«مسجد سنجیده‌ی قزوین: کارکرد و زمان ساخت» | لیلا قاسمی، زهره تفضلی
در محله‌ی کهن راه‌ری در شهر قزوین، بنایی تاریخی با نام «مسجد سنجیده» وجود دارد. تاریخِ ساختِ این بنا و بانی آن نامشخص است. با در نظر گرفتن برخی شواهد کالبدی در بنا و برخی شواهد در گزارش‌های مرمتیِ بنا و نظر به اینکه برخی محققان پیشین با توجه به شباهت فرم بنا به مقابر، احتمال تغییر کارکرد این بنا را مطرح کرده‌اند، به نظر میرسد کارکرد اصیل بنا چیزی غیر از مسجد بوده و در دوره‌ای کارکرد آن تغییر یافته است. درباره‌ی کارکرد اصیل آن نظراتِ مختلفی وجود دارد.
«تأثیرات شیوه‌ی زندگی زنان قوم لر بر تعریف عرصه‌های خصوصی و جمعی در خانه‌های تاریخی-قاجاری خرم‌آباد» | مژگان هادی‌پور مرادی و دیگران
خانه‌ها بیان فیزیکی «شیوه‌ی زندگی» هستند. خانواده، جایگاه زن و روابط اجتماعی از مهمترین جنبه‌های اجتماعی تأثیرگذار بر الگوی خانه‌ها هستند. در این میان «شیوه‌ی زندگی زنان» از اهمیت خاصی برخوردار بوده، به‌طوری‌که محرمیت در معماری و عرصه‌های زندگی خصوصی و زندگی جمعی را در ارتباط با زنان تعریف کرده‌اند. جوامع بسته به ارزش‌ها، ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی خود، عرصه‌های زندگی خصوصی و زندگی جمعی را تعریف می‌کنند.
«شمال آفریقا یا مرکز ایران؟ جستجویی در بازشناسی محل تولید پاره‌قرآنی در موزه‌ی گتی»
مهدی صحراگرد
یافته‌های ما در باب قلم کوفی اولیه، قلم رسمی کتابت قرآن در سه سده‌ی نخست هجری، بسیار ناچیز است. اکنون به لطف طبقه‌بندی نسخه‌شناس فرانسوی، فرانسوا دروش هفت سبک اصلی در کتابت این قلم شناسایی شده که برخی از آنها به زیرگروه‌های فرعی تقسیم میشود. با این همه، محل گسترش هیچ‌یک از این سبک‌ها شناسایی نشده است. علت این امر پراکنده شدن برگ‌ها و از بین رفتن انسجام نسخه‌های اولیه است. جابه‌جا شدن نسخه‌ها در طی تاریخ نیز عامل دیگری است که موجب شده نتوان محل وقف یا کشف نسخه را با محل تولید آن یکسان دانست.
«شکستن سقف شیشه‌ای: جایگاه و تصویر زنان در مجلات معماری ایران (۱۹۴۶-۲۰۰۱)»
سینا زارعی
سینا زارعی در این مقاله، سیر دگرگونی مجله‌های معماری ایران را، با تمرکز بر تغییراتی بررسی کرده است که در طی سه بازه‌ی زمانی از ۱۹۴۶ تا ۲۰۰۱ در بازنمایی جایگاه زنان رخ داده. چنانکه متن او نشان می‌دهد، در ابتدای راه (از سال ۱۹۴۶ تا ۱۹۶۹)، مجلات معماری فضای چندانی برای مشارکت زنان ایجاد نمی‌کردند، فقط به بازنمایی آنها در محدوده‌ی نقشهای سنتی و غیرمترقی می‌پرداختند و گاهی نیز از ملکه ایران در جایگاه زنی موفق و تأثیرگذار سخن می‌گفتند.
«تأملی بر اسطوره‌ی شیخ بهایی در معماری» | جعفر طاهری
اندیشه‌ی اسطوره‌ای بهاء‌الدین عاملی (شیخ بهایی)، بیش از چهار سده حاکم بر قلمروهای گوناگون علوم و فنون، بویژه معماری بوده است. مقاله‌ی حاضر تأملی تاریخی در آثار و لایه‌های پنهان زندگی شیخ بهایی و ارتباط او با قلمرو معماری است؛ و تلاش می‌کند با استناد به مدارک تاریخی اندیشه‌ی دیرپای توانایی و حضور برجسته‌ی شیخ در قلمرو معماری را مورد تحلیل قرار دهد.
«زنان و صنعت ساختمان در بریتانیا و ایرلند عصر جرجی» | کانر لوسی
با اینکه نقش زنان، در جایگاه طراحان و/یا بانیان معماری، در سده‌ی هجدهم میلادیِ بریتانیا و ایرلند بیش از پیش شناخته شده، نقش آنها در ساخت معماری مناقشه برانگیز باقی مانده است. این موضوع، در این مقاله، با بیرون کشیدن بسیاری از منابع درجه‌ی دوم و همچنین اسناد اصناف و دیگر منابع اولیه در لندن و دوبلین، روشن میشود.
معماری سلجوقی در ایران: مسجد جامع ارومیه | علیرضا انیسی
علیرضا انیسی در این تحقیق به جزئیات مسجد جامع ارومیه، کهن‌ترین مسجد به‌جای‌مانده در آذربایجان غربی، پرداخته است. این بنا، که شاهدی است بر گسترش و تکثیر مسجد‌های گنبد‌دار سلجوقی بیرون از حوزه‌ی مرکزی ایران، با محراب نفیس ایلخانی متعلق به قرن هفتم/سیزدهم زینت یافته. در این تحقیق، اطلاعاتی به‌منظور تشخیص ویژگیهای اصلی سازه گردآوری شده است.
««خانه‌ی شاه خانه‌ی مردم شد»؛ روایت کردن تاریخِ ایرانِ مدرن در موزه‌ی سلسله‌ی پهلوی» | مرضیه بازیار و رابرت استیل
در این مقاله، موزه‌ی سلسله‌ی پهلوی، که در سال ۱۹۷۶م و در طی جشن پنجاه سالگی حکومت پهلوی تأسیس شد، بررسی میشود. موزه در درون کاخ مرمر، سکونتگاه قبلی شاه در مرکز شهر، ساخته شد و بنا بود تا به یاد پیروزی‌های خاندان پهلوی برپا شود و نسخه‌ی رسمیِ حکومت پهلوی را از تاریخ ایران مدرن عرضه کند.
تبادل فرهنگی در مقابل حاشیه‌نشینی: پروژه‌ای برای خانه‌ی فرهنگ اسلامی در جنوئا، ایتالیا | نیکلا دلّدونّه
به حاشیه رانده شدن اجتماعی، در مقیاس شهری، احتمالاً ناشی از ترسی عمیق در میان طبقات اجتماعی است که هویتشان، به سبب تضادهای فرهنگی، ناگزیر سست شده یا از دست رفته است. موضوع این مقاله طراحی پروژه‌هایی که در آنها سنت‌های فرهنگی متمایز هم‌نشین میشود و تبادل دانش و آموزش را تسهیل می‌کند؛ اینکه طراحی‌هایی از این دست چگونه موجب استحکام هویت میشود و زمینه‌ای را برای پذیرش متقابل تفاوت‌ها فراهم می‌کند.
برهه‌‌ی اشاعه: دگرگونی مفاهیم معماری در نشریات معماری ایران (۱۹۶۷-۱۹۴۱م) | زهرا میرزایی، زهرا اهری
بین سالهای ۱۹۴۱ تا ۱۹۶۷م، معماری مدرن در ایران از پدیده‌ای منحصر به طبقه‌ی بالای جامعه و متمرکز بر بناهای یادمانی و ساختمان‌های دولتی به کالایی عمومی تبدیل شد. سه نشریه‌ی معماری در بازه‌ی زمانی مذکور، آرشیتکت و بانک ساختمانی و معماری نوین، از جمله‌ی موثرترین ابزارهای اشاعه‌ی اندیشه‌های معماری مدرن در ایرانِ آن عصر بود.
ناهمخوانی مدرنیته‌ی شهری و حاشیه‌نشینی: شکل‌گیری آبادان زیر نظر شرکت نفت ایران و انگلیس | لیلا صبوری
اکتشاف نفت در مسجدسلیمان، در سال ۱۹۰۸م، در شکل‌گیری شرکت نفت بریتانیاییِ ایران و انگلیس و نیز احداث پالایشگاهی بزرگ در جنوب غربی آبادان نقش داشت. این موضوع همچنین به توسعه‌ی شهری و صنعتیِ حیرت‌آور منطقه منجر شد. آبادان در بازه‌ی زمانی پنجاه سالهای پس از اکتشاف نفت، از یک روستای قبیله‌ای کوچک به یکی از شهرهای صنعتی مدرن ایران تبدیل شد. در این تحقیق، تغییرات پرشتاب مدرن آبادان، تحت نظارت و مدیریت شرکت نفت ایران و انگلیس، و نحوه‌ی اثرگذاری آن بر تجربه‌ی زندگی روزمره‌ی مردم بومی بررسی میشود.
برج شهیاد: دو گرایش در یک نماد ایدئولوژیک
مطهره دانایی‌فر
مواجهۀ آغازین معماری ایران با جریان جهانی معماری مدرن در سدۀ بیستم مصادف با اواخر حکومت قاجار در ایران و حکومت پهلوی (۱۹۲۵- ۱۹۷۹) است. با اینکه طرز تکوین و بالیدن این مواجهه یکسره متأثر از حکومت‌های سیاسی وقت ایران نیست، اما از برنامه‌ها و اغراض و پروژه‌های آنان بسیار اثر پذیرفته است. در آن زمان، حکومت پهلوی می‌کوشید مفهوم کشور یا ملت‌ـ دولت مدرن (دولت ملی/ کشور) ایران را که تازه با انقلاب مشروطه (۱۹۰۵- ۱۹۱۱) تحقق یافته بود در نظام اندیشه و باورها تثبیت کند.
باغ‌های ستیز: نقش نظامی باغ‌های اسلامی و بیزانسی | علی عبدرضایی، آرمین بهرامیان
علی‌رغم گام‌های اخیر در مطالعۀ باغ‌ها در ابعاد فرمال، عملکردی و نمادین، ارتباط میان باغ و جنگ همچنان جنبه‌ای ناشناخته در تاریخ باغ و تاریخ منظر باقی مانده است. هدف پژوهش حاضر، مطالعۀ نقشی است که باغ‌ها به هنگام جنگ ایفا می‌کردند.
تاریخ اجتماعی معماری خانه و زندگی خانگی: امکان و فایدۀ کاربستِ مفاهیم و روش‌های تاریخ اجتماعی در تاریخ‌نگاشتِ معماری ایران | مهدی حسینی
رهیافت به تاریخ معماری خانگی ایران با نظر به تاریخ اجتماعی آن به‌منزلۀ دانشی میان‌رشته‌ای هنوز نوپاست؛ در حالی که شواهد مرتبط با معماری خانه‌ها در میان منابع تاریخی کم نیست. راه منطقی برای این کار فهم و ایضاح روش‌ها و اسباب مورخانی است که تاریخ اجتماعی معماری نوشته‌اند.
دلالت‌های اجتماعی و فرهنگی تصویرگری نَبَطی و تأثیر آن بر ذهنیّت‌های تصویری در عربستان مرکزی | نگار ذیلابی
فرهنگ نَبَطی در زمینۀ تصویرگری گنجینه‌ای غنی از مضامین کهنِ همسایگان پیرامونی و ذهنیّات بومی بوده که طی سده‌های متمادی بالیده و گسترش یافت، و برخی از بن‌مایه‌های آن در سرزمین‌های مرتبط به‌خصوص همسایه جنوبی ــ عربستان مرکزی ــ تقلید یا با تغییراتی بازآرایی شد. پرسش اصلی این پژوهش این بوده است که ذهنیّات متنوع تصویرسازی نَبَطی، خاصّه دلالت‌های اجتماعی و فرهنگی آن، چه بوده و این ذهنیّات چگونه و تا چه حد بر ذهنیّت‌های تصویریِ اعراب ساکن در عربستان مرکزی تأثیر نهاده است؟
در باب متون و اشیاء: تلقی از هنر «ایرانی» از دوران متأخر بیزانس تا یونان مدرن | نیکولاس وریزیدیس
هدف این مقاله به طور کلی، پیگیری شکل‌گیریِ تلقی از هنر ایرانی از دوران متأخر بیزانس تا یونان مدرن از نظرگاه باستان‌شناسی تاریخی است. با بررسی شیوه‌های نظر به هنر ایرانی در متون در مقایسه با شواهد مادی، سه سیاق متوالی و متفاوت را میشود یافت.
مورخ معماری و شیوه‌های تنانیِ دانستن | امید شمس، مهرداد قیومی بیدهندی
عمل معماری بر معرفت‌هایی مبتنی است و مورخ معماری برای تفسیر بهتر عمل لازم است دربارۀ معرفت‌های مبنای آن عملْ معرفت تاریخی داشته باشد. با مراجعه به تقسیم‌بندی معرفتی که هری کالینز، جامعه‌شناس علم، عرضه کرده است، می‌توان به «معرفت ضمنی» در معماری قایل شد و آن را یکی از معرفت‌های مبنای عمل معماری شمرد. «معرفت تنانی» یکی از گونه‌های آن است.
پرتوی بر اهواز کهن از خلال متون ساسانی و اسلامی و حدسی در باب مکان رام‌اردشیر ساسانی
روح‌الله مجتهدزاده
دربارهٔ سرآغازهای شکل‌گیری شهر اهواز بسیار کم می‌دانیم. هرچند بنیان شهری در این ناحیه را تا روزگار عیلامیان تخمین می‌زنند، کهن‌ترین روایات تاریخی و شواهد باستان‌شناختی در باب این شهر از روزگار اشکانیان و ساسانیان فراتر نمی‌رود. آن‌گونه که از متون دورۀ ساسانی، چون شهرستان‌های ایرانشهر، و انبوه تاریخنامههای دورهٔ اسلامی برمی‌آید در این زمان شهری به نام هرمزاردشیر توسط اردشیر بابکان یا نوهٔ او هرمزاردشیران در این ناحیه بنا شد.
معماری هنر و معماری جادویی در شاهنامه
مهرداد قیومی بیدهندی
در عالمی که فردوسی در شاهنامه تصویر کرده است، معماری (به معنای ساختن مکان زندگی انسان) جایگاه مهمی دارد. در این عالم، معماری بر دو نوع است: معماری برآمده از هنر و معماری برآمده از جادویی. معنای هنر در شاهنامه با معنای امروزی این واژه تفاوت دارد. هنر خاستگاهی ایزدی دارد و با نیکویی پیوسته است. در برابر آن، جادویی است که بدهنری و بددانشی و اهریمنی است. معماریِ هنر صفت‌های بهشتی دارد، دل‌آرا و جاودانه است. معماری جادویی صفت‌های دوزخی دارد و جای ماندن آدمیان و نیکوان نیست. معماری هنر بهترین شیوۀ شاهان فرهمند است و با آن فرّ...
کنیسه‌های تهران: مکان‌نگاری‌های فرهنگی‌اجتماعی و گونه‌شناسی‌های معمارانه| نارسیس سهرابی
یهودیان کم‌وبیش در چند محله در ایران زندگی می‌کردند. یهودیان در این محله‌ها به زندگی جمعی پایبند بودند و کنیسه‌ها و مکان‌های مذهبی خودشان را داشتند. در ابتدای سکونت یهودیان در محلۀ عودلاجان تهران، با توجه به رشد جمعیتشان، دوازده کنیسه وجود داشت که دارایی خانواده‌ها و مهاجران شهرهای خاص بود و برای نیایش روزانه استفاده می‌شد. هدف این پژوهش بررسی گونه‌شناسی کنیسه‌های تهران و چگونگی پیوندهایشان با محیط است. در این مقاله سعی شده است وضعیت کنیسه‌ها در شهرهای گوناگون ایران به‌ویژه تهران شناسایی شود.
خاستگاه‌های اسطوره‌ای و کیهانی ارگ بخارا
جعفر طاهری
مطالعه حاضر بخشی از خاستگاه‌های ناشناخته معنایی و نمادین شکل‌گیری این ارگ و قلعه‌‌ـ‌شهرهای ایران را بر پایه تحلیل و تفسیر متون کلاسیک و افسانه‌های مستند بررسی می‌کند. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که ارگ بخارا بر اساس کهن‌الگوی مفهومی آرمانشهر کنگ‌دژ و شکل هندسی بنات‌النعش (هفت ستاره در صوت فلکی دب اکبر)، که در کیهان‌شناسی ایرانی نقش حفاظت و پاسداری از ستارگان ثابت را برعهده داشته، ساخته شد.
مفهوم میدان در ایران دورۀ قاجاریه: دگرگونی [مفهوم میدان] به تجسّد حوزۀ همگانی
مهنام نجفی
«میدان»، چون فضایی عمومی، مفهومی کهن در زبان فارسی و فرهنگ ایرانی است. این مفهوم همراه با سیاق زبانی و فرهنگی‌اش، و پیوسته با دیگر مفاهیم در شبکه‌ای معنایی (سمانتیک)، در طی زمان دگوگون شده است. نویسندگان در این مقاله یکی از تغییرات بنیادی این مفهوم را، که در ایران قاجاری ریشه دارد، شرح می‌دهند. دورۀ قاجاریه دوره‌ای بحرانی در آغاز ایران مدرن است که در آن، تغییرات فرهنگی و اجتماعی شتاب گرفت و شبکۀ معنایی (سمانتیک) تازه‌ای ظهور کرد.
لوح درويش‌ها در تكيۀ معاون‌الملک كرمانشاه| معصومه (ناهيد) عاصمی
تکیۀ معاون‌الملک کرمانشاه، فضایی برای بزرگداشت نبرد کربلاست. اين تكيه با لوح‌های روایی بزرگی تزيين شده است كه کاشی‌های هفت‌رنگ دارند و صحنه‌های گوناگوني از رویداد كربلا را به تصویر می‌کشند. در يكي از لوح‌های بزرگ كه تمام دیواری را پوشانده است، شماري درویش در صحنه‌ای معمارانه كه شبیه به یکی از فضاهای تکیه است، به تصویر كشيده شده‌اند. تصويرسازي اين لوح با رویدادهای کربلا پيوندي ندارد و به نظر مي‌رسد خارج از ترتیبِ تزيين تکیه بوده است. در این مقاله کوشیده‌اند شمایل‌نگاری اين تصویر را رمزگشایی كنند تا دريابند چرا اين تصویر در ترتیبِ تزيين تكيه که كاملا با نبرد کربلا پيوند دارد، گنجانده شده است. Massoumeh (Nahid) Assemi (2021). "The Panel of Dervishes at the Tekkiyeh Moʿaven al-Molk in Kermanshah (Figure 1)," in Iran, 59:1, 119-129, DOI: 10.1080/05786967.2019.1679035 اطلاعات بیشتر: https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/05786967.2019.1679035
«یان لوکاس فن هاسلت: نقاش هلندی در اصفهان صفوی| ویلم فلور و فروغ سجادی
یان لوکاس فن هاسلت در فوریه ۱۶۱۷، همراه پیترو دلا واله (۱۵۸۶-۱۶۵۲) اشراف‌زادۀ رومی، به ایران آمد. فن هاسلت در بازۀ ۱۶۱۸ تا ۱۶۲۱ به خدمت شاه عباس اول (حکومت ۱۵۸۸-۱۶۲۹) درآمد و تا زمان مرگ شاه به فعالیت خود به‌عنوان نقاش ادامه داد. سپس در روزگار حکمرانی شاه صفی اول (حکومت ۱۶۲۹-۱۶۴۲) و تا سال ۱۶۵۴، تلاش کرد تا به‌عنوان یک کارگزار تجاری برای ایران فعالیت کند. در این مقاله، حرفۀ این نقاش هلندی در ایران و هلند بررسی و دربارۀ آثار هنری منسوب به او بحث میشود. Willem Floor & Forough Sajadi. "Jan Lucasz. van Hasselt: A Dutch Painter in Safavid Isfahan", in Iranian Studies, 54:3-4, pp 399-426 (2021). اطلاعات بیشتر: https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00210862.2020.1787127?journalCode=cist20
جایگاه معماری در معرفت: طبقه‌بندی‌های سده‌های نخست اسلامی| مهرداد قیومی بیدهندی و روح‌الله مجتهدزاده
سده‌های نخستین پس از هجرت در جهان اسلام، از هر نظر دورانی مهم و تاریخ‌ساز در تمدن اسلامی است. نه تنها مرزهای جغرافیایی که مرزهای ناپیدای علم و فرهنگ نیز طی همین سده‌ها توسعه و تثبیت یافت و در خلال همین فرایند توسعه و تثبیت بود که برخی از مهمترین مناسبات علمی و فرهنگی در جهان اسلام شکل گرفت. مقالة حاضر نگاهی دارد به یکی از همین مناسبات، یعنی مناسبات معماری و علوم، در این دوران تاریخ‌ساز و از این رهگذار می‌کوشد جایگاه معماری را در سلسله‌مراتب علوم در جهان اسلام در قرون نخستین هجری روشن سازد. رهیافت مقاله به این مهم، رهیافتی تاریخی و منابع مورد اتکّاء آن متون طبقه‌بندی علوم در جهان اسلام است. پس از مروری مقدماتی بر اهمّ متون طبقه‌بندی علوم در جهان اسلام شش متن، شامل احصاء العلوم فارابی، رسائل اخوان الصفاء، الإعلام بمناقب الاسلام ابوالحسن عامری، اقسام الحکمه ابن‌سینا، مراتب العلوم ابن‌حزم و التعریف بطبقات الامم ابن‌صاعد اندلسی به‌عنوان متون منتخب تحقیق مورد تجزیه و تحلیل جزئی قرار گرفت. این تحلیل نشان داد که در آغاز فیلسوفان مسلمان، به‌ویژه فارابی و اخوان الصفا، به معرفت‌های ملازم با عمل نیز، که در نزد اهل صناعات است، توجه داشتند. این توجه به ویژه نزد فارابی برجسته‌تر...
کن‌کاو در تاریخ معماری ایران در خلال فرایند ایجاد یک هستان‌شناسی| دنا شمسی‌زاده، نیلوفر رضوی، مهرداد قیومی بیدهندی
در این مقاله یک هستان‌شناسیِ نمونه در حوزۀ تاریخ معماری ایران عرضه شده است. مباحث اصلی این مقاله پاسخی است به پرسش‌هایی از قبیل اینکه چگونه میشود در حوزۀ تاریخ معماری ایران یک هستان‌شناسی ساخت، چه ملاحظاتی را باید در نظر گرفت و مسائل ایجاد هستان‌شناسی در حوزه‌ای چون تاریخ معماری ایران را چگونه میشود حل کرد؛ حوزه‌ای که فاقد بدنۀ دانشی صورت‌بندی شده است. این مقاله در دو بخش تنظیم شده است. ابتدا بحثی در باب حوزۀ ویژۀ تاریخ معماری و آنچه دربرمی‌گیرد و علت پیچیدگیِ آن انجام شده است. پس از آن روند ساختن هستان‌شناسی تاریخ معماری ایران و روشی که برای آن به کار رفته مطرح میشود. در بخش دوم مقاله، دربارۀ محتوای هستان‌شناسیِ ایجاد شده بحث میشود که شامل بخش‌های مختلف هستان‌شناسی و دلالت‌های آن است تا نشان دهیم چگونه ساختار این هستان‌شناسی در بازنمایی منطقی حوزۀ موردنظر در شکلی خوانا برای ماشین به کار می‌آید. Dena Shamsizadeh, Niloofar Razavi, Mehrdad Qayyoomi Bidhendi. "Probing Through Iranian Architectural History Within the Framework of an Ontology Development Process" in Digital Humanities Quarterly, 15:3 (2021). - برای مشاهدۀ مقاله به پیوند زیر مراجعه کنید: http://digitalhumanities.org/dhq/vol/15/3/000559/000559.html
بهو در واژگان معماری سده‌های سوم و چهارم میان‌رودان
صفا محمودیان
یکی از دشواری‌های کار با متون درجۀ اول به عنوانِ منبعی برای تاریخ معماری داشتنِ درکی درست از واژگان معماری است که در این متون به کار رفته. این دشواری به خصوص در کار با متونی که در سده‌های نخست پس از اسلام نوشته شده‌اند و در نتیجه با ما فاصلۀ تاریخی نسبتاً زیادی دارند بیشتر دیده می‌شوند؛ چرا که معنای برخی واژگان در طول تاریخ تغییر کرده است. بی‌دقتی در مفهومِ واژگانِ تخصصی که در این متون به کار رفته است باعث نادیده گرفتنِ اطلاعاتی ارزشمند در این متون یا تعبیرِ اشتباه آنها میشود. نمونه چنین مشکلی را می‌توان...
تأثیر هجوم مغولان بر مفهوم و ساختار شهر ایرانی در روزگار ایلخانان| شهاب‌الدین تصدیقی، محمدحسن خادم‌زاده
تهاجم مغولان تخریب سازمانیافتۀ بسیاری از شهرهای کشور را در پی داشت. سکونت گستردۀ کوچ‌نشینان مغول در کنار فروپاشی نظام اداری و اقتصادی سابق، باعث افول ساختار شبکه و حیات شهری در آن شد. هدف پژوهش پاسخگویی به این سؤال است که کمرنگ شدن شهرنشینی در ابتدای این دوره و زایش مجدد آن در ادامه، چه تأثیراتی بر مفهوم و ساختار شهر نسبت به‌پیش از آن گذاشت؟ بدین منظور ابتدا با روش تفسیری تاریخی، ضمن بازخوانی متون تاریخی برجای‌مانده از آن دوره و تحلیلهای پژوهشگران امروزی، احوال این عصر بررسی‌شده، سپس با استفاده از روش استدلال منطقی، نمونههای شهرسازی، ویژگیهای شهری و تفاوتهایشان با دوران پیشامغولی مورد مداقه قرار می‌گیرد. با آشفتگی‌های زمانۀ ایلخانان و ویرانی شهرها و پهنه‌های زیستی اطرافشان، روابط سابق درون‌شهری و بیرون شهری و مفاهیم «شهر»، «شهرستان» و «ربض» تغییرات زیادی کرد و در مواردی ساختار جدیدی از شهرها که بعضاً لایه‌لایه و چندهسته‌ای هستند پدید آمد. محمدحسن خادم‌زاده و شهاب‌الدین تصدیقی. «تأثیر هجوم مغولان بر مفهوم و ساختار شهر ایرانی در روزگار ایلخانان» در هویت شهر، دورۀ ۱۵، شمارۀ ۲ (۴۶)، ص ۵- ۱۸. – اطلاعات بیشتر و دریافت مقاله: https://hoviatshahr.srbiau.ac.ir/article_15937.html
نظام آموزش آتلیه‌ای دانشکدۀ هنرهای زیبا: شرح برنامۀ آموزش طراحی معماری در دهۀ ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ش| یحیی سپهری و عیسی حجّت
در دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران، از بدو تأسیس در سال ۱۳۱۹ش تا اواخر دهۀ ۱۳۴۰ش، نظام آموزشی برقرار بود که به نظام آتلیه‌ای شهرت داشت. این نظام در سالهای دهۀ ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ش دوران اوج خود را گذراند. تحقیق حاضر می‌کوشد تا با تکیه بر منابع شفاهی و اسناد مکتوب، برنامۀ رسمی و عملیِ آموزش طراحی معماری این دانشکده را در دهۀ ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ش تبیین کند، ویژگیهای اصلی آن را مشخص کند و ارکان آن را بازشناسد. روش تحقیق تاریخی است و از فنون تاریخ‌شفاهی و سندپژوهی بهره گرفته شده است. نظام آموزش معماریِ دانشکدۀ هنرهای زیبا در دهۀ ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ش برنامۀ منسجم و مشخصی داشت. آتلیه‌های معماری مکان اصلی وقوع و ظهور و بروز این نظامِ آموزش بود. نظام آتلیه‌ای نظامی مستقل و باز و آزاد بود که روحیۀ رقابت در ارکان آن جاری و ساری بود. استادْ رأس آتلیه و مراد دانشجویان بود و بعد از او، دانشجویان سال‌بالایی طی سلسله مراتبی آموزش را عهده‌دار بودند. در این شیوۀ آموزش، به جنبه‌های هنری و ظاهری معماری بیشتر اهمیت داده می‌شد. آتلیه، مسابقات و شورای قضاوت ارکان اصلی این نظام بودند. این ارکان مکمل هم بودند و در ارتباط با هم نظام آتلیه‌ای را شکل می‌دادند....
اوراق سنگین (۱۲): متن فارسی با خط کوفی سدهٔ پنجم در کتیبه‌های جایدشت فیروزآباد فارس/کتیبهٔ محراب سال ۳۹۳ قمری در امامزاده شاه فضل‌الله جایدشت فیروزآباد| عمادالدین شیخ‌الحکمایی
کتیبه‌هایی که در این مقاله می‌آید، در سال ۱۳۸۳ در محوطه‌ای در جنوب روستای روزبدان در منطقۀ جایدشت شهر فیروزآباد استان فارس، در حین خاکبرداری با لودر به دست آمده است. مضمون اصلی کتیبه‌ها، فرمان‌هایی دربارۀ خراج مسجدی است که احتمالا در همین مکان کشف کتیبه قرار داشته است. در باب این مسجد و نام آن که در اصل بی‌نقطه است، و می‌توان آن را به اشکال متنوعی خواند، چیزی در منابع جغرافیایی منطقۀ فیروزآباد یافت نشده است. کتیبه‌ها از چند جهت اهمیت دارد: - به‌رغم کوفی بودن خط، متن همۀ آنها فارسی است و از کهن‌ترین نمونههای کاربرد از این دست آنهاست. - بر خلاف بیشتر کتیبه‌های کوفی که در گورنبشته‌ها دیده میشود، این کتیبه‌ها فرمان‌های حکومتی است. - این کتیبه‌ها موضوع نصب فرامین حکومتی در مساجد را چندین قرن به عقب می‌برد. مجلهٔ فرهنگی و هنری بخارا، شمارۀ ۱۴۴، تابستان ۱۴۰۰، ص ۵۲۵ ــ ۵۱۷.
نظریه‌های اصلی نقد معماری در مغرب زمین: سیر تاریخی از سدۀ نوزدهم تا امروز| مطهره دانایی‌فر، زهره تفضلی
با اینکه در بحران کنونی نقد معماری پرداختن به مبانی و تئوری نقد معماری بیش از پیش ضرورت دارد، به مباحث نظری و تاریخی نقد معماری کمتر توجه شده است و مبانی نظری نقد معماری در غفلت و افول به سر می‌برد. در تاریخ ظهور نقد معماری آراء، نظر، و نظریه‌های گوناگونی دربارۀ نقد معماری مطرح شده که با تحولات آنها جریان نقد معماری پرورده شده است. در این مقاله هدفْ پیگیری و تدقیق این جریان نظری و یافتن سیر تاریخی نظریه‌های اصلی در حوزۀ نقد معماری است. این سیر تاریخی را، که به روش تاریخ مفهومی و بررسی اسنادی محقق شده است، می‌توان در پنج دورة زمانی تقطیع کرد: اواخر سدۀ نوزدهم تا نیمۀ سدۀ بیستم که در این دوره پرسش از نقد مطبوعاتی و نقد آن آغاز شد و به‌موازات تحولات معماری در جنبش مدرن نگرش‌ها به نقد معماری نیز تغییر کرد؛ دهۀ ۱۹۶۰ که از یک سو، نظریۀ نقد هنجاری و اختصاصی نقد معماری مبتنی بر نظریۀ جنبش مدرن مطرح شد و از سوی دیگر، مبانی نقد معماری از مطالعات زبان‌شناختی و مطالعات طراحی اثر پذیرفت؛ دهۀ ۱۹۷۰ که تحلیلهای مارکسیستی پرسش‌ها و دیدگاه‌هایی تازه دربارۀ نقد پیش آمد؛ دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ که نقد ارزیابانه رد...
بازخوانی نقشۀ تاریخی نهر انتقال آب کرج| ذات‌‌الله نیک‌زاد
پس از اینکه تهران برای پایتختی برگزیده شد، با افزایش جمعیت، تأمین آب یکی از اقدامات ضروری بود. علاوه بر کشیدن قنواتی که به آب شرب ساکنان اختصاص داشت، راه‌های دیگری مانند انتقال آب از کوهپایه‌های البرز می‌توانست کمبود آب شرب شهر را تأمین کند. نقشه‌هایی که مبنای این تحقیق قرار گرفته، سندی است که دلالت بر همین اقدام مهندسی دارد؛ یعنی انتقال آب با کشیدن نهر از رودخانۀ کرج به شهر تهران. نقشه‌ها که در کاخ گلستان و وزارت خارجه نگهداری میشود، رنگی است و بر روی آن اطلاعاتی دربارۀ نحوۀ احداث نهر درج شده است، اما بدون ذکر عنوان، تاریخ، نام نقشه‌نگار و موضع دقیق است. پرسش پژوهش این است که در بازخوانی نقشه‌ها چه نکات تاریخی و مهندسی قابل عرضه وجود دارد و دیگر اینکه اسناد مذکور به چه مناسبتی تهیه شده و کدام رویداد معماری و شهری تاریخی را بیان می‌دارد؟ روش این پژوهش توصیفی‌تاریخی است؛ ازاین‌روی که تأکید بر یک سند تاریخی است و اقدامی در گذشته (روزگار قاجاریه) را روایت می‌کند. علاوه بر این، سندپژوهی محسوب میشود؛ زیرا بازخوانی سندی تصویری اساس کار پژوهش قرار گرفته است. هدف از پژوهش، بازخوانی و نمایاندن نقشۀ یادشده به‌عنوان سند تاریخ مهندسی و روشن کردن گوشه‌ای از...
سهم نگرش و کنش نخبگان سیاسی در برپایی آرامگاه فردوسی| معین کارگری، محمد حسن خادم‌زاده، توران طولابی
بیان مساله: بازآرایی فرهنگی و بازتعریف هویت ملی بر پایۀ خوانشی باستان‌گرا از فرهنگ و تمدن ایرانی از جلوه‌های بارز نگرشی بود که از میانۀ دورۀ قاجاریه هویدا شد. نگرشی که ازجمله رهاوردهای آن، پاسداشت آن دسته از مشاهیر فرهنگیِ گذشته بود که در حفظ هویت ایرانی نقش داشتند. در چارچوب این نگرش بود که فردوسی جایگاه بی‌بدیلی یافت. برگزاری هزارة فردوسی و برپایی آرامگاه او در دورۀ پهلوی، اقدامی در جهت بزرگداشت جایگاه وی بود. دراین‌میان، سهم نخبگان سیاسی دورة پهلوی، و نگرش و کنش آنان در پیوند با آرامگاه فردوسی، جلب‌توجه می‌کند. سوال تحقیق: پژوهش حاضر بر محور این پرسش‌هاست که نگرش و کنش نخبگان سیاسی نسبت به پاسداشت فردوسی چه بود؟ و آنان چه سهمی در روند طراحی و ساخت آرامگاه او داشتند. اهداف تحقیق: هدف این پژوهش شناخت نوع دیدگاه و کنش نخبگان سیاسی در پاسداشت فردوسی، و شرح چگونگی بروز این نقش در روند طراحی و برپایی آرامگاه اوست. روش تحقیق: پژوهش حاضر پژوهشی تاریخی از نوع توصیفی‌تحلیلی است. جنبۀ تحلیلی آن، تبیین سهم نگرش برخی اندیشه‌وران و نخبگان سیاسی در بزرگداشت چهره‌های سرشناس فرهنگی و به ثمر نشستن این نگرش در قالب برگزاری کنگره و احداث آرامگاه فردوسی، و وجه توصیفی آن شرح گام‌هایی...
معرفت ضمنی و گونه‌های آن در معماری بر اساس اندیشۀ هری کالینز| امید شمس، مهرداد قیومی‌بیدهندی
از میانۀ سدۀ بیستم که مایکل پولن‌یی مفهوم «معرفت ضمنی» را مطرح کرد، این مفهوم به‌تدریج به حوزه‌های گوناگون علم وارد شد و با چندین رویکرد تبیین شد؛ اما در حوزۀ معماری همچنان معرفت ضمنی را بیشتر با تکیه بر اندیشۀ پولن‌یی و همچون معرفتی مرموز که مبنای عمل طراحی است تبیین می‌کنند. هدف تحقیق حاضر پیش نهادنِ یکی از اندیشه‌هایی مطرح‌شده دربارۀ معرفت ضمنی، کاربست آن در معماری و سنجیدن امکانات و محدودیت‌های آن برای تبیین معرفت ضمنی معماری است. اندیشۀ یادشده مدل هری کالینز، جامعه‌شناس علم، دربارۀ معرفت و اقسام ضمنی و صراحی آن است. مقالۀ حاضر این هدف را از طریق فهم اندیشۀ کالینز، آن‌گونه که در آخرین آثار مکتوب او دربارۀ معرفت ضمنی نمود یافته است، دنبال می‌کند. بر مبنای کاربست این اندیشه در معماری، معرفت صراحی معماری معرفتی است که از طریق واسطه‌های مادی به معمار انتقال‌دادنی است. معرفت ضمنی معماری نیز معرفتی است که بنا به سرشت آن از طریق واسطه‌های مادی انتقال‌دادنی نیست و از طریق هم‌نشینی معمار با دارندگان این معرفت یا از طریق تجربۀ عملی معماری به معمار منتقل شود. معرفت‌های تنانی و جمعی گونه‌هایی از معرفت ضمنی معماری‌اند؛ اما معماری بر معرفت‌های ضمنی دیگری نیز مبتنی است که در طبقه‌بندی...
نقشۀ معمار حسین‌علی تسلط از باغ فین کاشان؛ مطالعه و تبیین ماهیت و اهمیت یک سند تصویری| حمیدرضا جیحانی، نغمه اسدی چیمه
نقشهای که «حسین‌علی معمار، تسلط کاشانی» در سال ۱۳۱۳ خورشیدی از باغ فین تهیه کرد یکی از نخستین مستندنگاری‌ها دربارۀ این باغ است. تفسیر این سند علاوه‌بر تبیین جایگاه آن را در میان منابع مربوط به باغ فین، وضعیت باغ را در دورۀ پهلوی و پیش‌از تعمیرات اخیر روشن می‌سازد. داده‌های این تحقیق از بررسی منابع مکتوب، اسناد و نامه‌ها و دقت در نقشۀ مدنظر گردآوری شده است. نقشۀ حسین‌علی تسلط از باغ فین نقشۀ آسیب‌نگارانه است که به‌سفارش ادارۀ مالیۀ کاشان برای برآورد مخارج تعمیرات باغ ترسیم شده‌است. این نقشه تأثیری فراگیر در شکل‌گیری سیمای متأخر باغ در سدۀ اخیر داشته‌است. – حمیدرضا جیحانی و نغمه اسدی چیمه. «نقشۀ معمار حسین‌علی تسلط از باغ فین کاشان؛ مطالعه و تبیین ماهیت و اهمیت یک سند تصویری» در گنجینۀ اسناد، دورۀ ۳۰، شمارۀ ۴ (۱۲۰)، زمستان ۱۳۹۹، ص ۱۷۰- ۱۹۶. – دریافت متن کامل مقاله: http://ganjineh.nlai.ir/article_2612.html
فواید راحة الصدور راوندی در تاریخ‌نگاری هنر ایران| ولی‌الله کاووسی
ابوبکر محمد بن علی بن سلیمان راوندی، ملقّب به نجم الدّین، مورّخ و ادیب و خوشنویس اواخر سدۀ ششم و اوایل سدۀ هفتم، در خاندانی از فضلای راوند، از آبادی‌های قیم کاشان زاده و پرورده شد. او در حمایت سلطان طغرل سوم، آخرین فرمانروای سلجوقی، علم و هنر آموخت و در نیمه‌های عمر کتاب راحة الصدور و آیة السرور را در تاریخ آل سلجوق نوشت که مهمترین منبع تاریخی اواخر روزگار قدرت این سلسله است. جدا از فواید تاریخی، اخبار و کتاب راحةالصدور در باب حیات فرهنگی و اجتماعی مردم در عهد سلجوقیان ایران و روم، این کتاب را از معتبرترین منابع شناخت فرهنگ و هنر ایران در روزگار پیش از حملۀ مغولان به ایران کرده است. همچنین نخستین روایت بازمانده در شرح قواعد خطوط ایرانی را هم راوندی در اوایل سدۀ هفتم نوشت. گویا راوندی رساله‌ای مستقل در باب خوشنویسی تألیف کرده بود که اکنون از میان رفته، اما نویسنده فصلی از آن را در کتاب راحةالصدور گنجانده است. ظاهراً راوندی در تلاش برای منطبق کردن مباحث نظری تناسبات هندسی با اقلام ایرانی بود که در آن وقت همچنان در جریان تکوین و ترقی بودند. نوشتۀ راوندی اطلاعاتی دربارۀ حمایت‌های درباری از کاتبان و جایگان خوشنویسی در آن روزگار...
اوراق سنگین (۱۰): کتیبه‌های فارسی قصر آق‌سرای در شهر سبز ازبکستان| عمادالدین شیخ‌الحکمایی
کَش قدیم یا شهر سبز امروز در ۸۰ کیلومتری جنوب سمرقند واقع است. این شهر مورد توجه بسیار تیمور لنگ و یکی از دو پایتخت او بود. تیمور برای نشان دادن اقتدارش در این شهر، که زادگاه او نیز بود، قصر عظیمی برای خود ساخت. از این بنای معظم که به آق‌سرای مشهور است، اکنون تنها بخشی از تاق ورودی و بخش‌هایی از دو ایوان باقی است که خود نشانی از عظمت بنای اصلی تواند بود. ده سال پیش یک دانشجوی دکتری تاریخ هنر که دربارۀ کتیبه‌های مقابر فرارود رساله می‌نوشت، تصویر چند کتیبۀ این بنا را به منظور قرائت یا تکمیل خوانش و درج در کتاب در دست انتشار دربارۀ کتیبه‌های ازبکستان برای نگارنده فرستاد. متن کامل این کتیبه‌ها و به ویژه عبارات فارسی آن که تا کنون به صورت کامل منتشر نشده، فهرست‌وار در این مقاله آمده است. – عمادالدین شیخ‌الحمایی. اوراق سنگین (۱۰): ۱۹. کتیبه‌های فارسی قصر آق‌سرای در شهر سبز ازبکستان» در مجلهٔ فرهنگی و هنری بخارا، شمارۀ ۱۴۲، فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۰، ص ۵۶۶- ۵۷۲.
نظارۀ ایران از باکو: مطالعات ایرانی در آذربایجان دوران شوروی و پس از آن| زاور قاسمف
هویت ملی آذربایجان در دوران پس از تسلط ایران و روسیه بر شرق قفقاز و در پایان سدۀ نوزدهم پدیدار شد و طی دوران اولیۀ تسلط شوروی قوام یافت. بعد از ناکامی‌های دوران کوتاه استقلال طی سالهای ۱۹۱۸- ۱۹۲۰، آذربایجان بخشی از شوروی شد. از این زمان به بعد قدرت شوروی، از طریق تهییج جنبش‌های جدایی‌طلب، آذربایجان را به ابزاری برای نفوذ سیاسی و ایدئولوژیک در ایران بدل کرد. ایران‌شناسیِ آذربایجانی در چارچوب شرق‌شناسی شوروری شکل گرفت و در خدمت ملت‌سازی آذربایجان درآمد. ایرانیان تبعیدی کمونیست که در آذربایجان پناهگاهی یافته بودند نیز به مؤسسات پژوهشی این کشور پیوستند و نخستین کتاب‌های آموزشی دانشگاهی و مدرسی فارسی را نوشتند و نیز در ترجمۀ شعر کهن فارسی به زبان آذربایجانی همکاری کردند. همچنین ایران‌شناسان آذربایجانی دورۀ شوروی را در چارچوب مأموریت‌های شوروی در قامت مترجم روانۀ ایران و آذربایجان کردند. بعد از استقلال مجدد آذربایجان در سال ۱۹۹۱، زیرساخت‌های ایران‌شناسی این کشور را در چندین گروه در آکادمی ملی علوم و برنامۀ مطالعات ایرانی در دانشگاه دولتی باکو ادغام کردند. اگرچه تعداد کلاس‌های آموزش زبان فارسی در مدارس طی سه‌دهۀ گذشته کاهش یافته است، نسل تازه‌ای از ایران‌شناسان پساشوروی ــ کسانی که در ایران درس خوانده‌اند ــ پدیدار شده‌اند. ایران‌شناسان آذربایجانی...
تحقیقات مسئله‌مدار در معماری| زهرا اهری، هادی ندیمی، صحرا عابری‌زاهد، فاطمه توانایی‌مروی، پریسا رحیم‌زاده، مریم حیدرخانی، شیوا فلاح نجم‌آبادی
مسئله موقعیتی در جهان واقعی است که ما در آن مطلوبی داریم، اما شیوۀ دستیابی به آن برایمان روشن نیست. در معماری، مانند حوزه‌های دیگر دانش، هدف برخی از تحقیقات حل مسائل واقعی جهان معماری است. هدف از این مطالعه بیان تعریفی از تحقیق مسئله‌مدار در معماری، اجزا، فرایند و انواع آن است. این تحقیق در چارچوب راهبرد طبقه‌بندی به‌منظور روشن کردن خصوصیات این نوع از تحقیقات معماری انجام و برای اجرای آن، ۲۹ رسالۀ دکتری معماری انتخاب شد که در دانشگاه‌های برتر جهان دفاع شده بود و حل مسئله‌ای در حوزۀ معماری را دنبال می‌کرد. در این پژوهش چکیدۀ این رساله‌ها بررسی و تحلیل شد. این بررسی نشان می‌دهد که آن دسته از تحقیقاتی را که فرایند اجرای آنها به راه‌حلی برای مسائل جهان واقعی معماری منتهی میشود، می‌توان تحقیقات مسئله‌مدار نامید. در این نوع تحقیقات از چارچوب‌های علمی‌ای استفاده میشود که برای حل مسائل جهان واقعی در حوزه‌های دیگر دانش بسط یافته است و با دو نوع مسائل سروکار دارد: مسائلی با حدود روشن و مسائلی که حدود روشنی ندارند. مسائلی که حدود روشنی ندارند، اغلب در حوزه‌های میان رشتۀ معماری با رشته‌های علوم اجتماعی مطرح میشود. این نوع از تحقیقات رویکردی مختلط را دنبال می‌کند و با...
شجریان: مخاطب خاص، شهرت عام| بابک خضرائی
شجریان مجری یک موسیقی کلاسیک بود که از ویژگیهای این موسیقی (در بیشتر فرهنگ‌ها) داشتن مخاطبان خاص است؛ پس چگونه او به این شهرت عام رسید که نامش تقریباً به گوش هر ایرانی و میلیون‌ها غیرایرانی رسیده است؟ چه شد که شجریان در آواز از دیگران متمایز شد؟ شاید اول به نظر برسد گسترۀ وسیع صدای اصطلاحاً شش‌دانگ اوست که او را متمایز کرده، اما این حسنی است که بسیاری از خوانندگان حتی ناشناخته هم دارند. وجه امتیاز او را در جایی دیگر باید جستجو کرد: نگاهی به کارنامۀ حدوداً پنجاه‌سالۀ آواز شجریان، از آگاهی و شناخت وسیع و عمیق او از گوشه‌ها و الحان، تسلط بی‌چون‌وچرایش در اجرای دقیق و البته هوش و ذوق او در ایجاد ارتباط میان آنها و اتصال دادنشان و طراحی آواز و انتخاب اشعار دارد. نیز ویژگی مهم خوانندگی شجریان، تنوع تحریرهای اوست؛ بسیاری از خواننده‌های پیش از او آوازشان را به یک-دو-سه گونه تحریر می‌آراستند و با همان‌ها هم بر مسند استادی می‌نشتند. شجریان نه‌تنها بر شناخت هزارتوها و اجرای دقیق انواع تحریر فائق آمد، که آن را با مفهوم و کارکرد موسیقایی‌اش، نه برای خود‌نمایی و جلوه‌فروشی به کار بست. اما چه شد که شجریان که موسیقی‌اش خاص بود، تقریبا بی‌مدد تلویزیون...
نژاد، بردگی و زندگی خانگی در تاریخنامههای اواخر قاجار| وندی دی‌سازا
این مقاله باورهای فرهنگی را در باب نژاد و بردگان افریقایی در تاریخنامههای اواخر قاجار تا پیش از قانون لغو بردگی در ۱۹۲۹ برمی‌رسد. برخلاف مطالعات پیشین، منابع متنی قاجاری آشکار می‌کند که باورهای فرهنگی طبقۀ نخبگان در پی‌ریزی وضع اجتماعی بردگی در ایران موثر بوده است. روایت‌ها و تصاویر در باب خواجگان و کنیزان افریقایی تملک خشن و استفاده از دیگری را طبیعی و پذیرفتنی جلوه می‌داد. به علاوه روایت‌ها در باب بردگی تصدیق می‌کند که چگونه چنین دیدگاهی از حیات جسمانی افریقایی ارزش اجتماعی خواجگان و کنیزان را در قلمرو خانگی تعیین می‌کرد. Wendy DeSouza. "Race, Slavery...
بازخوانی بنای موسوم به شربت‌خانۀ افوشته براساس وقفنامۀ موقوفات سید واقف| نغمه اسدی‌چیمه، نیلوفر ملک، حمیدرضا جیحانی
روایات و داستانهایی که از سوی عوام برای برخی آثار معماری نقل میشود، می‌تواند منبعی برای شناخت یک اثر تلقی شود. ولی در مواردی این باورها و افسانهها چنان نزد پژوهشگران پذیرفته میشود که بدون تشکیک و به چالش کشیدن، آنها را به عنوان پیشفرض در پژوهش خود به کار میگیرند. نمونهای از این باورها که به کتب و مقالات نیز راه یافته است، روایاتی است که مردم روستای «افوشته» دربارة بنایی در این روستا نقلکردهاند و بر اساس آن، بنا را «شربتخانه» میدانند. نام «شربتخانه» که به نظر میرسد برگرفته از روایتی دربارة «تاجالدین حسن حسینی» یا «سید واقف» باشد، چنان بر این بنا نشسته است که هرگز فرض معتبر نبودن آن به ذهن متبادر نمیشود. اما مرور تنها سند موجود از بناهای سید حسن واقف در افوشته، یعنی وقفنامة این بناها، نشان می‌دهد که این نام چندان مستند نیست؛ به عبارتی چنین نامی در وقفنامه وجود ندارد. در همین سند بنای دیگری به نام «چهارصفه و طنبی» معرفی و طی مطالعه‌ای دربارة سند و بناهای افوشته در سالهای اخیر، فرض یکی بودن بنای «چهارصفه» و «شربتخانه» بدون بررسی دقیق دلایل مطرح شده است. هدف اول این پژوهش آن است که روشن کند چنین فرضی چه اندازه صحیح و...
کانون‌های توجه معماری در چهار تاریخ‌نامۀ معماری| امید شمس
تاریخنامههای معماری گوناگون‌اند. این گوناگونی تا اندازه‌ای از «دیدگاه» مورخ معماری سرچشمه می‌گیرد. مورخ معماری از ناکجا به معماری نظر نمی‌کند، بلکه همواره به‌ناگزیر از زاویه‌ای خاص به معماری می‌نگرد. اگرچه دیدگاه مورخ در مسئله‌ها، پرسش‌ها، میدان جستجوی شواهد و نیز تفسیر آنها اثر می‌گذارد، بیش و پیش از اینها جنبه یا لایه‌هایی از معماری را در چشم مورخ می‌آورد و هم‌زمان جنبه‌های دیگر را از چشم او می‌اندازد. موضوع مقالۀ حاضر بررسی جنبه‌ای از معماری است که تاریخ‌نامۀ معماری از دیدگاه خود بر آن نظر می‌کند. به این منظور در این مقاله چهار تاریخ‌نامۀ مشهور معماری مغرب‌زمین که از حیث دیدگاه تفاوت‌های آشکاری دارند، برگزیده شده است و پس از معرفی اجمالی تاریخ‌نامه و دیدگاه آن، با ترکیبی از راهبردهای توصیفی و تفسیری نحوۀ نظر کردن مورخ بر معماری کلیسای گوتیک و نیز یکی از نمونههای شاخص آن، کلیسای شارتْر فرانسه، شرح داده شده است. این تاریخ‌نامه‌ها و کانون‌های توجه آنها چنین‌اند: ۱) تاریخ معماری به روش تطبیقی معماری را چون چاره‌جویی هنرمندانه برای حل مشکلات ساختمانی می‌پندارد و کلیسای گوتیک را از حیث اینکه راه‌حل‌های مشکلات ساختمانی و سازه‌ای چگونه «تطور» یافته است شرح می‌دهد. ۲) داستان معماری غرب که نظریه‌ای مارکسیستی دربارۀ تاریخ دارد، معماری را محصول...
تفسیر آلبومی از دوران قاجار ایران| ساندرا اس. ویلیامز
در اواخر سده نوزدهم میلادی، غربیانی که به خاور میانه سفر می‌کردند و در آن می‌زیستند، اغلب عکس‌هایی از عکاس‌خانه‌ها و کارگاه‌ها برای کمک در یادآوری و به منزله شاهد تصویری داستان‌های سفرشان می‌خریدند. موسسه تحقیقاتی گتی اخیرا چنین مجموعه‌ای از عکس‌های آلبوم‌شده که سده نوزدهم ایران را ثبت می‌کند به دست آورده است، این تصاویر احتمالا توسط فردی اروپایی خریداری و در قالب آلبوم گرد آمده بوده؛ اما اکنون از هم گسسته است. این مقاله عکس‌ها را به دقت مطالعه و آنها را به صورت تاریخی سیاق‌مند می‌کند، تا منافع خریداران را بررسد و روایتی احتمالی از آلبوم را بازسازی کند. به علاوه مقاله اقدام‌های تجاری یکی از پرکارترین عکاسان ایران، آنتوان سوریوگین (۱۸۵۱- ۱۹۳۳) را بر میرسد، و چارچوبی تازه برای خوانش تصاویری که به کارگاه او نسبت داده شده پیش می‌نهد. Sandra S. Williams. Reading an “Album” from Qajar Iran. Getty Research Journal, Vol. 12, 2020, pp 29-48. – اطلاعات بیشتر دربارۀ مقاله: https://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/708314
تجدید دیدار دروازه‌های دگرگونی| دنیل ای. باربر
این مقاله به کند و کاو فرصت‌هایی می‌پردازد که برای حرفه تاریخ معماری در اثر همه‌گیری {کووید۱۹} و تشدید بلواهای نژادی پدید آمده است. بر آنیم که به همه‌گیری به منزله فرصتی، یا به تبعیت از روی* دروازه‌ای، به منزله واسطه بازنگری در عادات، اعمال و تعهدات بنگریم. کلیدواژه‌ها: تغییرات آب و هوایی، فنون فرهنگی، تاریخ و تئوری، تبعیض نژادی، دگرگونی * Arundhati Roy, “The Pandemic is a Portal,” Financial Times, April 3, 2020 Daniel A. Barber. “Doors and Portals, Revisited” in Architectural Theory Review. Published online: 08 Oct 2020. – اطلاعات بیشتر و مطالعۀ متن مقاله: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13264826.2020.1822301
حفاظتِ تفویضی از شهرهای اسلامی در عجایب‌نگاری‌های مسلمانان در سده‌های میانه: کارکرد و صورت طلسم‌های شهری| محمدمهدی طاهری، دنیا معصومی
بنا بر منابع دورۀ اسلامی، شهرنشینان بخشی از وظیفۀ حفاظت از خود و شهرشان را به دیگران تفویض می‌کنند و مراد از حفاظت تفویضی این است که عاملی به جز شخص یا شهر تحت حفظ، حافظ جان و مال مردم شود. در میان انواع راه‌های حفاظت تفویضی، از مقوله‌های کمتر کاویده‌شده استفاده از طلسم‌هایی است که در پندار مردم سده‌های میانه، کارکردهای متنوعی به آنها منسوب بوده است: حفظ شهر از گزند حیوانات و آفات؛ حفظ شهر از بلایای طبیعی و عوامل جوّی؛ حفظ معادن و منابع شهر از دستبرد اغیار؛ مدیریت انسانی در قالب افزایش همدلی بین مردم و جلوگیری از بعضی جرم‌ها؛ و حفظ ابنیۀ عمومی. این دسته از طلسم‌ها را که گستره‌ای در مقیاس یک شهر داشته‌اند، می‌توان «طلسم شهری» نام نهاد که در صورت‌های بسیار متعددی، اگرچه معمولاً با استفاده از سنگ، ساخته می‌شدند: مجسمه و تندیس‌های دوبعدی (تراشیده‌شده روی زمین یا دیوار) و سه‌بعدی؛ مناره؛ و خانه. – اطلاعات بیشتر و دریافت مقاله: https://jihs.ut.ac.ir/article_76219.html
نقش اندیشه‌وران و نخبگان سیاسی در شکل‌گیری انجمن آثار ملی| معین کارگری، محمدحسن خادم‌زاده، توران طولابی
سپهر گفتمانی ایران از میانۀ دوره قاجاریه به‌تدریج به سویی رفت که ضرورت توجه به هویت ملی در کانون توجه قرار گرفت. به تعبیر دیگر، تکوین انگارۀ ناسیونالیسم در این دوره زمینه را برای توجه به میراث فرهنگی فراهم کرد. پس از انقلاب مشروطه (۱۲۸۵ش.) و با گشایش مجلس شورای ملی بود که سیاست‌گذاری و نهادسازی در این عرصه آغاز شد. در راستای همین نهادسازی بود که در واپسین سالهای دورۀ قاجاریه با گردهمایی شماری از نخبگان سیاسی انجمنی به نام انجمن آثار ملی بنیان نهاده شد. این انجمن اقدامات متنوعی را با هدف شناسایی و بزرگداشت میراث فرهنگی مانند برپایی جلسه‌های سخنرانی، شناسایی و مرمت بناهای تاریخی و برپایی بناهای یادمانی به انجام رساند. هدف پژوهش حاضر، بررسی زمینه‌های برآمدن انجمن آثار ملی است. این پژوهش بر محور این پرسش شکل گرفته است که چه طیف‌هایی و به چه ترتیبی در برآمدن انجمن آثار ملی نقش داشتند؟ پژوهش حاضر با روش پژوهش تاریخی و با تکیه بر واکاوی محتوای منابع دست اول انجام شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از تلاش سه طیف یعنی اندیشه‌وران، نخبگان سیاسی و شرق‌شناسان در طرح ضرورت، عینیت یافتن، و استمرار انجمن آثار ملی است. حاصل پژوهش بیانگر آن است که انگاره‌های اندیشه‌وران که بیشتر...
دغدغه هویت در معماری معاصر ایران، ۴۰ سال تجربه: نظر و عمل در آثار فرهاد احمدی| نیر طهوری
مبحث هویت فرهنگی به عنوان یکی از مؤلفه‌های استقلال، توانمندی، استواری و میزان سهم هر کشوری در صورت‌بخشی به فرهنگ جهانی مطرح میشود. از این‌رو، مطالعة اینکه اساساً چنین هویتی تا چه میزان وجود دارد و چگونه می‌تواند در معماری به منصة ظهور برسد، از اهمیت بسزایی برخوردار است. در مقالة حاضر ضمن پرداختن به مباحث کلی در زمینة هویت، ورود مدرنیته و معماری مدرن به ایران و نحوة مواجهة ایرانیان با شرایط اندیشگی و هنری جدید مورد تأمل قرار می‌گیرد. نکتة قابل توجه اینست که غالب بناهای مدرن در ابتدای ورود مدرنیسم به ایران توسط معماران ارمنی طراحی و ساخته شده است. چالش دغدغة هویت در آثار معماری دورة اوّل و دوم پهلوی به شیوه‌های مختلف در آثار معماری این دوران هویداست. پس از انقلاب اسلامی، این دغدغه با تاکید بر اسلامی بودن معماری تشدید میشود. مداقه بر دیدگاه‌ها و تجربة عملی فرهاد احمدی، از معماران مطرح چهار دهه اخیر کشور، که طرح هویت در آنها آشکار است، قابل توجه است. هدف یافتن پاسخی برای این سؤال است که کدام یک از وجوه معماری ایران جزو عناصر پایدار و هویتی آن هستند و هویت مورد نظر حاصل کدام مؤلفه‌های فرهنگی نظیر ملیت، دین، زبان، تاریخ، جغرافیا، بستر زمانی و...
مطالعهٔ تطبیقی پدیدارشناسی معماری در نظریات یوهانی پالاسما و استیون هال| محمدامین شریفیان، نیر طهوری، ایرج اعتصام، حسین ذبیحی
پدیدارشناسی ازمهم‌ترین نحله‌های فلسفی قرن بیستم، در دهه‌های پایانی این قرن به‌عنوان رویکردی مؤثر بر شناخت بهتر در نظریه‌پردازی معماری به کار گرفته شد. مطالعهٔ حاضر با پرسش از مفاهیم کلیدی به بررسی دیدگاه‌های یوهانی پالاسما و استیون هال می‌پردازد، با این هدف که در تبیین روشن‌تر شیوه پدیدارشناسی معماری، وجوه اشتراک و افتراق دیدگاه‌های آنها را هم نشان دهد. نتایج مطالعه آشکار می‌کند که با تأثیرپذیری از موریس مرلوپونتی، ادراک چندحسی و بدن‌مند معماری مفهوم کلیدی مشترک میان نظریات این دو معمار است. نقد بینایی‌محوری، تمرکز بر لامسه و بساوایی، خاطره و تخیل، سکوت و آهستگی در نظریات پالاسما، هم‌راستا با مفاهیم نور، رنگ، پارالاکس و دیرند زمان در نظریات هال است. از سوی دیگر، اگرچه فرم از درون‌مایه‌های نظریات استیون هال است، یوهانی پالاسما با طرح مفهوم اتمسفر، بر عدم اولویت فرم در معماری تأکید می‌کند. پژوهش حاضر، به شیوهٔ کیفی به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. – اطلاعات بیشتر و دریافت مقاله: http://kimiahonar.ir/article-1-1737-fa.html
فناوری‌های معماریانه و ریشه‌های فلسفه یونانی| رابرت هان
در این جستار که در باب فناوری‌های معماریانه باستان است، من دیدگاه بسیار مرسوم ریشه‌های متعالی فلسفه را زیر سوال می‌برم، این دیدگاه که فلسفه زمانی پدید آمد که ذهن به درون روی آورد و از دنیایی که توسط بدن و حواس دریافت میشود کناره گرفت. با تمرکز بر یکی از نخستین دوره های تاریخ تفکر غربی – ظهور تفکر فلسفی یونانی در معماری کیهانی آناکسیماندروس میلتوسی۱ -استدلال می‌کنم که شاخصه تفکر انتزاعی، نظری و خردگرای فلسفه در واقع ریشه در فعالیت‌های عملی دارد و توسط آنها ظاهر میشود و نه در رد آنها. روح کندوکاو خردگرایانه از عوامل متعددی ناشی شد اما نقش معماری یادمانی و فن آوری های ساخت‌وساز در آن بسیار دست کم گرفته شده است. معماران در روند پی بردن به چگونگی ساخت در مقیاسی عظیم که یونانیان شرقی هرگز نیازموده بودند، نظم طبیعت را در thaumata (عجایب دیدنی‌شان)2 کشف و برملا کردند، همان تجربه‌ای که ارسطو مدعیست فلسفه با آن آغاز شد. معماری و فناوری‌های ساخت‌وساز باستان برای دهه‌ها, با بنای معبد, پیش روی یونانیان به نمایش گذاشته شده بود. پیش روی آناکسیماندروس و جامعه‌اش، دیدگاه نوینی در باب طبیعت طرح شد که، در کمال شگفتی، بشر می‌توانست طبیعت را بفهمد و بر آن فرمان...
نامها و نقشها: روایتی از شکل‌گیری مجموعه‌ی تیموری افوشته| نغمه اسدی‌چیمه، حمیدرضا جیحانی
ساخت‌وساز در هر دوره‌ای از تاریخ، مرهون حضور افرادی بوده است که نیت احداث بنا را در سر پرورانده و بانی شکل‌گیری آن شده‌اند؛ کسانی که منابع مالی را برای ساخت‌وساز تأمین کرده‌اند و گروههایی که در کار اجرا وظایفی گوناگون بر عهده داشته‌اند. بسیاری از آثار معماری هماکنون پابرجای‌اند ولی از اشخاصی که در پیدایش آنها نقشی ایفا کرده‌اند بهندرت خبری دقیق وجود دارد؛ به‌ویژه در آثاری که طبقات فرودست جامعه آنها را شکل داده‌اند، این نبودِ اطلاعات بیشتر به چشم میخورد. مجموعه بناهای روستای افوشته از دسته آثاری است که در سده‌ی نهم، به دور از مرکز حکومت تیموریان شکل گرفته است. منابع دست اول محدودی که از این مجموعه در دست است، ازجمله کتیبه‌ی سردر دارالسیاده و یک وقفنامه، پیگیری اشخاص اثرگذار در فرایند احداث بنا را میسر می‌کند. اطلاعاتی که این منابع در اختیار میگذارند اطلاعاتی کامل نیست، ولی در این پژوهش تلاش شده است تا با کمک منابع دیگر و استفاده از ابزار تفسیر و همچنین بهکارگیری روش تفسیری تاریخی، اسامی اشخاص و نقش آنها در احداث مجموعه روشن شود. حاصل این پژوهش نشان می‌دهد که سه فرد در شکل‌گیری مجموعه بناهای روستای افوشته نقش داشته‌اند؛ سید حسن حسینی به عنوان بانی، علاءالدوله نوه‌ی شاهرخ...
جستاری در ریشه‌های پیدایش تالار در معماری عصر صفوی| روح‌الله مجتهدزاده، زهرا نام‌آور
یکی از ابداعات فضایی چشمگیر در معماری عصر صفوی، تالارهایی است که هرچند بازماندگان امروزی‌شان اندک است و در پاره‌ای موارد نظیر تالار عالی‌قاپو با یک فاصلۀ زمانی به این بناها الحاق شده، برازندگی و زیبایی ترکیب این عنصر با این عمارات‌ها چنان است که امروزه تصور این بناها بدون تالارهایشان، تقریباً امکان‌ناپذیر است. این موضوع به‌خودی خود پرسش‌هایی را دربارۀ ریشۀ این تالارها، نحوۀ ظهورشان در معماری این دوره و سیر تحول آنها پیش می‌کشد؛ پرسش‌هایی که هرچند پاسخ‌های گوناگونی برای آنها تدارک شده، به‌عقیدۀ اغلب صاحب‌نظران هنوز هیچ‌یک از پاسخ‌ها به حد کافی قانع‌کننده به نظر نمی‌رسد. بررسی حاضر ظهور این پدیده را در ارتباط با گونه‌ای از ساختارهای معماری ایرانی که تاکنون کمتر بدان پرداخته شده، یعنی سازه‌های چادری و ساختارهای موقت به‌کاررفته در باغ‌ها، ریشه‌یابی می‌کند. این پژوهش به روش تفسیری تاریخی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و تحلیل داده‌های متنی و تصویری (نگاره‌ها) انجام می‌گیرد. این تحقیق نشان می‌دهد که تالارها را باید حاصل تحولی گسترده‌تر در روند تکامل سایبان‌های موقت کوشک‌مانند به شمار آورد؛ تحولی که در پی آن سایبان با ابعادی به‌مراتب گسترده‌تر، با ستون‌های بیشتر و به نیت استقرار دائم ساخته میشود. روح‌الله مجتهدزاده، زهرا نام‌آور. «جستاری در ریشه‌های پیدایش...
دروازه در شهرهای سده‌های نخست اسلامی ایران| پریسا رحیم‌زاده، زهرا اهری
دروازه یکی از عناصر مهم و کم‌شناخته‌شدۀ شهرهای پیشامدرن است. در این مقاله، دروازه در شهرهای سده‌های نخست اسلامی در گسترۀ فرهنگی ایران بررسی شده است. در این پژوهش با بررسی و تفسیر متون درجۀ اول، داده برای روایتی تاریخی از دروازه فراهم شده است. در این مقاله، چیستی دروازه، نسبت دروازه با شهر و حیات شهری، و نسبت دروازه با تلقی افراد از شهر و جهان پیرامون، ذیل سه نقش متفاوتی که دروازه می‌تواند به خود بگیرد، بررسی شده است: دروازه به‌مثابۀ شیئی محصول عمل انسان؛ دروازه به‌مثابۀ ابزاری برای انجام کنش‌های انسانی؛ دروازه به‌مثابۀ صحنه‌ای برای اعمال انسانی. از خلال این بررسی، وجوهی از ماهیت دروازه و موقعیت آستانه‌ای آن در فضای شهر و نقش آن در تعیین و تبیین قلمرو شهر روشن میشود. اجزا و فضاهای دروازه طوری سازمان‌دهی می‌شد که بتوان بسته به موقعیت، آمدوشد را با درجات مختلف کنترل کرد. دروازه بر احتمال گذار میان درون و بیرون تأکید داشت، اما این گذر را مشروط به ارزش‌ها و قوانینی می‌کرد که به شهر به‌مثابۀ قلمرو معنا می‌بخشید. دروازه در شکل‌دهی به تصویر ذهنی افراد از ساختار شهر و قلمرو آن نقش مهمی ایفا می‌کرد. حفظ دروازه برای حفظ شهر حیاتی بود. دروازه و رویدادهای مرتبط...
بازاندیشی در معماری شوشتر نو: فقره‌ای فراموش‌شده در منطقه‌گرایی معماریانه در دهه ۱۹۷۰ ایران| محمد صدیقی
در اواخر دهه ۱۹۶۰، درآمدهای نفتی دولت ایران را قادر ساخت تا بودجه چندین کنگره بین‌المللی معماری را تامین کند. در طی دهه ۱۹۷۰، گروهی از معماران جوان ایرانی مجموعی از رویدادهای معماری ترتیب دادند، از جمله دومین کنگره بین‌المللی معماران، IICA، که در پرسپولیس-شیراز در ۱۹۷۴ برگزار شد. این کنگره منجر به شکل‌گیری منشور حقوق اسکان (Habitat Bill of Rights) شد، منشوری نظیر CIAM که دولت ایران به نخستین کنفرانس سازمان ملل در باب سکونت‌گاه‌های انسانی در ۱۹۷۶ عرضه کرد. این مقاله نقش کلیدی IICA ۱۹۷۴ در شکل‌گیری گفتمان منطقه‌گرایی معماریانه در طراحی برای سکونت و زیستگا‌ه‌های انسانی را آشکار و انواع رویکردهای به رابطه میان سنت و مدرنیته را معلوم می کند، و مهم‌تر از آنها اینکه چگونه کامران دیبا با برهم‌نشتی نوین از این دو رویکرد در پی پیوند بین فرهنگ محلی با جهان‌گرایی بود. برای روشن کردن مورد اخیر، این مقاله طراحی و توسعه شوشتر نو را می‌کاود، نمونۀ نوینی از محله که دیبا در جنوب غربی ایران طراحی کرد. آنچه در طرح مضمر است، دیدگاه دیباست در باب بحث‌های کنگره و هدف او در توسعه محیطی منعطف که با رشد و تغییر در طی زمان سازگار میشود، در حالی که ویژگیهای اصلی‌اش را حفظ می‌کند....
فهم «میدان» بر مبنای اطوارِ معنایی آن| مهنام نجفی و رضا شکوری
هدف این مقاله فهم وجوهی از چیستی فضای «میدان» است که در بستر زبان فارسی، به مثابۀ مظهری از زندگی فارسی‌زبانان، قابل‌احصاء است، آنچه از تعمق در واژۀ «میدان» و جستجوی اطوار معنایی آن حاصل می‌آید. به این منظور، به سراغ واژه‌نامه‌های فارسی و متون تاریخی رفته‌ایم و اطوار معنایی «میدان» را با بهره‌مندی از فنون حیطۀ زبان‌شناسی ــ چون یافتن حوزه‌های معنایی، کشف روابط مفهومی، و درک استعاره‌ها ــ جستجو کرده‌ایم. با استنباط ریشه‌ها، معنی‌ها، ترکیب‌ها، مفاهیم مرتبط (مترادف و متناظر و متقابل)، و استعاره‌های «میدان»، این مفهوم را در درون شبکه‌ای از مفاهیمْ جای داده و معنادار ساخته‌ایم و به روش تفسیری، چیستی آن را روشنی بخشیده‌ایم. شبکۀ مفاهیم «میدان» زمان‌مند است و با گذر زمان تحول می‌یابد. با بررسی تحولات این شبکه به جستجوی تاریخ مفهوم «میدان» پرداخته‌ایم و در روند تحولات آن تعمق کرده‌ایم. مبتنی بر نتایج حاصل‌شده، «میدان»، به مثابۀ فضایی عمومی، حوزه‌های معنایی متعددی را شامل شده که بر طیف متنوعی از کارکردها و صورت‌های آن دلالت می‌کنند و ضمن روشن کردن نقش و غایت «میدان»، از انعطاف این مفهوم خبر می‌دهند. میدان، در کلان‌ترین تعبیر، عرصۀ باز و گشاده‌ای بوده که مجالی برای رویدادهایی بسیار متفاوت فراهم می‌آورده است، از خرید و فروخت،...
نقوش معماریانه در فرش‌های شرقی| ساشا اس. لوزانوا، استلا بوریسوا تاشوا
این مقاله بر وجهی محدود از گستره فراخ حوزه موضوعی فرش‌های شرقی تمرکز می‌کند: فرم‌ها و نمادهای معماریانه، که در فضای ترکیبی و تصویری فرش‌ها واقع شده‌اند. فرش‌های شرقی در سنت متداول، وابسته به کاربردشان، ذیل دو دسته عبادی و دنیوی از هم متمایز می‌شوند. با وجود پذیرش این واقعیت، رده‌بندی این مقاله با اصول دیگری انجام میشود: جستجوی اقسام نقش‌مایه‌های منظرین، معماریانه و داخلی که هم در موارد دینی و هم روزمره به کار برده شده است. این مقاله با ترکیب خطوط فکری مردم‌شناسانه، تاریخ هنری (منسوجات) و معماریانه مطالعه‌ای میان‌رشته‌ای است. گزارش در پی سازمان‌دهی اقسام تصاویر معماری در فرش‌ها و مشخص کردن سبک اصلی و ویژگیهای ترکیبی آنهاست. تنوع بصری فرش‌ها از نظر هنری و معناشناختی نیز جستجو شده است. نتایج حاصل در حوزه تاریخ و تئوری هنرهای کاربردی سنتی و نیز معماری سده‌های هجدهم و نوزدهم است. ▫️Sasha S. Lozanova & Stela Borisova Tasheva (2020) "Architectural Images in Oriental Carpets" in Hiperboreea (Penn State University Press), Vol. 7, No. 1. DOI: 10.5325/hiperboreea.7.1.0017 – اطلاعات بیشتر دربارۀ مقاله: https://www.jstor.org/stable/10.5325/hiperboreea.7.1.0017
اوراق سنگین (۶): کتیبۀ برج رسگت و تاریخ‌گذاری بنا| عمادالدین شیخ‌الحکمایی
برج رسکت در روستای رسگت از شهر فریم (پریم) دودانگۀ شهرستان ساری واقع است. نخستین بار آندره گدار در سال ۱۹۳۳ این بنا را شناسایی کرده است. تاریخ ساخت این بنا مبهم و میان سده‌های پنجم تا هفتم شناور است. کتیبۀ دورادور بیرونی زیر گنبد، آیۀ «کلّ نفس ذائقة الموت و نبلوکم بالشّر و الخیر فتنه و الینا ترجعون» (آیۀ ۳۵ سورۀ انبیا) است و بر مقبره بودن این بنا دلیلی قاطع. اما بر سردر بنا نیز کتیبه‌ای گچ‌بری به خط کوفی گل‌دار در چهار سطر دیده میشود که سطر پایانی و بخش‌هایی از آن در سالهای اخیر ریخته و از بین رفته است. نیمی از سطر چهارم کتیبه به خط پهلوی است؛ اما این بخش حتّی در زمان تصویربرداری گدار نیز جز چند عنصر تزیینی، و چند حرف پراکنده چیزی باقی نمانده بود. در این مقاله تلاش کرده‌اند سطر پایانی کتیبه را بر پایۀ تصویری که در مقاله‌ای از بیوار منتشر شده بود بازخوانی کنند. در این بازخوانی کلماتی که شیلا بلر به صورت دو نام بی‌معنا خوانده بود، خوانا شد. در نتیجه نگارنده معتقد است که نیم‌سطر پایانی این کتیبه نیم‌بیتی فارسی است و به عنوان ماده‌تاریخ به کار رفته است. بنا بر این ماده تاریخ، عدد ۵۳۵...
گنجینه‌های علوم در قلمرو زیباترین دیده‌ها: بررسی نسخۀ خطی کتاب آملی، نفایس الفنون فی عرائس العیون| امیرحسین ذکرگو
کتابخانۀ مؤسسۀ بین‌المللی اندیشه و تمدن اسلامی (ISTAC) که در سال ۲۰۱۲ به افتخار بنیان‌گذارش، سید محمد نقیب العطاس، SMNA نام دادند، متولی نگهداری مجموعۀ گسترده‌ای از نسخه‌های خطی از سراسر جهان اسلام است، از جمله ۳۵۰ عنوان نسخۀ فارسی. یکی از این عناوین نسخۀ خطی نفايس الفنون فی عرائس العیون است، اثری عالی در باب طبقه‌بندی علوم که دانشمند و فیزیک‌دان ایرانی محمد بن محمد آملی در سدۀ ۱۳ م. تألیف کرد. هدف این مقاله عرضۀ فهمی مبسوط از این کتاب از طریق به پیش راندن مرزهای رمزشناسی سنتی است؛ امید نویسنده این بوده است که تصویری همه‌جانبه ارائه شود که مطالعه را ممکن کند، نه فقط به منزلۀ منبع دانش آکادمیک که همچون یک شیء فرهنگی باارزش. پژوهش با عرضۀ معرفی کوتاهی دربارۀ میراث ادبی مؤلف آغاز میشود. کیفیت و سبک خوشنویسی، اجزای تزیینی، ترکیب‌بندی و وضعیت فیزیکی نسخه را ذیل «دربارۀ نسخۀ خطی» آورده‌اند. در باب بعدی به جنبه‌های جالبی می‌پردازند که بیشتر مربوط به خارج از بدنۀ اصلی نسخه است، به‌خصوص در صفحۀ عنوان و صفحات سفید ابتدا و انتهای نسخه. در اینجا اجزای بصری و متون شخصی مربوط به نسخه را نشان می‌دهند، چیزهایی مانند مهروموم و نوشته‌های تصادفی و یادداشت‌های صاحبان قبلی که نام...
افسون ترجمه‌ناپذیری: شفیعی کدکنی و ترجمه (نکردن) شعر فارسی| آریا فانی
[«مطالعات ادبی» گرچه حوزه‌ای غیر از «مطالعات/ تاریخ هنر» و «مطالعات/ تاریخ معماری» است، با آن پیوندی استوار دارد. ای‌بسا اندیشه‌هایی که در یکی از این حوزه‌ها پرورده میشود و در حوزۀ دیگر، بنا به مقتضیات خود آن حوزه، می‌بالد و به بار می‌نشیند.] چه کسی می‌تواند شعری فارسی را که به اندازه این مصرع از حافظ ریشه در فرهنگ و مسائل زیبایی‌شناختی دارد به یکی از زبان‌های اروپایی ترجمه کند: «به می سجاده رنگین کن گرت پیر مغان گوید». این پرسشِ محوری شفیعی کدکنی در مقالۀ او با عنوان «در باب ترجمه‌ناپذیری شعر» است. نزد شفیعی کدکنی، ترجمه در درجۀ نخست تابعی از پیوستگی فرهنگی +ــ و نه زبانی ــ است. بنا بر این، او استدلال می‌کند که شعر حافظ به کلی به هر زبان اروپایی، با فرض تفاوت فرهنگی اساسی آنها از فرهنگ ایرانی، ترجمه‌ناپذیر است. این مقاله با تلخیص و وارسی مجموعه مفروضات حل‌نشده‌ای که در معیارهای ترجمه‌ناپذیری نهفته است، به نقد مقالۀ شفیعی می‌پردازد. مقاله دیدگاه شفیعی کدکنی به ترجمه را به گفتگو با دیگر نظریه‌پردازان ترجمه‌ناپذیری در ادبیات تطبیقی و مطالعات ترجمه درمی‌آورد. و در نهایت، نتیجه می‌گیرد که چرا ترجمه‌ناپذیریْ چارچوب مفهومی مفیدی برای وارسی تفاوت زبانی و فرهنگی نیست. – کلیدواژگان...
کوی نارمک (۱۹۵۲- ۱۹۵۸): رشد و تغییر اجتماعی شهری در تهران| محمد صدیقی و نلسون موتا
این مقاله رشد و تغییر کوی نارمک را طی زمان وامی‌رسد، محله‌ای که در دهۀ ۱۹۵۰ در سایۀ حمایت برنامۀ مدرنیزاسیون مصدق ساخته شده بود. طرح آن را گروهی از معماران ایرانی جوان تحصیل‌کردۀ اروپا ریختند که با دولت برای توسعۀ راه‌حل‌های خانه‌سازی مقرون‌به‌صرفه همکاری می‌کردند. برای طراحی آن، این معماران راه‌حل‌هایی را پیش بردند که در پی تبادل ایده‌ها میان اصول شهر فانکشنال و سرچشمه‌‌های معماری بومی بود. در شش دهۀ اخیر، شمار خانوارهایی که در نارمک زندگی می‌کنند به طرز شگرفی افزایش پیدا کرده است، از هدف نخست برای منزل دادن ۷۵۰۰ خانواده به ۹۰۰۰۰ خانواده‌ای که اکنون در آن زندگی می‌کنند. در این مقاله از این بحث میشود که تا چه میزان تصمیم‌های طراحیِ نخستین برای مواجهه با این افزایش چشمگیر تراکم سودمند بوده است. از وارسی‌های گونه‌شناختی و ریخت‌شناختی به همراه نقشه‌برداری از سایت و مصاحبه استفاده شد تا رشد و تغییر منطقه را طی زمان بکاوند. این مقاله از این بحث می‌کند که ترکیب نقادانه مفاهیم برنامه‌ریزی مدرنیستی با عناصر وام‌گرفته از سنت بومی ایران توسط طراح به [خلق] اجتماع شهری پذیرا انجامید. فرم شهری انعطاف‌ناپذیر طرح در تعریف زمینه‌ای خنثی برای سازگار کردن عادات فضایی و اجتماعی همواره در تغییر ساکنانش سودمند افتاد....
بررسی مقولات کلیدی در ادبیات معماری معاصر ایران: ۱۳۲۵-۱۳۹۴ش| حمیدرضا پیشوایی، زهرا میرزایی، سینا زارعی حاجی‌آبادی
از حدود هفتاد سال پیش تا امروز دربارۀ معماری معاصر ایران متنهایی به زبان فارسی نوشته شده است. پژوهش حاضر دربارۀ این ادبیات و مقولاتِ کلیدیِ مندرج در آن است. به بیان دقیقتر، در پژوهش حاضر هدف بررسی مهمترین مقولات طرح‌شده در ادبیات معماری معاصر ایران در طی سالهای ۱۳۲۵ تا ۱۳۹۴ش است. برای نیل به این هدف، ۳۸۹ منبع از مهمترین منابع مربوط به معماری معاصر ایران گزینش و مقولاتِ مندرج در آنها مشخص شده است. درنهایت، این متنها بر اساس ۳۷ مقولۀ پربسامد، در قالب نُه دستۀ کلی، تحلیل محتوایی کمّی شده است. فهرست این دسته‌های کلی چنین است: نسبت معماری امروز با معماری گذشته، معماران، مفاهیم و زمینه‌ها، سخنان هنجاری، نسبت معماری معاصر ایران با جهان، طرز پرداختن به آثار معماری، مقاطع زمانی، طرز پرداختن به تاریخ، و مدرنیته. نتایج حاصل از این بررسی حاکی از آن است که در طی هفتاد سال گذشته، مباحث مربوط به آثار معماری و معماران و روایت تاریخی و آسیب‌شناسی پربسامدتر از بقیه بوده است. از این بین، برخی مباحث همچون آثار معماری و معماران از همان ابتدا تا کنون، با بسامدی تقریباً ثابت، محل توجه مؤلفان بوده است؛ اما برخی دیگر، همچون آسیب‌شناسی و روایت تاریخی، از زمانی به بعد...
بررسی دو مقوله از آرای غزالی دربارۀ معماری در آینۀ کتاب احیاء علوم الدین تزیین و تجمل؛ مواد و مصالح| احسان کاخانی
ابوحامد محمد غزالی عارف و فیلسوف و فقیه و متکلم قرن پنجم هجری است که تأثیری شگرف در فرهنگ ایران داشته است. مهمترین اثر او کتاب احیاء علوم الدین است که آن را برای زنده کردن دانشهای دینی، در دورۀ عزلت، به نگارش درآورد. موضوع کتاب علم معامله است، از این روی اشارات فراوانی به معماری در آن یافت میشود. دستهای از این نکات در مورد تزیینات و تجمل در معماری و مواد و مصالح در بناهاست. غزالی در صفحات مختلفی از کتاب دربارۀ انواع تزیینات و تجملات در بناهایی چون مسکن و مسجد سخن گفته و اقسام گوناگونی از مواد و مصالح را، اعم از گچ و خشت و آجر و نی، بررسی کرده است. این مقاله محصول دستهبندی مطالب گردآمده از کتاب و در چهار باب سامان یافته است. در باب اول مقدماتی دربارۀ نگاه غزالی و اندیشۀ وی بیان میشود. این مقدمات برای فهم بهتر چگونگی انجام پژوهش و استدلال از طریق مطالب لازم به نظر میرسد. باب دوم در خصوص تزیینات در معماری و حرمت و حلیت آن است. در باب سوم تجملات معماری شامل ارتفاع بنا و متاع بنا بررسی میگردد. باب چهارم در مورد استفاده از مواد و مصالح، خصوصاً گچ و آجر، است...
بازنمایی شهرسازی اوایل سدۀ نوزدهم اصفهان: آبادانی اصفهان با چهارباغ‌ها| سمیرا فتحی
اصفهان در سال ۱۵۹۸م به پایتختی حکومت صفویان انتخاب شد و فضاهای پیشتاز شهری اصفهانِ صفوی خیال نویسندگان محلی و بیگانه را تسخیر خود کرد. با این حال، پس ازسقوط صفویان در سال ۱۷۲۲، این شیفتگی جای خود را به رواج پارادایم انحطاط و زوال ایران و به خصوص شهر اصفهان داد که بازنمایی تحولات معماری و شهری اصفهان را تحت‌الشعاع قرار داد. در حالی که محققان به احیای میراث بصری و فرهنگی صفویان در اوایل دورۀ قاجاریه در تهران پرداخته‌اند، موج جدید بازسازی معماری و شهری معاصر صورت‌گرفته در اصفهان نادیده گرفته شده است. این مقاله با بررسی نظام‌مند و هدفمند فعالیت‌های معماری و شهرسازی در اصفهان تحت حمایت حامیان و بانیان نوظهور در این دوره، درپی افزودن به دامنۀ پژوهش‌های ضدزوال معماریِ بعد از صفویان است. با تمرکز بر توسعه و احیای شهر در اواخر سدۀ هجدهم و اوایل سدۀ نوزدهم، این مقاله به صورت خاص به اندیشۀ شهرسازی حاکم اصفهان، حاج محمد حسین خان صدر اصفهانی (۱۷۵۸-۱۸۲۳) می‌پردازد. صدر اصفهانی از دورۀ زندیه در سمت‌هایی چون کدخدای محله، حاکم اصفهان و قم و کاشان و صدراعظم دوم فتحعلی‌شاه خدمت کرد و در طی حیات خود بانی بناهای عمومی و سلطنتی در اصفهان و شهرهای تحت حاکمیتش بود...
والدن: طرح پرسش دوبارۀ چرا و چگونه زندگی می‌کنم؟ تأملاتی دربارۀ کتاب والدن اثر هنری دیوید ثورو| منیره پنج‌تنی
کتاب والدن اثر گرانسنگ هنری دیوید ثورو، فیلسوف و منتقد امریکایی، از برجسته‌ترین آثار ادبی امریکا به شمار می‌رود. نوشتاری که پس از این مقدمه می‌خوانید، به بررسی این اثر اختصاص دارد. هر چند در این متن به ارزش‌های ادبی والدن و جایگاهش در ادبیات امریکا نپرداختم و در عوض به یاری خود متن، آن را به مثابۀ شیوۀ آزموده‌ای از زیستن خوانش کرده‌ام که تاریخ مصرف ندارد. متن را با معرفی مختصر اثر آغاز می‌کنم و با نقل قول‌های مستقیم که نشانگر نثر شیرین و صریح ثوروست، می‌کوشم به قلب اندیشۀ او، با محوریت چند موضوع، نزدیک شوم. کتاب والدن (انتشارات روزنه) را هنری دیوید ثورو نگاشته است و سیدعلیرضا بهشتی شیرزای به فارسی ترجمه کرده است. منیره پنج‌تنی. «والدن: طرح پرسش دوبارۀ چرا و چگونه زندگی می کنم؟» در فصلنامۀ اطلاعات حکمت و معرفت، سال چهاردهم، تابستان ۱۳۹۸، ص ۶۹- ۷۲.
دخالت نظریه در تاریخ| جوزف بدفورد
این مقاله به این موضوع می‌پردازد که التزام ناب* به آموزش فرهنگ جهانی در تاریخ معماری چطور تفسیر پست مدرن خاصی از تاریخ را ــ تا حد همه‌گیری هژمونیک ــ تقویت کرده است؛ تفسیری که نسل کنونی مورخان برجسته را ساخت: مارک یارزمبک، بئاتریس کولومینا و رینهولد مارتین. بر اساس مصاحبه‌های تاریخ شفاهی اخیر با این گروه از مورخان و نوشته‌های اخیر در باب تاریخ اجتماعی و فکری جدیدی از رشتۀ تاریخ معماری در موسسات مسلط شرق ایالات متحده (East Coast) در سی سال گذشته، مقاله گستره و عمق اشتغال آنها به مباحث دهۀ ۱۹۸۰ دربارۀ تقدم رسانه، بازنمایی و اشباع اطلاعات را حول متون اصلی والتر بنیامین، فرانسوا لیوتار، میشل فوکو، فردریک جیمسون و هال فاستر مطالعه می‌کند. استدلال مقاله این است که این نسل، در حالی که هنوز در تلاش برای مبارزه با سایۀ سنگین کلان‌روایت‌های ایدئولوژیکی جنگ سرد بود، نقد پست مدرن بر کلان‌روایت‌ها را پذیرفت و به مفهوم‌پردازی تاریخ به منزلۀ تنوع ازهم‌گسیخته‌ای از دیدگاه‌های واگرا و آشتی‌ناپذیر روی آورد، بسیار پیش‌تر از زمانی که ناب از راه کلیدواژه‌هایی مثل «موازی و واگرا» بر قیاس‌ناپذیری (دیدگاه‌ها و فرهنگ‌ها و آثارشان) تاکید کند. مقاله با این بحث به نتیجه میرسد که «تاریخ جهانی» امروز آنچنان که توسط...
بازنمایی مکتوب قدرت دنیوی در فرهنگ مادی صفویان| پویه خوشخو ثانی
این مقاله تصور از تشیع و سلطنت را در فرهنگ مادی صفویان (سکه ها، کتیبه های معماری، خطابه های بر تخت نشستن و مدیحه ها) برمی‌رسد تا نقش ایدئولوژی صفویان را در تبدیل خاندان ایشان از فرقه‌ای از تصوف به نهادی سلطنتی با هویتی فرقه‌گرا دریابد. مقاله این مواد را برای بازسازی ایدئولوژی مسلط صفویان در مناطق مختلف می‌کاود. وارسی ایدئولوژی‌های حکومت صفوی تفاوت قابل توجهی را میان ایدئولوژی‌های اظهارشده در این رسانه‌های فرهنگی نشان می‌دهد.استدلال ما این است که این تفاوت استراتژی چندوجهی صفویان را برملا می‌کند که برای طرح‌ریزی مشروعیت سیاسیشان نمایش‌هایی مجزا برای مخاطبان مختلف داشتند. با در هم آمیختن ایدیولوژی‌هایی که توسط مردم مناطق و گروه‌های مختلف در امپراطوری ایران پذیرفته و تکرار می‌شد، پادشاهان صفوی توانستند قدرت خود را در این امپراطوری و مناطق ورای آن بگسترند، ایدیولوژی سیاسی-مذهبی امپراطوری را تغییر دهند و برای بیش از دو قرن در قدرت باقی بمانند. بازنمایی مکتوب قدرت دنیوی در فرهنگ مادی صفویان پویه خوشخو ثانی، دکترای مطالعات خاورمیانه و شمال افریقا، دانشگاه آریزونا – کلیدواژگان خاندان صفوی، تشیع، ایدئولوژی، مشروعیت، مواد فرهنگی، سکه‌های صفوی، کتیبه‌های معماری، خطابه‌های بر تخت نشستن، مدایح. Pouye Khoshkhoosani (2020) "Written Representation of Temporal Power in Safavid Material Culture," in Iranian...
شهر ایلخانی سلطانیه: پاره‌ای ملاحظات در باب ارک و شهر بیرونی|علی هاتف نعیمی
لشکرکشی‌های مغول در ایران در سدۀ سیزدهم سبب ویرانی‌های گسترده‌ای در وجوه مختلف زندگی اجتماعی و محیط انسان ساخت شد. در پی بنیان سلسله ایلخانی در ۱۲۵۶، در کنار بازسازی شهرهایی که در طول حملۀ مغول به ایران ویران شده بودند، ایلخانان (حاکمان مغول) شماری سکونتگاه تازه نیز برپا کردند. سلطانیه یکی از مهمترین مراکز شهری بود که از ابتدا توسط ایلخانان طرح‌ریزی و ساخته شد. با در نظر گرفتن بقایای معماری در دسترس، یافته های باستان‌شناختی و گزارش‌های مکتوب، در این مقاله نویسنده در پی آن بوده است که ساختار فضایی ارک و شهر بیرونی ایلخانی سلطانیه را توصیف کند. شهر ایلخانی سلطانیه: پاره‌ای ملاحظات در باب ارک و شهر بیرونی» علی هاتف نعیمی، مرکز تحقیقاتی خلیلی در دانشگاه آکسفورد Atri Hatef Naiemi (2020) "The Ilkhanid City of Sultaniyya: Some Remarks on the Citadel and the Outer City," in Iran, DOI: 10.1080/05786967.2020.1744469 – پیوند مقاله در وبگاه مجلۀ ایران: https://www.tandfonline.com/doi/figure/10.1080/05786967.2020.1744469?scroll=top&needAccess=true
قلعۀ محراب‌خان: نخستین جذام‌خانۀ ایران| ویلم فلور
ویلم فلور در این مقاله پیش از بحث دربارۀ تأسیس و کارکرد نخستین جذام‌خانۀ واقعی در ایران، شرح مختصری دربارۀ آسیب‌شناسی جذام عرضه می‌کند و نام‌هایی که در زبان فارسی بر این بیماری گذاشته‌اند مرور می‌کند؛ قدیمی‌ترین شواهد باستان‌شناسی از شیوع این بیماری نیز ارائه میشود. همچنین رفتار اجتماعی در ایرانِ شاهنشاهی در قبال جذام را برجسته و به قدیمی‌ترین اوصافِ پزشکیِ جذام در زبان فارسی نیز اشاره می‌کند. دربارۀ شیوع جذاب در طی سده‌های مختلف در ایران بسیار کم می‌دانیم، شاهدش فقدان دانش دربارۀ وقوع و شیوع آن در میان درمانگران و مؤسسات در ایران، حتی در اواخر دهۀ ۱۹۲۰. اگرچه روستاهای مجزای جذامی‌ها از پیش از سال ۱۹۲۶ هم وجود داشت، در این زمان و با عرضۀ درمانِ پزشکی متعارف از طرف مبلغان امریکایی بود که روستای محراب‌خان نخستین جذام‌خانۀ ایران شد. تأمین‌کنندگان مالی، کارکنان پرشکی و درمانی، محیط زندگی جذامی‌ها و تعدادشان در محراب‌خان و همچنین اینکه چطور جمعیت و وضعیت این افراد طی زمان تغییر کرد و اینکه چطور به بخشی از ساختار نظامِ درمانی عمومی ایران تبدیل شد، جزو مباحث این مقاله است. فلور در پایان و به طور مختصر تأسیس و کارکرد دو جذام‌خانۀ دیگر در ایران و نیز ریشه‌کنی تدریجی اما قطعی جذام...
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
