تاریخی، از جانب مردم، و حتی از درون خود، پیوسته با آنها روبه‌روست و در تقلای پاسخگویی به آنهاست. اساس این پرسش‌ها بر این «مطلب» استوار است که اینکه ما بدانیم یکصد سال و دویست سال پیش بر این شخص یا این بنا یا این شهر چه گذشته است، چه گره‌ای از زندگی امروزمان باز میکند و داروی کدام دردمان است.
درنگ‌های کوتاه: مورخ و صناعت‌دانیِ نظری و عملیِ او
امید شمس
ابن‌خلدون در کتاب ارزشمند و بدیع‌الزمانِ خود (مقدمۀ ابن خلدون) خطاب به مورخان، از طبیعت اجتماع بشری سخن می‌گوید؛ اینکه زیستن مدنی آدمی چه مقتضات و قواعد و اصولی دارد. در میان بحث‌های گستردهای که در این باب میکند، در بحث از طبیعت صناعت (نظیر بنایی و خیاطی و نجاری و موسیقی و فلاحت و بسیاری دیگر)، ابن خلدون صناعت را امری ملکه‌مدار توصیف میکند و به‌صراحت صنعت‌دانی نظری را از صناعت‌دانی عملی تفکیک میکند میکند و چنین می‌نویسد: «{کسی که} یکی از صنایع را به طور علمی و نظری می‌داند ولی عملاً در آن مهارت ندارد، مانند کسی {است}...
نماهای تغییر‌پذیر
افرا بانک
دیدن تصاویر ساختمان اداری و نمایشگاهی در ایالت اشتایرمارک اتریش که به واسطۀ صفحات باز و بسته شو، قابلیت تغییر در نمای خارجی دارد و بنابر توضیح، بسته به شرایط شکل‌های مختلف به خود می‌گیرد مرا به فکر واداشت.
مورخان معماری در زمانۀ عسرت به چه کار می‌آیند؟
مهرداد قیومی بیدهندی
مغولان در اوایل سدۀ هفتم هجری به سرزمین ایران حمله کردند. آنان از ویرانی و هلاک کردن حرث و نسل و از بین بردن نشانه‌های آبادانی باکی نداشتند؛ ابایی نداشتند که این سرزمین همانند بیابان‌های ورارود و غرب چین شود و هیچ سقفی در آن نمانَد. جان‌داران را از دم تیغ گذراندند؛ نظام‌های آب را متلاشی کردند؛ بناها را ویران کردند و بر بستر ویرانۀ کلان‌شهرها بذر افشاندند و کشت کردند. مردم را خوار کردند و آیین‌ها و قانون‌های آنان را به هیچ گرفتند. پیداست که در این گیرودار، شیرازۀ معماری و دیگر صنایع نیز از هم گسست و اندک...
تاملی بر واژه بانی به معنای استادِ معمار
روح‌الله مجتهدزاده
پژوهش در حوزه تاریخ معماری، خصوصا زمانی که از خلال واسطه‌ای چون متن صورت می‌گیرد، دقایق و ظرایف خاص خود را دارد. یکی از این ظرایف توجه به گستره مفهومی واژگان تحقیق است. شاید بر اغلب کسانی که در حوزه تاریخ معماری ایران کار میکنند آشکار باشد که واژگان "معمار" و "معماری"، به معنای امروزی آن، واژگانی کاملا جدید با قدمتی حداکثر چندصد ساله‌اند؛ اما چیزی که اغلب مبهم است، آن است که معادل یا معادل‌های چنین واژگانی در گذشته چه بوده است؟ به‌نظر پاسخ سرراستی برای این پرسش وجود ندارد. درواقع این پرسش خود میتواند موضوع تحقیقی گسترده در...
تاریخ شفاهی استادکاران معمار معاصر (۲)
هادی صفایی‌پور
استادکاران معمار معاصر، میراث‌دار بخشی از سنت‌های معماری هستند که بازشناسی و تحلیل آنها میتواند درک ما را نسبت به معماری تاریخی ایران ارتقا دهد. از این رو، رواست که با مراجعه به آثار این افراد، روش‌ها و فنونی که در طراحی، ساخت و مرمت آثار معماری به کار برده‌اند را ثبت، شناسایی و تحلیل کنیم. اما همانطور که در نوشتة پیشین ذکر شد، در آثار بیشتر پژوهشگران پیشین، این کار معمولاً با رویکردی تقلیل‌گرا انجام شده است. چنین پژوهش‌هایی، توجة عمدة خود را صرفاً به آثار ساخته یا مرمت شدة استادکاران معطوف داشته و نسبت به «خودِ معمار» و...
افتتاح اولین محور مواصلاتی شرق ـ غرب بدون خودرو در اصفهان
سمانه محسنی
خبرگزاری شهرداری اصفهان: به گزارش خبرنگار خبرگزاری شهرداری اصفهان با خوش‌فکری مسئولان و هم‌دلی مردم پروژۀ استفاده از شتر به جای خودرو در محور شرق به غرب اصفهان، موسوم به زاینده‌رود، که در نوروز ۹۷ کلید خورده بود امسال، نوروز ۱۴۰۰، به بار نشست. شرمندگی بداخلاق‌ها یکی از مدیران ادارۀ میراث فرهنگی اصفهان که نخواست نامش فاش شود گفت: «بداخلاق‌هایی که در نوروز ۹۷ به آوردن شتر در زاینده‌رود اعتراض کرده بودند شرمندۀ مردم و کشاورزان شدند. خلاقیت مدیران شهرداری اصفهان در همکاری با ادارۀ میراث فرهنگی استان باعث شد بتوانیم برای کشاورزان شرق اصفهان کارآفرینی کنیم. جمعی از فعالان...
معرفی مقاله دربارۀ تزئینات مسجد پامنار زواره
بهاره تقوی‌نژاد
پترسون (۱۹۷۷) در مقاله‌ای با عنوان «The Masjid-i Pā Minār at Zavāreh: A Redating and an Analysis of Early Islamic Iranian Stucco» به تفصیل به تزیینات گچ بری مسجد پامنار زواره پرداخته است.
معرفی مقاله: «تأملی در کتیبه‌ها و نقوش مسجد جامع زواره»
بهاره تقوی‌نژاد
پیرو مقاله قبلی درباره مسجد پامنار زواره، مقاله دیگری به معرفی تزیینات و کتیبه های مسجد جامع زواره اختصاص دارد با عنوان: «تأملی در کتیبه‌ها و نقوش مسجد جامع زواره.» در چکیدۀ این مقاله آمده است:«یکی از بناهای شاخص دورۀ سلجوقیان از این حیث، مسجد جامع زواره است که در این مقاله با نگاهی به ابعاد تاریخی و محتوایی، بیشتر به قابلیت‌های گرافیکی کتیبه ها و نقوش آن پرداخته شده است. همچنین مقاله حاضر به تعمق و وارسی کتیبۀ تاریخ دار مسجد جامع زواره پرداخته و نتیجه حاصل آن که تاریخ ساخت مسجد جامع زواره برخاف نظر آندره گدار، ۵۶۴ هجری...
بقعۀ بی‌بیِ تفت: مدفنِ خانش‌بیگم یا دلارام باجی؟
مجتبی مهرعلی
بقعهٔ مربع‌شکلِ بسیار کوچکی که در وضعیتِ کنونی، روبروی مسجد شاه‌ولیِ تفت است، میان اهالی به بقعهٔ بی‌بی اشتهار دارد. بقعهٔ مذکور در دورهٔ پهلویِ دوم و به‌دنبال خیابان‌کشی و مداخلات شهری وضعیت مناسبی نداشته، و اهالی با مشورتِ مراجعِ دینی، سنگِ قبرِ مرمری آن را به موقعیتِ کنونی منتقل میکنند.
به سوی تاریخ هنر اسلامی دیجیتال
دنا شمسی‌زاده
حوزۀ تاریخ هنر اسلامی در کل به‌یقین تابع بینشی رانکه‌ای در تاریخ نگاری بوده است؛ زیرا به نظر می‌رسد تکلیف اصلی آن آشکار کردن فاکت‌هایی است تا با آن [بشود] تاریخی بیتا روایت کرد. رویکردهای تفسیری به ندرت از تاریخ هنری که اروین پانوفسکی در نظر داشت فاصله گرفته است؛ تاریخ هنری که در آن دریافت معنای آثار از راه بررسی فرم، خصوصیات فرهنگی و زمینۀ تاریخی حاصل میشود.
گفتگو دربارۀ «داستان ساختن خانه‌ای در اصفهان قاجاری»
سمانه محسنی
این نوشته حاصل گفتگویی با چند نفر از دوستان دربارۀ پایان‌نامه‌ام است که بهمن گذشته از آن دفاع کردم. چکیدۀ پایان‌نامه را در انتهای این نوشته می‌آورم. موضوع پایان‌نامۀ شما دو پاره دارد، مسیر طراحی و ساخت در نظام معماری سنتی، و آزمودن داستان‌نویسی برای تحقیق در تاریخ معماری. این پارۀ دوم از ابتدا توجه بیشتری جلب میکرد؛ با اینکه دربارۀ پارۀ نخست هم واقعا پژوهش‌ها اندک بوده و کم می‌دانیم. ایدۀ داستان‌نویسی از کجا آمد؟ این دو‌پاره بودن از ابتدا وجود نداشت، یعنی این چیزی که الآن هست نتیجۀ سر و کله زدن با موضوع و منابع و ظرفیت...
روایت آخر
علی طباطبایی
پله ها را می دویدم پایین. دست هایم را به سختی به دیوار و دست انداز کوتاه گرفته بودم که زمین نخورم. پله ها تمام نمی شدند. سرم گیج می رفت وگردیِ گوشه ها و پاگردها به آن اضافه می کرد. با رسیدن به هر پاگرد، صدایی مثل بوقی از دوردست در گوشم می‌پیچید، شدت می گرفت و محو می شد و پاگرد بعدی آن را دوباره زیاد می کرد. تکرارش در طبقات مثل صدای آژیر آمبولانسی در دوردست در سرم می‌چرخید. من هم یک دستم را مشت کرده بودم و پایین می دویدم. هر چه پایین تر میرفتم تاریک...
درنگ‌های روزانه: پا در کفش شهرشناسان، یا در چیستی گوهر «مَستِر پلَن»ها
امید شمس
شاید برنامه (پلن) را، به یک اعتبار، بتوان «شیوه» یا «طریق» رسیدن به هدفی دانست. بدین معنا، در زندگی عادی، برنامه‌های جورواجوری داریم؛ برنامۀ درس خواندن، برنامۀ سفر، برنامۀ ورزش کردن، برنامۀ پیاده‌روی و ... . از ما بهترانِ مدیرسِمَت هم با برنامه بسیار سروکار دارند این کلمۀ شریف، از زبانشان نمی‌افتد: برنامۀ کاهش مصرف انرژی، برنامۀ مدیریت بحران آب، برنامۀ تأمین داروهای بیماران دیابتی، برنامۀ سازماندهی نظام بانکی و ... . در این میان، شهرشناسان ــ اعم از شهرسازان و برنامه‌ریزان شهری و هر تخصصی که سری در شهرشناسی دارد ــ برای شهرها «پِلَن» (برنامه) دارند. برنامۀ کاهش آلودگی...
هفت خوان ورود به دورۀ دکتری معماری ۲
میترا هاشمی
خوان دوم: آزمون اسکیس در یادداشت قبل گفتیم که در نخستین خوان آزمون دکتری، وزارت علوم به جای بررسی صلاحیت ورود به دورۀ بالاتر، در پی ارزیابی معلومات پیشین داوطلب است. بنابراین کسی که از خوان اول بگذرد لزوماً صلاحیت تحصیل در دورۀ دکتری را ندارد. خوشبختانه برای رفع این کاستی، ادامۀ ارزیابی صلاحیت داوطلبان به دانشگاه واگذار شده است، همانجا که با دلسوزی و وسواس تمام، در پی برگزاری آزمونی درست است تا از میان اندک رستگان از خوان اول، آنها را که آماده‌تر و شایسته‌ترند گلچین کند. این دقت و وسواس را می‌توان درک کرد، چرا که دود...
روایتِ روایت دوازدهم: خیالِ زندگی بخشِ خانه
علی طباطبایی
« پدر بزرگ که مرد، روزهای اول مادر بزرگ مدام می‌گفت بی‌خانه شدم. می‌گفت بچه‌هایم که رفتند اینقدر سخت نبود که او رفت و در چند هفته آلزایمر عجیبی گرفت. همه چیز را به خوبی یادش بود، به راحتی از اتفاق‌ها و افراد دور و نزدیک می‌گفت ولی یک چیز را یادش می‌رفت، این که آقاجون مرده است. خیلی وقت‌ها تکرار میکرد و می‌گفت: « علی‌آقا خانة ما را بلدی؟ فردا قرار است به آن جا برویم. آقاجون آنجاست». وقتی به او می‌گفتیم خانه‌اش همین‌جاست و آقاجون فوت کرده است باورش نمی‌شد. با تعجب می‌پرسید پس چرا دیشب اینجا بود؟...
بحران و نقد
مطهره دانایی‌فر
فرض کنید از ما بپرسند که آیا معماری معاصر ایران بحرانی دارد. با این فرض که بحران وضعیتی نامطلوب/ نامتعادل/ ناپایدار است که نیازمند اقدامی اساسی است. احتمالاً پاسخ همۀ ما مثبت است. اگر بپرسند که چه بحرانی؟
تاریخ شفاهی استادکاران معمار معاصر (۱)
هادی صفایی‌پور
برای مطالعه و فهم معماری تاریخی ایران، می‌توان به منابع مختلفی از متون نوشتاری گرفته تا خود آثار ساخته شده مراجعه کرد. در این میان، شواهد تاریخیْ از حضور استادکارانی با عنوان‌ها و مراتب مختلف از معمار و بنّا تا گچ‌کار، نقّاش، نجّار، حجّار و ... حکایت دارد که در امر طرح‌اندازی و ساختن بنا ایفای نقش کرده‌اند. این معماران و اصحاب حِرَف وابسته به معماری، مجموعه‌ای از مراجع ارزشمندی هستند که بخشی از جهان تاریخی که اثر در آن خلق شده است را دل خویش ثبت و ضبط کرده‌اند. توجه به این استادکاران به مثابه "مراجع شناخت" [۱] و تأمل...
آشنایی با مصداق‌های نقد معماری (۱)
افرا بانک
مدتی است در فکرم که هر از چندی مصداق‌هایی از نقد معماری را معرفی کنم. باشد که به تحکیم آداب حرفهای نقد معماری کمک کند.
روایتِ روایت یازدهم: بی‌خانگی
علی طباطبایی
تا سالها بعد از آن ماجرا هنوز دلم نمی‌خواست چیزی از خودم به دیوار اتاق آویزان کنم و یا تغییری در جای وسایل داخل آن دهم. به مرور این موضوع را فهمیدم. اول فکر می‌کردم از تنبلی است که دوست ندارم در هم‌ریختگی‌هایش را جمع و جور کنم. اما بعد که دیدم همة کارهایم را بیرون از خانه انجام می‌دهم و فقط شب‌ها به خانه می‌روم و بدون آن که با کسی حرفی بزنم در جای خوابم به خواب می‌روم، فهمیدم چیز دیگری است. بعدتر رابطه‌ام با اهل خانه بهتر شد اما با در و دیوارش هرگز آشتی نکردم. انگار...
هفت خوان ورود به دورۀ دکتری معماری ۱
میترا هاشمی
خوان اول: آزمون تستی وزارت علوم از نخستین دورۀ آزمون نیمه‌متمرکز دکتری هفت سال می‌گذرد. در سالهای اخیر همواره بحث‌هایی دربارۀ این آزمون درگرفته و انتقاداتی مطرح شده است. اصحاب دانشگاه بر زوال استقلال دانشگاه و عدم تناسب آزمون با اهداف گروههای دکتری خرده گرفته‌اند و داوطلبان از منابع پیش‌بینی‌ناپذیر و دلبخواهی آزمون نالیده‌اند. آزمون ورودی دکتری معماری نیز از این قاعده مستثنی نیست و می‌توان از وجوه گوناگون آن را نقد و بررسی کرد. مثلا می‌توان پرسید هفت خوان ورود به دورۀ دکتری معماری برای چیست و چه چیزی را در داوطلب می‌سنجد؟ برای پاسخگویی به این پرسش، می‌توان در...
نسبت معماری و علم در جهان غرب؛ از عصر باستان تا قرون میانه – بخش پایانی.
روح‌الله مجتهدزاده
مقوله نسبت علم و معماری در جهان قدیم، اعم از شرق و غرب، از مقولات شایسته پژوهش است که کمتر به آن پرداخته شده؛ این یادداشت آخرین بخش از سلسله یادداشتهایی است که با ترجمه آزاد و تلخیص‌یافته بخشهایی از فصول دوم تا چهارم کتاب استفان پارسل، چهار مفهوم تاریخی معماری، سعی داشت تصویری از نسبت علم و معماری و جایگاه معماری در طبقه‌بندی‌های دانش در جهان غرب به دست دهد.
مورخ و واقعیات او
فاطمه توانایی
یادداشتی به بهانۀ «پرسش از حقیقت در تاریخ» در برنامۀ کتاب‌باز، پخش‌شده از شبکۀ نسیم، در تاریخ ۱۷ بهمن ۹۶ به دعوت حسین دهباشی، شاید پس از ماه‌ها، تلویزیون خانۀ ما روشن شد. حسین دهباشی، مورخ و مستندساز، مهمان برنامه‌ای بود به نام کتاب‌باز. آن طور که از ظاهر برنامه و توضیح سروش صحت، مجری برنامه، بر می‌آمد، قصد برنامۀ کتاب‌باز آشنا کردن مردم با نویسندگان و آشتی دادن آنها با کتاب است و مخاطبش عموم مردم‌اند. بخش اول گفتگو بهانۀ نوشتن این یادداشت شد. سروش صحت جایی در ابتدای برنامه پرسید که چه طور می‌توانیم به تاریخ استناد کنیم...
نسبت معماری و علم در جهان غرب؛ از عصر باستان تا قرون میانه (۶)
روح‌الله مجتهدزاده
مقوله نسبت علم و معماری در جهان قدیم، اعم از شرق و غرب، از مقولات شایسته پژوهش است که کمتر به آن پرداخته شده؛ در این سلسله یادداشتها که ترجمه آزاد و تلخیص‌یافته بخشهایی از فصول دوم تا چهارم کتاب استفان پارسل، چهار مفهوم تاریخی معماری، است؛ به نسبت علم و معماری و جایگاه معماری در طبقه‌بندی‌های دانش در جهان غرب پرداخته میشود. پس از اریژن، که در یادداشت پیش به او پرداختیم، هیو سنت ویکتور [۱] (حدود ۱۱۴۱-۱۰۹۶) را باید یکی از چهره‌های مهم فلسفه و تاریخ علم در قرون میانه دانست. او در ساکسونی متولد شد و برای...
خانۀ کعبه در کشف‌الاسرارِ میبدی
مهدی گلچین عارفی
و گفته‌اند اوّل خانه که درین جهان بنا نهادند خانۀ کعبه است، و در ماهِ ذی‌الحجه بنا نهادند، و مناسک از جبرئیل هم در این ماه آموختند، و باز خواندنِ ابراهیم حاج را از اصلابِ پدران هم در این ماه بود. و در قصه بیارند که آن بنا و هیأت که ابراهیم ساخت فراخ‌تر از آن بود که امروز است؛ که شادروان و حِجر در خانه بود و دو در داشت: یک در از سوی شرق و دیگر در از سوی غرب. پس به روزگار باد آن را می‌زد و آفتاب آن را می‌سوخت و سنگ از آن می‌ریخت، تا...
نسبت میان زبان و معماری (۱)
ضحی ندیمی
در دهه‌های اخیر از پیوند و نزدیکی معماری با حوزههای دیگر اندیشۀ بشری، چون فلسفه، علوم اجتماعی، روان شناسی و زبان شناسی مسیرهای جدیدی برای اندیشه معماری گشوده شده است. در این میان به علت چرخش زبانی‌ای که در فلسفه رخ داده است و همچنین به دلیل نقش محوری فلسفه بر سایر علوم، تعمق در زبان، چیستی و سازوکارهای آن، در میان اندیشمندان حوزههای مختلف علوم رونق پیدا کرده است. فیلسوفان به چیستی زبان اندیشیده‌اند. زبان‌شناسان به قواعد نحوی و گرامی و سازوکارهای زبان و معماران به چگونگی تناظر یا خویشاوندی زبان و معماری. فورتی در کتاب معروف خود، واژگان و...
بازاندیشی در تاریخ‌گذاری و کارکرد سازه‌های آبی شوشتر: پل بند شادروان
مهرنوش سروش
شاهنشاهی ساسانی جایگاهی خاص در تاریخ آبیاری و مهندسی آبی دارد. سازه‌های آبی بسیاری از جمله پل‌ها و بندها و کانال‌ها و آبگیرها در جوار رودخانه‌های دائمی عراق و خوزستان و فارس، به دورۀ ساسانی و به خصوص به شاهان قدرتمند این امپراطوری، شاپور اول، اردشیر اول و دوم، و خسرو اول نسبت داده میشوند.
حفاظت یک روستای کوهستانی: فایدۀ اهلیت
احمد نجیبی
در نشست مجمع عمومی ایكوموس جهانی در اكتبر سال ۱۹۸۷ كه در واشنگتن دی سی برگزار شد، منشوری به تصویب رسید که عموماً به نام «منشور واشنگتن» شناخته میشود و گفته میشود که حاصل دوازده سال بررسی، مطالعه و پیشرفت متخصصان بین‌المللی برای حفاظت از شهرها و نواحی شهری تاریخی بود. این منشور به عنوان یک سند بالادستی مهم در کمیته بین المللی شهرها و روستاهای تاریخی (CIVVIH) مورد استناد قرار گرفت که یکی از مهمترین کمیته‌های تخصصی ایکوموس جهانی است. منشور واشنگتن چهار بخش دارد که اولین بخش آن به نام «مقدمه» به مبانی و پیش فرض‌های در نظر گرفته...
روایتِ روایت دهم: ریشه در آشیان
علی طباطبایی
تعریف که میکرد جاهای مختلف خانه را تماشا میکرد و در نگاهش انگار جایی و روزی خیلی دورتر را می‌دید وقتی که می‌گفت: « بچه‌تر که بود این گوشة نشیمن بازی میکرد تا همین که بابایش از در می‌آید ببیندش و بپرد بغل‌اش». لبخندی به لبش آمد. بعد به بالای پله‌ها اشاره کرد و گفت: « هنوز خوب راه رفتن بلد نبود که از اینجا افتاد و بینی‌اش زخم شد. جایش هنور روی صورت‌اش معلوم است». دستی به قوز روی بینی خودش کشید انگار که آن هم به خاطر همین اتفاق باشد و سپس نگاهی به ایوان سمت حیاط انداخت،...
پرویز کجاست؟ یادداشتی بر فیلم «پرویز» و جایگاه مهم «مکان» در آن
سینا زارعی
محل زندگی ما یا مکان‌هایی که گاهی حضور در آنها را تجربه میکنیم، چیزهایی هستند که کمابیش آنها را می‌شناسیم. منظورم نه شناخت دقیقِ عالمانه، که شناختی از ویژگی‌های هر مکان است که تصویر کلی آن را در ذهنمان شکل می‌دهد. شهرکی که خانه‌ای در آن اجاره کرده‌ایم، اتاق کوچکی که هر روز چند ساعت در آن کار میکنیم یا خیابان کم‌عرضی که به خانه دوستمان ختم میشود، هرکدام چیزهایی را تداعی میکنند و معنایی در ذهنمان می‌سازند. در این میان بعضی معناها کلی‌ترند؛ چنانکه می‌توانیم آنها را با دیگران در میان بگذاریم و چیزهای دیگری را با توجه به...
تاریخنگاری منکراتی
وحید وحدت
پیش پرده در کتابی که چندماه پیش توسط انتشارات راتلج منتشر کردم، و لابد ترجمهٔ عنوان آن به فارسی چیزی شبیه «فضانوردی در فرنگستان» میشود، به نحوهٔ ادراک و بازنمایی فضای معماری و شهری اروپا در سفرنامه‌های ایرانیان در سدهٔ نوزده پرداختم. طبیعتاً در خلال تدوین کار، به اسناد و منابع تاریخی متنوعی برخوردم و از آثار مورخینی با سبک‌ها و تخصص‌ها وعلایق مختلف بهره‌ها بردم. در این سطور دریافت‌هایم در مواجهه با دو رویکرد مختلف به تاریخ و تاریخنگاری را به اشتراک می‌گذارم بلکه مجالی برای گفتگو بیشتر در مورد یکی از آفت‌های رایج این حوزه گشوده شود. دستیابی به...
موریگی (مروگی): آوازخوانی ایرانیان بخارا
احمد صدری
در اواخر قرن ۱۹ و آغاز قرن ۲۰ در بخارا سبکی خاص از آوازخوانی رشد کرد که از آمیزش آهنگ‌های نزدیک به هم فارسی‌زبانان ایرانی و تاجیکی به وجود آمده بود. این طرز خواندن را بخارائیان «موریگی» و رامشگر آن را «موری‌خوان» می‌نامیدند. اصطلاح موری را اعیان و اشراف بخارا بدون توجه و التفات نسبت به ایرانی‌هایی که از شهرهای مختلف خراسان (خراسان سرزمینی است که از غرب از دامغان و سبزوار آغاز میشود، و در شرق تا بلخ و رود جیحون کشیده شده‌است. از جنوب، تا شمال سیستان و غزنی و از شمال، به بخارا می‌رسد.) و از جمله شهر مرو در دوره‌های مختلف به بخارا کوچ داده‌شده بودند،...
در باب معاصریّت
حمیدرضا پیشوایی
معاصر چیست؟ وقتی از معاصریّت در معماری و هنر و تاریخِ ایران حرف می‌زنیم، از چه حرف می‌زنیم؟
نسبت معماری و علم در جهان غرب؛ از عصر باستان تا قرون میانه (۵)
روح‌الله مجتهدزاده
مقوله نسبت علم و معماری در جهان قدیم، اعم از شرق و غرب، از مقولات شایسته پژوهش است که کمتر به آن پرداخته شده؛ در این سلسله یادداشتها که ترجمه آزاد و تلخیص‌یافته بخشهایی از فصول دوم تا چهارم کتاب استفان پارسل، چهار مفهوم تاریخی معماری، است؛ به نسبت علم و معماری و جایگاه معماری در طبقه‌بندی‌های دانش در جهان غرب پرداخته میشود. گفتیم طبقه‌بندی دو سطحی ایزودیر سویلیایی عرصه‌ای تازه برای بالیدن مفهوم در حال تکوین علوم کاربردی بود. این عرصه را حدود دو قرن پس از او، یکی از شارحانش ابعادی تازه بخشید. یوهان اسکات اریژن [۱] (حدود ۸۷۷-۸۱۰)...
روایتِ روایتِ نهم: دورازة روشنِ تاریکیِ درون
علی طباطبایی
بسیاری وقت‌ها دردی از عیبی درون آدمی است که یقین دارد فقط برای خودش است. از گفتنش شرم دارد و این کار نه تنها فایده ندارد که آن را ضایع میکند و از معنای عمیق‌اش برای او می‌کاهد. به این دلیل وی هیچ دیگری‌ای را قابل همراهی با آن تجربة کاملا شخصی نمی‌یابد. این دردها که یقین دارد درمان شدنی هم نیستند قطعه‌ای از وجود او هستند و جدا ناشدنی از آن. دردهایی که برای عیب و نقصانی که در خود می‌یابد پدید می‌آیند و غمی یگانه را برایش می‌سازند. عادت به نگفتنِ احساس‌ها و همیشه پر از این دست...
چگونه منتقد معماری باشیم؟ (۲)
افرا بانک
ارجاع تاریخی هاکستبل به اولین دوران آسمان‌خراش‌سازی نشان از جاافتادگی او دارد (او که تازه همان دیروز با [پدیده‌ای بنام] آسمان‌خراش آشنا نشده بود)، جاافتادگی‌ای که در عین حال مانع [تسلطش بر] جریان‌های متداول روز نبود. ایکوییتبلِ «صورت‌ـ‌سنگی» ساختمانی است که بیش از آنکه بابت نمای نئوکلاسیکش شناخته شود بخاطر تنۀ بزرگی که دارد معروف است، که گوش‌تا‌گوش و وجب‌به‌وجبِ آن قطعه را اشغال میکند.
چطور منتقد معماری باشیم؟ (۱)
افرا بانک
همه جا ساختمان هست، بزرگ و کوچک، زشت و زیبا، چشم‌پرکن و ناپیدا. ما لابلای آنها قدم می‌زنیم و داخلشان زندگی میکنیم، بیشترمان ساکنین منفعل شهری پر از برج و خانه و فضای باز و مغازه‌‌ایم، بی آنکه در خلق آنها دخالتی کنیم.
مسئله «کار گِل» در مطالعات معماری و هنر
زهرا گلشن
«کار گِل» مفهومی آشنا در فرهنگ ایرانی است که بیشتر در میان معماران و بنّایان به‌کار می‌رود. در نظام سنتی آموزش صنعت‌ها دوره‌ای وجود داشت که در آن، علاقه‌مند به آن صنعت باید خود را با طیب خاطر در اختیار استاد منتخبش و تشکیلات مربوط قرار می‌داد. این مرحله معمولاً با سلوک و رفتارها و مراوداتی همراه بود که «ادب» آن صنعت یا حرفه را به شاگرد می‌آموخت. آموختن ادب و درک نظام حاکم و سلسله مراتبش از طریق کار گِل، نه برای شاگرد و نه برای استاد ناروا نمی‌نمود؛ بخشی از معرفت درونی آن صنعت را حاصل میکرد که...
نسبت معماری و علم در جهان غرب؛ از عصر باستان تا قرون میانه (۴)
روح‌الله مجتهدزاده
مقوله نسبت علم و معماری در جهان قدیم، اعم از شرق و غرب، از مقولات شایسته پژوهش است که کمتر به آن پرداخته شده؛ در این سلسله یادداشتها که ترجمه آزاد و تلخیص‌یافته بخشهایی از فصول دوم تا چهارم کتاب استفان پارسل، چهار مفهوم تاریخی معماری، است؛ به نسبت علم و معماری و جایگاه معماری در طبقه‌بندی‌های دانش در جهان غرب پرداخته میشود. هنگامی که کاپلا، چنانچه در یادداشت پیش دیدیم، در اوایل قرن پنجم میلادی معماری و طب را از طبقه‌بندی خود بیرون راند؛ درواقع عرصه‌ای را طرح‌ریزی کرد که در آن طبقه‌بندی علوم منحصر به صناعات آزاد هلنی گردید. بدین...
روایتِ روایت هشتم: گوشه های ابهام و اضطراب
علی طباطبایی
آن یکی می‌گفت خوش بودی جهان گر نبودی پای مرگ اندر میان آن دگر گفت ار نبودی مرگ هیچ که نیارزیدی جهان پیچ‌پیچ مولانا « من سقف های کمی بلند و اتاق‌های روشن را بیشتر دوست دارم. این سقف‌ها دیرتر و دورتر نگاهم را سد میکنند و زیرشان راحت و آزادم، اما با این حال آن خانه که سقف کوتاهی داشت و بیشتر اتاق‌هایش در زیرزمین بود را هم هیچ‌وقت فراموش نمی‌کنم. آنجا هم خاطراتی ویژة با خود داشت. از همه پررنگ‌تر خاطرۀ آن روزی است که بابا پایش شکست و جراحی کرد و پلاتین گذاشت و زیر آن سقف...
رنگدانه‌های قرون اولیۀ اسلامی در مسجد جامع فهرج: احتمال به کارگیری سیاه سربی
امیرحسین کریمی
گزارش مقالۀ منتشرشده در مجلۀ Journal of Archaeological Science به کارگیری روش‌های علمی در شناسایی مواد و رنگ‌های نقاشی ایرانی تقریبا هشتاد سال سابقه دارد و نخست در موزه‌های اروپا با هدف شناسایی آثار بدلی آغاز شده است. از همان آغاز اینکه قدما بسیاری از رنگ‌های نقاشی ایرانی را در متون تاریخی خوشنویسی، نقاشی و کیمیاگری نام برده و به آنها اشاره کرده‌اند، توجه پژوهشگران را جلب کرد و تطبیق نتایج آزمون‌های شیمیایی با متون تاریخی قسمتی از این بررسی ها شد. همخوانی و گاه ناهمخوانی این دو منبع اطلاعاتی، این نوع پژوهش‌ها را شیرین‌تر ساخته است. به این واسطه دانش...
نسبت معماری و علم در جهان غرب؛ از عصر باستان تا قرون میانه (۳)
روح‌الله مجتهدزاده
مقوله نسبت علم و معماری در جهان قدیم، اعم از شرق و غرب، از مقولات شایسته پژوهش است که کمتر به آن پرداخته شده؛ در این سلسله یادداشتها، که ترجمه آزاد و تلخیص‌یافته بخشهایی از فصول دوم تا چهارم کتاب استفان پارسل، چهار مفهوم تاریخی معماری است، به نسبت علم و معماری و جایگاه معماری در طبقه‌بندی‌های دانش در جهان غرب پرداخته میشود. طبقه‌بندی هفتگانهای که پیشتر، به نقل از ولادیسلاف تاتارکیویچ، برشمردیم احتمالا گذاری آرام از تمدن یونانی به لاتین را طرح میکند که در آن تخنه (صناعت) به آرس (فن یا هنر) و ساختمان‌سازی به معماری تبدیل میشود. مدل شناخت‌شناسی...
روایتی از ساخت سی و سه پل
نازنین شهیدی
چند روز پیش خبری در مورد سی و سه پل منتشر شد که خمی بر لبۀ نمایش افتاده، و البته زود جواب آمد که چیز جدید و جدی‌ای نیست. این خبر مرا به یاد نکته‌ای انداخت که سه چهار ماه پیش در همین باره فهمیدم و فهمش از چند نظر برایم بسیار آموزنده بود. آن زمان در طی کاری با این موضوع روبرو شدم که سال ساخت سی و سه پل کاملاً در ابهام است. گزارش‌های متفاوت در چند منبعِ تاریخی سال اتمام بنا را از ۱۰۰۵ق تا ۱۰۲۱ق متغیر کرده بود. علی‌نقی کمره‌ای در شعری سال اتمام پل را...
مرور کتاب: شاهنامۀ بزرگ پرینستون: شاهنامۀ پِک
ولی‌الله کاووسی
کتاب شاهنامۀ پک کاتالوگ نفیس نمایشگاهی است که در سال ۲۰۱۵ در موزۀ دانشگاه پرینستون، در ایالت نیوجرسی امریکا، برگزار شده و ۴۸ برگ از شاهنامه‌ای مصور، کار شیراز عهد صفویان، را به نمایش نهاده است.
حق برخورداری از معماری
زینب تمسّکی
حق برخورداری از معماری ناصر ربّاط [۱]و[۲] برخلاف بنیان‌های انسان‌مدارانه حرفه امروزیشان، معماران، در وهله اول و مهم‌تر از هرچیز، فراهم‌کننده خدمات‌اند. خروجی کار آنها، طراحی و بنا، به لوازم فراوانی اعم از بودجه، کار یدی و منابع نیاز دارد. بنابراین آنان ناچار به کار با حامیانی‌اند(مطابق مرسوم امروز ما مشتریان یا سرمایه‌گذاران، اعم از افراد حقیقی مستقل و یا اشخاص حقوقی) که دارایی [لازم برای] سرمایه‌گذاری و اجرای طرح‌هایشان را دارند. معماری‌ای که حامیان برای آن هزینه می‌پردازند، و درباره آن معمولا حرف آخر را آنان می‌زنند، لاجرم در معرض گرایشات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی این حامیان است. بدین ترتیب این معماری بی‌طرف نیست. با این حال معماری زمانی که از قلمرو طراحی خارج و وارد فضای اجتماعی میشود تغییر میکند. در این قلمرو معماری کارکردها و معانی‌ای می‌یابد که احتمالا هدف (طراح) یا پیش‌بینی‌شده در مرحله طراحی و یا (حتی) خواسته حامیان نبود. تاریخ سرشار از این دست مثال‌هاست. برای مثال کاخ‌های سلطنتی و باشکوه ـ پس از اینکه نظام‌های سیاسی سابق از بین رفتند یا واقعیت‌های جدید اقتصادی ناگزیر از تغییرشان کردندـ موزه، مدرسه و دفتر کار شد. و هنگامی که فشار بنگاه‌های معاملات املاک و کاهش تقدس نهادهای دینی مبنای منطقی چنین عملی را فراهم کرد،...
مصاحبه با مهندس سیحون (۲)
مریم پوراسماعیل
صحبت ما گرم و چایی من سرد شده بود. با این وجود آن را به یک جرعه سر کشیدم و دربارهٔ ارزش معماری ایران سئوالی طرح کردم.
نسبت معماری و علم در جهان غرب؛ از عصر باستان تا قرون میانه (۲)
روح‌الله مجتهدزاده
مقوله نسبت علم و معماری در جهان قدیم، اعم از شرق و غرب، از مقولات شایسته پژوهش است که کمتر به آن پرداخته شده؛ در این سلسله یادداشتها که ترجمه آزاد و تلخیص‌یافته بخشهایی از فصول دوم تا چهارم کتاب استفان پارسل، چهار مفهوم تاریخی معماری، است؛ به نسبت علم و معماری و جایگاه معماری در طبقه‌بندی‌های دانش در جهان غرب پرداخته میشود. در یادداشت پیشین پیرامون جایگاه تبعی معماری در سنت باستانی تخنه و چگونگی استقلال آن تا قرن اول میلادی گفتگو کردیم. از این زمان تا قرون میانه که معماری ذیل«علوم کاربردی» [۱] در جهان غرب تثبیت شد، رابطه‌ای...
دو روایت دربارۀ سنت و القاب خنیاگران در ایران‌زمین
احمد صدری
به نام خدا روایت نخست در چند سفر پژوهشی در دهۀ هشتاد خورشیدی به جمهوری تاجیکستان، در میان مردم روستاها و شهرهای جنوب این کشور رفتم؛ مردم ولایت‌های ختلان، کولاب و بدخشان که مانند مردمان سرتاسر این سرزمینْ موسیقی ریشه در زندگیشان دارد. اگرچه موسیقی جنوب تاجیکستان، از جهاتی متمایز از مناطق دیگر این کشور است. در تاجیکستان دو سیستم موسیقایی وجود دارد که به نظر می‌رسد این دو سیستم با هم ارتباط ارگانیک و ژنتیک ندارند: سیستم‌های «شش‌مقام» و «فلک». سیستم شش‌مقام بیشتر در ولایت خجند در شمال و ولایت بدخشان در جنوب شرقی تاجیکستان رایج است و سیستم...
مرور کتاب: هنرها و صنایع اسلامی: گلچینی از منابع
ولی‌الله کاووسی
کتاب هنرها و صنایع اسلامی گلچین مختصری است از متن‌های پراکنده که بر وجوه مختلف صنایع کهن اسلامی پرتو می‌افکند. این کتابِ ۲۶۰ صفحه‌ای هشت فصل و ۲۹ گفتار دارد.
نردین و خبر زلزلهٔ آن در سال ۱۳۰۰ق/ ۱۲۶۲ش
مهدی محمّدی
نردین حالا روستای بزرگی است با بیش از هزار خانوار جمعیت. این روستا مرکز دهستان نردین است که امروز از توابع شهرستان شاهرود و استان سمنان محسوب میشود. ظاهراً نردین سابقه‌ای چندصدساله دارد و توصیف آن را در سفرنامه‌های باقیمانده از دو سفر ناصرالدین‌شاه از تهران به خراسان نیز آمده است؛ مثلا در مطلع‌الشمس می‌خوانیم که نردین قصبهٔ ناحیه‌ای به همین نام شامل شش آبادی نردین و گلستان و تَلِبُن (تله‌بن یا تلبین) و حسین‌آباد و نانیک و باغچه بوده است. در آن سالها ناحیهٔ نردین از منازل یکی از دو مسیر متدوال برای مسافرت از تهران به مشهد بوده؛...
مصاحبه با مهندس سیحون (۱)
مریم پوراسماعیل
در میان مطبوعات غیرمعماریِ دورهٔ پهلوی دوم، یکی از مجلاتی که جسته و گریخته، اما علاقه‌مندانه و پیگیر به مسائل روزِ هنر و معماری می‌پرداخته است، مجلهٔ علم و زندگی است. این مجله که به سردبیری خلیل ملکی منتشر می‌شد، پیش و بیش از آن که یک مجلهٔ سیاسی باشد، یک مجلهٔ فرهنگی بود؛ چه این که مسائل روزِ سیاسی هم در این مجله با نگاهی فرهنگی ارائه می‌شد.
آستین خاطی
سمانه محسنی
«تخریب خانه تاریخی نائل در اصفهان» [۱] «خانۀ یادگار سیدجواد نائل شبانه تخریب شد!» [۲] اینها دو نمونه از اولین تیترهایی است که دربارۀ تخریب خانۀ نائل در خبرگزاری‌ها بود. گزارش‌هایی کوتاه و کمابیش یکسان که خبر از تخریب کامل خانه‌ای در کوچۀ مسجد مصری اصفهان می‌داد. پیش از اینکه این اخبار منتشر شود در گروههای مرتبط با میراث فرهنگی اخبار تخریب دیواری از این خانه و تلاش برای جلب توجه سازمان میراث فرهنگی دست به دست می‌شد. کمی که گذشت تیترهای دیگری هم اضافه شد و مسئولان هم اعلام موضع کردند: «چه کسی مقصر تخریب خانه تاریخی...
دوم شخص مفرد اینستاگرامی
سمانه محسنی
در کتاب «به زبان آدمیزاد» نوشتۀ رضا بهاری، بخشی هست با عنوان: «از ابتکار تا ابتذال». خلاصه‌ای از این بخش کوتاه را در ادامه می‌آورم: ما خوشبختانه مردم باقریحه‌ای هستیم. گاهی کارهای مبتکرانه و قشنگی میکنیم، یا آنها را از خارجی‌ها یاد میگیریم و خوب «ایرانیزه»اش میکنیم، طوری که خودمان هم همراه دیگران از آنها حظ می‌بریم. اما اشکال اینجاست که قدری هم کم‌ظرفیتیم، یعنی به محض اینکه از کارمان استقبال شد فورا خوش‌خوشانمان میشود و آن کار را آنقدر تکرار میکنیم که شورش درمی‌آید و به کلیشۀ مبتذلی تبدیل میشود. [...] بیست‌سی‌سال پیش در نوشته‌های صفحههای ادبی یا فرهنگی...
نسبت معماری و علم در جهان غرب؛ از عصر باستان تا قرون میانه (۱)
روح‌الله مجتهدزاده
مقوله نسبت علم و معماری در جهان قدیم، اعم از شرق و غرب، از مقولات شایسته پژوهش است که کمتر به آن پرداخته شده؛ در این سلسله یادداشتها که ترجمه آزاد و تلخیص‌یافته بخشهایی از فصول دوم تا چهارم کتاب استفان پارسل، چهار مفهوم تاریخی معماری، است؛ به نسبت علم و معماری و جایگاه معماری در طبقه‌بندی‌های دانش در جهان غرب پرداخته میشود. در یونان باستان معماری زیرمجموعه مفهومی به نام تخنه بود. تخنه مجموعه متراکمی از توانایی‌های بود که یونانیان در خلال توسعه فرهنگ تمدنی‌شان به دست آورده بودند. تخنه قلمرو گستردهای از دانش و اعمالی بود که بر...
معابر تهران
مجتبی مهرعلی
هدف از ارائه این یادداشت، شناخت عناصر شهری‌ای مانند معابر، از آن حیث که اهالی آن را به جا می‌آورند، نه تقسیمات اعتباری شهرداری. یادداشت پیش‌رو، نتیجهٔ مشاهدات و گفت‌وگوهایم۵ با اهالی ساکن در این خیابان است. ابتدا حدود و موقعیت البرز، سپس بناها و مشخصه‌هایشان دراین خیابان، و در آخر به اهالی و ساکنانِ البرز پرداخته‌ام. در پایان نتیجه یافته‌هایم را آورده‌ام.
معرفی میراث ایرانی در مراسم عزاداری حسینی در جزیرۀ زنگبار
مرتضی رضوانفر
زنگبار کلمه‌ای فارسی است شامل «زنگ» به معنای سیاه و «بار» به معنای ساحل مانند جویبار و یا رودبار.
Der umayyadische Palast des 8. Jahrhunderts in Ḫirbat al-Minya am See von Tiberias
احسان کاخانی
معرفی کتاب Ritter, Markus. Der umayyadische Palast des 8. Jahrhunderts in Ḫirbat al-Minya am See von Tiberias. Wiesbaden : Reichert, 2017. تحقیق دربارهٔ هنر و معماری دورهٔ بنی‌امیه یکی از رایج‌ترین موضوعات در حوزهٔ تاریخ هنر دوران اسلامی است. اغلب این تحقیق‌ها معطوف به بناهای مذهبی این دوره است و از بناهای غیرمذهبی، خصوصاً بناهای اقامتی و مسکونی، کمتر سخن رفته است. یکی از علل این امر آن است که عمدهٔ شناخت ما از بناهای غیرمذهبی و تزیینات مربوط به آنها، در این دوره، از طریق حفاری و مطالعات باستان‌شناختی حاصل آمده و بخش اندکی از این مطالعات به...
معرفی کتیبۀ ترجیع‌بند محتشم کاشانی در محراب مسجد شاه عباس در شهر دربند روسیه
مرتضی رضوانفر
این مسجد، از معدود مساجدی است که دارای محراب با کتیبۀ فارسی است. حضور کتیبۀ فارسی در محراب، تنها در چند کشور در منطقه قفقاز دیده شده و نویسنده، نمونه‌ای در ایران مشاهده نکرده است.
پرسش شایستۀ تحقیق: برای آنکه معماریِ تاریخی در نظر عموم مردم ارزشمند باشد، چه باید کرد؟
امید شمس
خانۀ نائل را خراب کردند. پیمانکاری قصوری کرد، مدیری کم‌کاری کرد، گزارشی به موقع نوشته نشد، یگانی مسئولیت‌ناشناسی کرد، نهادی منفعتی را بیش از مصلحتی طلبید و ... . چون نیک بنگریم، شاید مالک و مرمت‌گر و نهادها و سازمان‌های اداره‌کنندۀ شهر نیز در این تخریب بی‌تقصیر نباشند. در مقابل، معمولاً برای آنکه زود قائله را فیصله دهیم می‌گوییم باید فرهنگ‌سازی کنیم؛ پیمانکار و مدیر و گزارش‌نویس و یگان و سازمان مسئول را به پای میز محاکمه بیاوریم و داوری کنیم که کدامیک در وظیفۀ خود کم‌کاری کرده‌اند. همۀ اینها درست و بجاست. اما اگر خانۀ نائل و بسیاری از...
خانۀ نایب
محمدمهدی عبداله‌زاده
این متن سرآغاز مستندنگاری ساده و اولیه‌ای است از خانۀ مرحوم نایب غلامحسین، نایب والی ایالت فارس و متولی حرم شاهچراغ در اواخر دورۀ قاجار و ابتدای دورۀ پهلوی. این خانه در بافت تاریخی شیراز و در حدود غربی حرم شاهچراغ قرار داشت که بخشی از آن با توسعۀ صحن و الباقی آن با توسعۀ بازار جدید پشت حرم و اطرافش به کلی از میان رفته است. متنِ پیشِ رو مصاحبه با خانم مریم روشن اصطهباناتی در تاریخ ۱۶/ ۹/ ۸۷ و در خانۀ ایشان در شهر شیراز است. ایشان همسر محمد شاهچراغی و عروس نایب غلامحسین هستند و سالهای...
معماری در آثار جلال آل احمد - ۲
ناصر فتحی راسخ
توانایی نویسنده در توصیف جزئیات و فضاسازی مناسب سبب شده تا به سادگی و به دور از پیچیدگی و با جملات کوتاه و رسا موضوع برای خواننده به نمایش گذاشته شود. نمونه‌هایی از توصیف معماری – بنا و فضا – : 'دعوت بی‌گفتار مسجد جامع. که از ۷۷۶ بود. و قبله‌اش کج. طاق بلند ایوانش با نقش بازوی بلند و ظریف اسلیمی‌های بزرگ به رنگ اخرا بر متن سفید گچ .
معرفی مقبرۀ قُمری دربندی، مرثیه‌سرای اهل بیت (ع)، در شهر دربند روسیه
مرتضی رضوانفر
میرزا محمد تقی قُمری گلزار دربندی (۱۲۳۵- ۱۳۰۹ق)، شاعر و مرثیه‌سرای ایرانی است که دو دیوان شعر به ترکی و فارسی در مدح و مرثیه اهل بیت و به ویژه امام حسین(ع) سروده است.
معماری در آثار جلال آل احمد - ۱
ناصر فتحی راسخ
جلال آل احمد از معدود نویسنده‌هایی است که تقریبا در تمامی موضوعات مبتلا به جامعه در قالب داستان، مقاله، تک‌نگاری و سفرنامه اظهار نظر کرده و مطالب جذابی به یادگار گذاشته است که البته در این جا مجال پرداختن به آن نیست. اما از موضوعاتی که به دلایلی از جمله علاقه شخصی و اشراف و آشنایی و نیز به تبع تدریس همسرش خانم دکتر سیمین دانشور در دانشکده هنرهای دانشگاه تهران و بالطبع ارتباط با محیط و اساتید و... آن؛ جایگاه ویژه‌ای در نوشته‌های ایشان دارد، موضوع معماری است.
معماری در آثار جلال آل احمد - ۳
ناصر فتحی راسخ
در فرآیند نقد؛ توصیف بدیهی‌ترین و در عین حال مهمترین بخش و پایه و اساس مراحل بعدی است. برداشت دقیق از موضوع و توصیف جامع و قوی فضای مناسبی را برای درک بهتر خواننده و آمادگی در جهت تحلیل اثر و نهایتاً ارزیابی و داوری فراهم میکند. اما باید توجه داشت که در بسیاری از اوقات و در نقد آثار، توصیف و تحلیل در هم آمیخته میشود و شاید نتوان به راحتی مرز میان توصیف و تحلیل را مشخص کرد.
معرفی مدرسۀ ظهیریه در قصبۀ اردوباد، جمهوری نخجوان
مرتضی رضوانفر
طبق متن کتیبۀ سردر مدرسه، این بنا را محمدابراهیم ظهیرالدوله دبیر دربار در تاریخ ۱۱۲۶ قمری در عهد شاه سلطان حسین صفوی (۱۱۳۵-۱۰۷۹ق)، احداث کرد. قبلاً در متن معرفی کتیبهٔ شاه عباس در مسجدجامع اردوباد، اشاره شد اردوباد تا مدتی پیش قصبه کوچکی بیش نبود اما شعرا، هنرمندان و سیاستمداران بسیاری از این آبادی برخاسته‌اند.
معماری در آثار جلال آل احمد - ۴
ناصر فتحی راسخ
نمونه‌ای دیگر از توصیف و تحلیل – شناخت معماری گذشته و اشاره به عناصر شکل‌دهنده و نمایه‌های آن و تاثیرپذیری معماری روز از معماری گذشته در تحلیل موضوع :"دیگر اینکه من جمله جاهایی که دیروز دیدن کردیم این کلیسای سن‌ژوزف است. بزرگترین کلیسای مونترال. کلیسایی ثروتمند و تازه‌ساز. [...] عمارتی جسیم و عظیم و در داخل از بتون آرمه، و در خارج از گرانیت. و همه جا آثار بازگشت به مصر و توجه به یوسف قدیم و پرده‌ها و تابلوها و طاق عظیم عمارت. جالب اینکه کلیسا بر روی تپه‌ای است از تپههای مونترال [...]و خود تالار کلیسا با آثار...
معرفی مسجدجامع جزیرۀ کیلوا (کشور تانزانیا)، اولین دولت‌شهر شیرازی‌ها در شرق آفریقا
مرتضی رضوانفر
علی ابن حسن شیرازی و فرزندان او از قرن ۱۰ میلادی به مدت ۵۰۰ سال چندین دولت‌شهر در شرق آفریقا ایجاد کرده و امپراتوری پرافتخار زنگبار را تاسیس نمودند؛ اکنون نیز در کشورهای تانزانیا، کنیا و سومالی مردمان بسیاری برای اثبات شیرازی بودن خود با یکدیگر رقابت دارند زیرا شیرازی‌ها اولین مردمانی بودند که ساختمان‌سازی، شهرسازی، کشتی‌سازی و تجارت جهانی را به شرق آفریقا بردند و تنها گروهی بودند که بدون جنگ در آفریقا امپراتوری ایجاد کردند.
روایتِ روایت هفتم : کششی به مرکز
علی طباطبایی
یادم می‌آید که آن شب بیابان تاریکِ تاریک بود. مهتابی نبود و آسمانِ ابری، سوسوی نور ستارگان را هم از ما دریغ میکرد. هیچ کس سخنی نمی‌گفت. بیابان بی‌نهایت و مرموز بود و فقط آتش افروخته‌ای ما را بر حلقه‌ای به دور خود جا داده بود. حلقة باریکی که اگر کمی از آن عقب‌تر می‌رفتیم سوز سردِ شبِ کویر امانمان را می‌برید و اگر نزدیک تر می‌شدیم، حرارتِ شعله‌ها پوست صورتمان را می‌سوزاند. اجباری مطبوع جایمان را به دقت تعیین میکرد. همه خیره به شعله‌ها و غرق در خیال خود بودیم. آتش چون موجودی زنده، بی‌تاب و پرشور زبانه می‌کشید...
چهارباغ و راه پاسپرده و مسلوک: به بهانۀ چاپ سوم رسالۀ ارشادالزراعۀ ابونصر هروی
حمیدرضا جیحانی
اخیراً چاپ سوم رسالۀ ارشادالزراعۀ ابونصر هروی توسط دانشگاه تهران منتشر شده است. جز طبع مخلوط سربی و سنگی توسط عبدالغفار نجم‌الدوله، نخستین چاپ کتاب به تصحیح و اهتمام محمد مشیری در سال ۱۳۴۶ انجام گرفته است. [۱] روضۀ هشتم این رساله که در ۹۲۱ق نوشته شده است، جایگاه مهمی در مطالعات باغ‌های تاریخی دارد. باوجوداین به‌طرزی عجیب، بی‌توجهی به متن هروی و مقصود او از طرح چهارباغی که شرحش می‌دهد تاکنون ادامه یافته است. صحبت در مورد متن یادشده نیازمند زمان دیگری است. آنچه مقصود من از این نوشتۀ کوتاه است توجه دادن به پارهای نارسایی‌ها در تصحیح متن یادشده و...
مورخ چون عکاس
امید شمس
بعضی از عکسها روایت دارند. لازم نیست عکاس حرفهای یا عکس‌بینِ مادرزاد باشیم تا تصدیق کنیم که بعضی از عکسها روایت دارند و برخی نه. تا که نگاهشان کنی، سخن می‌گویند؛ می‌نشانندت و زبان باز میکنند. فرقی نمی‌کند که قدیمی باشند یا جدید، بزرگ باشند یا کوچک، سیاه‌وسفید باشند یا رنگی، چاپی باشند یا پرده‌ای؛ کافیست قصد تماشا داشته باشی تا داستانشان را برایت بگویند. به این جور عکسها که نظر می‌کنی، شروع می‌کنی به خواندن، یا شاید هم شنیدن؛ کسی را می‌بینی که دارد از آن طرف باعجله دور میشود و حواسش نیست که دنیا با اوست، آن طرف‌تر...
«معماری آفریدن مرکز جهان است» یادداشتی در حاشیه ترجمه فارسی «شاگرد معمار»، اثر اِلِف شفق
روح‌الله مجتهدزاده
«از میان تمام انسانهایی که خدا آفرید و شیطان به گمراهی کشید، تنها عده کمی به مرکز جهان هستی پی برده‌اند. در آنجا نه خیر و شری وجود دارد، نه گذشته و آینده‌ای، نه من و تویی، نه جنگ و دلیلی برای جنگ، بلکه تنها دریایی بیکران از آرامش است. آنچه آنها در آنجا یافتند، چنان زیبا بود که قدرت سخن گفتن را از دست دادند. [...] این است آنچه استاد سنان همیشه به چهار نفر ما، یعنی شاگردانش، می‌گفت.» آنچه آمد سطور آغازین «شاگرد معمار» [۱] رمان مشهور اِلِف شفق [۲] نویسنده پرآوازه ترک است. این رمان اخیرا با...
یادداشتی بر کتاب «معماری و اندیشۀ نقادانه»
افرا بانک
معماری و اندیشۀ نقادانه۱ كتابی است دربارۀ نقد معماری. اولین و مهمترین ویژگی این كتاب، موضوع كمیاب آن است، كه یقیناً بر كسانی كه علاقه‌مندند با ماهیت نقد آشنا شوند و در حوزۀ مباحث نظری به آن می‌پردازند امری آشكار است۲. دومین خصوصیت مهم كتاب آن است كه توسط یك معمار، دقیق‌تر بگوییم یك معلّم معماری۳، مشخصاً دربارۀ نقد آثار معماری نوشته شده است.
معرفی کتیبۀ فارسی فرمان شاه عباس بر مسجد جامع اردوباد در جمهوری نخجوان
مرتضی رضوانفر
مضمون کتیبه، فرمان عفو مالیاتی قصبه اردوباد به منظور همدردی با قتل عام مردم توسط عثمانی‌ها و شجاعت آنها در مبارزات است.
معرفی آثار و خدمات حاج اسدالله معرفت خامنه در قفقاز روسیه
مرتضی رضوانفر
بق متن چندین کتیبه فارسی در بناهای داغستان روسیه، حاج اسدالله معرفت خامنه به کمک دو برادر خود کربلایی لطف الله و کربلایی مجید، از ۱۳۱۰ قمری (۱۲۷ سال پیش) یک مسجد و یک مدرسه در شهر ماخاچ قلعه (پطروسک قدیم)، و یک مسجد در شهر دربند روسیه تاسیس میکند، همچنین این مرد بزرگ، چندین مدرسه در ایران بعنوان سلسله مدارس معرفت احداث می‌نماید که اولین مدارس رایگان با نظام جدید آموزشی در ایران است. روحش شاد و یادش گرامی.
اشک‌ها و بناها
مطهره دانایی‌فر
جیمز الکینز، محقق سرشناس تاریخ هنر، کتابی دارد با عنوان اشک‌ها و تصویرها. کتاب او حکایت انسانهایی است که در برابر نقاشی‌ها گریسته‌اند. نویسنده از اینکه گریستن و دیگر واکنش‌های شدید احساسی در برابر آثار هنری مسئلۀ شخصی افراد پنداشته میشود و محل بحث دانشگاهی و مدرسی نیست گلایه میکند.
چه شد که ساختن بزرگراهها چهرۀ شهرهای آمریکا را مخدوش کرد؟
دنا شمسی‌زاده
شاید تصور شهرهای امروز آمریکا بدون بزرگراه‌های عریض و طویلی که جای‌جای آن را به هم می‌پیوندد کاری دشوار به نظر آید. پس از جنگ جهانی دوم، در سراسر آمریکا، جریانی از ساختن بزرگراه‌هایی پدید آمد که وعدۀ تحول و انقلابی در زندگی اقتصادی مردم می‌داد. این وعده حقیقتاً وعده‌ای بجا بود؛ در اینکه بزرگراه راهی سریع‌تر برای جا به جا شدن افراد و کالاها فراهم میکرد تردیدی نیست.
ناودان همسایه در جنگ آورد؛ معرفی نظامات حقوقی عرفی در کلور
عبدالله مؤذن‌زاده کلور
بازشناسی معماری و شهرسازی گذشته جز با معرفت به تمام ساحات و مراتب آن حاصل نمی‌شود. یکی از مقولات بسیار مهم در این حوزه شناخت نظامات حقوقی هر شهر و روستاست که صورتی ناملموس دارد و در مشاهدات و بازدیدها چنانکه باید نمی‌توان آن را دریافت. در بررسی چند قباله مربوط به خانه‌های کلور به نکاتی حقوقی برخوردم که بدیع می‌نمود یا حداقل با نظام حقوقی کنونی بسیار متفاوت بود. مدیریت آب‌های سطحی و تغذیۀ دام دو مسئلۀ بسیار مهم بود که در قباله به چگونگی‌ها اشاره شده است. کلور شهری در درۀ شاهرود در جنوب شهرستان خلخال است. همانند...
معرفی آرامگاه و موزۀ میرسیدعلی همدانی در شهر کولاب تاجیکستان
مرتضی رضوانفر
میرسیدعلی همدانی، عارف، عالم و شاعر ايرانی قرن هشتم و از مبلّغان عمده اسلام در شبه قاره هند است كه بيش از ۱۱۰ اثر به وی منسوب است. شهید مطهری وی را یکی از بزرگترین مبلغان اسلام در شرق جهان می‌نامد که بیش از ۱۰۰هزار نفر توسط وی به اسلام گرویدند.
معرفی مقبرۀ بهمن‌میرزا، پسر عباس‌میرزا و برادر محمدشاه قاجار، در شهر بردع، پایتخت تاریخی منطقۀ اران (=کشور کنونی آذربایجان)
مرتضی رضوانفر
به نوشته باکیخانوف، شهر بردع از بناهای فریدون پیشدادی است و از دوره قباد ساسانی، به پایتخت ولایت اران تبدیل شد تا اینکه در عهد قاجار طبق عهدنامه گلستان، از ایران جدا شد. به دستور بهمن میرزا، کتاب هزار و یکشب توسط طسوجی و سروش اصفهانی به فارسی ترجمه شد البته خود نیز ادیب ونویسنده بود و چندین کتاب به رشته تحریر آورده است.
مقبرۀ منسوب به نوشابه‌خانوم در بردع اران (جمهوری آذربایجان)
مرتضی رضوانفر
در شاهنامۀ فردوسی و خمسۀ نظامی سخن از شهری است به نام هروم که مخصوص زنان است و بانویی به نام نوشابه حاکم آن است.
هدیه‌ای برای پادشاه ویلهلم دوم
صفا محمودیان
چند روز پیش از کریسمس سال ۱۹۰۳ میلادی، ۴۲۲ جعبۀ مکعبی‌شکل به وسیلۀ کشتی از بیروت به هامبورگ، و سپس از طریق رودخانه‌های البه [۱] و اشپری [۲] وارد کانال کوپفرگرابن [۳] شد و در مقابل موزۀ برلین تخلیه شد. جعبه‌ها شامل سنگ‌هایی با تزیینات فاخر بود که نمایی با بیش از سی متر طول و ارتفاع پنج متر را می‌ساختند. [۴] این سنگ‌ها که اکنون باید در موزۀ برلین به حیات خود ادامه می‌دادند بخشی از یکی از نماهای قصری در بیابانی در شام در سی کیلومتری جنوب عمان و اردن امروزی بودند. قصر را محلیان مُشَتّا میخواندند که به معنای...
معرفی سه حمام ایرانی در جزیرۀ زنگبار
مرتضی رضوانفر
سه حمام ایرانی در جزیرۀ زنگبار: حمام بزرگ ایرانی، حمام شهرزاد، حمام کیزیمبانی
از چه بناهایی طراحی کنیم؟
عاطفه کرباسی
طراحی دست آزاد از حجم‌ها و بناها ازجمله پرتعداد و وقت‌گیرترین تمرین‌هایی است که دانشجویان معماری در سالهای اول تحصیلشان انجام می‌دهند. مطابق برنامة آموزشی مصوب که در حال حاضر در دانشکده‌های معماری کشور در دست اجراست، هر دانشجوی معماری مقطع کارشناسی دست‌کم در سه نیمسال تمرین‌هایی در قالب طراحی دست آزاد دارد. نتیجة مترتب بر این تمرین، توانایی دستی و ترسیمی دانشجو در بیان ایده‌های اولیه و طرح‌های نهایی معماری عنوان شده است. در برنامه اینگونه فرض شده که دانشجو در مکان‌ها و محیط‌های واقعی حضور یابد و از ساختمان‌های شهر یا روستا طراحی کند؛ البته با وجود اشاره...
آثار ایرانشهر [۳] (امامزاده داوود خرقه، فیروزآباد ـ فراشبند)
احسان طهماسبی
حدودِ بیست کیلومتر که از جادۀ کوهستانی فیروزآباد به سوی فراشبند پیش برویم، در درهای خرّم، بقعه‌ای چشم‌نواز از سنگ و گچ می‌بینیم. بنا را «امامزاده داوود خرقه» می‌نامند و روستایی نیز به همین نام در کنارش شکل گرفته که اکنون به سبب گذرِ جوی آب و سایه‌سار بودنِ درختان کنارش، تفرجگاه شده است. بقعه در محوطه‌ای محصور و نیمه‌ویران قرار گرفته است و در نزدیکی ورودیِ آن سنگ قبرهایی، که قدمت برخی از آنها به قرن هشتم هجری می‌رسد، به چشم می‌خورد. بنا در سه اشکوب ساخته شده که هندسۀ اشکوب یکم و دوم چهارگوش و سومی هشت و...
معماری زندگی خصوصی، خانهها و ذهنیت‌ها (۱)
مهدی سلطانی
Monique Eleb, Anne Debarre-Blanchard, Anne Debarre. ARCHITECTURES DE LA VIE PRIVEE. Maisons et mentalités, XVIIème-XIXème siècles. کتاب معماری زندگی خصوصی، خانهها و ذهنیت‌ها قرون هفده تا نوزده از معدود مکتوبات تاریخ معماری است که با رویکرد تاریخ ذهنیت به موضوع مطالعه‌اش پرداخته است. نویسندگان فرانسوی این کتاب مونیک الب و آنه دبار، آن را به زبان فرانسوی تالیف و از طریق انتشارات Hazan پاریس در سال ۱۹۹۹ منتشر کردند. پس از پیشگفتار و مقدمه، کتاب از دو بخش اصلی و بخش نتیجه‌گیری تشکیل شده است. عنوان بخش اول «توزیع فضایی، اسباب و کاربردها» است و از شش قسمت «بی‌قاعدگی و تطبیق‌پذیری...
باغ آکادمی افلاطون
آزاده رسولی
در شمال غربی آتن امروزی و در یک محله فقیرنشین، مجموعه‌ای قرار دارد که برای اولین بار ایده آموزش عالی را به جهان غرب معرفی کرد: آکادمی افلاطون. آکادمی افلاطون باغی خرم بود که دوستداران حکمت در سایه درختان آن به مباحثه و کسب علومی از قبیل فلسفه، ریاضیات، هندسه، اخلاق، کلام، سیاست و زیست شناسی می‌پرداختند. بسیاری از فلاسفه شناخته شده تاریخ در این مدرسه تحصیل کرده‌اند. به اعتقاد افلاطون، دانش تنها از طریق تفکر حاصل نمی‌شود بلکه برای عالم شدن به گفتگو، تدریس و تحقیق نیاز است. اهمیت گفت و گو در تفکر سقراط، استاد او و آثار...
تأملی در پرسش از نسبت تاریخ با انسان (۱)
محمد فلاح
تاریخ در واقع یکی از اعمال انسان است و پرسش از نسبت تاریخ با انسان، از جهتی پرسشی است از رابطۀ یکی از اعمال انسان با دیگر اعمال او. ملاحظۀ نسبت میان دو چیز نیز به دو صورت ممکن است: همزمان و درزمان. اگر در ملاحظۀ نسبت میان دو چیز از زمان آن دو چیز قطع نظر کنیم یا زمانشان را یکسان در نظر بگیریم، نسبت هم‌زمانشان را بررسی کرده‌ایم؛ اما اگر در ملاحظۀ نسبت میان دو چیز زمان آن دو چیز را نیز در نظر بگیریم و احتمال اختلاف زمانشان را بپذیریم، نسبتِ درزمانشان را بررسی کرده‌ایم.
معماری زندگی خصوصی، خانهها و ذهنیت‌ها (۲)
مهدی سلطانی
خانه هم نشانه و هم ابزار سازمان و سامان یافتن است. این فضا، هسته اصلی برای رویدادهای مختلف زندگی است. از این روست که توصیف و تشریح فضاهای داخلی بخشی از توجه رمان نویسان و معلمان و فیلسوفان اخلاق را فرا می‌گیرد. بالزاک به میزان اشتیاق اهالی رابوردین به زندگی داخل اتاق‌های نشیمن توجه میکند. زولا به وابستگی مردم به تخت‌خوابها می‌پردازد. مارسل پروست از فانتزیهایی که در اتاقها شکل می‌گیرد، می‌گوید.
معماری آندره گدار
سینا زارعی
گدار را باید جزو کدام دسته از معماران پهلوی بدانیم؟او چگونه گذشته را در بناهای امروزی احیا کرده است؟معماری آندره گدار سنت‌گرایانه است یا مدرن؟گدار تزیین بناهایش را از کدام دوره‌ها اقتباس کرده است؟خاستگاه فرهنگی و ریشهٔ هنری بناهای او را در کجا باید جست؟ همه این پرسش‌ها و بسیاری دیگر از سؤال‌های مشابهْ ذهن پژوهشگران تاریخ معماری را به خود مشغول کرده است. پرسش‌های مهم و مفیدی که پاسخ‌های گوناگون به آنها میتواند بخشی از تاریکی تاریخ معماری پهلوی را روشن کند. متن‌هایی نیز در این باب پدید آمده است؛ پر از تحلیل‌های هنری و زیبایی‌شناختی که علاوه بر...
تأملی بر مقدمۀ تاریخنگاری معماری ایرانی
سمیرا فتحی
پرسش از تاریخنگاری معماری و هنر ایران و مسیری که این حوزه پژوهشی پیموده و افق‌های تازه‌ای که پیش روی محققان این حوزه است موضوعی قابل تأمل و بحث برانگیز است. کتاب تازه‌ای که در سال ۲۰۱۶ میلادی با عنوان The Historiography of Persian Architecture منتشر شده به این موضوع پرداخته و به نکاتی اشاره می کند که می تواند بابی باشد برای گشودن بحث و گفتگو در این حوزه. کتاب تاریخنگاری معماری ایرانی شامل مجموعه مقالاتی است در هفت فصل از محققانی در انی حوزه که توسط محمد قاری پور تصحیح شده و مقدمه ای بر آن نگاشته شده...
خانه و کودکان قدیم!
مریم پوراسماعیل
«هنوز هم گاهی فکر می‌کنم که اگر مادرم نرسیده بود و با کَشه (چنگک) پرِ لباسم را نگرفته بود و من را، که دیگر نفس برایم نمانده بود، از میانهٔ حوض بیرون نکشیده بود، چه مرگ وحشتناکی داشتم (با خنده‌ای تلخ)».
مرور کتاب هنر ویرایش
افرا بانک
می‌خواهم کتابی را معرفی کنم، کتابی کوچک و سبک و آسان برای خواندن. نام کتاب «هنر ویرایش» است، دربارهٔ یک ویراستار مشهور ادبی به نام «رابرت گاتلیب Robert Gottlieb». کتاب می‌خواهد نقش او را در شکل‌گیری آثاری که ویرایش کرده است نشان دهد.
خوشنویسی روی اسناد کهن!
عمادالدین شیخ‌الحکمایی
اسناد تاریخی و نسخ خطی قدیمی، چنانچه از آنها حفاظت اصولی شود و تحت یک شیوه صحیح نگهداری و صیانت قرار داشته باشند، نقشی موثر و تعیین کننده حتی در سرنوشت یک ملت و کشور دارند. با این حال به تازگی شاهد شکل‌گیری روندی در هنر خوشنویسی و طراحی و نقاشی هستیم که در آن، هنرمند بر روی برگه‌هایی از اسناد و ورقه‌های خطی کهن، اثر هنری خود را خلق میکند تا شاید به زعم خود اثری زیباتر از آنچه میشود روی کاغذ یا بوم سفید ایجاد کرد، به جامعۀ مخاطبش عرضه کند! در سال ۷۱، بر روی اولین شمارۀ...
تاریخ سبک شناسی در مغرب زمین - ۳ (سبک در سدۀ هجدهم)
مهدی صحراگرد
درک مورخان سدۀ هفدهم و اوایل سدۀ هجدهم از سبک متفاوت از امروز بود و عمدتا سبک را کم و بیش با معنایی مشابه وازاری در کتاب تاریخ هنرمندان به کار می‌بردند. اندکی پس از نیمۀ سدۀ هجدهم بود که یوهان وینکلمان در کتاب تاریخ هنر باستان (۱۷۶۴) سبک را بازتعریف و به طور گسترده به کار گرفت. وینکلمان در مطالعاتش روش وازاری در تاریخنگاری هنر را کنار گذاشت. او به جای نوشتن از هنرمندان به خصوصیات مشترک آثار توجه کرد و نخستین دگرگونی در تاریخ هنرنگاری اروپا را رقم زد. او صراحتاً در کتابش تذکار می‌دهد که قصد دارد...
تاریخ سبک شناسی در مغرب زمین - ۲
مهدی صحراگرد
وازاری در کتاب تاریخ هنرمندان واژۀ سبک را به کار برد. او سبک را حاصل رونگاری مکرر از زیباترین اشیا یا ترکیب ظریف‌ترین و دلکش‌ترین اندام‌ها می‌داند چه این اندام‌ها دست و سر باشد چه تن و پا چراکه نتیجۀ این همه پیکری کامل خواهد بود. می‌بینیم در این قول مفهوم سبک متفاوت از مفهوم امروزین آن است. بنابراین استفاده از مفهوم سبک با معنای مورد نظر مورخان امروز در عصر رنسانس رایج نبوده است. با این حال نگاه سبک‌شناسانه کم و بیش در کار وازاری وجود دارد. گومبریش معتقد است وازاری هنرهای عصر خویش را از مراحل آغازین به...
تاریخ سبک‌شناسی در مغرب‌زمین - ۱ (مفهوم سبک)
مهدی صحراگرد
سبک طیف وسیعی از معانی را در بر دارد. این واژه اصالتاً یونانی است و از «stylus» گرفته شده است که زمانی بر نوشتۀ دست‌ساخته (کتیبه) دلالت میکرد. گومبریش آن را مشتق از «stilus» می‌داند که واژه‌ای رومی است و ابزاری است برای نوشتن و از سیسرو جمله‌ای نقل کرده که از کاربرد اولیۀ آن در ادبیات حکایت میکند: «آن [سبک] میتواند برای سجیه‌پردازی روش نوشتن یک نویسنده به کار رود». بنابراین کاربرد اولیه سبک در ادبیات آن هم برای توصیف سبک فردی بوده و بعداً در هنر به کار رفته است. هر کس سبک را جوری تعریف کرده است....
یا اوست درون دیده یا دیده خود اوست
محمد بهشتی
وقتی برای نخستین بار کتابی را که در دست دارید ورق زدم، به یادِ چهل سال پیش و دوران دانشجوییِ خود در دانشکدۀ معماری افتادم. در آن حال و هوای نوجویی و مکاشفه با هم‌دوره‌ای‌ها به جای‌جای ایران و به هر بنایی که خامۀ معمار به زیبایی تجسم کرده است، سرکی کشیده‌ام، حظ برده‌ام، ولی غالبا بیم آن داشتم که دست به قلم برم و نتوانم حق این زیبایی را به جا آورم. وقتی تصاویر این کتاب را دیدم احساس کردم که آن عصاره‌ای که از تمامِ این ملاقات‌ها در ذهنم رسوب کرده، بسیار بدانچه لابلای صفحات کتاب می‌بینم نزدیک...
روایت آیت الله زادۀ شیرازی از مرمت روستای ابیانه
ذات‌الله نیکزاد
در خلال گشتن میان اسناد و مدارک مرمتی برای موضوع مطالعه ای که در دست داشتم، به گزارش جالبی برخوردم و تصور کردم در حیطۀ تاریخ معماری بتوان به آن نظر انداخت. موضوع این است که مرمت و فرآیند پرداختن به آن می تواند در شناخت یک مکان به وسعت مردمی که در آن می زیند اثرگذار باشد. به ویژه اینکه مرمت یک روستا، که محل حیات جاری مردم است، صورت مسئله اش از مسایل فنی به دیگر ابعاد آن مکان کشیده می شود. از طرف دیگر مرمت روستایی همانند ابیانه خود جزئی از تاریخ آن محسوب می شود. چه...
تاملی بر اهمیت معماری گوتیک در مطالعات معماری دوران اسلامی و مروری بر یک مقاله
روح‌الله مجتهدزاده
معماری گوتیک، علاوه بر آنکه یکی از مقاطع مهم تحول معماری در مغرب زمین است، به دلیل وجود پیوندهایی میان این معماری و معماری شرق، به‌طورخاص شرق اسلامی، از منظر پژوهش در حوزه معماری اسلامی نیز حایز اهمیت است. مورخان هنر و معماری قرون میانه اروپا به جنبه‌های مختلف تعامل، و تاثیرپذیری این معماری از معماری همزمان خود در سرزمینهای اسلامی اشاره کرده‌اند. برخی پیشرفت در هنر طراحی و استفاده از اصول هندسه و تناسب را نتیجه مستقیم ترجمه اصول اقلیدس توسط آدلارد، فیلسوف انگلیسی قرن دوازدهم، از عربی به لاتین می‌دانند. (Cochrane, 1994 و Bulmer-Thomas, 1979) برخی دیگر تحول...
What Designers Know
مجید حیدری
What Designers KnowBryan LawsonElsevier Architecture Press, Oxford, UK (2004) 127pp. ISBN 0 75066448 مرور کتاب این کتابی است در تکمیل کتابِ مشهورِ طراحان چگونه می‌اندیشند برایان لاوسون، که ربع قرن پیش منتشر شد و ویرایش سومش در ۱۹۹۷ چاپ شد. لاوسون در پیشگفتار این مجلد گفته است که کتاب از حک و اصلاح‌هایی شروع شد که برای ویرایش جدیدتر کتاب پیشین آماده شده بود، اما معلوم شد که بسیار باید افزود. این همه که دربارۀ شناخت طراحی به دست آمده بود در همین سالهای میانی بوده که نهایتاً خود کتابی شده. این دو جلد در کنار هم، سهمی اساسی...
پلاسکو را فراموش نکنیم
صبا مدنی
۱. صبح روز ۳۰ دی‌ماه ۱۳۹۵ در طبقات بالایی ساختمان پلاسکو با جرقه‌ای نابهنگام، حاصل اتصال در سیم‌کشی برق در مجاورت یک کپسول نشت‌کردۀ گاز، آتش‌سوزی مهیبی آغاز شد. اما واقعاً چه شد که آتش‌سوزی پلاسکو روی داد؟ به علت جرقۀ نابهنگام و نشت گاز؟ یا به علت اینکه به جز آن کپسول گاز کارگران در زمستان سرد تهران راه دیگری برای گرم کردن محیط کارشان نداشتند؟ یا آنکه کارفرما راه امنی برای گرم کردن آن کارگاه فراهم نکرده بود؟ شاید آتش‌سوزی غیرقابل اجتناب بود اما مالک ساختمان، بنیاد مستضعفان، می‌بایست از پیش تمهیداتی برای پیشگیری از گسترش سریع آن...
مقدمه‌ای بر کتاب «مجموعۀ مقالات نخستین همایش بین‌المللی باغ ایرانی»
محمد بهشتی
دانسته‌های ما دربارۀ باغ ایرانی در پرتو توجه ایرانشناسان و سیاحان اروپایی چون ویلبر، پتروچیولی، سکویل وست، پولاک و ...، کم نیست. با شنیدن این عنوان بی‌اختیار یاد چند موضوع می‌افتیم: اولا اصطلاح «باغ ایرانی»، هم‌تراز «باغ اروپایی» و یا «باغ چینی»، شیوه‌ای بنیادین و خاص از باغسازی در جهان را تداعی میکند.
تهران، کارگاه ساختمانی
نگار صبوری
شهردارِ پیشینِ تهران با افتخار تهران را کارگاهی ساختمانی می‌دانست. از نظرِ او «کارگاهِ ساختمانی به وسعتِ یک شهر» نشان می‌دهد که شهرداری سخت مشغولِ ساختنِ شهر است. نزدِ بسیاری روشن است که ساختن و سازندگی همان راهی است که باید رفت. کمتر کسی تردید دارد که برای «پیشرفت» باید از این راه رفت. باید ساخت. حالا شاید شورای شهرِ پنجم تردید داشته باشد که باید به جای باغ‌ها برج بسازیم اما با قاطعیت می‌داند که باید «بافتِ فرسوده» را ساخت. باید «کوچه‌های غیرقابلِ نفوذ» را به خیابان‌های سرراست تبدیل کرد.
فن معماران در مطلع العلوم
روح‌الله مجتهدزاده
مدتی است که به‌واسطه کار بر رساله دوره دکتری سرگرم پژوهش بر ردپای معماری در پارهای منابع تاریخ علم در دوران اسلامیَم. یکی از این منابع کتابی است به نام مطلع العلوم و مجمع الفنون که اتفاقا انتشارات فرهنگستان هنر نیز نسخه‌ای چاپی از آن را، به کوشش آقای حاج سیدجوادی، در سال ۱۳۹۲ منتشر ساخته است. این کتاب، که زین پس اختصارا آن را مطلع العلوم می‌نامیم، از حکیم واجدعلی (حدود ۱۲۱۷ تا بعد از ۱۳۰۸) ، طبیب و دانشمند هندی قرن سیزدهم هجری، است. وی در این کتاب، طی دو بخش، به اهمّ علوم و فنونی که دانستن آن بر...
ابهام دربارۀ طراح آرامگاه فردوسی
میترا هاشمی
آرامگاه فردوسی، که در سال ۱۳۱۳ با حضور رضا شاه افتتاح شد، نخستین اقدام مهم انجمن آثار ملی و در عین حال، پرحاشیه‌‌ترین آنها بود. ابهام‌ها و تردیدهای بسیاری دربارۀ آرامگاه فردوسی وجود دارد، از جمله دربارۀ محل کنونی آرامگاه که به گواه برخی شواهد تاریخی، با مدفن فردوسی مطابقت ندارد و بحث دربارۀ آن مستلزم مجالی دیگری است. اما ابهام جدی دیگر، که بهانۀ نوشتن این یادداشت شد، دربارۀ طراح آرامگاه است.
آبادانی ویرانه‌ها ۳
میترا هاشمی
برخی از ویرانه‌ها متعلق به دولت بود و برخی متعلق به مردم که خواجه رشیدالدین آنها را به ترتیب «دیوانی» و «ملکی» نامیده است. برای آبادانی هریک برنامه‌ای جدا تمهید کردند:
آبادانی ویرانه‌ها ۲
میترا هاشمی
خواجه رشیدالدین فضل‌الله در تاریخ مبارک غازانی، حکایتی «در ترتیب فرمودن کار آبادان کردن بائرات» آورده است. رشیدالدین در کتاب به اختصار به موضوع پرداخته است و تفصیل آن را به «دفاتر دیوانی» و «شرط‌نامه‌ها»، که به دقت ثبت و ضبط می‌شدند، وانهاده است اما همین مختصر یادداشت او امروز بسیار ارزشمند است.
روایتِ روایتِ ششم : در آستانۀ دوستی
علی طباطبایی
با صدایی گرم و کلماتی شمرده مثل گوینده‌های قدیمی رادیو، صحبتش را شروع کرد تا من صدایش را ضبط کنم: علی‌جان سلام، من ترانه یلدا هستم و می‌خواهم برایت از دو خانه بگویم. یکی خانه‌ای که امروز در خیابان سی‌تیر دارم و روزهاییست که در آن ساکنم و دیگری خانة پدری‌ام در تجریش که سالها پیش در آن زندگی می‌کردم و امروز دیگر چیزی جز خاطراتش از آن باقی نیست. خواستم که اول از خانۀ تجریش بگوید و اشتیاق بیشتری نسبت به آن نشان دادم تا بداند که برای من هم آن خاطرات مهم‌تر است و از آنـجا که خودش...
کودتای ۲۸ مرداد و معماری معاصر ایران (۲)
روح‌الله مجتهدزاده
کودتای ۲۸ مرداد از جهاتی چند سرآغاز فصلی جدید در تاریخ معاصر ایران است. یکی از این جهات ظهور و سربرآوردن نسلی از روشنفکران ایرانی است، که مشخصه بارز آنها غرب ستیزی و نقد مدرنیته بود. شاید از مهمترین دلایل بروز چنین گفتمانی سرخوردگی اجتماعی ناشی از کودتایی بود که غرب و نمایندگان بزرگ آن، یعنی آمریکا و انگلستان، پشتیبان و برنامه‌ریز اصلی‌اش بودند. این امر سبب شد تغییری بنیادی در رویکرد جامعه روشنفکری ایران حاصل شود؛ به گونه‌ای که از اواخر سالهای ۱۳۳۰ افرادی چون ناتل‌خانلری، شادمان، بزرگمهر و عنایت، که طرفدار آگاهی عقلانی و آشنایی منطقی با غرب...
پرسه در مطبوعات قدیم؛ نبض شهر
مریم پوراسماعیل
پس از آنکه در شمارهٔ سوم مجلهٔ علم و زندگی به مطلب لوییس مامفورد (1990-1895) دربارهٔ بازسازی شهر روتردام برخوردم، کنجکاو شدم تا دربارهٔ چند و چونِ این بازسازی بیشتر بدانم؛ به ویژه اینکه چه انگیزه‌ای بیش از همه در این بازسازی مؤثر بوده است.
یادداشتهایی دربارۀ نقاشی ۴
لیلا قاسمی
علاوه بر سُغدیان، مانویانِ آسیای میانه نیز بر جریان هنری دورۀ اسلامی تأثیر گذاشتند. «قدما مانی را به عنوان نگارگری چیره‌دست که کتاب 'ارژنگ' [ارتنگ] را به تصویر کشیده معرفی کرده‌اند؛ {اما} هیچ اثر تصویری از وی به جای نمانده است». با وجود این شاید بتوان سرچشمۀ سنت تصویری مانوی را از مانی دانست. بنابراین به نظر می‌رسد نمی‌توان در مطالعۀ نقاشی مانویان، به راحتی از شناخت مانی گذشت و دربارۀ او کنجکاوی نکرد.
انجمن جهانی ناقدان معماری
مطهره دانایی‌فر
در وبگاه انجمن جهانی ناقدان معماری (سی‌آی‌سی‌اِی) آمده این انجمن محل گردهم‌آیی ناقدان و نظریه‌پردازان و مورخان معماری سراسر جهان است و اعضای این انجمن معتقدند که گفت‌وگوهای عمومی و همگانی دربارۀ نقد و نظریۀ معماری جزء جداناشدنی فرایند معماری است.
موزۀ تخصصی کره‌های جغرافیایی وین
نازنین شهیدی
کتابخانۀ ملی شهر وین به جز مجموعۀ عظیم کتاب و نسخ‌اش، چندین مجموعه ابزار و اشیا و چهار موزه نیز دارد. یکی از مجموعه‌های ارزشمند کتابخانه مجموعه کره‌های جغرافیایی آن است که چند سالی است به صورت موزهای مستقل در کاخ مولارد۱ در معرض تماشای عموم قرار گرفته. موزۀ کره‌های جغرافیایی تنها موزۀ تخصصی از این دست است و بیش از ۳۸۰ کرۀ سماوی و جغرافیایی در آن نگهداری میشود. قدیمی‌ترین آن کره‌هایی است که وینچنزو کرونلی در سدۀ ۱۷میلادی ساخته است. هستۀ شکل‌دهندۀ مجموعه کره‌های جغرافیایی، مجموعۀ سلطنتی است که به‌مرور بر آنها افزوده‌اند.مجموعه از نظر تنوع و ساخت بسیار...
کودتای ۲۸ مرداد و معماری معاصر ایران (۱)
روح‌الله مجتهدزاده
امروز دقیقا ده سال است که ۲۸مرداد، حداقل برای معماران، دیگر تنها یادآور حادثه ننگین کودتا نیست؛ بلکه همزمان یادآور حادثه غمگین و تلخ هجرت نابهنگام یکی از چهره‌های ماندگار معماری ایران، سیدباقر آیت‌الله زاده شیرازی، نیز هست. شیرازی را با القاب بسیار می‌توان یاد کرد، چرا که در بسیاری امور سرآمد و صاحب‌نظر بود؛ اما گمان می‌کنم برای شاگردانش بیش از هرچیز تجسم والای کلمه «استاد»، با تمام ملزومات این کلام، باشد. حداقل برای خود من همواره چنین بود. و شاید از همین روست که همواره در دل خجل بوده‌ام که دانشجویانم مرا استاد بخوانند؛ که جایی که دریاست...
یادداشتهایی دربارۀ نقاشی (۳)
لیلا قاسمی
ین‌طور به نظر می‌رسد که دیوارنگاره‌های اولیۀ سغدی بیشتر به موضوعات مذهبی اختصاص داشته و ظاهراً قدیمی‌ترین دیوارنگاره‌ها که در آنها اعتقادات و مراسم مختلف مذهبی به تصویر درآمده در معابد عمومی پنجیکنت پیدا شده است. نقاشی‌های مذهبی سغدیان با سبک اولیۀ نقاشی یونانی – ایرانی ارتباط صوری داشته‌اند و از ویژگی‌های این دسته از نقاشی‌های سغدیان ترکیب‌بندی‌های بسته و متقارن را می‌توان برشمرد.
وقتی می‌گوییم «هنر اسلامی» از چه صحبت میکنیم؟(۴) ترجمه تلخیص شده از مقاله آوینام شِیلم
روح‌الله مجتهدزاده
آوینام شیلم استاد هنر اسلامی در دانشگاه مونیخ و از مورخانی است که با رویکرد پسااستعماری در این حوزه فعالیت میکند. یادداشت حاضر آخرین بخش از سلسله یادداشتهایی است که خلاصه یکی از مقالات مشهور اوست: آنگونه که پیشتر آمد، امروزه آشکار است مورخان هنر اسلامی تمایل دارند حملات عمده و تحقیقات انتقادیشان را به کلیت اصطلاح «هنر اسلامی» معطوف سازند. چنین تمایلی ضرورتا می‌خواهد از تجدیدنظر در تعاریف ویژه هنر اسلامی و بازاندیشی در دسته‌بندی‌های این حوزه، در ارزیابی‌های زیباشناسی‌اش بهره گیرد. بنابراین، طیف وسیعی از مورخان هنر اکنون به جستجوی شواهد بصری مشغولند تا نشان دهند «هنر اسلامی»...
آیینۀ حافظ
مریم پوراسماعیل
چندی پیش یکی از دوستان دوستدار شعر و ادبیات، در تفسیر این بیت از غزل خواجه حافظ شیرازی که: تا چه کند با رخ تو دود دل من آینه دانی که تاب آه ندارد
یادداشتهایی دربارۀ نقاشی (۲)
لیلا قاسمی
از جمله ویژگی‌های هنر ساسانی این است که در آن «تأکیدی صریح بر نظم و وضوح طرح را می‌توان دید. غالباً شخصیت‌های ربانی - اهورامزدا، میترا، آناهیتا - و یا خود شاه بزرگتر از اشخاص فرودست تصویر می‌شدند». علاوه‌براین «وجه شاهانه در این هنر غالب است؛ بدین سان که {این هنر} عمدتاً اختصاص یافته است به بازنمایی هیئت پادشاه در اعمال و احوال مختلف» و مضمون اصلی در این هنر تجلیل از شاه است همچون «مراسم اعطای نشان فرمانروایی از سوی اهورامزدا به شاه یا صحنۀ پیروزی شاه در پیکار و شکار» و همچنین نشستن با شکوه او
مقدمه‌ای بر ترجمۀ کتاب «کوه‌ها و دشت‌ها: ایران باستان و بین‌النهرین»
محمد بهشتی
علم باستان‌شناسی از بدو تأسیس تا به امروز راه درازی را پیموده است؛ به بسیاری از پرسش‌های ما پاسخ داده و ابهامات بسیاری را دربارۀ گذشتۀ بشر مرتفع كرده است. ولی هرقدر این دانش پیشتر آمده، ضرورت تجدیدنظر در مفروضاتش نیز آشكارتر شده است. چه‌بسا اموری كه در طول این زمان بدیهی پنداشته شده لیكن به تدریج در صحت آن تردید شده است.
وقتی می‌گوییم «هنر اسلامی» از چه صحبت میکنیم؟(۳) ترجمه تلخیص شده از مقاله آوینام شِیلم
روح‌الله مجتهدزاده
آوینام شیلم استاد هنر اسلامی در دانشگاه مونیخ و از مورخانی است که با رویکرد پسااستعماری در این حوزه فعالیت میکند. سلسله یادداشتهای حاضر سومین قسمت از خلاصه یکی از مقالات مشهور اوست: به‌راستی، یکی از مضرترین ایده‌هایی که به‌وسیله مورخان هنر اسلامی بسط داده شده، اسطوره وحدت هنر اسلامی است. ایده وحدت الگویی در فهم هنر اسلامی ایجاد کرد که پیش از هرچیز در خدمت شرح مشابهت میان محصولات متفاوت هنری است. بنابراین راه حل ساده‌ای جهت فریبکاری و، به‌طور چشمگیری، موارد خاص موازی‌کاری در تاریخ هنر اسلامی است. در نظریه «وحدت» سبک و زبان زیباشناسی، مشابه موجودی تک‌سلولی،...
روایتِ روایت پنجم : زیرِ آسمان
علی طباطبایی
مگر میشود جایی همه چیز تمام شود؟ خانه باید بزرگ باشد. هرچه بخواهی بروی با تو بیاید و تجربة زیر آسمان بودن، اندازه خانه را بی‌نهایت میکند. وقتی که این تجربه در طبقات بالایی خانه و روی پشت‌بام یا بهارخواب با اتفاقـهای جاری زندگی هراه شود، تماشای از بالای شهر و تجربة تازة پا بر زمین نداشتن، بین فرد تجربه‌کننده و همسایهها، دیگران و جهان بیرون از خانه فاصلهای ایجاد میکند. رویدادی که با حس مصونیت از نگاهها، خاطرة متفاوتی از ایمنی و تنهایی در فضای باز شهری را رقم می‌زند. چنین زیر آسمان و بالاتر از بقیه بودنی که...
تأملی در هدف آموزش تاریخ معماری
محمدمهدی عبداله‌زاده
هدف از آموزش تاریخ معماری چیست؟ آیا غرض آشنایی با معماری گذشته (سنّتی) است؟ یا آشنایی با سنّت معماری؟ آیا قرار بر این است که دانشجو درباره تاریخ معماری دانش دریافت کند؟ یا مهارت؟ یا بینش و حکمت؟ و یا طلبی برای فهم؟ درس تاریخ معماری از جنس آموزش است یا پرورش؟ هدف و انتظارمان از آموزش تاریخ معماری است که میتواند ابزارها و شیوه‌ها و مواد درسی آن را مشخص کند. لذا برگزیدن روش و مواد درسی درست برای تاریخ معماری در گرو شناخت درست و آگاهی از هدف و غایت آن است. افراد مختلف در باب آموزش تاریخ...
بقعۀ شاه‌کمال یزد: تاریخ‌گذاری با تکیه بر متون
مجتبی مهرعلی
امروز بنایی با گنبدخانۀ رفیع و نمایان در محلۀ شاابوالقاسمِ یزد به بقعۀ شاه‌کمال اشتهار دارد. بنای گنبددار مذکور از نظر محققان تاریخ معماری یزد، همان مدرسۀ کمالیه مندرج در تواریخ یزد است.
چند نکته خطاب به دانشجویان سال اول معماری
مهرداد قیومی بیدهندی
نامه به نشریۀ تالار، ۱۳۹۱، در پاسخ به خواست گردانندگانِ مجله عزیزان هیئت تحریریۀ نشریۀ دانشجویی تالارسلامپیرو نامۀ شما، برای دانشجویان معماری در نخستین ماه‌های تحصیل چند نکتۀ کوچک به نظرم می‌رسد، که آنها را در قالب چند جمله و چند پرسش ساده بیان می‌کنم. به لطف خدا، در سنین میان‌سالی و پیری همچنان دانشجویم. بنا بر این، اینها دردها و پرسش‌های خود بنده نیز هست: ۱. عزیزان، به همۀ کارها در این دنیا میشود به دو نحو پرداخت: یکی اینکه آنها را ابزار یا «راه» فهم بشماریم؛ دیگر اینکه آنها را ابزار یا راه فهم نشماریم.۲. به این فکر...
ضرورتِ ساختنِ هستان‌شناسی‌های معماری
مهرداد قیومی بیدهندی
بسیاری از آنچه انسان از حضور در مکانِ ساخته، از عمل معماری، یا از نظر کردن به معماری درمی‌یابد معرفت درونی است. این معرفت درونی گاهی از قبیل چیزهایی است که آدم به‌دل درمی‌یابد؛ مانند آنچه بر اثر حضور در فضایی در دل و جان انسان موج و شور ایجاد میکند. چنین معرفتی را به‌دشواری می‌توان به زبان علمی بیان کرد. اینگونه دریافت‌های دل را (که امروزه به آن فهم پدیدارشناسانه می‌گویند) ناگزیر باید در قالب هنر و شعر ریخت. گاهی هم این معرفت درونی از قبیل مهارت و دانش حین عمل است. فقط لایه‌هایی از چنین معرفتی را می‌توان...
وقتی می‌گوییم «هنر اسلامی» از چه صحبت میکنیم؟(۲) ترجمه تلخیص شده از مقاله آوینام شِیلم
روح‌الله مجتهدزاده
آوینام شیلم استاد هنر اسلامی در دانشگاه مونیخ و از مورخانی است که با رویکرد پسااستعماری در این حوزه فعالیت میکند. سلسله یادداشتهای حاضر دومین قسمت از خلاصه یکی از مقالات مشهور اوست: نکته‌ای که به مدعای بن‌مایه مذهبی هنر اسلامی مربوط است، «معنویت‌مندی»[۱] هنر اسلامی است. طبقه‌بندی و گفتمان هنر اسلامی ذیل جوهر دوگانه‌ای که به قدسی و دنیوی تقسیم شده، در واقع الگویی غربی است که در رقابت و چشم و هم‌چشمی‌های میان طبقات روحانیت مسیحی و اشرافیت/سلطنت ریشه دارد. آیا این بدان معناست که همین الگو برای هنر جهان اسلام هم مناسب است؟ آیا نباید این الگو...
یادداشتهایی دربارۀ نقاشی (۱)
لیلا قاسمی
هنر تصویری ایران از پیش از تاریخ تحولاتی را پشت سر گذاشت. با هنر تصویری آسیای غربی در آمیخت و این آمیزش در هنر هخامنشی ظهور یافت. در زمان پارتیان با روی آوردن به سنت‌های کهن‌تر ایرانی و شرقی، هنر ایرانی به صورت هنری تلفیقی ظاهر شد و در روزگار ساسانیان و در شرایط اجتماعی و فرهنگی آن دوران این هنر ویژگی‌های جدیدی بدست آورد.
اطلاعات معماریِ اسناد تاریخی. سخن اول: وقفنامهها
محدثه نظیف‌کار
به نام خدا از میان منابع مکتوب، وقفنامهها بهترین گونۀ اسناد برای مطالعه در تاریخ معماری ایران به شمار می‌روند. در بین اسناد تاریخی، وقفنامهها تنها گروه اسناد هستند که هنوز اعتبار خود را از دست ندادهاند و تا به امروز هم از جنبۀ حقوقی و هم شرعی اهمیت بسیاری دارند. از این رو تعدادشان نیز از دیگر اسناد باقیمانده بیشتر است. به عبارتی دیگر وقف نامه ها تفاوت عمده ای با دیگر قراردادها دارند که در امر پژوهش جزء ویژگی ها و مزیت های وقف محسوب می شود. یکی از این ویژگی ها «حبس مال» است که تا حدودی...
گزارش همایش «بازنگری هنر سرزمینهای اسلامی در سدۀ نوزدهم»
نازنین شهیدی
این همایش هفتۀ پیش به همت پروفسور مارکوس ریتر [۱] (استاد تاریخ هنر اسلامی) و دستیارانشان (دکتر متیا گوئیدتی [۲]، دکتر ماکسیمیلیان هارتموت [۳] و دکتر صفا محمودیان) در دانشگاه وین برگزار شد.همایش در گروه تاریخ هنر برگزار شد و چهار روز بود. روز اول مختص سخنرانی دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری بود که از دانشگاه‌های مختلف آمده بودند. موضوعات متنوع بود ولی اغلب در مورد اسناد و بعضی اشیا موزهای بود.روز دوم و سوم سخنرانی‌های اصلی همایش بود. در این دو روز مجموعۀ متنوعی از متخصصان دور هم جمع شده بودند. سخنرانان از امریکا و اروپا و از ایران و ترکیه...
معماری در مقام «موضوع» تاریخ
امید شمس
- عالَم معماری گذشته علاقمندان فراوانی دارد. کسانی همچون اهل تفنن، هنردوستان، معماران غیردانشگاهی که در گذشته غور میکنند، نویسندگان حرفهای همچون اهل مطبوعات و سفرنامه‌نویسان و زندگی‌نامه‌نویسان، راهنمانویسان گردشگری، باستان‌شناسان، پژوهشگران مربوط به امور اجرایی مرمت و حفاظت آثار و محوطه‌های تاریخی و مانند اینها، هر یک به گونه‌ای اخبار عالم معماری گذشته را از خلال نوشته‌ها، مدارک تصویری، بناها و مکان‌های مصنوع باقیمانده دنبال میکنند. - علاوه بر اینها، معماری برای مورخان نیز اهمیت فراوانی دارد. همۀ اقسام آثار معماری بالقوه در حکم شاهد مسائل تاریخی است. ممکن است مورخ تاریخ اندیشه، تاریخ اجتماعی، تاریخ جمعیت، تاریخ فرهنگی،...
وقتی می‌گوییم «هنر اسلامی» از چه صحبت میکنیم؟ (۱) ترجمه تلخیص شده از مقاله آوینام شِیلم
روح‌الله مجتهدزاده
آوینام شیلم استاد هنر اسلامی در دانشگاه مونیخ و از مورخانی است که با رویکرد پسااستعماری در این حوزه فعالیت میکند. سلسله یادداشتهای حاضر خلاصه یکی از مقالات مشهور اوست: آرنولد هاتینگر، در کتابی که به سال ۲۰۰۸ منتشر ساخته، به‌گونه‌ای تحریک‌آمیز اظهار می‌دارد، تا آنجا که به موضع غربی‌ها به اسلام بازمی‌گردد، اسلام وجود خارجی ندارد. او به‌درستی اشاره میکند که صحبت کردن از اسلام با استفاده از عباراتی مجرد، جهانی و یکپارچه افسانه‌ای بیش نیست. علاوه براین، او می‌گوید که اشتیاق به دیدنِ یک دنیای همگن، موسوم به اسلام، در میان طیف گسترده و متنوع «جهان‌های اسلام» یک...
آثار ایرانشهر [۲] (پیرِ رباط سروستان)
احسان طهماسبی
ویرانۀ مشهور به پیرِ رباط در یک کیلومتری شمال شهر سروستان قرار گرفته است. از این بنا اکنون فقط چهار جرز و یک طاق (چَفت) باقی مانده که در گذشته روی آنها گنبدی تکیه می‌داده است. مصالح اصلی آن سنگ لاشه و ملات گچ، و در ازاره‌ها سنگ تراش‌خورده و در محدودۀ زیر گنبد آجر به کار رفته است. در گوشواره‌ها و طاقچه‌ها آثاری از مقرنس به چشم می‌خورد. هر ضلع این چهارطاق ۱۲/۲۰متر طول و جرزها ۱/۴۰ متر ضخامت دارند. دهانۀ چَفت‌ها ۵ متر است و شیاری به عمق ۱۰ سانتیمتر در میان هر یک قرار گرفته که احتمالاً...
سایۀ آن برج بلند
مریم پوراسماعیل
ادبیات داستانی مدرن به واسطهٔ پرداختن به انسان، زندگی و افکار او، دغدغه‌ها، روزمرگی‌ها، معضلات و مشکلاتش، منبع خوبی برای درک نسبت انسان امروزی و معماری است. این گونه ادبیات، چه آنها که بن‌مایه‌های اساطیری، تمثیلی و متافیزیکی ادبیات پیشامدرن را حفظ کرده‌اند و چه آنها که به کلی از این عوالم فاصله گرفته‌اند، غنی از ارتباط انسان با محیط پیرامون و تأثیر و تأثرات آن است.
امامزادۀ گمشده
مهنام نجفی
دیگر از شهر دور شده بودیم و به محدودۀ شهرک صنعتی در حاشیۀ شهر رسیده بودیم. پس از عبور از درگاه ورودی شهرک، در حاشیۀ چپِ جاده‌ای که به دشت اندور می‌رسید، تلی از خشت و آجر خودنمایی میکرد. گفتم: این خرابه چیست؟ گفت: الان که هیچ. تلی از خاک است. خیلی پیشتر امامزادهای بود؛ امامزاده علی. گنج‌کَن‌ها۱ دیگر زیر و رویش کرده‌اند. گفتم: کسی دیگر به زیارتش نمی‌آید؟ گفت: نه، می‌بینی که چیزی از امامزاده نمانده. مردم که به زیارت خرابه نمی‌آیند. دیگر فراموشش کرده‌اند. جلال و جبروتش برمی‌گردد به کودکیِ منِ پیرمرد. کمی بعد به جادۀ خاکی رسیدیم؛ وانتی...
نگاهی به تاریخچۀ تأسیس دورۀ مطالعات معماری ایران
مهرداد قیومی بیدهندی
مصاحبه‌کننده: فاطمه باقری از تأسیس دورۀ کارشناسی مطالعات معماری ایران در حدود دوازده سال می‌گذرد. این دوره حالا در چند دانشگاه کشور، از دولتی و خصوصی، دانشجو می‌گیرد و شاید نزدیک به دویست دانش‌آموخته داشته باشد. حالا شاید وقت آن باشد که وضع این دوره را بررسی و نقد کنیم. اما نقد منابعی می‌خواهد. بخشی از این منابع خود دانشجوها و دانش‌آموختگان و استادان‌اند، چه در درون دانشکده و چه در بیرون از آن؛ بخشی هم آثار ایشان است، از مقاله و پایان‌نامه تا کتاب؛ اما اطلاع دیگری هم لازم است. این دوره چگونه تأسیس شد؟ با چه انگیزه‌ها و...
داستان‌های اصفهان (۴) ـ دانستنی‌های پل خواجو
سمانه محسنی
بسته به اینکه چه نظری دربارۀ کلمۀ دانستنی‌ها دارید یا خاطراتی که این کلمه، به واسطۀ مجلۀ دانستنی‌ها، در ذهنتان زنده میکند، به هر حال، خواندن این نوشته را شروع کردید؛ اگر عنوان چیز دیگری بود شاید این‌طور نمی‌شد. وقتی کسی این کلمه را در عنوان نوشته‌ای مي‌بیند یعنی قرار است نوشته‌ای ساده و کوتاه دربارۀ موضوعی بخواند که چیزهایی به دانسته‌هایش اضافه میکند و معمولاً این چیزها جالب، نامعمول و کمتردانسته‌شده است. آدمهایی که خواندن دانستنی‌ها را ادامه می‌دهند یا به دنبال این هستند که مقدار اندکی بر دانش عمومی خودشان اضافه کنند یا خودشان را در آن موضوع...
اهمیت واژه‌گزینی در ترجمۀ متون کهن عربی
لیلا قاسمی
معمولاً در مراجعه به متون کهن عربی ابتدا به سراغ متون ترجمه شده می‌رویم. گاهی استفاده از این متن‌ها بدون اشکال است و در روند تحقیق اختلالی ایجاد نمی‌کند. اما گاهی به کلمه یا کلماتی برمی‌خوریم که در ترجمه‌های مختلف از یک متن به صورت‌های مختلف ترجمه شده است. در این صورت بهتر است به متن اصلی مراجعه کنیم.
تصویر «سازی»: لحن معماریانۀ نقاشی
دنا شمسی‌زاده
در نگاهی کلی، نحوۀ ظهور معماری در نقاشی‌های پیش از مدرن اروپایی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. دستۀ اول آثاری که در آن موضوع نقاشی به تصویر کشیدن معماری بود؛ یعنی موضوع اصلی معماری و عناصری دیگر، چون طبیعت و انسان، موضوعاتی فرعی و در حاشیه به حساب می‌آمد.
نقاشی معماریانه
دنا شمسی‌زاده
اصطلاح نقاشی معماریانه در هنر اروپایی به نوعی از نقاشی اطلاق میشود که در آن تمرکز اصلی بر به تصویر کشیدن ساختمان‌ها است؛ چه فضای درونی چه بیرونی آن. از سدۀ شانزدهم با آثار نقاشانی چون هانس و پل فريدمان دو فريش این نوع نقاشی آغاز شد ولی عصر طلایی پیشرفت آن سدۀ هفدهم میلادی است؛ زمانی که هنرمندان آثاری خلق کردند که موضوع آن بازنمایی ساختمان‌های واقعی یا خیالی بود.
روایتِ روایتِ چهارم :خانه‌ای در اکنون
علی طباطبایی
کی شود این روانِ من ساکن این چنین ساکنِ روان که منم مولانا مدتی بود که دیگر روزها و شب ها را نمی‌شمردم. به خاطر نمی‌آوردم که چند وقت است روی تخت خوابیده‌ام و منتظر رسیدنش هستم. بالاخره همین روزها وقتش می‌شد. باید از این یکی هم می‌بریدم و میرفتم. همه چیز این زندگی همین طور بود. پیش از آن که بدانم چرا وقتش می‌رسید؛ می‌رفت و تنهایم می‌گذاشت. همه دلبستگی‌ها، مثل تک تکِ لحظه‌هایی که دوستشان داشتم گذرا و رفتنی بودند. نمی‌توانستم از جایم تکان بخورم و از پنجره اتاق هم هر روز و هر روز فقط کمی از...
رنج تحقیق (۳): عباس اقبال آشتیانی
سینا سلطانی
رنج تحقیق (۳): عباس اقبال آشتیانی بهار ۱۳۹۶ ۱ مرحوم استاد عباس اقبال آشتیانی در ۵۹ سالگی در رُم درگذشت. او از شاگردی دکان نجاری آغاز کرد و اولین‌بار در چهارده‌سالگی به مدرسه رفت. پس از آن معلم دارالفنون شد و از آنجا برای تحصیل در سوربن به فرانسه رفت و به استادی دانشگاه تهران رسید. او در طول زندگی خود خدمات فراوانی انجام داد. از جملۀ این خدمات تألیف بیش از ۱۰ جلد کتاب و چندصد مقاله دربارۀ تاریخ ایران، تصحیح و چاپ ۲۶ نسخۀ خطی، تدوین ۲۰ جلد کتاب درسی در تاریخ و جغرافیا، ترجمۀ ۵ کتاب، و...
سنتِ طراحیِ ازیادرفته
سمانه محسنی
وقتی از معماری سنتی و معماران سنتی می‌گوییم تصویری در ذهن داریم از بناهایی که در دوران پیشامدرن ساخته شده است و معمارانی که آن بناها را ساخته‌اند. در این تصویر کلی، به همان نسبتی که عبارت‌های «معماری سنتی» و «معماران سنتی» کلی است، تفکیک خاصی بین انواع بناهای دوره‌های مختلف قایل نیستیم: هر آنچه پیش از دوران مدرن ساخته شده یک‌سره سنتی است. نیز در استفاده از صفت سنتی و بار معنایی‌ای که ممکن است با خود در پی داشته باشد دقیق نیستیم، در ترکیب سنتی با معماری و معماران بیش از همه منظورمان چیزی است که به گذشته‌ای...
تعدّیِ استعاره‌های معماری
مهرداد قیومی بیدهندی
ما برای فهم و تفهیم و تفاهم بهتر به تشبیه و تمثیل و استعاره دست می‌زنیم. دانشوران نشان داده‌اند که بهره‌گیری از استعاره نه تنها تفاهم را تسهیل میکند؛ بلکه بر گستره و عمق فهم ما می‌افزاید. معماری هم از این قاعده برکنار نیست. در سخن گفتن دربارۀ معماری، آگاهانه و ناآگاهانه از استعاره‌ها بهره می‌بریم. استفاده نکردن از استعاره‌ها در معماری، اگر ممکن باشد، فهم ما را محدود و سخن گفتنمان را دشوار و گاهی سطحی میکند. اما استفاده از تشبیه‌ها و استعاره‌ها قیود و آدابی دارد که اگر آنها را مراعات نکنیم، استعاره از خاصیت می‌افتد و به...
مدرسۀ بروجیۀ سیواس
مریم پوراسماعیل
مدرسهٔ بروجیه یا بروجردیه (Buruciye Madrasah) در محلهٔ قلعه سیواسِ شهر سیواس، در شرق ترکیه، به سفارش مظفر بن هیبت‌اللّه مفضّل بروجردی، معروف به حاجی مسعود ساخته شده است؛ کتیبه‌های مدرسه و مقبرهٔ بانی – واقع در بنای مدرسه – نشان می‌دهد که این بنا در سال 670ق/1271م، همزمان با حکومت سلجوقیان غرب (یا سلجوقیان روم) به اتمام رسیده است.
نخستین کتاب نقد معماری
مطهره دانایی‌فر
پیتر کالینز در کتاب دگرگونی آرمان‌ها در معماری مدرن نخستین کتاب نقد معماری را کتاب معماری فرانسوی نوشتۀ ژاک- فرانسوا بلوندل معرفی میکند. این کتاب کتابی چهار جلدی و مصور است که در سالهای ۱۷۵۲تا ۱۷۵۶ در فرانسه منتشر شده است.
مدخلی بر آداب معماری نما
هادی ندیمی
به نام خدا آنچه می‌آید، خلاصۀ سه جلسه از سلسله جلساتی است که در جمعی از فارغ التحصیلان دانشکدۀ معماری دانشگاه شهید بهشتی، به عنوان «آداب معماری نما» ایراد شده است. این مطلب به‌عنوان مقدمه‌ای برای ورود به بحث طرح گردیده که با عنوان «مدخلی بر آداب معماری نما» عرضه میشود: با همکاری دکتر سید حمید ضیائیان نما بخش یا وجه بسیار مهمی از معماری است. چه معماری را مجموعۀ اجزایی بدانیم که هر یک از این اجزاء در ساحتی متفاوت – از عملکرد گرفته تا زیبایی و از فلسفه گرفته تا ایستایی – شکل گرفته و در کنار...
آداب نوشتن دربارۀ معماری ۲ ـ معمارِ نویسنده
سمانه محسنی
آنچه از روزهای ابتدایی ورود به دورۀ کارشناسی معماری آموزش می‌دهند این است که معماران باید خط بکشند و قلم‌به‌دست باشند. چیزی که خیلی از دانشجویان سالهای اول رشتۀ معماری به آن معترضند و ضرورتش را، آن هم وقتی ابزارهای کارآمدتر دیگری در خدمت معماران هست، درک نمی‌کنند. خیلی‌ها می‌گویند مگر معمار نقاش است؟ در این مجموعه نوشته قصدم گفتن از خط کشیدن یا نکشیدن معماران نیست اما سؤال مگر معماران نقاشند به شکل دیگری از دانشجویان کارشناسی ارشد مطالعات معماری پرسیده میشود: مگر معماران نویسنده‌اند؟ این سؤال را برخی از داوطلبان کنکور کارشناسی ارشد هم می‌پرسند و حتی وقتی...
پدیدارشناسی و پژوهش در معماری
محمدرضا رحیمزاده
گفت وگو با آقای دکتر محمدرضا رحیم زادهعلی بابایی- منیره پنج‌تنی محمدرضا رحیم زاده نه تنها معمار و مدرس معماری است بلکه پژوهشی دربارۀ اندیشیدن به معماری بر اساس اندیشه های هایدگر انجام داده است. به همین خاطر برای گفت وگو او را انتخاب کردم تا از نگاه يك معمار که رویکرد هایدگری را به معماری، اساس پژوهش خود قرار داده است، به نقد و بررسی جایگاه پدیدارشناسی در معماری بپردازیم.***آقای دکتر رحیم زاده اگر موافق باشید با چند پرسش کلی و البته اصلی دربارۀ فلسفه معماری گفت‌وگوی مان را آغاز کنیم. در مطالعات نظریِ معماری چه روش هایی وجود دارد؟ به‌عبارت دقیق تر اندیشمندان در مطالعات...
زیر دست‌و‌پای روزمرگی: مجموعۀ یادداشتهای کوتاه
محمد بهشتی
بسیار است اموری که با زندگی ما چنان عجین شده که حضورشان را ساده و بدیهی می‌پنداریم؛ اسباب و اثاث، حوادث، جاها و حتی آدمهایی که از فرطِ نزدیکی، دیگر ارزشهایشان به دیده‌مان نمی‌آید. بسیاری از رویدادها می‌آید و سپری میشود، بی‌آنکه اثری در خاطر ما باقی بگذارد.
فعالیت‌های مؤسسۀ ایزمئو در ایران – ۱
ذات‌الله نیکزاد
ایزمئو (isMEO) مخفف مؤسسۀ ایتالیایی برای شرق میانه و شرق دور است. این مؤسسه دو دهه‌های ۱۳۴۰و ۱۳۵۰ش در ایران حضور داشته و در زمینۀ باستان‌شناسی، بررسی و مرمت بناها و محوطه‌های تاریخی ایران فعالیت چشمگیر داشته است. ایزمئو در ۱۹۳۳بنا به فرمان سلطنتی ایتالیا، برای پاسخی به نیاز سیاسی برای توسعۀ روابط فرهنگی با کل جهان آسیایی بنیان یافت. اما پس از جنگ جهانی دوم، از ۱۹۴۷، با تمرکز بر فعالیت‌های پژوهشی و علمی در زمینۀ باستان‌شناسی، زبان‌های شرقی و معماری، تحت ریاست پروفسور جوزپه توچی، فعالیت‌های خود را از سر گرفت. ایزمئو کار خود را در ایران از...
ترجمه‌ای تازه از کتاب شکل‌گیری هنر اسلامی
مهدی گلچین عارفی
در این بررسیِ موشکافانه، اُلِگ گرابار، مورخِ بزرگِ هنرِ اسلامی، عصارۀ یافته‌های خود دربارۀ پیدایشِ این هنر را یک‌جا گرد آورده است.
جنات عدن (۲)
مهرزاد پرهیزکاری
در مقایسه با توصیف عبدی‌بیگ از جعفرآباد، عمارات و باغ‌های سلطنتی، دولتخانه و بناهای آن، امروزه آثار بسیار اندکی باقی مانده است. دخل و تصرفات انجام شده در طول زمان که گاهی به تخریب‌های گستردهای از اماکن و باغ‌های سلطنتی انجامیده است، چهره اراضی و آثاری را که باقی مانده‌اند به کلی تغییر داده است. در خلاصه‌التواریخ به تخریب عمارات سلطنتی توسط شاه اسماعیل دوم اشاره شده: "... شاه همایون [شاه اسماعيل]... درین روز به دولتخانة مباركه آمده، چون به درب اعلي که آله‌قاپی گویند رسیدند، پیاده شده آستانه را بوسه دادند و پیاده به درون رفتند و شروع در...
علم اخلاق معماری
زینب تمسّکی
در طول مطالعه برای پیشینۀ رساله‌ام، متوجه فقر منابع نظری در حوزۀ اخلاق معماری به زبان فارسی شدم. به خصوص منابعی که برخط و آسان و همه‌یاب باشد. از حالا آنچه دربارۀ این حوزۀ موضوعی می‌خوانم را در حد وسع اینجا هم قرار خواهم داد. علم اخلاق معماری [۱] برخی مسائل علم اخلاق معماری ویژگی‌های تعدادی از دووجهی‌های اخلاقی معمولند- دغدغه‌هایی [چون] محوریت ارزش یا محوریت عامل [دراینجا معمار]- که برای معماران هم ممکن است به وجود بیاید. اخلاق معماری علاوه بر مجموعه‌ای از پرسش‌های مرسومِ [اخلاق] که به حوزۀ معماری وارد شده، مسائلی که خاص رشته و حرفۀ آن است را هم مطرح میکند که در نتیجۀ ماهیت اجتماعی، عمومی، عملی و هنری آن شکل گرفته است. فرااخلاق معماری، به مثابه مفهومی پیشینی نسبت به اخلاق هنجاری حرفۀ معماری، مقولات اخلاقی دیگری را می‌سنجد؛ نظیر اینکه آیا معماری باید اخلاقی در نظر گرفته شود یا غیراخلاقی، وابسته به اینکه مقاصد معماری (سازه‌های بناشده) [را در نظر بگیریم] یا اَعمال آن را چون مجموعه‌ای از نهادها یا پدیده‌هایی اجتماعی [در نظر آوریم]. مسئلۀ فرااخلاقی دیگر دربارۀ این است که رابطۀ زیبایی‌شناسی با اخلاق آنچنان که در معماری ظاهر میشود را، اخلاق‌گرایی بهتر شرح می‌دهد یا آزادی عمل؟ مقولات اخلاقی معماری...
روایتِ روایت سوم: خانه و دیگران
علی طباطبایی
غروبِ سرد زمستانی شلوغ، دخترکی ده یا یازده ساله، گوشه ای روی صندلی ایستگاه اتوبوس نشسته بود. از سرما دست هایش را بر بازوها گرفته بود. کمی می لرزید و آدمها را تماشا می کرد که در خیابان و پیاده رو می رفتند و می آمدند، دیگرانی که خیره به او نگاه می کردند. هیچ کدامشان را نمی شناخت. خیابان سرد و تاریک بود و او غریبه. هرکسی رد می شد نگاهی به او می انداخت. انگار همه می خواستند رازش را بدانند. او هم نمی خواست و برای همین دوست داشت بفهمد به کجا نگاه کرده اند تا اگر...
در جستجوی فضای از دست رفته؛ طرف آواز قمری
مریم پوراسماعیل
قمری اگر آواز بخواند، تابستان می‌شوم میان چهار دیوار خشتی بلند؛ ظهر تابستان. آنقدر ظهر که سایهٔ دیوار از روی کاج بلند وسط حیاط، پاک رفته باشد. چه گرم است! خود را میان شبستان خنک می‌یابم. شبستانِ اولی؛ همان که درست دمِ دست دالانِ ورودی بود؛ همان معبدِ با سقف تاقی که زندگی با تمام هیکل بزرگش توش جا می‌شد؛ میان کاغذ دیواری با گل‌های سبز کوچک. تکیه می‌زنم به درِ دولابچه‌ای که پدربزرگ ساخته بود توی دل آن دالانچه که به زیرپله و صندوق‌خانه می‌رفت.
پرسش از فایدۀ تاریخ معماری
مهدی حجت
بسم الله الرحمن الرحیم پرسش از فایدۀ تاریخ معماری به‌کوشش حمید روحی زمستان ۱۳۹۵، دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی فایدهٔ تاریخ معماری چیست؟ معماری آیینهٔ خصوصیات انسان است که به صورت کالبدی تجسم پیدا میکند. با زندگی ما انسان‌ها در هر محیطی، تصویر زندگی ما در آن محیط رسوب میکند و ما اسم این رسوب را معماری می‌گذاریم. بنابراین معماری هر عصری و هر زمانی در حقیقت گویای کیفیت خواست‌ها و نیازهای انسان در آن عصر و زمان است. هنگامی که یک قوم یا ملتی در سرزمینی زندگی میکند، در طول زمان، با دو مفهوم درگیر است:...
اقلیم و معماری از منظری دیگر
زهرا نام‌آور
سالها بود که در نگاهم به معماری همواره جنبه‌های مشهود و قابل لمس غلبه بیشتری داشت. تاثیر عواملی نظیر رنگ و تناسبات که تاثیرات صوری و فرمی را در کنار تاثیرات غیرملموس توامان انعکاس می‌داد به خوبی برایم قابل درک بود ، اما عوامل غیرفرمی دیگری نظیر دما، جو (اتمسفر) و نظایر آن، جز در تامین حد آسایش، انعکاس روشنی در هویت فضا و طراحی معماری برایم نداشت. -ثبات اقلیم؛ از بهشت تا ملالت سال ۲۰۱۳ به مالزی، کشوری استوایی و بدون تغییر فصل، نقل مکان کردم. زندگی در مالزی برای من، که محدوده آسایش اقلیمی بدنم به طرز اغراق...
داستان‌های اصفهان (۳) ـ متاستاز
سمانه محسنی
اول بوی زغال کل پارک را برداشته و همه جا پر از سر و صداست. سر و صدای بچه‌ها که می‌دوند و بازی میکنند، سر و صدای گپ زدن و بازی کردن بزرگترها، صدای کسانی که آن‌طرف رودخانه نی‌انبان می‌زنند؛ همهمۀ شادی همه از پرآب شدن رودخانه. از پل فلزی تا پل مارنان، که نورهایش از دور پیداست، هر جا می‌شده اتراق کنند کسی هست. همه جور آدمی هم پیدا میشود، هر کس کار خودش را میکند و کاری به کار دیگران ندارد. یکی قلیانش را می‌کشد و یکی آتش‌گردان را می‌چرخاند تا زغال کباب آماده شود، خانوادۀ کوچکی سه...
نکاتی در باب معماری نزد یونانیان (۲)
روح‌الله مجتهدزاده
همانگونه که درپایان یادداشت قبل اشاره شد، در دوره کلاسیک به سبب مشارکت کامل صنعتگران در امور شهری، در قیاس با دوره باستان و کلاسیک متقدم، تغییراتی در معنای واژه تخنه حاصل شد. در تعریف جدید تخنه عبارت از هر توانایی بود، که بتواند توصیف یا اندیشیده شود. این تعریف جدید، تعریف باستانی متقدم‌تری را که بر تغییر شکل طبیعت و تحول انقلابی نیروهای حیاتی آن تاکید میکرد، جابجا کرد. در این تعریف انواع تخنه به‌واسطه منابع مادی ویژه (مثلا چرم) و یا مشخصه و محصولاتش (مثلا کفش یا افسار) تعریف شد. بنابراین تخنه یک دسته‌بندی عمومی نظیر معماری یا...
روایت روایتِ دوم : خیالات پران
علی طباطبایی
قرار بود برای بار دوم پیشش بروم و با هم دربارة خانه و زندگی اش صحبت کنیم. پیرمردی بود خوش صحبت و شوخ ، با لهجة ترکی تبریزی که سال ها هندسه درس داده بود و امروز بازنشسته و تنها در خانه ای زندگی میکرد. خانه ای که حوالی سال چهل و پنج، موقعی که برای تدریس در مدارس تهران به اینجا آمده بود سفارش ساختش در خیابان پاستور را به معمار داده بود و تا امروز در آن بود. خانه ای که در طبقه همکفِ آن، نشیمن، آشپزخانه و یک اتاق داشت و طبقه بالا روزها دست بچه ها...
هنر؛ از مردم، با مردم، برای مردم.
مریم پوراسماعیل
بادِ آرامی که در دهکده و لای درخت‌ها می‌رفت، نیم‌رخِ نخ‌نما شدۀ اسفندیار را روی پرده آهسته تکان می‌داد. در همان حاشیۀ پرده که به درخت چسبیده بود، دست رستم و دشنه به اندازۀ ساقۀ علف بالاتر دندۀ سهراب بود. سید به رستم گفت: دست نگه دارید تا مردم بیایند. وسط پرده، رستم با ابعاد بزرگتری روی اسب نشسته بود، با دست راستش به آفتابِ روی پرده اشاره میکرد. بر نیم‌دایرۀ بالای شاخهای کلاهش با نخ سرخ نوشته شده بود: «تا فردا خواهیم دید که کدامیک از اسب‌های ما بدون سوار باز می‌گردد.»
داستان‌های اصفهان (۲) ـ اشرفی
سمانه محسنی
اگر اصفهانی باشید یا چندسالی را در اصفهان زندگی کرده باشید می‌دانید بهترین هوای اصفهان در فروردین است، از شروع عیدِ نوروز تا نزدیک اواخر فروردین، بعد از آن هوا رو به گرمی می‌رود. در این وقت از سال ابرها می‌روند و می‌آیند، بادهای ماهْ‌نوروز همچنان می‌وزند و آفتاب گاهی کم‌رمق میشود و گاهی درخشان. سبز درخت‌ها هنوز سبز روشنی است که به زردی می‌زند و برگ‌هایشان هنوز کوچک و ترد و جوان است. موقع قدم زدن در چهارباغ هنوز سبزها انبوه و پرپشت نشده و آسمان بیشتری پیداست و آفتاب با خیال آسوده از بین شاخه‌ها می‌گذرد. احوال درخت‌ها...
آرشیوی برای معماری معاصر
یحیی سپهری
- مؤسسه‌ی نو (Het Nieuwe Instituut) در روتردام هلند از سال ۲۰۱۴ اقدام به جمعآوری اسناد و مدارک معماران هلندی کرده است. آرشیو این مؤسسه اکنون از نظر حجم و محتوا یکی از بزرگترین آرشیوهای معماری دنیا است. این آرشیو فقط نقشه‌ها و ترسیمات و تصاویرِ آثار معماران را در بر نمی‌گیرد بلکه علاوه بر آن، ابزارهای معماران از قبیل ماکت‌ها، ابزارهای ماکت‌سازی، ابزارهای طراحی و هر آنچه که معماران در فرآیند طراحی از آن بهره می‌بردند را گردآوری کرده است. این مجموعه حتی شامل پرتره‌های معماران و تصاویر زندگی حرفهای آنان نیز میشود. مؤسسه‌ی نو گوشه‌ای از آرشیو خود...
روایتِ روایت اول : خود، خانه، جهان
علی طباطبایی
باده از ما مست شد نی ما از او قالب از ما هست شد نی ما از او مولانا یک هفته ای بود که در سفر بودم و بالاخره داشتم به خانه بر می گشتم. تنها پشت میز دو نفرة تریای سالن انتظار نشسته بودم. منتظر بودم بلندگو درِ خروجی پرواز تهران را اعلام کند. هرچند، یک ساعتی مانده بود و زود به فرودگاه آمده بودم و فعلا وقت داشتم. با خیال راحت هدفون را در گوشم گذاشتم تا چیزی گوش کنم. یک لیوان چای گرفتم و دفتر سفید و تازه ای که برای همین خریده بودم را جلویم باز...
نکاتی در باب معماری نزد یونانیان (۱)
روح‌الله مجتهدزاده
مطالعاتی که به ریشه‌شناسی واژه معماری و تاویلِ (به اول بازگرداندن) عمل معمارانه می‌پردازد، معمولا از سرگذشت معماری در یونان باستان سربرمی آورد. این گونه تحلیل‌ها اغلب با رویکردهای پدیدارشناسانه عجین گشته، اما استفان پارسل، محقق تاریخ معماری، در کتابش، چهار مفهوم تاریخی معماری، به ریشه‌شناسی مفهوم معماری از منظر تاریخی دست می‌یازد. فصل اول این کتاب با عنوان \"معماری چون تخنه\" عمدتا به وضعیت معماری و جایگاه آن نزد یونانیان می پردازد. یافته‌هایش، خصوصا برای خواننده ایرانی، ممکن است تازه و فراتر از کلیشه‌های رایجی باشد که آغاز تاریخ معماری، خصوصا در غرب، را به یونان باستان بازمی گرداند. این یادداشت -که در دو قسمت...
اصفهان شهر زیبای خدا!
سمانه محسنی
۱ بچه که بودم، وقتی مدرسه هم نمی‌رفتم و تقویم مدرسه تعطیلی‌ها را در ذهنم درخشان نکرده بود و راستش خیلی هم حساب روز و هفته و ماه دستم نبود از حرف‌ها و کارهای بزرگترها می‌فهمیدم نوروز نزدیک است. اولین نشانه‌اش وقتی بود که ظهرها مادربزرگم از تماشای حیاط دل میکند و لنگ‌لنگان از پنجره دور می‌شد تا برایمان چای بریزد و در راه می‌گفت درخت‌ها کُچه کرده‌اند، دارد عید میشود؛ یا وقتی بادهای ظهر و بعدازظهر شیشۀ پنجره را در قاب می‌لرزاند می‌گفت بادهای ماهْ‌نوروز شروع شده است. بیرون که می‌رفتیم از بابا می‌پرسیدم کُچه یعنی چه و او...
تاریخ ویرانی؛ مهمانسرای مقدم بروجرد
مریم پوراسماعیل
همسایه‌هایش با بی‌تفاوتی می‌گفتند که باران‌‌های این چند شب خرابش کرده‌است؛ باور نکردم. اثر کنش‌های مخرب انسانی را روی تن و بدنش آشکارا می‌دیدم. ضعف و استیصال تمام وجودم را فراگرفت و مستیِ آن هوای بهاری یگانهٔ شهر از سرم پرید؛ «گرچه سپاهان بهشت روی زمین است، لیک نیرزد به یک بهار بروجرد».
از تن لاله‌پوش لؤلؤ‌پاش/ صد نهان آشکار خواهد کرد [۱]
صحرا عابری زاهد
بسیارند افرادی که اسفند ماه را دوست دارند و انتظارش را می‌کشند. گویی عید اصلی قبل از نوروز است. بساط دست فروش‌ها، مغازه‌های شلوغ، مردمی که با عجله به یکدیگر تنه می‌زنند و راه خود را در خیابان‌های شلوغ باز میکنند، کودکان رها شده از لباس‌های سنگین زمستانی که مشتاقانه به این شهر جدید نگاه میکنند، اینها و صدها تغییر دیگر شهر، از بوی ماهی تازه گرفته تا گربه‌های کمین کرده، همه و همه با هم اسفند را اسفند میکنند و عطش یک سالۀ انتظار را خاموش.
داستان‌های اصفهان (۱) ـ دارالمجانین
سمانه محسنی
شهرها را با صفت‌های مختلفی می‌شناسند، گاهی این صفت‌ها کلیشه‌ای‌تر است و گاهی نه. اصفهان هم چنین است و با همۀ صفت‌های کلیشه‌ای که به آن نسبت داده‌اند آنقدر «هست» که بشود همچنان به صفتی موصوفش دانست یا برایش لقبی برگزید. سوای همۀ صفت‌های مختلفی که به اصفهان نسبت می‌دهند، من هم برای آن صفتی یافته‌ام: دارالمجانین. نمی‌دانم چرا این‌طور است اما اصلاً آنقدری که در اصفهان مجنون دیده‌ام و هر روز می‌بینم در شهرهای دیگر ندیده‌ام. انگار اصفهان مجنون‌پرور است؛ مجنون نه از آن مجنون‌ها که ترسناکند و معنی منفی دارند، مجنون‌هایی شبیه مجنونِ لیلی. مجنون‌ها در اصفهان زیادند...
گفتوگو دربارۀ تاریخ معماری
محمد بهشتی
وقتی از تاریخ صحبت میکنیم، درحقیقت از آن روست که قائلیم انسان برخلاف دیگر موجودات، موجودی تاریخی است؛ یعنی در سیر تکوین تاریخْ تجربیاتی را پشت سر گذاشته و کیفیاتی را تحصیل کرده است. به عبارتی انسان موجودی تاریخی «هست»؛ یعنی فی‌الحال برخوردار از عصارۀ همه تجربیات کسب کرده در طی تاریخ و زمان است.
پرسش از فایدۀ تاریخ معماری
لادن اعتضادی
به نام خدا پرسش از فایدۀ تاریخ معماری به‌کوشش یاسمن بخیت اسفند ۱۳۹۵، دانشکدۀ معماری به چند صورت می‌توان به این سوال پاسخ داد: فایدۀ خواندن تاریخ معماری چیست یا فایدۀ نوشتن آن چیست، این دو با هم متفاوت است. وقتی سوال میشود که فایده تاریخ معماری چیست می‌توان گفت که از چه منظری این سئوال را می‌پرسید، مثلا تحقیق در تاریخ معماری و نوشتن تاریخ معماری چه فایده‌ای دارد؟ در این صورت یک تاریخنگار معماری باید از خود بپرسد که برای چه منظوری دست به تاریخنگاری معماری می زند؟ مخاطبانش کیستند و چه بهره‌ای از اثر تحقیقی او...
تاریخ دیجیتال چیست؟
دنا شمسی‌زاده
در جهان امروزی رایانه بخشی جدانشدنی از زندگی انسان شده است. عصری که در آن زندگی میکنیم را «عصر دیجیتال» نامیده‌اند؛ عصری که از زمانی آغاز شد که رایانه‌های شخصی به بازار معرفی شد و هر شخصی با داشتن این دستگاه امکان جابه‌جا کردن آزاد و سریع اطلاعات را به دست آورد.
مدرسه به‌رسمِ حظیره؛ حظیره برای مقبره
مجتبی مهرعلی
احتمالاً اسمِ «جایی» به نام حظیره از «حظیرة القدس» که یکی از القاب بهشت است، گرفته شده. سیوطی در مسند می نویسد: فاطمه و علی و حسن و حسین در جایگاهی بهشتی به نام «حظیرة القدس» در زیر «گنبدی» سفید به سر می‌برند که سقف آن عرش پروردگار است. دهخدا حظیره را به محوطه‌ای محصور از مصالح نسبتاً بی‌دوام مانند نی و خار و مانند اینها، برای نگهداری از چارپایان معنا کرده است. یادداشت پیش‌رو تحقیق مجملی‌ست با هدف شناسایی چیستیِ جایی بهنام حظیره در یزد؛ و مقدمه‌ای‌ست برای تحقیقی مفصل با هدف یادشده.
ثمرۀ چند دهه انقلابی‌گری و اسلامی‌سازی دانشگاه‌ها: نشستن کبر و ریا بر جایگاه فهم و فضل و تواضع
زهرا گلشن
این روزها می‌توان با کمی حساسیت به رفتارها و معاشرتها دریافت که تصویری کلی از استادان دانشگاه در ذهن و دل هر دو طبقه استاد و دانشجو نمایان است که با خصوصیاتی چون کبر، غرور و بی‌اعتنایی درآمیخته است؛ البته با این دقت که درباره کلیتی سخن گفتن منکر استثنائات نمی‌شود. نیز این یادداشت در پی ارزیابی قدرت انتقادپذیری علمی و برون‌گرایی و اجتماعی بودن استادان نیست بلکه درباره معاشرتهای ساده بین دو انسان سخن می‌گوید؛ درباره «سلام علیک»، برخاستن و نشستن، راه رفتن؛ درباره «چشم‌درچشم».
پرسه در مطبوعات قدیم
مریم پوراسماعیل
در آغاز که برگ‌های کهنهٔ مجله‌ها و روزنامه‌های دوران گذشته را در جستجوی مطالب مرتبط با معماری و شهرسازی ورق می‌زدم، هنوز ابعاد این کار بر من مشخص نبود؛ درست نمی‌دانستم در پی چیستم و این کار دقیقاً به کجا خواهد رسید. فقط رغبتی برای انجام این کار در خود احساس می‌کردم.
پرسه در مطبوعات قدیم؛ کشمکش میان مردم و معماران
مریم پوراسماعیل
با خواندن مقالهٔ «مسجد جدید قم؛ آبروی معماری قرن اخیر» که در شمارهٔ سوم مجلهٔ علم و زندگی، سال 1338 به چاپ رسیده است و در بخش «معماری در مطبوعات قدیم»، شماره‌های نُه و ده، در کانال آسمانه منتشر شده است، دو پرسش مطرح میشود؛ یکی اینکه، خشم نویسندهٔ مقاله متوجه کدام ویژگی معماری مدرن است؛ دیگر اینکه، چه چیز سبب شده است که او مسجد اعظم قم را آبروی معماری در یک قرن بداند.
معماری مشروط به مشروطه
زهرا گلشن
اید عده‌ای گمان کنند خلاقیت معمارانه باعث میشود بتوانیم خیلی کارها بکنیم و طرحها بزنیم اما حداقل تجربه معماران نشان می‌دهد خلاقیت کمک میکند تا در میان خیلی کارها که نباید و نمی‌توانیم بکنیم طرحی را به اجرا برسانیم. در این میان هستند معمارانی که با همین نبایدها و نمی‌شودها مشکل دارند و اهل فکر و نظرند تا راهی برای برداشتن شروط و قیود بیابند. اما آیا ممکن است؟ مثلا بازگشت به معماری سنتی ایران ممکن است؟ بازگشت به زیبایی و معانی و کاربردهای آن؟
گفتوگو دربارۀ فایدۀ تاریخ معماری
حمید ندیمی
به نام خدا گفتوگو دربارۀ فایدۀ تاریخ معماری به کوشش حمیدرضا نوری‌مطلق آذر ۱۳۹۵، گروه دکتری دانشکدۀ معماری تاریخ معماری چیست؟ پاسخ به این سوال مستلزم این است که بدانیم فایدۀ تاریخ معماری چیست؟ رویکرد شما نسبت به تاریخ معماری چیست؟ آیا فقط آثار معماری مسئلۀ ماست یا دوره‌های تاریخی نیز اهمیت دارد؟ منبع شناخت تاریخ، آثار معماری است یا متون تاریخی؟ بشر موجودی تاریخ‌مند است و نمی‌تواند از تاریخ فرار کند. یکی از زندان‌های بشر همین تاریخ است. بنابراین باید از تاریخ بیرون آمد تا (بتوان) از آن سؤال کرد. همانطور که ماهی نمی‌تواند از آب بپرسد، ما...
مورخ در جریان روایتش معماری را متعلق مفهومی میکند یا اینکه معماری متعلق به مفهومی را میکاود؟
زهرا گلشن
این روزها که سرگرم سامان دادن مقاله ای درباره معماری عباسیان هستم در وجه نظر مورخ به معماری تحت مفاهیم متفاوت حساس شده ام. در این زمینه یک سوال اساسی مطرح است: اینکه خود مورخ در جریان روایتش معماری را متعلق مفهومی میکند یا اینکه معماری متعلق به مفهومی را میکاود؟
معماری برای موسیقی ایرانی
فرناز خندان
امشب بعد ازدو ماهی که از اجرای کیهان کلهر و اردال ارزنجان در تالار وحدت می‌گذرد، تصمیم گرفتم موضوعی را که مشغلۀ ذهنی‌ام در این مدت بوده، به صورت یادداشتی کوتاه بنویسم و سوالی را مطرح کنم که شاید دست‌آویز خوبی برای تحقیق دربارۀ فضاهایی در معماری ایران باشد که نیاز است در عصر و زمانۀ ما زاده شوند. موضوع مربوط به درک و تجربۀ تازۀ من از فضای تالار وحدت و خواست و نیازی است که در خود به عنوان مخاطب موسیقی ایرانی احساس کردم. اجرای کیهان کلهر در تالار وحدت با تمام محاسنی که داشت و نقص‌های...
یادداشتی دربارۀ کیفیت و مسیر ارتقا و اعطای سمت‌های دانشگاهی در ایران
زهرا گلشن
آیا نظام دانشگاهی ما مانند هر کودکی فرق میان میوه رسیده و کال را می‌فهمد؟
رنج تحقیق (۲): علی‌اکبر دهخدا
سینا سلطانی
رنج تحقیق (۲): علی‌اکبر دهخدا ۲۷ دی‌ماه ۱۳۹۵ ۱ علی‌اکبر دهخدا از بزرگترین مردان ایران در سدۀ حاضر است. این کمترین چیزی است که می‌توان در ستایش او گفت. دهخدا در چندین میدان برای ایران جنگید. در میدان مبارزه، برای آگاهی جامعه کوشید و صدای مردم دردکشیده شد. در میدان سیاست، برای اعتلای ایران تلاش کرد و در میدان تحقیق کاری کارستان کرد. دهخدا از نخستین کسانی بود که تلاش کرد نثر فارسی را از بیماری‌هایش برهاند. او طنز اجتماعی و انتقادی را وارد مرحله‌ای نو کرد و در گردآوری فرهنگ عامه نقش بسیار مهمی داشت. دهخدا در شاعری قریحه‌ای...
پرسش‌هایی در باب «چیستی و کاربرد تاریخ معماری»
کامبیز حاجی‌قاسمی
۱. آیا باید از تاریخ معماری توقع کاربردی داشت؟ بسیاری هدف تاریخ را افزایش معرفت درونی و امری ذهنی می‌دانند. در این صورت ترکیب لفظ تاریخ با معماری که فرآیندی عملی و عینی است، چه معنایی دارد؟ در باور من تاریخ معماری کاربردی است و شاید از هر نوع تاریخ دیگری هم کاربردش بیشتر باشد. به طورکلی مورخ محققی است که زمینۀ کارش گذشته است. او بی‌گمان برای یافتن پاسخ سوالات امروزی خود به سراغ تاریخ می‌رود و سوابق موضوعی را که مدنظر دارد در گذشته جستجو میکند و از آن درسی برای حل مشکل امروز می‌گیرد. او برای لذت...
رنج تحقیق (۱): محمد قزوینی
سینا سلطانی
رنج تحقیق (۱): محمد قزوینی ۱۴ دی‌ماه ۱۳۹۵ ۱ مرحوم علامه میرزا محمدخان قزوینی به تعبیر مرحوم مجتبی مینوی از بنیان‌های ایران در سدۀ چهاردهم خورشیدی است. او پایه‌گذار تحقیقات علمی به شیوۀ دانشگاهی در ادبیات فارسی است. تصحیح متون به روش علمی در ایران در حدود صد سال پیش با کوشش‌های او آغاز شد. او حدود ۳۵ سال از عمر خود را در کتابخانه‌های کشورهای انگلیس و آلمان و فرانسه به این کار مشغول بود و رسائل بسیاری تألیف و نسخ متعددی را تصحیح کرد و پس بازگشت به ایران در ده سال پایانی عمر خویش هم مشغول کارهای...
در قربت مغرب
روح‌الله مجتهدزاده
سالها بود که سفر به سرزمین مغرب، جایی که در ایران اغلب با نام مراکش می‌شناسیم، هرچند نام رسمی آن "المملکه المغربیه" و نام رایجش "موروکو" است، به یکی از آرزوهایم بدل شده بود. همین اواخر این توفیق دست داد تا این آرزوی دیرین را جامه عمل بپوشانم و لذت سفر به مغرب را در جمعی گرم و صمیمی تجربه کنم. مغرب در نگاه اول سرزمین غرایب است. البته بخش عمده‌ای از این غربت را نگریستن از "چشمان غربی" رقم زده است. در چشمان غربی مغرب دروازه شرق افسانه ای است؛ دروازه راه بردن به سرزمین افسانه‌های "هزارویک شب" و...
در باب درها
حمیدرضا پیشوایی
در جهان درهای بسیاری هست: درهای باغ‌ها، درهای خانهها و کارخانه‌ها، درهای چوبی و فلزی و شیشه‌ای، شفاف و کدر، یک لنگه و دولنگه و گردان، کوچک و بزرگ... با این حال، همۀ درها در خصلت‌هایی مشترک‌اند. همۀ درها وضعیتی دوگانه دارند: در میان فروبستگی و گشودگی. هر درِ بسته را می‌توان گشود و هر درِ گشوده را می‌توان بست. درهای همیشه بسته، به تدریج، در خاطر آدمیان به دیوار بدل میشوند.
دانشمندان قاجاری و دبیران ساسانی
مطهره دانایی‌فر
میرزا عبدالغفار از تحصیل‌کردگان و آموزگاران دارالفنون بود که بر بسیاری از علوم قدیم و به‌ویژه ریاضیات تسلط داشت. علوم قدیم (مخصوصاً ریاضیات و هیئت) را از پدرش ملاعلی محمد اصفهانی آموخت که دانشمندی بزرگ بود و ملقب به غیاث‌الدین جمشید ثانی.
آداب نوشتن دربارۀ معماری ۱ ـ مقدمه
سمانه محسنی
اولین روز ورودم به دورۀ مطالعات معماری ایران، با اولین جلسۀ کلاسی به نام «کارگاه نگارش» شروع شد. به اندازۀ (معدود!) بچه‌های عاشق مدرسه شوق داشتم و اینکه دورۀ جدید تحصیلی‌ام با درس «انشاء» شروع میشود را به فال نیک گرفتم. کارگاه نگارش درس جذابی بود و به عقیدۀ من یکی از مهمترین درس‌های دورۀ مطالعات معماری ایران. آنچه بیش از همه آن را برایم جذاب میکرد این بود که پس از حدود ده سال دوباره در کلاسی بودم که نوشتن و خوب نوشتن و درست نوشتن موضوعش بود؛ چیزی که از کودکی سرگرمی و دغدغه‌ام بود. پس از تصویب...
زندگی در میان دود‌کش‌های بدون دود: مرثیه‌ای برای حادثۀ غمبار ساختمان پلاسکو
بی‌تدبیری و بی مسئولیتی مسئولین درست، سهل‌انگاری و حرص مالکان هم قبول، اینکه آتش نشانان فداکار، این فرزندان عزیز و مظلوم این خاک، نزد پروردگارشان مأجورند هم حقیقتیست ابدی و دِینیست همیشگی بر ما و تاریخ ما. اما در این ساعات، مسأله دیگری هم مدام در گوش من زنگ می‌زند. اینکه ریشه‌های وقوع این مصیبت را باید در کجا جستجو کرد؟ عامل اصلی این حادثه چیست؟ چه شده است که هنوز پس از گذشت 24 ساعت از حادثه، هیچ آمار دقیقی از کشته‌ها، زخمی‌ها و اتمام زمان امداد و نجات وجود ندارد. برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها می‌خواهم برای لحظاتی، از این ثانیه‌های فرورفته در غم و غبار و آتش فاصله بگیرم و موضوع را کمی از دورتر بنگرم. اصلا دلیل بروز این مصائب غافلگیرکننده که گاه و بیگاه، بر سرِ ما آوار میشود چیست؟ چه شده که در لحظه‌ای که مقتدرانه همه تهدیدات خارجی را از خود دور کرده‌ایم، هر چند از گاهی بختک حادثه‌ای در اندازه حوادت تروریستی، مانند حادثه تصادف جوانانِ سرباز، فاجعه قطار سمنان و مصیبت برج پلاسکو شهر و زندگی ما را فرا می‌گیرد؟ دورتر که می‌روم، می‌بینم دور و برمان پُر است از مصائبی شاید بزرگتر که زندگی ما را احاطه کرده‌اند: آلودگی روز...
زندگی در میان دود‌کش‌های بدون دود: مرثیه‌ای برای حادثۀ غمبار ساختمان پلاسکو
هادی صفایی‌پور
بی‌تدبیری و بی مسئولیتی مسئولین درست، سهل‌انگاری و حرص مالکان هم قبول، اینکه آتش نشانان فداکار، این فرزندان عزیز و مظلوم این خاک، نزد پروردگارشان مأجورند هم حقیقتیست ابدی و دِینیست همیشگی بر ما و تاریخ ما. اما در این ساعات، مسأله دیگری هم مدام در گوش من زنگ می‌زند. اینکه ریشه‌های وقوع این مصیبت را باید در کجا جستجو کرد؟ عامل اصلی این حادثه چیست؟
دوباره «معماری چون مظهر فرهنگ»
امید شمس
با فرض اینکه فرهنگ (کالچر/ کولتور) اصلاً وجود داشته باشد؛فرهنگ افزودۀ انسان بر طبیعت است.فرهنگ امری انتزاعی است و دستِ فهم انسان‌ها به خودِ فرهنگ نمی‌رسد؛آنچه از فرهنگ به فهم ما درمی‌آید، مظاهر فرهنگ است؛پس، فرهنگ یعنی مشترکات یا روحِ «مظاهر فرهنگ»؛از طریق این مظاهر است که به فهم فرهنگ پی می‌بریم. فرهنگ مظاهر یا «جلوه‌گاه‌های» گوناگونی دارد؛ مادی و غیرمادی،مثلاً جامه، خانه، خوراک، زبان، خط، هنر، آداب‌ورسوم و آیین؛معماری هم یکی از مظاهر فرهنگ است؛فهم معماری بدون توجه به مظاهر دیگر فرهنگ ناممکن است. معماری به «طرز» ویژه‌ای مظهر فرهنگ است؛این طرز با طرزِ مظهریت مظاهر دیگر...
یادداشتی پیرامون نسبت طلایی در تمدن اسلامی [۱]
زهرا نام‌آور
جستجو در ریشه‌های کاربرد نسبت‌طلایی در معماری اسلامی مستلزم یک جستجوی جزءنگرانه و دقیق درمنابع اولیه ریاضیات تمدن اسلامی است. نشانه‌هایی از کاربرد این نسبت در حل مسایل هندسی مربوط به معماران و صنعتگران در یکی از مشهورترین آثار علمی این حوزه، یعنی ”كتاب في مايحتاج الصنايع من اعمال الهندسه“ (كتاب در آنچه صنعتگر از اعمال هندسه نياز دارد) از ابوالوفاء بوزجاني دانشمند و رياضيدان مشهور سده چهارم هجري، قابل مشاهده است.
رسالۀ معماری
زهرا اهری
هر زمان از پیشینۀ متون نظری معماری صحبت میشود از فقدان آن در ایران و وجود آن در غرب سخن به میان می‌آید و این مسئله مطرح میشود که از زمان ویترویوس در غرب رسالۀ معماری داشته‌اند. در اینکه ده کتاب معماری ویترویوس در قرن اول پیش از میلاد نوشته شده و در مورد وجوه مختلف معماری گفتگو میکند بحثی نیست. اما به نظر می‌رسد در گفتگو از این مسئله درکی امروزی از وضعیت آموزش و عمل معماری و رابطۀ بین نظر و حرفه بر وضعیتی تاریخی حمل میشود که نتایجی در بر دارد. می‌خواهم برخی از یافته‌هایم را بر...
آیا شکاف بین دو نقد معماری (نقد رسانه‌ای و نقد دانشگاهی) وجاهت دارد؟
مطهره دانایی‌فر
آنچنان که برخی محققان گفته‌اند تمایزی آشکار میان دو گروه از منتقدان معماری وجود دارد: گروهی از منتقدان که در محیط مطبوعات فعالیت میکنند و گروهی از منتقدان که در دانشگاه و محیط آن مشغولند. منتقدان مطبوعاتی معماری ممکن است حتی تحصیلات معماری هم نداشته باشند و آثار معماری را نقد کنند. اما منتقدان دانشگاهی معمولاً صاحب‌نظران و معمارانی‌اند که اغلب تا مقاطع ارشد و دکتری تحصیل کرده‌اند.
درباره آغاز یک راه
سینا زارعی
در یادداشت دیگری نوشتم که سخن ما در حوزههای گوناگون از جمله هنر و معماری به چارچوب‌های خاصی محدود است. چنانکه دست‌کم در مدت کوتاه نمی‌تونیم خود را از بند آنها رها کنیم و هرچه خواستیم بگوییم! اینکه چنین چارچوب‌هایی چگونه شکل می‌گیرند و در گذر زمان چطور تغییر میکنند، نیازمند بررسی عوامل گوناگون است. در واقع ویژگی‌های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی هر روزگار و دستهای پیدا و پنهان قدرت، تغییرهایی از این دست را به تدریج رقم می‌زنند و پس از مدتی چارچوب‌های محکمی برای سخن گفتن ما می‌سازند؛ بنا بر این شناخت کامل هر ساز و کار...
اعتبار معماریانۀ سوال‌ها
زینب تمسّکی
به نام خداوند مهرگستر مهربان اگر موضوع‌هایی که علوم مرتبط با آدمی بدان می‌پردازند را در سه قالب واقعیت‌های انسانی، ارزش‌ها و تکالیف او بگنجانیم؛ چه از دنیای واقعیت‌ها و چه از ارزش‌ها و تکلیف‌های مرتبط با او سوال‌های بسیاری می‌توان پرسید. اگر معماری را ظرف زندگی آدمی در هستی بدانیم، در هر یک از این سه قالب سوال‌های بسیاری مرتبط با معماری خواهیم یافت. اما آیا همۀ این سوال‌ها لزوما در چارچوب تحقیق معماری قرار می‌گیرد؟ دایرۀ شمول تحقیقات معماری تا کجاست؟ ممکن است بتوان محدوده یا خطوط تمایزی برای آن در نظر گرفت و گفت «تحقیق در حوزۀ معماری» چه نیست؟ - خواهید گفت این امر مستلزم این است که بفهمیم خود معماری چه هست و چه نیست و مقصود ما از آن کدام ساحات معماری است. اما با پذیرش این قول که تحقیق در هر ساحت مرتبط با معماری –اعم از علم و فن و حکمت و هنر- لاجرم میان‌رشته‌ای است و دست کم رویکردها و روش‌ها یا بنیان‌ها و مفروضات خود را از خارج حوزۀ معماری اخذ میکند؛ می‌توان گفت حتی آن زمان که برای معماری به مثابه دانش حد و مرز و تعریفی بیان کنیم هم مسئله به قوت خود باقی است. یعنی باز هم نمی‌دانیم تا کجا اگر دانشِ معماریِ مفروض...
در باب کافه‌ها
حمیدرضا پیشوایی
در همۀ کافه‌ها چیزهایی برای خوردن و آشامیدن هست؛ با این حال، این یگانه ویژگی آنها نیست؛ حتی مهم‌ترینش هم نیست. در کافه‌ها، می‌توان سرِ صبر چیزی را مز‌مزه کرد؛ کتابی خواند؛ چیزی نوشت؛ به فکر فرو رفت؛ و گفت و گو کرد. کافه جایی است برای آهستگی و درنگ، جایی که در آن امکان مکث و تأنی فراهم است.
خردگرایی در معماری سنتی
روح‌الله مجتهدزاده
یکی از منظرهای جذاب و مورد توجه در بررسی معماری سنتی کشورمان پرداختن به جنبه‌های معنایی و ابعاد شهودی این معماری است. چنین منظری، علی‌رغم ابعاد روشنگرش، به نوعی حجاب این معماری نیز محسوب میشود؛ زیرا برخورد نزدیک و امروزی با آن را برای نوآموزان این عرصه، و گاه برای معماران حرفهای و منتقدان تاریخ معماری نیز، مشکل می‌سازد. در چنین رویکردی کمتر وجوه منطقی و خردمحور معماری سنتی تحلیل میشود؛ و اغلب بر وحدت الگو و نظام‌های کلی حاکم بر بناهای سنتی تاکید می‌رود. حال آنکه تحلیل معمارانه بناهای سنتی با معیارهای حاکم بر تحلیل بنا -که عمدتا محصول...
گنبد (پایان ماجرا)
مهنام نجفی
این تغییرات ادراکی، خود، تغییرات دیگری در پی داشت که «مینیاتوریسم نو» نامیده شده است. چیزهای جهان حالا کوچکتر به نظر می‌رسند؛ همچون اسباب‌بازی. همۀ چیزهایی که پیشتر بر ما غلبه داشتند، همچون کاجی بلند، درهای فراخ، و کوهی برف‌گیر، به واسطۀ اَبَرگنبد حقیر شده‌اند. حجم وسیع و همیشه‌حاضر ابرگنبد هر آنچه را که در احاطۀ آن است، کوچک جلوه می‌دهد. دیگر رودخانۀ می‌سی‌سی‌پی چیزی نیست مگر جوی آبی در گلخانه‌ای کودکانه. رشته‌کوه راکی به ردیفی از سنگ در جعبۀ شهر فرنگ می‌ماند. در چنین فضایی، رویدادها نیز از اهمیتشان کاسته شده و وجهه‌ای نمایشی یافته‌اند. تجربه‌های زندگی دارد به...
بازنگری در نسبت علم و معماری در جهان اسلام
جعفر طاهری
دانشوران درباره مفاهیم و نسبت علم و معماری در دورۀ اسلامی کمتر سخن گفته‌اند و بیش از آنکه از مناسبات واقعی این دو سخن گویند به دانش تجربی معماران یا مبانی عرفانی مؤلفان آثار هنر و معماری پرداختهاند. مفاهیم حکمت، فلسفه و علم چندان مورد مفاهمه دانشوران معاصر تاریخ هنر و معماری نبوده است. هرچند معانی این لغات با یکدیگر تفاوتهایی دارند، اما در اینجا اعتباراً یک معنی را از آنها در نظر داریم؛ زیرا علوم یا آنچه قدما حکمت یا فلسفه نظری میخواندند دارای سه شاخه بود: مابعدطبیعه، تعالیم (ریاضیات) و طبیعیات. حکمت امروزه بر خلاف آنچه قدما در...
Living with the desert
نگار صبوری
ایرانیان در درست کردنِ بستنی و یخ در بهشت استادند. یخ‌هایی دارند که ذهنِ ما را هم راهی به آن نیست: از ماست و دوغِ یخی گرفته تا یخ‌در‌بهشت‌هایی از آبِ تمرهندی و انار و گیلاس و برگۀ زردآلو و آلبالوخشکه، که بسیار دلپذیر است.
دعواهای صابونی
نگار صبوری
گویا صابونخانه‌های اجباری در کار بوده است که پیه را از قصابان به زور و ارزان می‌خریدند و در کارِ صابون می‌کردند. ریختنِ صابون و خرید و فروشِ آن هم حقِ انحصاری این صابونخانه‌ها بوده. صابونِ عمل آمده را حاکم و متصدی به اجبار و با نامِ طرح به مردم می‌دادند.
جنات عدن (۱)
مهرزاد پرهیزکاری
زین العابدین علی عبدی‌بیگ معروف به نویدی شیرازی، در نهم ماه رجب ۹۲۱ هجری قمری (۱۹ اوت ۱۵۱۵ میلادی) در شهر تبریز متولد شد. در تذکره های فارسی تنها به مختصری از شرح حال عبدی‌بیگ اشاره شده و در تمام آنها از شغل سیاق‌داری و هنر شاعری او تعریف شده است. عبدی‌بیگ مجموعه آثار خود را در سه دیوان جمعآوری کرد، که بیشتر آن امروز در دست است و چند نسخه خطی از اشعار و آثار او در کتابخانه های باکو، لنینگراد، لندن و تهران نگهداری می شود. این سه قسمت، از سه خمسه تشکیل یافته که عبارتند از: اول...
دو روایت کاملا متفاوت از آنچه درک میکنیم، می‌کشیم و می‌سازیم
محمدعلی بدری
۱. تقریبا عموی دو برادرم که برادر کوچکتر چند وقتی از دوساله شدنش گذشته است. تفریح عمده ما از روزهایی که برادر کوچکتر هنوز راه نمی‌رفت، «تاب تاب عباسی» بود؛ یعنی از زیر دو بازویش می‌گرفتم و کمی بالاتر از سطح زمین تابش می‌دادم و بر اساس همان شعر معروف از زبان او می‌خواستم که خدا او را نیاندازد. بعدها متوجه شدم که هرچیزی را در حال نوسان ببیند، با خود می‌خواند: «... اباشی ...» یعنی تاب تاب عباسی. چند وقت پیش که مشغول قلم و کاغذی بود، یک دایره بسیار کوچک کشید و گفت: «توپ». از من هم خواست...
در یادگارنویسی ـ ۲
نازنین شهیدی
نوشتار پیش در مورد سنگ مزار مقبرۀ روح‌آبادِ سمرقند بود، و اشاره‌ای به سفر اشعار در جهان ایرانی داشت. این‌بار به چند نمونه از دیوارنوشت‌های بنای روح‌آباد می‌پردازم که از نظر تعداد چشمگیر است. به نظر می‌رسد یادگارنویسی در اغلب بناهای تیموری ورارود کاری رایج بوده و به‌وفور وجود داشته، اما در مرمت‌های دهه‌های اخیر که دیوار بناها را اندود سفید کرده‌اند، اثری از آنها نمانده است. شاید علت اصلی این بی‌توجهی آن است که اغلب مرمتگران امروز این آثار، حتی اگر فارسی‌زبان هم باشند، به‌ندرت قادر به خواندن خط فارسی‌اند و در نتیجه بی‌خبر از اهمیت تاریخی این نوشته‌هایند. بقعۀ روح‌آباد...
آثار ایرانشهر [۱] (حمام و خانه‌اربابی کوهنجان)
احسان طهماسبی
هدف از سلسله گفتارهایی با نام «آثار ایرانشهر» معرفی آثاری از ایران است که کمتر از آن سخن گفته شده و یا احتمالاً هیچگاه در آثار مکتوب ذکری از آنها به میان نیامده است. بیشترِ این یادداشتها حاصل تجربۀ دیداری و مطالعات میدانی نویسندۀ این سطور خواهد بود. همچنین شیوۀ نگارش مطالب مانند مقالات علمی نخواهد بود و بیشتر به صورت پاره‌های کوتاه نوشته میشود. حمام کوهنجان بخش کوهنجان با باغ‌های پر شمار در جنوب شرقی شیراز و غرب سروستان قرار گرفته است. در این آبادی که روستایی تاریخی بوده است، حمامی ساخته شده که حدود یک سده قدمت دارد....
گنبد (۶)
مهنام نجفی
هنوز هم عده‌ای منتقدِ این دستاوردها هستند. ناقدان می‌گویند که اَبَرگنبد، به مثابۀ نماد افراط و خودنمایی، نشانگر پیروزی نهایی جامعۀ مصرفی است. آنها می‌گویند که ابرگنبد کشور را به یک مالِ[۱] عظیم‌الجثه بدل ساخته است که مصرف تب‌آلود و دیوانه‌وار را ترویج میکند. به باور آنها، احساسِ بودن در زیر سقفی مشترک و صرفِ زمانی طولانی زیر نورهای مصنوعی در شهروندانِ معمولی هوسِ مهارناپذیر خرید را برمی‌انگیزد. این واقعیت دارد که احداث گنبد با افزایش سرسام‌آور خرید مقارن بوده است؛ گویی هر آنچه زیر گنبد سِلِستیلوگس است ــ خانهها، دریاچه‌ها، ابرها ــ برای مصرف به نمایش درآمده و برای...
کاربرد و تماشا (۳): صنایع دستی و فراورده‌های تکنولوژیک
روح‌الله مجتهدزاده
یکی دیگر از وجوه تفاوت پیشه‌وری و طراحی صنعتی مدرن، که پاز بر آن انگشت می‌گذارد، مقوله «تکنیک» است. تکنیک جوهر طراحی صنعتی مدرن است که به دگرگونی‌های فراوان و عمیقی در جهان پیرامون ما راه برده، اما همه این دگرگونی‌ها در مسیر و جهت یکسانی بوده و آن نابود کردن «دیگری» است. تکنیک پدیده‌ای بین‌المللی است که ساخته‌ها و فرایندها و آفریده‌هایش در همه‌جا یکسانند. تکنیک با از میان بردن خصلت‌های ملی و منطقه‌ای جهان را فقیرتر میکند و به برکت انتشار جهانی‌اش به رکود تاریخی خلاقیت بشر دامن می‌زند. خصلت منفی تکنیک را از منظر پاز، می‌توان در...
شهر شوم
مطهره دانایی‌فر
ویران شدن شهر و مهاجرت ساکنانش به شهری دیگر امری معمول است و در تاریخ ایران بارها و به علت‌های متفاوت رخ داده است. اما اینکه اهالی شهری شهر را به دست خود ویران کنند امری معمول نیست. شهر متوکلیه در شمال سامرا چنین شهری است.
ترس‌نامۀ حافظ- ۷
نگار صبوری
انسان بیچاره و وامانده در جهانی سرگردان است که از در و دیوارش ترس می‌بارد. چه چیز است که انسان بتواند بر آن تکیه کند؟ چه پناهگاهی در برابرِ این ترس‌ها میتواند بیابد؟ حافظ از بسیاریِ این ترس و هراس‌‌های آدمی یاد کرده است. عباراتِ هولناکِ حافظ تصویرِ تاریخیِ هراس نزدِ ایرانیان است. گوشه‌ای از جهانِ حافظ سراسر «بلا و حادثه و فتنه و آشوب» است و غرقۀ «طوفان و سیل و گرداب و تندباد».
طراحی در بافت‌های تاریخی؛ درس‌گفتاری منتشرنشده از دکتر آیت‌الله‌زاده شیرازی، بخش پایانی
روح‌الله مجتهدزاده
حق در فلسفه اسلامی یعنی آنچه باقی است؛ قرآن می‌گوید کفی که با آب باران بر زمین جاری میشود یا آنچه در کوره‌ها هنگام ذوب فلزات گرانبها ظاهر میشود، می‌رود و درنهایت آنچه برای مردم سودمند است، در زمین باقی می‌ماند. [۱] در اینجا کف نمود باطل و امر گذراست و آب و فلزات گرانبها بیانگر حق و امر ماندگار. پس در اینکه زمان همواره در حال تغییر و گذر است، شکی نیست؛ آنچه مهم است آن است که روند تغییرات باید ضرورتا مطابق حق، یعنی امر پایدار و نافع به حال مردم، باشد. تغییر امری است که در زندگی...
آیا «نوشته» دادِ خود را از «نقشه» در تاریخ بازخواهد ستاند؟
مهرداد قیومی بیدهندی
روزگاری می‌پنداشتیم که در گذشته، تا پیش از دوران جدید، معماران خط نمی‌کشیدند، نقشه نمی‌کشیدند؛ یا اگر می‌کشیدند، بر زمین گچ و زغال و پنبه‌دانه می‌ریختند. بعداً از شواهد متعدد، از منابع نوشتاری و سندهای تصویری، دانستیم که معماران نامدرن هم خط می‌کشیدند. در بیهقی، خواندیم که مسعود غزنوی «خط‌ها کشید به دست عالی خویش» و در طبری خواندیم که انوشیروان فرمود نقشۀ انطاکیه را بر پوست کشیدند و رومیه را مطابق آن بنا کردند. با این حال، خوب می‌دانیم که تا پیش از دگرگونی آموزش و حرفۀ معماری در روزگار جدید، خط کشیدن بر همۀ کاروبار معماری مسلط نبود....
آن روی «ماه»ی که پشت شهر پنهان مانده و ما و مکان: تجربه‌ها
زینب تمسّکی
به نام خدا تماشای رمزآمیزترین پردۀ هنری هستی، جلوۀ نقره‌فام قرص ماهِ تمام بر صفحۀ سیاه شب، روزگاران درازی است که برای همۀ ساکنان سیارۀ زمین به صورتی یکسان میسر است. این روزها و در پرتو روشنی همارۀ چراغ‌برق و لامپ‌های ال‌ای‌دی شاید کمتر به یاد بیاوریم که فضای شب‌هایمان می‌توانسته جز این باشد. که شب‌هایی بوده که می‌شد روی ماه را در افقی وسیع، بی‌هماورد، به تماشا ایستاد و مردمی بوده‌اند که به انتظار تماشای تمام یا نو شدنش می‌ایستاده‌اند. که گذر پرتوش از روزن خانه‌هایشان یا گستردن فروغش بر بام و ایوان‌هایشان را می‌دیدند و خوش می‌داشتند و هر جا که به فضاهایشان پرتو می‌افکند، آنجا را به نامش میخواندند (۱). روزگاری که «شب مهتاب» و «شب تاریک» فرق‌ها داشته. و مردمانی که وصف «مهتابی دل‌افروز و طرف لاله‌زاری خوش» ، «گل و بید و کنار آب و مهتاب» ، حتی «شب و مهتاب و گل و سنگ» برایشان تصاویری معنادار و فضاهایی آشنا و دلخواه ترسیم می‌کرده است. مردمانی که پیوند میان تغییر شکل منظم و مدام «ماه» و حساب گذر ایام و «ماه»های سال را بی‌درنگ فهم می‌کرده‌اند. شاید در روزگاری که آدم‌های شهر سراغ ماه را فقط یک شب از سال، در پی سرآمد روزه‌داری، می‌گیرند؛ سخن از این همه بی‌معنی به...
طراحی در بافت‌های تاریخی؛ درس‌گفتاری منتشرنشده از دکتر آیت‌الله‌زاده شیرازی، بخش اول
روح‌الله مجتهدزاده
یادداشت حاضر متن سخنان زنده‌یاد دکتر شیرازی است، که در اولین جلسه کلاس طرح و معماری۷، دوره ارشدپیوسته دانشگاه هنر (دانشکده پردیس اصفهان)، دراسفند ۱۳۸۰ ایراد گردید. در آن زمان بنا بود این درس‌گفتار در سومین شماره مجله دانشجویی گذر منتشر گردد، اما به دلایلی آن شماره هرگز منتشر نشد. در روزهای اخیر، که افتخار حضور در جلسه معارفه دانشجویان ورودی جدید گروه مطالعات دانشگاه شهید بهشتی را داشتم، یکی از همکاران محترم و همکلاسان سابق، خانم دکتر کرباسی، به دانش مرحوم دکتر شیرازی در حوزه "طراحی در بافت تاریخی" به‌عنوان جنبه‌ای کمتر شناخته از شخصیت آن استاد فرزانه اشاره...
ترس‌نامۀ حافظ- ۶
نگار صبوری
حافظ عباراتِ عاشقانۀ فراوانی دارد که هول‌آفرین است؛ عباراتی چون «خون‌ریزی»، «خون‌خواری»، «دلیری به خون»، «قصدِ جان» و «فتنه‌انگیزی» و آلات و ابزارهایی چون «شمشیر»، «تیر»، «تیغ»، «چنگ». در وصفِ یار و کاروبارش بسیار از این عبارات بهره جسته است. تصویرِ خشن و لطیف از عشق چنان درهم‌آمیخته است که نمی‌توان مرزی میانِ آنها نهاد. گویی مرز میانِ جمال و جلال در هم می‌شکند و هراس‌آفرین همان عشق‌آفرین میشود و گریختنی همان دل‌سپردنی.
شجریان از قبیل همین آینه‌هاست
محمد بهشتی
نخستین باری که به آن پیکرک سفالین مرد آوازه‌خوانِ موزۀ ملی که در کاوش‌های تپه‌‌گیان نهاوند پیدا شده و مربوط به هزارۀ سوم پیش از میلاد مسیح است برخوردم حیرت کردم از اینکه مگر میشود این مرد چند هزار سال پیش در حال خواندن آواز بوده باشد! دیری نپایید که باز از خودم پرسیدم اصلاً مگر می‌توانیم روزگاری را تصور کنیم که اهل این سرزمین سوز دلشان را به صدای خوش بیان نکرده باشند.
گنبد (۵)
مهنام نجفی
بحث‌ها دربارۀ گسترش محوطۀ محاط در زیر گنبد در جریان بود که نخستین شهر به انحصار کامل در داخل گنبد رأی داد؛ انحصار در گنبدی وسیع که در آن زمان نماد افتخارآمیز مهندسی پیشرفتۀ هزارۀ جدید بود. عظمت این ساختار و نمایش ظریف و پرطمطراق آن بر اشتیاق‌ها دامن زد؛ این شکوهمندیِ نوظهور از خواستی حکایت داشت که دیگر دست‌بردار نبود. مخالفانْ انزوای خصومت‌آمیزِ شهر را به باد انتقاد می‌گرفتند و آن را که با نیم‌کره‌ای از جنس «وِریدی‌گلو» احاطه شده بود، به شهر محصور قرون‌وسطایی شبیه میدانستند که فن‌آوری پیشرفتۀ آن صرفاً تحجّر آن را از نظرها پنهان میکند....
ظلم‌آباد
مطهره دانایی‌فر
نام بسیاری از روستاها و محله‌ها از مشتقات «آباد» است و معمولاً جزء نخست واژه دربرگیرندۀ نام بانی است، مثل عباس‌‌آباد، سعد‌آباد، شاه‌‌آباد و ... . با این حساب دیدن تابلوی روستایی با عنوان «ظلم‌آباد» (در حوالی شوشتر در استان خوزستان) بسیار عجیب میشود. انگار با هم‌نشینی «ظلم» و «آباد» اجتماع نقیضین رخ داده، یا خیال شاعرانه‌ای چون «خراب‌‌آباد» بر روی زمین تجسم پیدا کرده است!
هندسۀ گردون، هندسۀ شکسته
حمید سهیلی
کاخ آپادانا از عالی‌ترین نمونه‌های معماری هخامنشی است. در این کاخ، معروفترین و مهمترین نقشهای برجستۀ تخت جمشید بر کناره‌های دو راه‌پلۀ شمالی و شرقی کار شده‌اند. در این نقوش، ردیفی از حاجبان، پرده داران و سربازان که به طور یک در میان لباس مادی و پارسی در بر دارند دیده میشود که شکل پوشاک، کفش، کلاه، اسلحه و ابزار و آرایش موی سر و صورت آنها ما را با خصوصیت زندگی مردمان آن دوره آشنا می‌سازد. مادها آریائی‌های کوچیده به منطقۀ آذربایجان در شمال غربی ایران و پارس‌ها آریائی‌های مستقر در منطقۀ فارس در جنوب ایران بودند. با نگاهی...
در باب پل‌ها
حمیدرضا پیشوایی
پل گذرگاهی است از این سو به آن سو. در دو سوی هر پل، مبدأی هست و مقصدی. مقصد همیشه در سوی دیگر است و برای رسیدن به آن، باید از پل گذشت. از این رو، پل‌ها خصلتی برزخی دارند. پلْ نه اینجاست و نه آنجا؛ نه این سوست ونه آن سو. شاید تابلو فریاد محصول مکاشفات نقاش در همین فضای برزخی باشد.
شهر قم و فروش کاشی‌ها
عبدالله مؤذن‌زاده کلور
۲۵ رجب ۱۳۰۶ق ...طولاً شهر قم را گردش کردم و بسیار شهر کثیفی است که در هیچ نقطۀ ایران شهر به این کثافت نیست. بارویی در قدیم داشته که تماماً منهدم است قدری از برج برپاست که معلوم میشود در آبادی برج و بارویی عالی بوده است. بیرون دروازۀ مشهور به دروازۀ اصفهان مقبره علی بن جعفر است. کاشیکاری بسیار ممتازی دارد اگر به فرنگیها بفروشند ده هزار تومان کاشی را میخرند. کاشی پر طاووسی است. آنچه بر من معلوم شده آبادانی شهر در این طرف بوده و قبل از بنای بقعه حضرت معصومه که به دست شاه اسماعیل...
هستان‌شناسی معماری منظر: تفکر دربارۀ معماری منظر از طریق پیوند واژه‌ها
آزاده رسولی
صاحب‌نظران همواره بر اهمیتِ داشتن تفکر جامع، کل‌گرا و سیستمی در حوزه طراحی منظر تأکید داشته‌اند. تفکری که در آن محیط به صورت یک سیستم در نظر گرفته میشود و اجزا، روابط و واکنش‌های میان اجزای آن اهمیت دارد.
لزوم پرداختن به تاریخ اعتنای ایرانیان به معماری و معماران مغرب‌زمین
مهرداد قیومی بیدهندی
تصور رایج این است که ایرانیان تا پیش از روزگار جدید اعتنایی به معماری و معماران مغرب‌زمین نداشته‌اند. می‌گویند با شکست ایران در جنگ‌های ایران و روس بود که ایرانیان به ضعف خود در برابر سرزمینهای واقع در بیرون دارالاسلام ــ بیشتر در «غرب» ایران ــ واقف شدند و به آموختن فنون نظامی و مهندسی استحکامات روی آوردند؛ و همین مبدأ روی کردن به معماری اروپا/ فرنگ شد. اما از منابع نوشتاری‌ای که پیش از این روزگار پدید آمده است چیز دیگری برمی‌آید. نظامی در حکایت معروف ساختن کاخ خَوَرنَق، می‌گوید نُعمان در پی معماری برجسته برآمد که کاخی بیتا...
کاربرد و تماشا (۲): پیشه‌وری و طراحی صنعتی
روح‌الله مجتهدزاده
پاز در ادامه مقاله خود به انقلاب صنعتی، که آن را سیمای دیگری از انقلاب هنری می‌داند، می‌پردازد؛ و طراحی صنعتی را با صنعت‌گری یا پیشه‌وری مقایسه میکند. از نظر پاز آرمان طراحی صنعتی رسیدن به نوعی ناپیدایی است، گویی اشیاءِ کاربردی هر اندازه کمتر به چشم بیایند زیباترند. «طراحی صنعتی در آرزوی اشیایی است که همچون جن‌ها، خدمت‌گزارانی خاموش و نامحسوس باشند. درست برخلاف پیشه‌وری که حضوری مادی است و از راه حواس به درون ما راه می‌یابد و در آن همواره از اصل سودمندی به نفع سنت، خیال‌پردازی و حتی بوالهوسی صرفنظر میشود». به عقیده پاز دوگانه زیبایی-سودمندی...
ترس‌نامۀ حافظ- ۵
نگار صبوری
حافظ برای بیانِ بزرگترین ترس‌ها از عظمتِ طبیعت بهره گرفته است و با تمسک به اینها هول‌های راه را بیان کرده. نخستین شکلِ ترس از طبیعت ترس از پدیده‌هایی چون «دریا» و «بیابان» و «کوه» و «آسمان» است.
از گرافوس تا گِرس‌هاپر
یحیی سپهری
آیا تا به حال اسم «گرافوس» را شنیده‌اید؟ گرافوس [۱] یک قلم ترسیم بود که در سالهای دهۀ ۳۰ و ۴۰ شمسی برای طراحی معماری استفاده می‌شد. دانشجویانِ آن سالها با این قلم خاطره‌ها دارند. کار با این قلم دشوار بود. هنگام کار با آن، معمولاً دستهای استفاده‌کننده جوهری می‌شد و خطر کثیف شدن کار نیز همواره وجود داشت. پس از ترسیم چند خط، سرِ قلم باید شستشو می‌شد. پر کردن گرافوس از جوهر هم کاری دشوار بود و مهارت خاصی می‌طلبید. گرافوس علی‌رغم همۀ محدودیت‌ها، قابلیت‌هایی هم داشت. گرافوس نوک‌های قابل تعویض داشت و این نوک‌ها امکان ترسیم خطوط...
«کتابت» در مقام حفاظت
محمدعلی بدری
آسانی ایجاد فرآورده‌های فرهنگی در عصر ما سبب شده است که فاصله بین تصمیم ایجاد تا خروجی اثر بسیار کوتاه شود. این علت و اسباب دیگری چون فراموشی مبانی نظری و معرفتی صناعت، از فرآورده‌های «صناعت» و به تعبیر امروزی آثار «هنری» چیزی باقی نگذاشته‌اند جز کالبدی اگرچه پویا اما بی‌جان، که خود نه فرزند خرد زیست مردمان پیش از خود است و نه قوه زایایی فرزندی بر اساس آن خرد را دارد. در جهان و جهان‌بینی مشرق‌زمینی هیچ پدیده‌ای خالی از حکمت و دست‌کم خالی از علت نیست؛ به ویژه در دوران‌هایی که تولید آثار فرهنگی (که امروز به...
ردپای معماری ایرانی در تایلند؟
زهرا نام‌آور
در دورهم‌نشینی دوستانه‌ای که در عصر یک روز تابستان برای صرف چای با جمعی از همکاران دانشگاهی گرد آمده بودیم، صحبت از مذهب و زبان در جنوب‌شرق آسیا شد.
به یاد استاد
ندا تاکی
به نظر من ساختن یک ارسی پر نقش و نگار نوعی ریاضت است! اما نه ریاضت به معنای عام آن! بلکه به معنای خاص آن یعنی ورزش کردن! ورزش روح و روان.
قدر و هندسه
هادی ندیمی
خداوند متعال در خلقت عالم به انزال قدر اشاره دارد که می‌فرماید: «وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ» قدر در کلام الهی همان هندسه است و هندسه معرب اندازه، در کلام امام هشتم علیه‌السلام خطاب به یونس بن عبدالرحمن فرموده است: «آیا میدانی قدر چیست؟ امام فرمود: قدر به معنی هندسه است»۱. بدین‌جهت عالم بر اساس هندسه آفریده شده است. هندسه شکوهمند هستی کثرت را از دل وحدت می‌زایاند و همۀ پدیده‌های شکوهمند در نظمی هماهنگی غوطه‌ور می‌گردند:
کوچ: سرودن شعری حماسی (مقدمه‌ای برای کتاب ایلراه تاراز اثر فرهاد ورهام)
محمد بهشتی
ساده که بنگریم کوچ چیست به جز طی مسافتی طولانی آنهم با پای پیاده و با کلی اسباب و بار و بنه؛ مسیری پرسنگلاخ و پر فراز و نشیب. بر سر راه گردنه‌های مرتفع زردکوه به انتظار نشسته که سرمای برفش حتی در آغاز بهار پا را کبود میکند و تا به مغز استخوان می‌رسد. رود کارون و بازفت است که عبور از آنها به اندازۀ عبور از پل صراط مخاطره‌آمیز است و اگر غافل شویم طغیانش جان خودمان و احشاممان را می‌گیرد، تنگه‌ها و دالان‌هایی که بیم لغزیدن و جان سپردن در دل می‌افکند.
آبادانی ویرانه‌ها ۱
میترا هاشمی
عظیم‌ترین شهرهای امروز اروپا همچون برلین و لندن در پایان جنگ جهانی دوم، یعنی حدود هفتاد سال پیش، ویرانه‌ای بیش نبود. آبادانی دوبارۀ این شهرها در این مدت کوتاه، به رغم پیامدهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، و زیست‌محیطی ناخوشایند جنگ، شگفت‌انگیز است.
گنبد (۴)
مهنام نجفی
در اوایل بهار تغییراتی حاصل شد. سه رویدادِ مستقل طی ده روزِ سرنوشت‌ساز رخ داد: گنبدسازان مادۀ ارزان‌تر و مقاوم‌تری به نام «اِسپِلِندی‌مَگس» یافتند که هزینۀ گنبد را به نصف کاهش می‌داد؛ هشدار آلودگی هوا یک هفتۀ تمام طول کشید و گنبد، به مثابۀ محیطی پاک، دوباره جلب توجه کرد؛ چندین مورد آدم‌ربایی در شهرک‌های کنتیکت، ماساچوست، و ورمونت رخ داد و محبوبیت گنبد، به مثابۀ پناهگاهی امن، به‌یکباره افزایش یافت. از این پس، گنبدها در محلات نه‌چندان ثروتمند نیز ظاهر شدند. جمعیت زیادی جمع می‌شدند تا ردیف‌های عظیم گنبد اسپلندی‌مگس را که با جرثقیل‌های غول‌پیکر در محل مستقر می‌شد،...
معماری زبان نیست!
محمد فلاح
برخی از پژوهشگران تلاش میکنند برای فهم معماری از تمثیل یا استعارۀ زبان استفاده کنند و با این کار دریچه‌ای تازه به فهم معماری بگشایند. یعنی می‌گویند زبان چنین است و چنان و معماری نیز که در پارهای از مسیرش اشتراکاتی با زبان دارد، چنین و چنان است. من این تلاش‌ها را قدر می‌نهم. اما گویا خطر و خطایی عمیق و بزرگ در آن است؛ چنان بزرگ که از نگاهمان دور می‌ماند. تلاش می‌کنم در اینجا این را توضیح بدهم.
سرآغاز
محمدمهدی عبداله‌زاده
از خدا جوییم توفیق ادب / بی‌ادب محروم ماند از لطف رببی‌ادب تنها نه خود را داشت بد / بلکه آتش در همه آفاق زدهر چه بر تو آید از ظلمات و غم / آن ز بی‌باکی و گستاخیست همهر که بی‌باکی کند در راه دوست / ره‌زن مردان شد و نامرد اوستاز ادب پرنور گشته است این فلک / وز ادب معصوم و پاک آمد ملکبُد ز گستاخی کسوف آفتاب / شد عزازیلی ز جرأت رد باب
تلقی‌ها و نظرگاه‌ها دربارۀ معماری اسلامی
محمدمهدی عبداله‌زاده
منظور از هنر و معماری اسلامی نزد محققان مختلف، بنا به رویکرد و نظرگاهشان، متفاوت است. این رویکردها به هنر و معماری اسلامی را می‌توان در دو گروه کلی دسته‌بندی کرد: ۱. رویکرد کسانی که هنر و معماری اسلامی را امری تاریخی می‌شناسند و در آن چارچوب بررسی‌اش میکنند. از نظر ایشان هنر و معماری اسلامی پدیده‌ای است که به اعتبار وقوع در زمان و مکان خاصی این نام را به خود گرفته است. تعاریف ایشان از معماری اسلامی نیز متناسب با این تلقی است؛ مانند اینکه «هنر و معماری اسلامی عبارت است از هنری که هنرمندان یا صنعتگرانی که...
یاد استاد؛ نوشتاری در رثای سیدباقر آیت‌الله‌زاده شیرازی
روح‌الله مجتهدزاده
این نوشته اول بار در شهریورماه ۱۳۸۶ به مناسبت درگذشت استاد فرزانه جناب آقای دکتر آیت الله زاده شیرازی به رشته تحریر درآمد. خلاصه ای از آن در همان نخستین روزهای پس از تحریر در روزنامه اعتماد ملی و اصل آن در مهرماه همان سال در شماره45 مجله معمار به چاپ رسید. بد ندیدم در این روزها، که مصادف با نهمین سالگرد درگذشت آن استاد فرزانه است، بار دیگر آن متن را منتشر سازم. امیدوارم این کار به شناخت بهتر آن استاد فرزانه، خصوصا برای نسلی که محضر ایشان را درک نکردند یا کمتر درک کردند، یاری رساند و ذره‌ای...
دولت وقف
عمادالدین شیخ‌الحکمایی
وقف صرفاً پدیده‌ای دینی و اسلامی نیست؛ یعنی وقف پیش از اسلام نیز در ایران وجود داشته و اسلام آن را تأیید کرده است. البته به دنبال تأیید اسلام و با گذر زمان برخی قوانین مذهبی نیز به محتوای وقف افزوده شد تا این که پس از گذر سده‌ها به شکل کنونی درآمد و امروز ما این حوزه را بیشتر از جنبۀ مذهبی آن می‌شناسیم.
ساختن و آفریدن و حق داشتن ــ ۴
مهرداد قیومی بیدهندی
در پاره‌های پیشینِ این یادداشت، گفتیم که وقتی پا از دایرۀ خصوصی‌مان بیرون گذاشتیم، مکان آکنده از حقوق انسان‌های دیگر است. معماران مدام با حقوق انسان‌ها درگیرند و اگر به این حقوق توجه نکنند، ناگزیر برخی از آنها را زیر پا می‌گذارند. یکی از حقوق انسان‌ها این است که بناها و مکان‌هایی که برای آنان می‌سازیم وظیفه/ کارکردی را که قرار بوده است برآورند به‌درستی برآورند؛ دیگری این است که سقف بر سر آنان خراب نشود؛ و مانند اینها. گفتیم که بیشترِ این «وظیفه»های بنا را میشود با انواع «صورت»ها برآورد. اما کدامیک از این انواع صورت‌ها و هیئت‌هاست که...
دربارۀ صورتِ اثر معماری ـ ۱
امید شمس
از تنوع مبادی و مسیرهای خلق آثار معماری که بگذریم، به‌تسامح می‌توانیم چنین تصور کنیم که همۀ معماران ــ از دانشجویان معماری و مبتدیان گرفته تا اهل حرفۀ معماری ــ در جایی از مسیر طراحی خیال‌هایی دربارۀ مکان می‌پروند، آن مکان‌ها را در ذهن تصور میکنند و سپس آنها را صورت عینی می‌بخشند. معمار معمولاً آنقدر این مسیر را می‌پیماید تا بتواند صورتِ مکان مطلوبش را بیابد. به سخن دیگر، او از میان همۀ خیال‌ها، تصورها و صور عینی، یکی یا چندی را بر دیگری ترجیح می‌دهد و در این کار به‌ناگزیر دست به گزینش می‌زند. اما معماران بنا بر...
مرزهای شناخت
هادی صفایی‌پور
بی مقدمه با چند سئوال آغاز می‌کنم: وقتی از یک دوره تاریخی مشخص از هنر و معماری اسلامی یاد میشود چه محدوده جغرافیایی برای شما تداعی میشود؟ برای مثال قرن چهارم هجری قمری/دهم میلادی، در ذهن شما با چه قلمروی مکانی مرتبط است؟ چه بناها و شهرهایی در تصویر ذهنی شما از این عصر وجود دارند؟ از چه بخشی از نقشه جهان اسلام در این دوره تصویری واضح و خوانا دارید؟ به بیان روشن‌تر، مغرب و مشرق جهان اسلام در قرن چهارم برای شما کجاست؟ از کجا آغاز میشود و تا کجا گسترده می‌گردد؟
سده‌ای معنادار در تاریخ جهان
لادن اعتضادی
گویی ظهور انسان و زندگی بشر بر روی زمین و پیدایش تمدن‌ها، رشد و فنای آنها، در گسترۀ خاک پیرو نظمی خاص در کلیت این جهان خاکی است. یک نشانۀ آن نقاط عطف تاریخی است که تمدن‌های بزرگ جهان باستان همزمان و در یک سده آن را تجربه کرده‌اند. به نظر می‌رسد نظریۀ یونگ دربارۀ رمز و راز همزمانی‌ها (coincident) موضوعی است قابل تأمل.
قزوین: کتابت، خوشنویسی، فرهنگ‌نامه
حمید سهیلی
بی‌شمار کاتب و خوشنویس از منطقۀ قزوین در فاصلۀ سدههای پنجم تا سیزدهم هجری برآمده است که شماری از آنان چون زکریای قزوینی، حمداالله مستوفی، عبید زاکانی، میرعماد حسنی سیفی قزوینی، درویش عبد المجید طالقانی، ملک محمد قزوینی، عماد الکتاب و استاد محمد احصایی از برجسته‌ترین و نام‌آورترین هنرمندان این سرزمین‌اند.
طبقۀ همکف یا اول؟
احسان طهماسبی
شاید این رویداد برایتان آشنا باشد: به ساختمانی اداری یا پزشکی مراجعه کرده‌اید و به دنبال نشانی جایی می‌گردید، در برگۀ نشانی نوشته شده است طبقۀ اول، حالا شما به این فکر می‌کنید که منظورش اولین طبقه‌ای است که واردش شده‌اید یا آن را همکف حساب کرده و طبقۀ اول بالاتر است؟ وضعیتی دیگر را تصور کنید: وارد خانه‌ای قاجاری در یزد شده‌اید، پس از عبور از هشتی و راهرویی، که اندکی پایین‌تر از کوچه‌اند، وارد حیاطی می‌شوید که چند پله پایین‌تر است. دور تا دور حیاط فضاهایی می‌بینید که چند پله از سطح آن بالاترند، همچنین شماری پنجره در...
ساختن و خواندن ( بخش اول): گوش دادن به صدای چیزها
علی طباطبایی
چند وقت پیش برای یک پروژه طراحی داخلی به ساختمانی اداری رفتم. یک طبقه از ساختمان به جای استراحت و خوش آمدگویی به مشتریان اختصاص یافته بود و کارفرما از وضعیت آشفته و سردرگم آنجا راضی نبود. اشیا مختلف و منفرد زیبای بسیاری در آن جا بود و قبل از گروه ما، گروهی دیگر تجهیزاتی خریده بود و در سالن چیده بود . چراغ ها، مبل ها و صندلی ها همگی از نمونه های ژورنال های خارجی و با قیمت های آنچنانی دور هم جمع شده بودند، اما ترکیب بدون تناسبِ شکل و رنگ آن ها با یکدیگر و نبود...
نامِ جای‌ها (۱): جای‌نام‌شناسی (Toponymy)
پریسا رحیمزاده
واژگان و به دنبال آن نام‌ها همیشه برایم جذابیت داشته است. در دورۀ کار روی پایان‌نامۀ کارشناسی ارشدم، با عنوان دروازه در شهرهای قرون اولیۀ اسلامی،[۱] نام دروازه‌ها یکی از معدود اطلاعات در دسترس بود. به نظرم آمد، در این سخت‌یابی اطلاعات دربارۀ معماری و شهرهای سدههای نخست اسلامی، نمی‌شود از این همه دادۀ بی‌دریغ متون تاریخی راحت گذشت؛ نتیجۀ آن فصلی از رساله شد با عنوان «نام دروازه». در جستجوها برای نگارش این فصل با حوزه‌ای از مطالعات به نام Toponymy یا «جای‌نام‌شناسی» آشنا شدم که در میان گذاشتنش خالی از لطف نیست. جای‌نام‌شناسی حوزه‌ای میان‌رشته‌ای است که با...
ترس‌نامۀ حافظ- ۴
نگار صبوری
مردمانی که حافظ از آنها می‌ترسد دو دسته‌اند: دستهای از گروه‌ها یا طبقاتِ اجتماعی ویژه‌اند و دستهای دیگر به واسطۀ داشتنِ صفتی چون بدخواهی سزاوارِ پرهیزند. حافظ از دستهای از اصحابِ مناصبِ اجتماعی می‌ترسد و گویا با آنها دشمنی دارد. «قاضی»، «محتسب»، «زاهد» و «واعظ» از این دسته‌اند. بیانِ حافظ از این ترس‌ها در بسیاری از موارد صورتِ انکاری دارد، یعنی می‌گوید من از این ترسی ندارم و همین ادعای او شاهدی است بر حضورِ ترسی در زمانۀ او.
نظریۀ معنایی برای معماری اسلامی
ضحی ندیمی
به نام خدا فرهنگ ایرانی پیکرهای یکپارچه است با اصولی واحد؛ که اگر یکی از آنها در مظهری از فرهنگ یافت شود، میشود ردپای آن اصل را در دیگر مظاهر، ولو با قوت و ضعف‌هایی جستجو کرد. یکی از اصولِ فرهنگ ایرانی، اعتقاد به وجود مراتب در پدیده‌هاست. به این معنی که هر چیز دو وجه ظاهری و باطنی دارد؛ آن وجه باطنی را معنا نیز می‌خوانند. در معماری ایرانی، چون دیگر مظاهر این فرهنگ، نیز می،توان این اصل را جوئید. همین است که سبب می شود به این بیندیشیم که فهم معماری ایرانیِ برآمده از این فرهنگ، فقط از...
محقق دوبین
مطهره دانایی‌فر
مرحوم عباس زریاب به مورخان ادیان الهی تذکر می‌دهند که در تاریخنگاری وقایع دینی باید به هر دو جنبۀ طبیعی و الهی دین نظر داشت. دین از آن حیث که در طبیعت و اجتماع انسانی قرار دارد تابع قوانین زمان و مکان میشود و دائماً در حرکت و سیلان است و در معرض کون و فساد. و همان دین از حیثی دیگر فوق‌طبیعی است و اموری ثابت و بی‌زمان و بی‌مکان در آن جاری است.
خانۀ مادربزرگ: تجربه‌ها
زینب تمسّکی
یکم. یگانه دخترش پزشک است و روز و شبش به کار می‌گذرد. گفت به او سپرده اگر پیر و دست و پاگیر شد بی‌تامل رهسپار سرای سالمندانش کند. به نظرش آنجا با حضور هم‌سن و سالانی که مجال گفتگو با ایشان فراهم است اتفاقا جای خیلی خوبی است. دوم. طرح کلی خانه‌شان دو مستطیل کشیده است در دو سوی حیاطی بزرگ. مادربزرگ حالا پا به نهمین دهۀ عمر گذاشته و شب‌ها خواب ندارد و واگویه‌هایش خواب را بر باقی اهالی خانه حرام میکند. دلشان نمی‌آمد برایشان خانۀ مستقلی بگیرند. می‌خواستند بتوانند ساعت به ساعت به او سر بزنند. همین چند وقت پیش بود که با بنّایی، تالار و کتابخانۀ یک ضلع حیاط را تبدیل به سوئیتی مستقل کردند برای اقامت او و پرستار شبانه‌روزی‌اش. سوم. تازه به این آپارتمان نقل مکان کرده‌اند. اتاق مادربزرگ خیلی بزرگ نیست. حمام و سرویس و تراس مستقلی دارد و فاصلۀ همۀ اینها خیلی کم است. آنقدر که زور دختر و پرستارش برسد مادر را تا هر کدام از این جای‌ها روی ویلچر یا دست ببرند. تخت را کنار پنجرۀ رو به تراس گذاشته‌اند و رختخوابی هم، برای آنکه مادربزرگ روی تخت قرار نمی‌یابد، پهن کرده‌اند پایین تخت. می‌گفت اینجا طوری طراحی شده که می‌توانم...
برگردان گاه‌شماری قمری به شمسی در متون؛ و پی‌آمدهای آن ...
مهرزاد پرهیزکاری
این اواخر در برخی کتاب‌ها، مقالات، سخنرانیها و حتی گفتگوها؛ شاهد جایگزینی تاریخ (گاه‌شماری) قمری با تاریخ شمسی (خورشیدی) در وقایع دوره معاصر و قاجار هستیم. مثلاً تاریخ امضای مشروطه، به هجری شمسی بیان میشود... بدون اینکه اشاره‌ای به گاه‌شماری قمری آن گردد... تا قبل از دوره پهلوی گاه‌شماری مورد استفاده در متون تاریخی، کتیبه‌ها، اسناد و... هجری قمری بوده و این نظام گاه‌شماری، ترتیب و جایگاه زمانی پدیده‌ها و رویدادها را در پهنه تاریخ مشخص می‌نموده است. پی بردن به فاصله زمانی رویداد تا حال حاضر، با گاه‌شماری قمری راحت نیست و نیاز به محاسبه دارد؛ لذا بسیاری که...
کاربرد و تماشا (۱): دوگانه زیبایی-کارایی
روح‌الله مجتهدزاده
یادداشت حاضر خلاصه‌ای از مقاله «کاربرد و تماشا» از کتاویو پاز، شاعر و نویسنده و منتقد مکزیکی، است. تا آنجا که می دانم این مقاله تنها یکبار در سال 1376 و در کنار چند مقاله دیگر به زبان فارسی منتشر شده [۱] اما از آنجا که موضوعات مطرح در آن در نوع خود جالب و تامل انگیز است، فکر کردم معرفی و مرور اجمالی آن در قالب یادداشتهای این وب نوشت خالی از لطف نباشد. مقاله، نوشتاری نسبتا طولانی با موضوعاتی متنوع است؛ سعی کردم خلاصه آن را در سه بخش و تحت سه زیر عنوان تهیه کنم تا استفاه...
روزگار ندیمی
هادی ندیمی
من اصالتاً هرندی هستم. هرند منطقه‌ای است بین اصفهان و یزد. پدربزرگ من از هرند به تهران آمد و بنده در تهران متولد شده‌ام. فامیلی ما هم در ابتدا هرندی بود ولی بعدها پدربزرگم آن را به ندیمی تغییر داد. در سالهای ۴۴- ۴۵ بنده وارد دانشکدۀ معماری دانشگاه شهید بهشتی (ملی) شدم. آن وقت هنوز این رشته مثل امروز شناخته شده نبود.
مقدمه
هادی صفایی‌پور
خوب یا بدش را هنوز نمی دانم، اما واقعیت آن است که تا به امروز، به هر دلیل و به هر بهانه که بوده، از ایفای نقش مستمر و موثر در یک فضای اجتماعی مجازی سر باز زده‌ام. اما این بار، خبر خوش برپایی خیمه وبگاه آسمانه که رسید، با شوق تسلیم شدم و عزمم را جزم کردم که به دعوت دوستان پاسخ مثبت دهم و به هر قیمتی شده، جایی برای خودم در بین درس‌های شیرین و بحث‌های دلنشین دیگر اعضا بیابم؛ و با حضور در این مجلسِ انس، راهی پیدا کنم که بیشتر بدانم، بهتر بفهمم، و پرسش‌ها...
طراحی معماری از من فرار میکند!
زهرا برادران
یا هوطراحان بناهایی که این روزها در شهرهای بزرگ و کوچک کشورمان ساخته میشود، چه کسانی هستند؟ مهندس معمارند؟ مهندس عمرانند؟ یا غیره؛ اگر معمارند، چگونه معماری هستند؟ چه توانایی‌ها و مهارت‌هایی دارند؟ در اوضاع امروز ساخت‌وسازِ کشور، چگونه معماری میتواند طراحیِ معماری کند؟آن روزها که دانشجوی کارشناسی معماری بودم برای انجام پروژه‌های درسی مهارت‌هایی لازم بود؛ کمترش را در دانشگاه یادمان دادند و برای کسب بیشترش روانۀ کلاس‌های مختلف می‌شدیم. بیشتر تشویقمان می‌کردند مهارت‌های اسکیس زدن را یاد بگیریم و به قول معروف دستمان را قوی کنیم. ما هم برای اینکه در ژوژمان‌ها اغلب پروژه‌هایی که راندوهای خاص‌تری داشتند...
در باب بام‌ها
حمیدرضا پیشوایی
بام‌ها همواره یادآور بلندی‌اند. وقتی بر بامی هستیم، در همان لحظه، می‌دانیم که بر فراز جایی ایستاده‌ایم و در زیر پایمان سقفی و یا سقف‌هایی است. بام‌ها همچنین یادآور همسایگی و همسایهها هستند. از فراز بام، خانهها و بناهای پیرامون را می‌بینیم و خود را یکی در میان آنها می‌یابیم. بام همچنین عرصه‌ای برای مواجهۀ بی‌واسطه و رو در رو با شهر است. دیدار شهر از فراز بامْ احساسی دوگانه را در آدمی برمی‌انگیزد: این شهری نزدیک، و در عین حال دور؛ بزرگ، و در عین حال، کوچک است.
گنبد (۳)
مهنام نجفی
گنبدهای اولیه کاستی‌های مهمی داشت که خیلی زود هویدا شد. دسته‌های پرشماری از انواع پرندگان، کلاغ و زاغ و گنجشک، بر بالای گنبد می‌نشستند؛ چشم‌انداز به آسمان را مسدود می‌کردند؛ و از خود لکه‌های بزرگی از فضولات، لکه‌های سفید مایل به زرد، به جای می‌گذاشتند. بدتر از آن، بسیاری از پرندگان فریبِ وی‌وی‌گلاسِ شفافِ گنبد را می‌خوردند و مستقیم به سوی دیوارهای ضخیم پرواز می‌کردند و کشته یا زخمی به زمین می‌افتادند. گنبدسازان، در مواجهه با این مشکل، به‌ناگزیر هر روز گروههای پاکسازی را گسیل می‌کردند تا بیرون گنبدها را بشویند، پرنده‌های زخمی و مرده را جمعآوری کنند، و جعبه‌های...
تلاقی فرهنگ‌ها و تفکر‌ها
ندا تاکی
ساختن ملزم دانستن فرهنگ و هویت مردمان یک منطقه است.گاه معماری در مقام ساختن، مرزها را می‌شکند و با تلاقی مذهبها، فرهنگ‌ها و ... به خلق اثر می‌انجامد. به تعبیری دیگر همان cross-cultural که مصداق‌های آن را در دورههایی در ایران هم داشته ایم. مثلاً مغولان به ایران حمله کردند و کشور میزبان، با هضم فرهنگ آنها آثاری نو پدید آورد و دورۀ ایلخانان شکل گرفت.
خانه (از آغاز پهلوی اول تا دهۀ چهل شمسی) بخش اول
محمد بهشتی
خانه را می‌توان همچون نبض معماری و شهرسازی و بالاتر از آن نبض حیات شهری دانست؛ حال خوش یک جامعه در بدو امر خود را در کیفیت خانه‌های عموم مردم نشان می‌دهد و به عکس ناخوش‌احوالی مدنی نیز در وهله نخست در خانهها ظهور پیدا میکند؛ چراکه خانه اولین جایی است که باید پاسخگوی تقاضای ما برای زندگی باکیفیت و پرمعنی باشد. دیرزمانی است که تنها راه بیان تصور ذهنی ما از «خانة خوب» تعدادی عدد و رقم و کمیت و عملکرد شده است. چیزهایی که اگر متوجه باشیم باید از به زبان آوردنش شرمگین شویم!
ترس‌نامۀ حافظ- ۳
نگار صبوری
«بختِ گمراه» و «جفایِ بخت» و «حکمِ تقدیر» که با هیچ تدبیری نمی‌توان از آن گریخت ترس دیگری است که گریبانِ حافظ را گرفته است.
دلالت‌های آثار معماری (۱)
سینا سلطانی
درک ما از پدیده‌ها در عالم بر اساس دلالت‌هایی که برای ما دارد تغییر میکند. اینکه یک پدیده چه به ذهن ما می‌آورد و تداعی کنندۀ چه چیزی است و چه واقعهای یا خاطره‌ای را برای ما زنده میکند در مواجهۀ ما با آن پدیده اثرگذار است. ما بر اساس جهان ذهنی‌مان نسبتی خاص با یک پدیده بر قرار میکنیم و رابطۀ ما با پدیده‌ها بر اساس تداعی‌هایی که آن پدیده برای ما دارد شکل می‌گیرد. بر این اساس ممکن است که پدیدۀ ثابت در ذهن افراد متفاوت تداعی‌های متفاوتی داشته باشد. این اختلاف میتواند در سطوح گوناگون باشد: تفاوت...
نقد کتاب کتیبه‌های خیوه
عمادالدین شیخ‌الحکمایی
سنگ‌نبشته/ سنگ‌نوشته/ کتیبه به تخته سنگ یا کاشیکاری یا هر نوع سطح دیگری گفته میشود که واقعهای تاریخی بر روی آن کنده‌کاری یا نوشته شده باشد. معمولاً کتیبه بر روی سنگ، در حاشیۀ سردر ساختمان‌ها یا گوشه‌‌های پارچه‌‌های خاص نظیر پرده و سفره و بیرق یا بر صفحههای کتاب نوشته میشود.
بانی و معمار
یحیی سپهری
معمار خالق اثر معماری است. اما فقط معمار در پدید آمدن یک اثر معماری سهیم نیست. معمولاً معمار خودْ بانی اثر نیست بلکه شخص یا سازمانی به نام کارفرما اثر را به معمار سفارش می‌دهد و هزینه‌ی آن را می‌پردازد. خواسته‌ها، اندیشه‌ها و نیز میزان هزینه‌ی او در پدید آمدن محصول نهایی مؤثر است. شاید اگر نقش بانی و کارفرما را در پدید آمدن اثر معماری نبینیم نیمی از داستان را نادیده گرفته‌ایم. گاهی نظرات معمار و بانی در تقابل با هم است.چندی پیش، در مرکز اسناد ملی ایران به صورت کاملاً اتفاقی سندی [۱] یافتم که من را درباره‌ی...
تاریخ مجلس سنا
عبدالله مؤذن‌زاده کلور
مجلس سنا که تشکیل آن در قانون اساسی مشروطه پیشبینی شده بود، نهایتاً با چهل سال تأخیر در سال ۱۳۲۸ش پا گرفت. اما گویا حتی پیش از انقلاب مشروطه کوششی ناموفق در تأسیس آن صورت گرفته است: «در دهم شوال ۱۳۱۵ق ریاست مجلس سنا، یعنی مجلس و محل گفتوگو و مشاوره محاسن و قبایح مملکت را اعلیحضرت شهریاری [مظفرالدینشاه قاجار] به جناب نظامالملک مرحمت کرد. تا حال در ایران چنین ریاستی منعقد نشده. افسوس که که اسم بی مسمی بود و دائر نشد». منبع: سپهر، عبدالحسین‌خان. «مرآت الوقایع مظفری». در مرآت الوقایع مظفری و یادداشتهای ملک المورخین. با تصحیحات و توضیحات و...
[ساختمان باهره سلطنتی طهران]
عبدالله مؤذن‌زاده کلور
تهران دورۀ قاجار و به‌ویژه دورۀ ناصرالدین شاه را اغلب با صفت باهره (درخشان روشن) خوانده اند. اما ناصرالدین شاه عمرش به دنیا نبود تا صورت مدرن باهریت را به چشم ببیند. در دورۀ مطفرالدین شاه چراغ برق در ایران متداول شد. او بنایی در مجموعۀ کاخ گلستان ساخت که شب‌ها چون روز روشن می‌شد. «یکی از حیاط‌های اندرونی سلطنتی طهران را که برابر نارنجستان است، شاه امسال از اندرون خارج کرد و جزو بیرون قرار داد و در آنجا یک دستگاه عمارت رفیعه بنا کرد به سبک عمارات فرنگ و ایوانی در آن جا ساخت که شکم ایوان خالی...
توپ‌خانه‌ها
حمید سهیلی
دوم ماه رجب سال ۹۲۰ق، سپاهیان ایران به فرماندهی شاه اسماعیل اول صفوی در دشت چالدران از سپاهیان سلطان سلیم عثمانی شکست خوردند. علت شکست فزونی سپاهیان عثمانی و در اختیار داشتن ۳۰۰ اراده توپ بود که ایرانیان از داشتن این سلاح آتشین محروم بودند. پس از نبرد چالدران در دوران سلطنت شاه عباس اول صفوی با آمدن برادران شرلی انگلیسی به ایران برای توپ‌ریزی و ساختن توپ و آموزش قشون ایران با سلاح‌های آتشین و مدرن، مکان تازه‌ای به نام «توپخانه» به وجود آمد.
سالهای دور زندگی پوپ
روح‌الله مجتهدزاده
موضوع یادداشت حاضر شرح سال های نخستین زندگی آرتر آپم پوپ، هنرشناس و پژوهشگر مشهور هنر ایران، است. انگیزه این یادداشت کمبود منابع، و گاه تناقض میان منابع موجود، پیرامون سالهای نخستین زندگی پوپ به زبان فارسی است. به عنوان مثال پیرامون علایق هنری، تحصیلات و زمینه کاری پوپ، پیش از آشنایی با هنر ایران، اطلاعات چندانی موجود نیست. در معدود منابع موجود نیز تناقض فراوان است، به گونه ای که حتی بر مواردی چون شخصیت آکادمیک پوپ و میزان و نوع تحصیلات وی نیز اتفاق نظر وجود ندارد. به عنوان مثال در بسیاری از زندگی‌نامه‌های اینترنتی موجود، به زبان...
ساختن و آفریدن و حق داشتن- ۳
مهرداد قیومی بیدهندی
در دو پارۀ نخست این نوشته، در قالب مثال‌هایی، از تفاوتِ این دو حالت گفتیم: نخست اینکه تابلو نقاشی‌ای بکشم و بر دیوار خانه‌ام بیاویزم یا در نگارخانه‌ای بگذارم تا کسی آن را بخرد و به خانه‌اش ببرد؛ دوم اینکه همان نقش را در ابعادی بزرگتر بر دیوار خانه‌ام در خیابان بکشم. در اولی، کسانی که پای «حق افراد»ی در میان است که اهل خانه یا میهمان من‌اند. در دومی، پای حق «همۀ انسان‌ها»یی در میان است که ممکن است از آن خیابان بگذرند. پیداست که در خصوص معماری، موضوع حقوق انسان‌ها خیلی پیچیده‌تر و دشوارتر است؛ زیرا این حقوق...
اصل و فرع معماری ما
زینب تمسّکی
خانه از پای‌بست ویران استخواجه در بند نقش ایوان است عقل را نه توان تمیز میان خیر و شر که توانایی تشخیص میان دو خیر و یا دو شر دانسته‌اند. یعنی عاقل قادر است از میان دو خیر برتر آنها و از میان دو شر فروتر آنها را شناسایی کند. با این حساب عقل با تشخیص اولویت‌ها نسبت مستقیم دارد. تشخیص اولویت‌ها برای ما آنچه اصلی است را از آنچه فرعی است متمایز میکند و ما را به سوی گزینش مهم‌ترین‌ها و سپس مهم‌ترها (الاهم فالاهم) سوق می‌دهد. فرآیند طراحی معماری جریان مداومی از انتخاب‌ها و تصمیم‌گیری‌هاست. انتخاب‌هایی که ناگزیر به تشخیص اولویت‌ها و تصمیم بر مبنای آنها نیاز دارد. معمار برای تشخیص اولویت‌ها -چه در ارتباط با زمین و زمانۀ خاص طرح و چه در صورت و جوهر کلی معماری - هم به قوۀ تعقل خود نیازمند است و هم به چکیدۀ اندیشۀ پیشینیان، تجارب آنها. در نتیجه معمار هم ناگزیر از پرورش قوۀ تعقل است تا اولویت‌های متناسب با زمین و زمانۀ را خود درک کند و هم ناگزیر از بهره‌گیری خردمندانه از آنچه پیشتر به مثابه میراث فرهنگی و تجربۀ جهانیان بدو رسیده. با این مقدمات اجازۀ این را دارم...
معماری با صناعت یا صنعت
ضحی ندیمی
به نام خداچندی پیش در کش‌وقوس یک طراحی معماری سؤالاتی برایم مطرح شدند. سؤالاتی که در ساحت عمل طراحی متولد شدند ولی برای بالندگی‌شان لاجرم باید به ساحت نظر سفر می‌کردند تا در رفت‌وبرگشت میان این دو ساحت نهان‌هایی را آشکار کنند. این دغدغه این گونه آغاز شد:با جمعی از دوستان برای یک پروژۀ معماری می‌خواستیم فضایی مخیل و لطیف بیآفرینیم. برای ایجاد لطافت و بلورین کردن فضا بر آن شدیم که مطابق آنچه از معماری خودمان آموخته بودیم، ماده را از سنگینی، تراکم و جسمانیتش بزداییم و لطافت و سبکی‌اش را آشکار کنیم. یعنی در عمل یکی از تصمیم‌های طراحی‌مان مشبک...
سنجش گزاره‌های متعارف
مطهره دانایی‌فر
کمتر کسی از ما هست که در طول تحصیل در دانشکده با گزاره‌هایی از این قبیل برخورد نکرده باشد: معماری ایرانی درون‌گراست؛ یا این گزاره: معماران ایرانی در گذشته همه عارف و سالک بودند. الآن کاری به این نداریم که همین گزاره‌های متعارف چه اندازه در مقام عمل مورد استناد قرار می‌گیرند و از این استناد چه نتایجی در معماری امروز به بار می‌آید، بحث‌مان بر سر درستی و دقت این گزاره‌هاست.
شهر ساکنان
صحرا عابری زاهد
برای شناخت یک شهر می‌توان حدود آن را روی نقشۀ جغرافیایی پیدا کرد و یا طول و عرض جغرافیایی و ارتفاعش از سطح دریا را بررسی کرد. می‌توان عمیق‌تر شد و بافت شهری، سیر گسترش شهر، شکل خیابانها و خانهها و ارتباطشان با یکدیگر و موارد بسیار دیگری را بررسی کرد. فهم همۀ این موارد برای شناخت شهر ضروری است؛ اما پس از فهم آنها هنوز این سوال باقی است که آنچه ساکنان یک شهر از زندگی در آن درمی‌یابند چیست؟ ساکنان محیط پیرامونی خود را چگونه ادراک میکنند؟ چه عواملی تجربۀ افراد در محیط را شکل می‌دهد؟ و سوالات...
خاطرات خانۀ کودکی
زهرا برادران
موضوع این یادداشت برای نخستین بار سر یکی از کلاس‌های کارشناسی ارشد نظرم را جلب کرد. صحبت از مقاله‌ای از کلر کوپر مارکوس به نام «خانه نماد خویشتن» بود. نویسنده در آن مقاله کوشیده بود بر اساس نظریه‌های روانشناسی کارل گوستاو یونگ برداشت جدیدی از نسبت روان انسان با محیط، به‌ویژه فضای خانه، ارائه دهد.
پیشنهادهایی برای ساماندهی و آماده‌سازی منابع تحقیق‌های تاریخی برای رایانه و شبکه
مجید حیدری
جستجو در منابع از مهمترین مقدمات و بخش‌های تحقیق در تاریخ معماری است. رایانه و شبکه، امکان‌های فراوانی برای جستجو ایجاد کرده‌اند اما محققان تاریخ معماری ایران (و شاید همۀ محققان تاریخ) چندان از این امکان بهره نبرده‌اند. در چند بند این نوشته سعی می‌کنم افق ممکن چنین کارهایی را برای چند دسته منبع بیان کنم. ناگفته پیداست که این امکان‌ها را می‌توان به صورت اینترنتی برقرار کرد. و باز پیداست که بانکی متمرکز پیش‌نیاز این کار است. کتاب‌های چاپی امکان جستجوی متن در این دسته منابع، نیاز محققان تاریخ معماری است. این امکان، جنبه‌هایی حقوقی دارد اما پیشینۀ تجربه‌های...
شهرهای خاموش
ناصر چگینی
سنگ قبرها اسناد مستقل از آدمیانی است که میدانستند از خاک برآمده و بر خاک میشوند و این روند برآمدن و برافتادن همچنان در آینده استمرار می‌یابد. اما از آنجایی که نسل‌های رفته به سرعت فراموش میشوند، اسناد آنها نیز در انزوای شهرهای خاموششان ـ یعنی گورستان‌هاـ از یاد می‌رود و زندگان در شهرها و روستاهایشان، یاد نیاکان را چون شناسنامه‌هایشان باطل میکنند و در سراشیبی نسیان رها می‌سازند. گورستان‌ها در واقع نمایشی از حیات اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی بشر است. جای خفتن آنهایی است که اندیشۀ زندگی کردن و رشد و تحوّل را به ما به ارث...
تأملی در معماری سنتی
هادی ندیمی
نیک می‌دانم که دو واژۀ «معماری» و «سنت» برای انکشاف معنا نیاز به ژرف‌اندیشی دارند که در فرصت این نوشتار نیست. در اینجا فقط به چند دیدگاه مطرح در مورد معماری سنتی اشاره خواهم کرد.
اصفهان: شهر انعکاس‌ها
حمید سهیلی
اصفهان، شهر انعکاس‌های پنهان و آشکار، شهر پژواک‌ها و بازتاب‌ها، شهر نقش‌ها و تصویرهاست. در این شهر افسانه‌ای مشرق زمین و هزارویک شب، با نمونه‌های متعددی از انعکاس آثار گوناگون در آب، در آئینه و شیشه، انعکاس‌های صوتی و آوایی، انعکاس طرحها، نقوش، علائم، تزیینات، وارو‌نویسی‌ها، چپ‌نویسی‌ها، معکوس‌نویسی‌ها، قرینه‌سازی‌ها، اعداد، آیین‌ها، آداب و مراسم و رفتارهای اجتماعی و فرهنگی روبه رو هستیم که هریک طرح و تصویری جادویی و خیال‌انگیز از این شهر کهن بر جای می‌گذارند.
افراشتن بنا، ساختن فرهنگ
فاطمه توانایی
داستان مسجدعلی، هارونیه و مدرسۀ حاج‌حسن اصفهان داستانی عبرت‌آموز از جنس داستان‌های دورۀ گذارفرهنگی است. مسجد علی بر مسجدی به نام جامع عمر تمیمی ساخته شده است. سالها پس از ساخت سردر و گنبد مسجدعلی( ۹۲۹ق) در سال ۱۰۴۴ق، عزالدین گلستانه در توصیف مکان دفن هارون از مسجدی به نام جامع عمر تمیمی یاد کرده است، اما مردم عادی در همان سالها مسجد را مسجد علی می‌نامیدند، نه مسجد عمر. یکی از دو مدرسه مجاور مسجد علی، مدرسۀ حاج‌حسن (مدرسۀ شمالی مسجد علی) یا مدرسۀ هارونیه (مدرسۀ غربی امامزاده هارونیه) احتمالا همان مدرسۀ حنفیه است که سلطان محمد سلجوقی در...
«معماریِ تاریخ را مصالحی از حقیقت شاید»
زهرا گلشن
می‌توان به این مسئله اندیشید که واقعاً ظلم و ناحقی چیز عجیب و غریبی نیست. اگر «ظلم» را در مقابل «عدل» بشناسیم؛ برای ظالم نبودن در تلاشیم تا هرچیز در جایگاه خود و به قدر خود باشد. به این صورت شناختن اعمال و افکار ظالمانه اصلاً کار سختی نیست و بیشتر ما انسانهایی ظالمیم چون بسیاری از ریز و درشت زندگی ما در جای اصلی و لازم خود نیست.
حیات بی‌زمان
ندا تاکی
بررسی کالبد و جان بنا فارغ از سیاق ممکن نیست. بنا و محیط اجتماعی، فرهنگی و سیاسی سوار بر قطار تاریخ میشوند و در طول زمان حرکت میکنند. برای مثال برخی خانهها از بناهایی هستند که در طول تاریخ معماری ایران تا امروز دوام آورده اند.
نکته‌هایی دربارۀ «ده حکایت معماری»
مهرداد قیومی بیدهندی
برخی از دوستان نکات و پرسش‌هایی دربارۀ کتابچۀ این‌جانب با عنوان ده حکایت معماری مطرح کرده‌اند. در اینجا توضیح مختصری دربارۀ برخی از جوانب و پرسش‌ها عرضه می‌کنم: ۱. همۀ ما احوال و ساحت‌های مختلفی داریم. شما ممکن است روز در دانشکده درس بخوانید یا درس بدهید و شب ساز بزنید یا نقاشی کنید. بعد هم شاید وقتی پیش بیاید که نتیجۀ آن نواختن‌ها و کشیدن‌ها را منتشر کنید و در اختیار دیگران بگذارید. البته هم درس دادن و هم غذا پختن و هم ساز زدنِ ما از یک نفر، از خود ما، برمی‌خیزد و اینها ناگزیر به هم پیوند دارند؛ اما...
ترس‌نامۀ حافظ- ۲
نگار صبوری
یکی از ترس‌های حافظ ترس از بی‌خبری و غفلت است؛ غفلت از «خزان» و «مرگ» و بی‌خبری از پایانِ هر چیز. باغبانا ز خزان بی‌خبرت می‌بینم/ آه از آن روز که بادت گلِ رعنا ببرد
چرا بناهای ساده‌ساخت را فراموش میکنیم؟
مهرزاد پرهیزکاری
آیا از روی بناهای فاخر می‌توان معماری را شناخت؟ چرا اغلب تاریخ معماری بر اساس بناهای فاخر نگاشته میشود؟ چرا همیشه بهترین‌ها برای مطالعه انتخاب میشوند؟ در صورتی که تعداد کمتری دارند... برای مطالعه آب و هوای یک منطقه حتماً نیاز به نمودار حداکثر دما است، اما این نمودار به تنهایی نمی‌تواند معرف وضعیت گرمای آنجا باشد... چرا از نمودار حداکثر برای شناخت معماری استفاده میشود...؟ اینها سوالاتی است که همواره ذهنم را مشغول میکنند... با اینکه پاسخ‌شان ساده است. مشابه این جریان، تاریخ‌نویسی متداولی است که تاریخ ملل را بر اساس حاکمان و اقدامات آنها می‌نگارد. نقدهایی که به تاریخ‌نویسی...
نکته‌ای در باب سنت ترسیم نقشه‌های جغرافیایی و تاثیر احتمالی آن بر نقشه معماری در دوره اسلامی
روح‌الله مجتهدزاده
چندی پیش به مناسبت مطالعه‌ای که راجع به جغرافیای سرزمینهای اسلامی انجام می‌دادم، به نکته‌ای درباره سنت ترسیم نقشه‌های جغرافیایی برخوردم که مدتی است ذهنم را مشغول داشته؛ یادداشت حاضر و فرضیه‌ای که در آن طرح می‌گردد، ماحصل آن مشغله ذهنی و جستجوهایِ پیرو آن است. سنت ترسیم نقشه جغرافیا در جهان اسلام از جهاتی چند با شیوه‌های امروزی ترسیم نقشه متفاوت است. یکی از بارزترین جنبه‌های این تفاوت در شیوه جهت‌گذاری نقشه‌هاست. در این نقشه‌ها، بر خلاف نقشه‌های امروزی، شمال نه در بالا که در پایینِ نقشه است. بدین ترتیب در ترسیم این نقشه‌ها همواره نواحی جنوبی در بالا،...
اگر تحقیق معماری داستان می‌شد
پریسا رحیمزاده
از کودکی «کِرمِ کتاب» بودم؛ کرم هر کتابی. داستان اما میوۀ شیرین‌تری بود. دورۀ کارشناسی معماری مرا کرم کتاب معماری نکرد (به عللی که شاید ریشه در نظام آموزش معماری دارد و کاش کسی درباره‌اش بنویسد).
ماجرای من و معماری ایرانی
زهرا نام‌آور
تا پیش از ورود به دانشگاه، به عنوان نوجوانی که اغلب سالهای زندگی‌اش را در اهواز، شهری مدرن و گره خورده با صنعت و نفت، گذرانده بود؛ تنها مواجهه من با معماری سنتی ایران به سالهای کودکی و سفرهای کوتاه و گاه و بیگاه به شوشتر بازمی‌گشت. شهری زیبا و کهن در شمال خوزستان که مامن خویشاوندی تنها بود و ما هرازچندگاهی برای پر کردن اوقات تنهایی به دیدارش می‌رفتیم.
آرزو‌های بافته‌شده در هیئت گلیم
محمد بهشتی
قالی‌های شهری همسانِ خودِ شهرها محصول مراوداتی است که راههای تجاری ممکن کرده است؛ اساسا نطفه بستن و قوام حیات شهری در ایران موکول به قرار گرفتن بر سر راههای تجاری است؛ هر قدر راهی پراهمیت‌تر باشد؛ شهرهای آن پررونق‌تر بوده‌اند و اهل آن تاجرپیشه‌تر؛ و از ملزومات خوی تجارت و معاشرت زیاد با اهل جایهای دیگر پیچیدگی شخصیت و رندی چه در کردار و سلوک و چه در زبان و تعارفات است.
در باب پنجره‌ها
حمیدرضا پیشوایی
پنجره‌ها را نباید دست کم گرفت. آنها آستانۀ تلاقی دو جهانِ درون و بیرون‌اند. هر پنجره نشانه‌ای است از این واقعیت که در این لحظه، بیرون از «اینجا» هم جایی هست. با پنجره‌ها، درون و بیرون در هم می‌آمیزد بی آنکه حد فاصلشان از میان برود. پنجره‌ها فاصل و واصل درون و بیرون‌اند.
سرزمین وسیع گذشته
سینا زارعی
چندی پیش با بنیادی به نام حاجی‌بابا آشنا شدم که گویا در نیویورک فعال است و اغلب به مطالعه و جمعآوری فرش‌های شرقی می‌پردازد. تصویری که این بنیاد بر صفحه اول پایگاه اینترنتی‌اش گذاشته، مرا به فکر فرو برد. تصویری که در نگاهی گذرا هم آشناست و ما را به یاد بسیاری از تصویرهای مشابه و حال و هوایی خاص می‌اندازد. دورنمایی از مردم روزگار دور که با شترهایشان روی ریگ‌های بیابان نشسته‌اند، چادری را در گوشه‌ای دیگر افراشته‌اند و البته مقابلشان برج‌های بلند، به مثابه عناصر دنیای نو خودنمایی میکنند. نشانه‌های آشنای تصویر را بگذارید کنارِ نوشته the hajjibaba club که انگار از...
تولد دوباره
علی طباطبایی
آدمی نیازمند تغییر مختصات وجودی خود نسبت به گذشته است تا به این ترتیب معنایی غنی تر از زندگی بیابد. پوست انداختنی که در آن به مدد نیرویی درونی، از خود بیرون جهد و فراتر از هیچستانِ پوست مردة اش به نظمی تازه تمام گذشته را بنگرد. او نیرویی برای رهایی از بند می خواهد. بند تعلقاتی پوسیده به جسد تمام اولین پیوندهایی که روزی معنایی داشته اند، اما اکنون و در گذر جریان زندگی، تنها علت باقی مانده برای وجودشان همین اولین بودن آنهاست. اولین پدر، اولین مادر، اولین خانه، اولین عشق، اولین جهان. تعلق و پیوند به اولین...
ساختن و آفریدن و حق داشتن- ۲
مهرداد قیومی بیدهندی
پارۀ قبلیِ این یادداشت با این سخن به پایان رسید که هرکسی حق دارد هرچه دلش خواست روی دیوار اتاق خصوصی خود نقاشی کند. به همین نحو، چون او مالک دیوارِ خانۀ خود در خیابان نیز هست، پس میتواند هرچه دلش خواست روی دیوار خانۀ خود در خیابان هم بکشد. گفتیم که کمابیش همۀ ما با شنیدن این جمله برمی‌آشوبیم و با آن مخالفت میکنیم. این کار را روا نمی‌شماریم و می‌گوییم کسی حق ندارد روی دیوار خانۀ خود در خیابان تصویری بکشد که مایۀ آزار رهگذران بشود. بزرگی می‌گفت: یکی از دوستان قدیمم که نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر است...
مجلس قربانی معمار
مطهره دانایی‌فر
چند روز پیش نمایش‌نامه‌ای از عزیزی به دستم رسید با عنوان مجلس قربانی سِنمار، نوشتۀ بهرام بیضایی.
مرگ و شهر
زینب تمسّکی
مرگ و شهر شاید عنوان نابخردانه‌ای به نظر برسد. شهر را با مرگ چه کار؟ و مرگ را با شهر؟ ******* سالها پیش، برای اولین بار، از پس توصیفات سینوهه [۱] از شهر مردگان و زندگان و آداب و تشریفات زندگی مصریان بود که فهمیدم شهری جز آن شهرها که ما امروز در آنها روزگار می‌گذرانیم هم هست؛ یا لااقل می‌توانست باشد. روزی که توصیفات بروگش از تهران قاجاری را می‌خواندم و سخن از گورستان‌های درون شهر بود که محل گذر هرروزۀ مردم بودند و پنجشنبه و جمعه‌ها تفریحگاه و زیارتگاه مردمِ شهر[۲]؛ فهمیدم که زندگی در کنار مرگ و با مرگ و با مردگان همانقدر برای من فرزند دهۀ دوم قرن بیست و یکم عجیب است، که برای آن مردان و زنان قاجاری، حداقل تا اندازه‌ای، معمول بوده. ******* اولین باری که پا به یک مرکز خرید بزرگ [۳] گذاشتم خوب یادم هست. برای خرید نرفته بودیم. گفته بودند معماری خوبی دارد و رفتیم ببینیم چطور جایی است و می‌خواستیم زود برگردیم. بیشتر از سه ساعتی طول کشید تا بتوانیم از لابی اصلی خودمان را به درب خروج برسانیم. در ماز گیر کرده بودیم انگار. و در همۀ این مدت زمان منجمد شده بود. رنگ بود و برق و...
معماری شناختن است
محمد فلاح
هر فعلی شناختن است و نتیجۀ آن، یعنی دگرگونی مادۀ جهان، سایه و نتیجه و محصول شناخت است. معماری یکی از افعال انسان است؛ پس معماری نیز همچون هر فعل دیگر انسان نحوی شناختن است. اما چگونه؟
ما و اقیانوس کم‌عمق دوست‌داشتنی‌مان
بیتا قهرمانی
دوستانم می‌دانند که به سبب علاقه‌ام به علوم انسانی (که معتقدم معماری هم یکی از آنهاست) مشغول تحصیل در رشتة روانشناسی شده‌ام. چون یکی از اهدافم از این تصمیم، یافتن راهی برای برقراری ارتباط کاربردی بین این دو رشته بود، از ابتدای کارم، سعی کرده‌ام بیشتر روی حوزههای مشترک معماری و روانشناسی متمرکز باشم و موضوعات پروژه‌های درسی‌ام را هم در همین راستا انتخاب می‌کنم. در ترمی که گذشت، برای درس روش تحقیق موضوعی دربارة رضایت ساکنان یک خانه از کیفیت خانه‌شان را انتخاب کرده بودم. برای نوشتن پروپوزال حتماً باید ۶۰ مورد را در پیشینه‌ام بررسی می‌کردم و اینجا...
ساختن و آفریدن و حق داشتن- ۱
مهرداد قیومی بیدهندی
درست است که هیچ کار آدمی نیست که به حیطۀ خود او محدود بماند و عمل او هرقدر هم که خصوصی و محدود باشد، خواهی‌نخواهی و کم یا بیش، در بیرون از دایرۀ امور خصوصی او اثر می‌گذارد. با این حال، میشود بر سر این توافق کرد که دامنۀ اثر برخی از رفتارهای هر کس بیشتر به قلمرو خصوصی او مربوط است و کمتر به قلمرو انسان‌های دیگر وارد میشود. من می‌توانم در خانه‌ام شعر بگویم و خط بنویسم و ساز بزنم و آواز بخوانم. مادام که صدای ساز و آوازم را دیگران نشنوند و مجبور به شنیدن آن نباشند،...
ما و دیگران
فاطمه پروانه
واقعیت آن است که «ما» و «دیگرانی» وجود دارد. مایی که یک چیزی به نام «تاریخ معماری» می‌شناسیم و دیگرانی که نمی‌شناسند. این «دیگران» اتفاقا غریبه هم نیستند! از جنس خود ما هستند. معمارند. استاد معماری‌اند. دانشجوی معماری‌اند. از قضا دانشگاهی‌اند! و از قضا اصلا چیزی به نام «تاریخ معماری» نمی‌شناسند. نمی‌شناسند نه اینکه قبول ندارند، اصلا نشنیده‌اند. می‌گویند ما «معماری» داریم، «تاریخ» هم داریم. «تاریخ معماری» را از کجا آورده‌اید؟ یا می‌گویند شما معمارید، سعی کنید در حوزة معماری مطالعه و پژوهش کنید، تاریخ که در حوزة ما نیست؛ تاریخ را دانشجویان تاریخ می‌روند دنبالش. و می‌گویند بعله ......
گنبد (۲)
مهنام نجفی
همۀ گنبدهای اولیه از مادۀ شفاف «وی‌وی‌گلاس» ساخته شده و به گونه‌ای طراحی شده بود که کل یک خانه و ملحقاتش را در بر می‌گرفت. به مدد فن‌آوری پیشرفتۀ سیم‌پیچ‌های مبرّد و فیلترهای تعبیه‌شده در وی‌وی‌گلاس، مالکان گنبدها می‌توانستند در گرمای تابستان به راحتی در باغچه‌ها و چمنزارهای خُنکِشان قدم بزنند و از آنها لذت ببرند. فواید دیگری هم در کار بود: چراغ‌های قابل‌تنظیمِ‌ِ فلورسنت امکان روشنایی محدودۀ گنبد را در شب فراهم میکرد. به این ترتیب می‌شد در گرمترین و شرجی‌ترین غروب‌های سالْ بیرون از خانه، در فضایی خنک، کتاب و روزنامه خواند. مالکان گنبدها در تاریکی شب، در...
در یادگارنویسی- ۱
نازنین شهیدی
همیشه شروع هرچیزی سخت است. مدت‌ها بود که به جایی برای نوشتن موضوعات پراکنده‌ای که به ذهنم می‌آید یا در حین کار به آن برمی‌خورم، فکر می‌کردم. حالا که این امکان به بهترین صورت در اینجا فراهم شده چند روز است دارم فکر می‌کنم از چه شروع کنم که درخور چنین حلقه‌ای باشد. صفحههای وب مثل دیوارنوشت‌هایی است که از ما باقی خواهد ماند. برای همین تصمیم گرفتم از کتیبه‌ها و یادگاری‌ها شروع کنم؛ موضوع محبوبم! کتیبه‌ها اغلب در بررسی‌های معماری مهم شمرده میشود؛ چه، اغلب حاوی اطلاعاتی از بانی و سازندگان و نکاتی از این دست است. یعنی اطلاعاتی...
یادداشتی در باب «یادداشت»
روح‌الله مجتهدزاده
این یادداشت، به شهادت محتوای آن، باید نخستین یادداشت در مجموعه یادداشتهایی می‌بود که به حول و قوه الهی در آسمانه خواهم نوشت. اما اندیشه نوشتن این یادداشت در مراسم افتتاح آسمانه شکل گرفت؛ و با توجه به الزامی که، به درستی، از سوی گرادنندگان وبگاه برای ارائه یک یادداشت پیش از رونمایی از وبگاه وجود داشت، تقدیر چنین شد تا این یادداشت دومین باشد. موضوع یادداشت حاضر "یادداشت" است. شاید بتوان پرسش آغازین آن را اینگونه تعبیر کرد که «چرا باید یادداشت بنویسیم؟». این پرسشی است که البته در درون خود میتواند پرسشی دیگر نیز داشته باشد، اینکه اساسا...
معماری بدون تاریخ هیچ است
فاطمه توانایی
چند روز پیش مدتی در پایانۀ تجریش منتظر بودم. تابلوی دو لتی آنجاست که پیش از آن روز برای من مصداقی از هزاران تابلوی راهنمایی و رانندگی سطح شهر بود، بدون ویژگی خاصی که آن را از بقیه متمایز کند.
مسجد و درویش
آزاده رسولی
جایگاه مسجد در طول زمان بسیار تغییر کرده است. در قرون اولیّۀ اسلامی، مسجد چگونه مکانی بوده است؟ میزان و عمق حضور مسجد در زندگی مردم چه تفاوتهایی با امروز داشته است؟ تنوع فعالیت‌ها در مسجد، تا چه حد بوده است؟ این نوشته به نقش مساجد در زندگی عرفای بزرگ، تا قرن پنجم هجری، بر اساس رسالۀ قشیریه* می‌پردازد. در ادامه روایاتی از متن آورده میشود.
علم جال
سینا سلطانی
اولین یادداشت این وبلاگ قرار بود مدت‌ها پیش نوشته شود. وقتی دوستان عزیز متولی راه‌اندازی وبلاگ تماس گرفتند و از ما خواستند که مطلبی بنویسیم موضوعات مختلفی به ذهنم آمد. اما همان روزها به موضوع خیلی جالبی برخوردم و تصمیم گرفتم یادداشتی دربارۀ آن بنویسم. از آن زمان مدت زیادی گذشت و با زحمات دوستان اساس وبگاه گذاشته شد و دوباره قرار شد نوشتن یادداشتها را شروع کنیم. برای همین دوباره یاد آن موضوع افتادم و این بار عزمم را جزم کردم که به انجامش رسانم. برای این کار باید نسخه‌ای خطی از کتابخانه‌ای معتبر می‌گرفتم. کتابخانه نسخۀ خطی را...
مرمت و الهام شاهانه
نوشاد رکنی
{: .img-float-left} سال گذشته، وقتی دوستان خبر ایجاد سایت آسمانه را دادند بسیار به شوق آمدم. نه به خاطر اینکه حرفهای گفتنی‌ام زیاد باشند و دنبال گوش و چشمی بگردم که او را شریک کنم؛ برعکس… دوستانی که مرا می‌شناسند می‌دانند چقدر در نوشتن تنبلم و کم‌توان. هیچگاه نشده که چیزی بنویسم و ساعتی بعد از نوشتنش پشیمان نشده باشم. وقتی می‌نویسم حس می‌کنم نوشته‌هایم خامند و ابتر، مثل جنینی که به زور به دنیا آورده باشندش و همه عمر - اگر عمری برایش تقدیر باشد – رنج ناقص بودن و ناتمام بودنش را باید عمری تحمل کند.
در باب خاطره‌ها و خیال‌ها
حمیدرضا پیشوایی
از خانۀ کودکی‌ام سال‌هاست که جدا شده‌ام؛ اما هنوز بیشترین خواب‌هایم در آنجاست که رخ می‌دهد. یک سوی خانه سراسر پنجره بود و به ایوانی باز می‌شد که بعضی شب‌های تابستان در آنجا می‌خوابیدیم. روبه‌روی ایوان حیاطی و باغچه‌ای بود. عصرها که پدرم باغچه را آب می‌داد، از لبۀ دیوارِ کوتاهِ حیاط، جواب سلام همسایه را هم می‌داد. خانۀ کودکی‌ام بهترین خانه بود؛ اما این بهترین خانه را بعدها خراب کردند و به جایش آپارتمان ساختند.
معماری میدان
حمیدرضا جیحانی
این که ما امروز میدان شهری نداریم و با آداب زندگی در آن نیز بیگانه‌ایم، فهم ما را از شهر و حیات شهری با نقصان مواجه میکند و مهم‌تر اینکه از کیفیت فعالیت‌های اجتماعی ما نیز می‌کاهد. جدای از میدان‌های مهم که بیشترشان را خراب کرده‌ایم و همچنین میدان‌ها و میدانچه‌های درون محلات، آخرین میدان‌های واقعیِ ساخته‌شده در ابتدای سدۀ حاضر نیز فاقد کارکرد اصلی خود هستند. نمونه‌اش میدان مقابل مسجد میرعماد کاشان است که توقفگاه خودروها است و همچنین میدان مجاهدین یزد که لابد گردشگاه خودروها است. نمونه‌های قدیمی‌تر هم وضع بهتری ندارند؛ میدان گنجعلیخان کرمان که تا ۲۰-۳۰...
مساله مرزها در مطالعه تاریخ معماری
روح‌الله مجتهدزاده
چندی پیش در یکی از گروههای تلگرامی دوستانه مستندی کوتاه به دستم رسید که محتوای تامل برانگیزی داشت. ایده اصلی فیلم، همبستگی و خویشاوندی انسان‌ها از نژادها، ملیت‌ها و مذاهب گوناگون بود. سازندگان، این ایده را با به عمل آوردن آزمایش دی.ان.ای از گروهی افراد، با ملیت و نژادهای مختلف، که هریک علاوه بر علاقه و تعصب نسبت به نژاد و ملیت خود، نسبت به افرادی از نژاد یا ملیت دیگر حس منفی داشتند؛ اجرایی کرده بودند. نتایج آزمایش در شکستن بتهای ذهنی شرکت کنندگان بسیار اثرگذار بود. بر خلاف آنچه شرکت‌کنندگان در ابتدا تصور می‌کردند هیچ نژاد یا ملیت...
بس سقف شد خراب و نگشت آسمان خراب
صحرا عابری زاهد
بازار از مهمترین بناهای شهرهای ایران است و به بیانی ستون فقرات شهر را تشکیل می‌دهد. در توصیف بازارها به مجموعه‌ای از بناهای گوناگون مرتبط با یکدیگر اشاره میشود که در کل مجموعه‌ای متشکل از یک تنۀ اصلی یا راستۀ بازار و بناهای متصل به آن است. این تعریف به وضوح بازارهای مناطق مرکزی و سردسیر را در ذهن زنده میکند؛ اما آیا ساز و کار بازارهای همۀ مناطق ایران چنین است؟ اگر چنین نیست چه تفاوتی وجود دارد؟
پنجره‌ای پیشِ رو
سینا زارعی
هر روز با گفتارها و نوشتارهایی مواجهیم که از گذشته خبر می‌دهند. موضوع برخیْ هنر و معماری است و تعمق و تأمل در آنها بخشی از مسیر کار ما را شکل می‌دهد. اغلب چنین متن‌هایی را مجموعه‌ای از خبر و نظر دربارۀ بناها و بانیان و بنّایان می‌دانیم که در بهترین وضع، می‌توانیم شواهدی بجوییم و صدق یا کذب آنها را مشخص کنیم. مجموعه‌ای منسجم یا پراکنده از وقایع و واقعیت‌های هنر و معماری که آزمودن صحت آنها پایان مسیر تحقیق است. اما آشکار است که می‌توانیم اندکی دورتر بایستیم و از چیستی و چگونگی پیدایش آن گفتار و نوشتار...
تیشه‌داری
مجید حیدری
استاد اخوی‌یان متولد سال ۱۳۰۵ هستند و اکنون نود ساله. کتاب تیشه‌داری: گذری بر آثار استاد محمدقاسم اخوی‌یان، معمار سنتی خراسان را آقای محمدمهدی اخوی‌یان نوشته‌اند و فرهنگستان هنر چاپ کرده است. در فصلی از این کتاب به عنوان «گفته‌های یک تیشه‌دار» سخنانی مستقیماً از استاد نقل شده است که جواهر تراش خورده است. سه بند از آنها را انتخاب کرده‌ام و بی توضیحی در ادامه نقل می‌کنم. ان‌شاءالله عمرشان طولانی باشد. آجرهای من الگو ندارند، تماماً خیالی هستند، انگار کسی دست مرا می‌گیرد و روی آجر خط و طرح ایجاد میکند. تا آجر تراش دست به تیشه دو دم خود...
آن لحظهٔ نابِ آغاز دوستی
علی طباطبایی
فرض کنید عصر از دانشگاه یا محل کارتان بیرون آمده‌ید و در خیابان برای خودتان خوش خوشان راه می‌روید. نزدیکی های محل کار غریبه‌ای را می بینید که از دور به شما خیره شده و مستقیم به سمتتان می آید. همین که به یک قدمی تان می‌رسد می‌ایستد و سراسیمه و بی هیچ مقدمه‌ای می‌گوید « من نیاز به بیان احساسات دارم. میشود احساساتم را به شما بگویم؟». عکس العمل شما چیست؟ خیلی طبیعی و ممکن است حوصله نداشته باشید یا « دلتان نخواهد» که «حرف های دلش» را بشنوید. معذرت می‌خواهید و می‌گویید:«ببخشید اگر ممکن است حرف دلتان را...
«حیرت» در تحقیق معماری
پریسا رحیمزاده
نوشتن در این وبگاه سخت است و مغتنم. سخت و مغتنم از آنجا که عرصۀ نادری است که به پرسش‌ها و شوق‌ها و یأس‌ها و دغدغه‌های اندیشیدن و تحقیق دربارۀ معماری مجال بروز می‌دهد؛ انبوهی از موضوعات نگفته.
ترس‌نامۀ حافظ
نگار صبوری
فرهنگ‌ها در کنارِ بخش‌های روشن و زیبا بخشی تاریک هم دارند که در متونِ دینی و اشعار و نقاشی‌هایشان آشکار میشود. منظور از این بخشِ تاریک ویرانی و نادانی و زشتی است. بخشِ تاریکِ فرهنگ کمتر موضوعِ سخن بوده است، با اینکه همواره در آثارِ هنری حضور داشته است. شاعران و هنرمندان برایِ ساختنِ تصویرهای ژرف نیازمندِ سایه‌های این بخشِ تاریک بوده‌اند. در این مقاله به بخشِ تاریکِ دیوانِ حافظ می‌پردازیم؛ پرهیزها و گریزهایِ حافظ و چیزهایی که از آن می‌ترسد و می‌ترساند.
شناخت آثار معماری
مریم حیدرخانی
شناخت آثار معماری یعنی چه و چطور می‌توان به آن رسید؟ این پرسشی است که این روزها ذهنم را به خود مشغول کرده است. اینکه چطور می‌توانیم آثار تاریخی معماری‌مان را بشناسیم؟
چیستی علم
هادی ندیمی
از منظر حکمت اسلامی، تمامی پدیدارهای عالم مُلک را ملکوتی است. به بیان دیگر، هر زمینی را آسمانی است مرتبط با آن. واژگان نیز از این قاعده مستثنا نیستند. واژگان ریسمان‌هایی آویخته از آسمان معنایند که خویش را به زمین صورت متصل کرده‌اند؛ و بین این زمین و آن آسمان نسبتی وجودی برقرار است. به عبارت دیگر، زمین وزنۀ آسمان است.
مطلوب نهایی معمار
مهدی حجت
شاید اگر دربارۀ کار معمار بگوییم که او می‌کوشد تا این جهان را به بهشت بدل کند، در ابتدا این گونه به نظر می‌رسد که این سخن در دستگاه خاصی معنا دارد؛ دستگاهی که تنها عده‌ای خاص آن را می‌فهمند و تنها نزد ایشان معتبر است. اما اگر خوب به معنای عمیق این جمله توجه کنیم و واژگان آن را نه به معنای سطحی، که به معنای عمیق‌شان درک کنیم، در می‌یابیم که چنین نیست.
گنبد (۱)
مهنام نجفی
نخستین گنبدها، جسته‌گریخته، در محله‌های ثروتمند و مسیرهای پَرت ظاهر شدند. این نمونه‌های نخست، پیش از آنکه چون اخلافشان فراگیر یا رؤیت‌ناپذیر شوند، بسیار جلب توجه می‌کردند. معدود افرادی که آنها را از نزدیک دیده بودند، در زمرۀ تجملات سبکسرانۀ ثروتمندان تلقی‌شان می‌کردند؛ مانند لوله‌های گرمایشِ زیرزمینیِ باغ‌های زمستانی یا تالار بولینگ مجهز به ماشین‌های خودکار. حتی گزارشگران روزنامه‌ها نمی‌دانستند با چه لحنی به گنبدها بپردازند؛ از توصیف فنی آنها به تفسیر کنایه‌آمیز یا تحسین محتاطانه‌شان در نوسان بودند. عجیب نبود؛ زیرا ویژگی‌هایی از گنبدها که می‌توانست تحسین عده‌ای را برانگیزد، همزمان، عدۀ دیگری را شاکی و برآشفته میکرد.[ادامه دارد...
یادداشت یکم
زهرا برادران
این نخستین یادداشت از مجموعه یادداشتهایی است که قرار است به خواست خدا و با همت استادان گرامی و یاران دست‌اندرکار وبگاه حلقهٔ آسمانه در این صفحه قرار گیرد. نخستین‌ها همیشه مهم‌اند. در هر نخستین کاری تأملی لازم است؛ تا برایت روشن باشد این نخستین قدم است از کدام مسیر و البته برای رسیدن به کدام هدف. نوشتن از دغدغه‌ها و ایده‌ها و پرسش‌ها اگرچه برایم آسان نیست اما به قدر سختی‌اش جذاب هم است.
نظریۀ معماری چیست؟
احسان طهماسبی
در علوم تجربی، نظریه (تئوری) را دستگاهی می‌دانند برای آزمون فرضیه‌ها و تبیین واقعیات و پیشبینی نتایج تحقیق. در حوزۀ معماری، بحث دربارۀ نظریه ابعاد پیچیده‌تری دارد، به ویژه زمانی که با تاریخ معماری در هم می‌آمیزد. در اینجا می‌خواهیم با استفاده از دیدگاه هانو والتر کروفت این مقوله را بهتر بشناسیم. وی در مقدمۀ اثر خود به نام تاریخچه‌ای دربارۀ نظریۀ معماری، از ویترویوس تا اکنون (۱) این پرسش مطرح کرده که «نظریۀ معماری چیست؟» و کوشیده که این مفهوم را واکاوی و نسبت آن را با تاریخ معماری و مباحث زیبایی‌شناختی روشن کند. ادامۀ این نوشتار برداشتی است...
معماران و هندسه
سمیرا فتحی
تاریخ معماری و تحقیق درباره معماری گذشته بدون تردید راهی است برای شناخت بهتر میراثی که امروزه در اختیار ماست. تحقیق و بررسی معماری در ادوار پیشین تنها منحصر به شناخت اثر معماری و کالبد فیزیکی آن نیست؛ بلکه ما برای درک بهتر و جامع‌تر معماری نیازمند شناخت جوانب دیگری از زمینه و سیاق اجتماعی و تاریخی اثر معماری هستیم که در حقیقت هستی و چگونگی به و جود آمدن اثر را برای ما تبیین میکند. وجوهی چون پرداختن به ساز و کار معماری در بستر تاریخی و فرهنگی خاص اثر، شناخت معمار در مقام خالق اثر و شناخت رابطه...
موضوعات تحقیق در حوزۀ معماری ایران چگونه باید انتخاب شود؟
زینب تمسّکی
طرح یک پرسش: موضوعات تحقیق در حوزۀ معماری ایران چگونه باید انتخاب شود؟ پرسش‌های ممکن از معماری ایرانی چیست؟ از چه جنس‌هایی است؟ پاسخ به کدام‌ها اهمیت یا اولویت بیشتری دارد؟ پاسخ به کدام پرسش‌ها مقدم بر طرح باقی آنهاست؟اصلا آیا پرسش‌های ممکن دربارۀ معماری ایرانی و حوزههای ممکن شناخت آن از سوی محققان روشن شده است؟ یا برنامه و طرحی کلی برای پیشبرد تحقیقات این حوزه وجود دارد؟ برنامه‌ای که موضوعات و حوزههای موضوعی تحقیق را تعیین و آنها را «اولویت‌بندی»[۱] کند تا تلاش سازمان‌های متعدد متولی این تحقیق‌ها به کارهای موازی نینجامد و در عین‌حال محققان برای انتخاب و مسئولان بالادست برای پیشنهاد موضوع به درستی تصمیم بگیرند؟انباشتن حجم زیادی پایان نامه، رساله و طرح پژوهشی و مشخص نکردن ارتباط آنها در یک طرح کلی نشان می‌دهد اهداف آموزشی و سیاست‌گذاری پژوهشی در دانشگاه و سازمان‌ها مشخص نیست. در این صورت تحقیقات انجام شده برای دانشجویان و محققان بعدی روشن نخواهد کرد که زمینۀ علمی آنها تا کجا پیش رفته و چه بخشهایی نیازمند کار ضروری، فوری و حیاتی است و «مسائل حل نشده»[۲] کدامند.روشن نبودن موضوعات ممکن و نیز اولویت تحقیقاتی [۳] آنها در نتایج تصمیم‌گیری نهادها برای تامین بودجۀ تحقیق و یا مجلات پژوهشی در تایید یا رد...
چیزها، دسته‌ها، نام‌ها
محمد فلاح
انسان‌ها به عالم نظر میکنند و به واسطۀ حواسشان آنچه در عالم هست را درمی‌یابند. سپس به مدد قوای عقلشان وجوه مشترکی میان برخی از چیزهای عالم تشخیص می‌دهند و بر مبنای این وجوه مشترک آنچه در عالم هست را در دسته‌هایی قرار می‌دهند. بعد بر هر دسته نامی می‌نهند.
کاربرد بی‌رویۀ اصطلاح «باغ- شهر»
لادن اعتضادی
چند هفته‌ای است که کاربرد بی‌رویۀ اصطلاح (باغ- شهر)(Garden City) ذهنم را مشغول کرده است و از خود می‌پرسم چگونه است که یک اصطلاح تخصصی شهرسازی شهره در عرصۀ بین المللی که رجوع به نظریه‌ای برای نوشهرهای دوران پس از انقلاب صنعتی دارد، مدتی است به عنوان صفتی برای شهرهای تاریخی ایرانی به کار گرفته می شود و نهایتاً همچون لقبی و نامی خاص برای برخی شهرهای ما حک میشود؟
گذشته «گذشته» است؟
مطهره دانایی‌فر
الآن که ما داریم این تصویر را می‌بینیم برای من (و احتمالاً برای شما) نیمه‌شبی از شب‌های اردیبهشت سال ۱۳۹۵ش است. اما برای ساکنان پیر و جوان خانه‌ای در جلفا که در حیاط خانه‌شان جمع شده‌اند سنۀ ۱۳۱۰ق است. لحظۀ الانِ ما که این تصویر را می‌بینیم با لحظۀ الآن افراد تصویر یکی است؟ این الآن الآن چه کسی است؟
کاشکی هستی زبانی داشتی
نادیه ایمانی
به نام خدا کاشکی هستی زبانی داشتی تا ز هستان پرده‌ها برداشتیهر چه گویی ای دم هستی از آنپردۀ دیگر بر او بستی بدان فهم و معرفی یا نظریه‌پژوهی تاریخ معماری ایران دغدغۀ بی پایانی است و نوشتن در باب آن همواره دشوار و پرفراز و نشیب. یکی از دلایل آن چند بیت بالاست از مثنوی مولوی (دفتر سوم) که نیازی به توضیح ندارد. گواه آن هم منابع پرشمار موجود در وصف و شرح هنر و معماری ایران است. هر گاه در این مورد خوانیم پرسش‌ها بیشتر می شود. به نظر می رسد ناگفته‌های زیادی هنوز به‌جامانده و فهرست بلندبالایی پیش رو...
«فرهنگ» چگونه در آثار معماری ظهور می‌یابد؟
امید شمس
بنا بر یکی از اولین تعریف‌هایی که از مفهوم «فرهنگ» ـ در معنای امروزی آن ـ عرضه شده است، فرهنگ «کلیت درهم تافته‌ای ست شامل دانش، هنر، دین، قانون، اخلاقیات، آداب و رسوم، و هر گونه توانایی و عادتی که آدمی همچون هموندی (عضوی) از جامعه به دست می‌آورد.» (آشوری، ص ۴۷) بناها و مجموعه‌ها و شهرها به منزله نتیجه‌ی «کار» معماری به اراده کنندگان و پیشکاران (عاملان) معماری، اعم از معمار، بنا، عمله، حامی، بانی و مانند آنها به وجود می‌آیند. از آنجا که ایشان هموندی از جامعه خویش هستند کردارهای ذهنی (اندیشیدن درباره معماری) و عینی (رفتارهای ناشی...
مدرن بودن یا معاصر بودن
محمد بهشتی
ما باید بپذیریم در سرزمینی زندگی میکنیم که به لحاظ تنوع طبیعی، یکی از استثنایی‌ترین کشورهای دنیاست. ما به اندازه یک قاره تنوع طبیعی داریم. وقتی اخبار آب وهوا را نگاه کنید، فرق نمی‌کند چه روزی از سال، ۴۰درجه اختالف حرارتی بین سردترین و گرمترین نقطه ایران وجود دارد. من می‌گویم اگر فقط همین یک قلم را در نظرم بگیریم، چطور میشود که ما تنها یک آیین‌نامه برای ساخت و ساز داشته باشیم؟
اندیشۀ ایرانی و شهر
زهرا اهری
از دیرباز در اندیشه ایرانی مفهوم شهر حضور داشته است. جم بزرگترین پادشاه درشاهنامه و نخستین انسان در اسطوره های کهن ایرانی بنیان گذار شهری است برای حفظ حیات از نابودی؛ شهری سبز با آب و آتش و مکانی برای اجتماع بزرگترین، نیکوترین، بلندترین، خوشبوترین،...گونه های حیات از هر نوعی: ورجمکرد.
معماری و زبان
زهره تفضلی
شباهت‌های بسياری ميان معماری و زبان وجود دارد. به نحوی که در دورۀ جديد بسياری از دانشوران رشتۀ معماری از مقايسه و شباهت ميان معماری با زبان به مثابۀ يک نظام ساختارمند معنادار سود برده‌اند. و در رويکردهای ديگری، ملاحظۀ معماری به مثابۀ متنْ باب جديدی در قرائت و فهم معماری گشوده است. البته توجه به اين نسبت سابقۀ بسيار طولانی دارد؛ مثلاً شما در نوشته‌های کهن دربارۀ معماری ملاحظه مي‌کنيد که اصطلاحات بلاغی براي توضيح معماری به کار می‌رفته است. همچنين در متون بسيار کهن در باب بلاغت و دستور نيز می‌توانيد تمثيل‌هايی از معماری را بيابيد. اما آيا...
تک‌نگاشتی ارزشمند دربارۀ «مقبرۀ سامانیان»
امید شمس
مقبرۀ سامانیان در بخارا، که تا چند دهه پیش، دانشورانْ آن را مقبرۀ امیر اسماعیل سامانی، بنیادگذار سلسلۀ سامانیان، میدانستند و هنوز هم در نوشته‌های عامه‌پسند و گردشگرانه آن را به‌نادرست به همین نام می‌خوانند، از مهمترین بناهای تاریخ معماری اسلامی و از اولین مقبره‌های سدههای نخست هجری است. بنای مقبره در بخش غربی شهر بخارای امروزی، مرکز حکومت سامانیان در سدههای سوم/ نهم و چهارم/ دهم، قرار دارد. بنای مقبره گنبدخانه یا چهارطاقی‌ای گنبدین، با ابعاد نسبتاً کوچک و در عین حال استوار و شاهانه، سراسر از آجر و با دیوارهایی پوشیده از نقوش متنوع آجری است که در...
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
