انتشارات بلک‌وِل در ماه مه ۲۰۲۰، ویراست تازه‌ای از «گلچین زیبایی‌شناسی» را به بازار نشر عرضه خواهد کرد. فهرست مطالب آن در پیوند زیر این یادداشت آمده است و مشخصات کتاب‌شناسیِ آن نیز چنین است:
Cahn, Steven M., Sandra Shapshay, and Stephanie Ross. Aesthetics: a comprehensive anthology. Hoboken: Wiley, 2020.
این گلچین، در سه بخش کلی (منابع تاریخی، نظریه‌های مدرن، زیبایی‌شناسی و فلسفۀ هنر معاصر) تنظیم شده است و۶۴ متن مهم این حوزه را در اختیار خواننده می‌گذارد. از نکات جالب در این کتاب (که در ویراست نخست آن نیز وجود داشته)، این است که مقالۀ «نظام مدرنِ هنرهای زیبا» اثر پاول آرتور کریستِلِر نخستین مقاله در این مجموعه و آغازگر بخش تاریخی است. این در حالی است که روال معمول در این دست کتاب‌ها، آغاز مطالب با نوشته‌هایی از افلاطون است (در این ویراست تازه، مطالب افلاطون فصل‌های سه تا پنج را به خود اختصاص داده است). برای درک چرایی خروج ویراستاران مجموعه حاضر از روال معمول گلجین‌های تاریخی، لازم است اشاره‌ای به محتوای مقالۀ کریستلر داشته باشیم (در ادامۀ همین نوشته نظریۀ کریستلر گزارش می‌شود). از دیگر نکات جالب در چینش متن‌ها در این مجموعه، جای دادن نوشته‌های ارل سوم شافتسبری، هاچیسون، هیوم، برک، لسینگ و حتی کانت در بخش نخست (منابع تاریخی) است. در واقع از نظر ویراستاران این مجموعه، نظریه‌های مدرن در زیبایی‌شناسی با شیلر آغاز می‌شود و حتی کانت صرفاً زمینه‌های شکل‌گیری مباحث بعدی را فراهم آورده است (که به نظر سخن درستی است).
مقالۀ تأثیرگذار کریستلر که در بالا به آن اشاره شد، این ایده را مطرح می‌کند که آنچه به عنوان هنر در جهان پساروشنگری مطرح می‌شود، نمی‌توان در دوره‌های پیش از آن، از جمله در یونان باستان جستجو کرد. به بیان دیگر، مفهوم هنر برساختۀ قرن هجدهم است و در نتیجه عصر باستان فاقد مفهومی مشابه است. کریستلر تحولات ایدۀ هنر را در نسبت با کنار هم دیدنِ پنج هنر اصلیِ نقاشی، مجسمه‌سازی، معماری، موسیقی و شعر در قرن هجدهم می‌داند. همنشینیِ این هنرها نظامِ «هنرهای زیبا» را صورت‌بندی می‌کند. از آنجا که مفهوم «هنرهای زیبا»، پایه‌ای برای شکل‌گیری زیبایی‌شناسی بوده است و جهان باستان فاقد چنین مفهومی است و از سوی دیگر مفهوم «زیبایی» نیز به معنای جدید آن در جهان باستان وجود نداشته، لذا در عهد باستان با هیچ فهم نظام‌مندی از زیبایی‌شناسی مواجه نیستیم. از نظر کریستلر با اینکه متفکران عهد باستان با آثار فاخر هنری مواجه بوده‌اند و نگاهی ستایش‌آمیز به این آثار داشته‌اند، اما نه می‌توانسته‌اند و نه تمایلی داشته‌اند که کیفیت‌های زیبایی‌شناسانه این آثار هنری را از محتوا و کارکردهای دینی، فکری، اخلاقی و کاربردیِ آنها مجزا کنند. این متفکران، کیفیت‌های زیبایی‌شناختیِ این آثار را به مثابه معیاری برای کنار هم نشاندن هنرهای زیبا در نظر نگرفتند و این کیفیت‌ها در نظر آنها موضوعی برای تفسیری فلسفی نبوده است (Kristeller, 1951 & 1952).
دیدگاه کریستلر از زمان انتشار تا امروز از قبول عامی برخوردار بوده است. (Konstan, 2014: 3-4؛ Destrée, 2015: 2) ویراستاران گلچین بلک‌وِل نیز با جای دادنِ این مقاله در آغاز بخش تاریخی، به این مرزبندیِ میان پیشاتاریخِ زیبایی‌شناسی با تاریخ زیبایی‌شناسی توجه می‌دهند. با این همه نباید از یاد برد که دیدگاه کریستلر منتقدانی جدی نیز دارد. (Porter, 2009؛ Halliwell, 2009) هالیول می‌کوشد نشان دهد چگونه میمسیس حلقۀ پیوند هنرها در جهان باستان بوده است و پیوند میان وضع هنر در سدۀ هجدهم با دوران پیش از آن را نیز ممکن می‌سازد. (Halliwell, 2009: 7-8) نظرات این منتقدان زمینه‌های ممکن در طرح بحث مشابه در سنت اسلامی را نیز پیشِ روی ما می‌گشاید.
هرچند وضعیتِ ما در ایران بسیار پیچیده‌تر است، اما چاره‌ای جز پیگیریِ این مباحث نداریم. ما از یک سو، مفهومی به نام «هنر» و دانشی به نام «زیبایی‌شناسی» را از اروپا وارد کرده‌ایم و متأسفانه مانند بسیاری دیگر از وارداتمان به درستی معلوممان نیست که این مفاهیم به چه معنا هستند و این رشته چه اقتضائات و روش‌شناسی‌هایی دارد. از سوی دیگر، آن را با تراث تمدنیِ خودمان مخلوط کرده‌ایم بی‌آنکه تاریخ اندیشه و تمدنِ خودمان در حوزه‌های مرتبط به درستی تبیین شده باشد. در این میان، رشته‌ای غرب‌ساخته به نام «هنر اسلامی» نیز وجود دارد که همۀ مسایل را پیچیده‌تر کرده است. به این همه وضعیت خود «هنر» هم افزوده می‌شود که از تبیین نظری گریزان است و هر روز صورتی تازه می‌نماید. در این وضعیت بسیار پیچیده، باید بکوشیم ابعاد نظریِ بحث را به درستی سامان دهیم و از مواجه شدن با مشکلات طفره نرویم و از کنار مسایل سرسری نگذریم، وگرنه نتیجه کارمان جز افزودن بر آشفتگی‌های بسیارِ موجود، حاصل چندانی نخواهد داشت.
ترجمۀ «گلچین بلک‌وِل» به زبان فارسی، می‌تواند نمونه‌ای خوب از گلچین‌های زیبایی‌شناسی و فلسفه هنر را در اختیار جامعه علمی کشور بگذارد. این دست گزیده‌ها به پژوهشگر امکان می‌دهد تصویری کلی از دانش زیبایی‌شناسی به دست آورد. حتی چاپ‌های قدیمیِ گلچین‌ها از این جهت که مشخص می‌کند در دهه‌های گذشته، تمرکز اصلی در حوزه زیبایی‌شناسی بر چه موضوعاتی بوده، جذابیت دارند. گلچین‌های موضوعی، نیز درآمدی بر حوزه‌های تخصصی‌تر در دانش زیبایی‌شناسی به دست می‌دهند (نمونه‌ای از این دست آثار گلجین‌های زیبایی‌شناسی فمینیستی است. برای فهرستی از گلچین‌های تاریخی و موضوعی بنگرید به Townsend, 2006: 341-342).
کتاب‌نامه:
Destrée, Pierre, and Penelope Murray. 2015. ‘Introduction’ in A companion to ancient aesthetics. Edited by: Pierre Destrée and Penelope Murray. Malden, Mass. [etc.]: Wiley Blackwell.
Halliwell, Stephen. 2009. The Aesthetics of Mimesis: Ancient Texts and Modern Problems. Princeton: Princeton University Press.
Konstan, David. 2014. Beauty: The Fortunes of an Ancient Greek Idea, New York: Oxford University Press.
Kristeller, Paul Oskar. 1951. “The Modern System of the Arts: A Study in the History of Aesthetics Part I.” In Journal of the History of Ideas 12: 496–527.
Kristeller, Paul Oskar. 1952. “The Modern System of the Arts: A Study in the History of Aesthetics Part II.” In Journal of the History of Ideas 13: 17–46.
Porter, James I. 2009. "Is Art Modern? Kristeller’s ’Modern System of the Arts’ Reconsidered." British Journal ef Aesthetics 49: 1-24.
Townsend, Dabney. 2006. Historical dictionary of aesthetics. Lanham, Md: Scarecrow Press.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
