روایات و داستانهایی که از سوی عوام برای برخی آثار معماری نقل میشود، میتواند منبعی برای شناخت یک اثر تلقی شود. ولی در مواردی این باورها و افسانهها چنان نزد پژوهشگران پذیرفته میشود که بدون تشکیک و به چالش کشیدن، آنها را به عنوان پیشفرض در پژوهش خود به کار میگیرند. نمونهای از این باورها که به کتب و مقالات نیز راه یافته است، روایاتی است که مردم روستای «افوشته» دربارة بنایی در این روستا نقلکردهاند و بر اساس آن، بنا را «شربتخانه» میدانند. نام «شربتخانه» که به نظر میرسد برگرفته از روایتی دربارة «تاجالدین حسن حسینی» یا «سید واقف» باشد، چنان بر این بنا نشسته است که هرگز فرض معتبر نبودن آن به ذهن متبادر نمیشود. اما مرور تنها سند موجود از بناهای سید حسن واقف در افوشته، یعنی وقفنامة این بناها، نشان میدهد که این نام چندان مستند نیست؛ به عبارتی چنین نامی در وقفنامه وجود ندارد. در همین سند بنای دیگری به نام «چهارصفه و طنبی» معرفی و طی مطالعهای دربارة سند و بناهای افوشته در سالهای اخیر، فرض یکی بودن بنای «چهارصفه» و «شربتخانه» بدون بررسی دقیق دلایل مطرح شده است. هدف اول این پژوهش آن است که روشن کند چنین فرضی چه اندازه صحیح و قابل اثبات است. هرچند اثبات این فرض «شربتخانه» بودن یا نبودن بنا را مشخص نمیکند. چرا که «چهارصفه» به صورت معماری فضا و «شربتخانه» به کارکرد آن اشاره دارد. بنابراین هدف بعدی، یافتن کارکرد بنا است؛ نخست از طریق اعتبارسنجی نام «شربتخانه» برای این بنا و سپس از طریق بررسی نامهایی که در منابع دیگر به آن اطلاق شده است. محصول این پژوهش که از راه مطالعة سند و کالبد و تفسیر یافتهها صورت گرفته است، اول تأیید انطباق «چهارصفه» بر «شربتخانه» و دوم برگزیدن نام «چهارصفة تیموری» به جای بهکاربردن نامهای برگرفته از کارکردهای مجهول و نامعتبر است.
– نغمه اسدی چیمه، نیلوفر ملک، حمیدرضا جیحانی. «بازخوانی بنای موسوم به شربت‌خانۀ افوشته براساس وقفنامۀ موقوفات سید واقف»، در صفّه، دورۀ ۳۰، شمارۀ ۴ (زمستان ۱۳۹۹)، ص ۹۱- ۱۰۸.
– اطلاعات بیشتر و دریافت مقاله:
میراث و اقلیم| نشست مجازی در پاسداشت روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی
بررسی مقولات کلیدی در ادبیات معماری معاصر ایران: ۱۳۲۵-۱۳۹۴ش| حمیدرضا پیشوایی، زهرا میرزایی، سینا زارعی حاجی‌آبادی
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
