کتاب «تصویر کلمه: مطالعهای درباره آیات قرآنی در معماری اسلامی»...
سیدامیر کوشهای
کتاب تصویر کلمه: مطالعهای درباره آیات قرآنی در معماری اسلامی، اثر اریکا داد و شیرین خیرالله، از جمله مهمترین پژوهشها درباره نسبت قرآن کریم با معماری دوره اسلامی است. جلد نخست این کتاب مشتمل بر مقدمه و هفت فصل است. داد در این جلد استدلال میکند که آیههای قرآن در هنر دوره اسلامی به مثابه نماد و نشانه خدا به کار رفته است، و کارکردی مشابه شمایل در هنر مسیحی دارد. او دیدگاه خود در این زمینه را پیشتر در مقالهای با عنوان «تصویر کلمه»* منتشر کرده بود، و این جلد به نوعی گسترش یافته آن مقاله است. نویسنده در...
ناکارآمدی شیوههای فهم عِلّی در میراث فرهنگی ایستا (با نگاه...
محمدعلی بدری
چغازنبیل اگرچه میراثی ایستا[1]ست، این اقبال را داشته است که علاوه بر صورتِ[2] پدیدهها، محتواهای متنیِ مربوط به زمان احداث شهر را -در قالب آجرنوشتهها و گِلنوشتهها- در خود داشته باشد. اما آجرنوشتهها و گِلنوشتههای «بهدستآمده» از چغازنیبل اطلاعی دقیق از «چیستی مکانِ» شهرِ اونتاش[3] و بناها و معبدهای فرعی و معبد اصلی آن، چنان که بودهاند، به محققان عصر ما نمیدهد؛ زیرا جز چند نام از بناها و معبدهای فرعی و برخی مصالح بهکاررفته در بنای ذیقورات[4] و اطلاعاتی مانند اینها در کتیبههای ایلامی چغازنبیل اطلاعی نمیتوان یافت که مربوط به معماری و مکان این اثر باشد. تأکید...
درنگی بر رابطۀ معماری و میراث فرهنگی؛ به بهانۀ گفتههای...
روحالله مجتهدزاده
در روزهای اخیر جملاتی به این مضمون از یکی از اعضای شورای شهر تهران در رسانهها نقل شد که «ساختوساز در اطراف حریم میراثی بلامانع است و اگر میراث میخواهد محدودیتی برای مردم ایجاد کند، خودش باید هزینهاش را بدهد!» البته ایشان در ادامۀ صحبت خود اماکن مقدس را از این موضوع مستئنی ساختند. سوای آنکه یک عضو شورای شهر صلاحیت دارد دربارۀ موضوعی که ضوابط قانونی و لازمالاجرای مصوب دررابطه با آن وجود دارد چنین سخن بگوید، اصل اظهارنظر ایشان از تقابلی حکایت میکند که در جای خود قابل تأمل است و آن تقابل میان میراث فرهنگی، بهمثابۀ یکی...
اثر پروانهای یک قانون بد؛ چگونه قانونی بد در تهران...
روحالله مجتهدزاده
اثر پروانهای نام قانونی در نظریۀ آشوب است و به این اشاره میکند که تغییری کوچک در سامانهای چون جو کرۀ زمین (مثلا بال زدن پروانهای در یک نقطه از زمین) چگونه میتواند باعث تغییرات شدید (مثلا وقوع طوفانی بزرگ در فرسنگها دورتر) شود. از این منظر فاجعۀ انسانی-عمرانیای را که در آبادان رخ داد، میتوان اثر پروانهای قانونی دانست که به قانون «فروش تراکم» یا تراکمفروشی مشهور است و نخستین بار در تهران سالهای ۱۳۷۰و به ابتکار شهرداریِ تحت مدیریت غلامحسین کرباسچی وضع گردید. در ادبیات شهرسازی به نسبت زیربنای سرپوشیدۀ کل طبقات و ساختمانهای موجود در یک قطعه...
بدن و معماری- بخش سوم
هدیه نوربخش
«من با تنم با شهر مواجه میشوم؛ پاهایم طول رواقها و عرض میدانها را میسنجد، نگاهم ناآگاهانه تنم را بر سطح کلیسای جامعه میافکند و در قرنیزها و نقوش آن پرسه میزند تا ابعاد فرورفتگیها و برآمدگیها را بیابد، وزن کالبدم تودۀ در را درک میکند ....». این جملات یوهانی پالاسما[۱] در نیمۀ دوم قرن بیستم ریشه در بحثهایی دارد که از حدود صد و پنجاه سال پیشتر در مورد نسبت ادراک و بدن در جریان بود. این که درک فرم و فضا در معماری و دیگر هنرهای زیبا صرفاً ذهنی نیست بلکه انسان از طریق بدن خود آنها را...
یافتههایی نو در باب هویت شهری اهواز (۲): سیمای آغازین...
روحالله مجتهدزاده
تاریخ بناهای آغازین بندر ناصری (هستۀ اولیۀ پیدایش اهواز نوین) تاریخی کمابیش مبهم است. تا همین اواخر معتبرترین سندِ در دسترس در این باب، خاطرات نظامالسلطنه و اقوال پراکندۀ فرستادگان و مسافران ایرانی و فرنگی عصر قاجار و اوائل پهلوی به اهواز بود؛ اما خوشبختانه در این سالها دسترسی آسان به دو مجموعه سند مهم دیگر نیز فراهم آمده که قراردادن اطلاعات آنها در کنار اطلاعات پیشین میتواند بازخوانی سیمای آغازین بندر ناصری را تا حدّ زیادی دقیقتر سازد. در این یادداشت سعی خواهم کرد با مرور مجموعة این اسناد سیمای آغازین این بندر را تا حدّ امکان روشن و...
مقبرهٔ سامانیان، بخارا
مقبرهٔ سامانیان بنایی نسبتاً کوچک به شکل مکعب با چهارطاقی گنبدین است که آن را یکسره از آجر مرغوب ساختهاند و سراسر وجوه بنا را، به جز سطح گنبد، با نقوش آجری ظریف و متنوعی آراستهاند که با مهارتی کمنظیر ساخته شده است. بنا دارای چهار وجه کاملاً یکسان و همشکل، با چهار سردر در میانهٔ اضلاع و چهارستون سهربعی ــ پیلَک ــ در چهار گوشهٔ بنا است. بر فراز بنا، گنبدِ نیمکروی با چهار قبهٔ کوچک در پیرامون آن، در چهار گوشهٔ بام قرار دارد.
بدن و معماری- بخش دوم
هدیه نوربخش
«هنر هنگامی به والاترین هدف خود دست مییابد که بتواند کشمکشی پرتحرک را نشان دهد و یا جریان نیروها را تجسم بخشد»؛ اگر این دیدگاه را به زبان معماری تعبیر کنیم باید بگوییم نحوۀ بازنمایی نیروهایی که بنا را در برابر نیروی جاذبه پایدار نگه میدارند، نشاندهندۀ اهمیت و یگانگی معماری آن است. این گفتۀ رابرت فیشر[۱] نمایندۀ جریان فکری است که در فلسفۀ زیباییشناسی اواخر سدۀ نوزدهم در آلمان رواج داشت و شارحان این نحلۀ فکری معتقد بودند «فرم میتواند و باید جنبش و حرکت را بازنمایی کند». اما منشأ این تفکر را میتوانیم حدود یک سده پیشتر در...
معمار کیست؟
فربد افشار بكشلو
شنبه سوم اردیبهشت، روز بزرگداشت معمار نام گذاری شده است. این امر فرصتی فراهم کرد تا در آغاز قرن جدید، تاملی بر خلا معرفتی موجود پیرامون این نقش در تاریخ معماری ایران شود. نقش معمار، نقشی ایستا نیست، بلکه در طول تاریخ معماری جهان تحول بسیاری یافته است. در مغرب زمین، این نقش در دو مرحله دچار تحول شده است و اکنون نیز در آستانه ی تحولی دیگر قرار دارد. نخستین مرحله، نقش معمار را تا پایان دوره ی قرون وسطی تبیین می کند. در این مرحله، اسناد جامع طراحی و ساخت (پلان، مقطع، نما، ...) بنا در میانه نبود،...
نگاهى گذرا بر فاجعۀ دردناک پلاسكو
پرویز پیران*
به مناسبت سالگرد آتشسوزی ساختمان پلاسکو
فرزین فردانش*
نگاهی به پدیدۀ کنشگرنمایی در بستر فاجعۀ پلاسکو
علی طیّبی*
مدیریت شهری و فعالیتپذیری شهر
فردین یزدانی*
گنبد عالی ابرقو
فرزاد زرهداران
این بنا قدیمترین بنای تاریخدار ابرقوست. استقرار بنا بر بلندی، عظمت آن را تشدید کرده است. بنا مقبرهای هشتپهلو با گنبدی نیمکروی است؛ تماماً از سنگ ساخته شده، مگر رویهٔ گنبد که در اصل پوشیده از آجری نازک بوده که امروز فروریخته است. در داخل بنا، جز یک محراب گچی دیده نمیشود و آثار قبرها از میان رفته است. در بخش بالاییِ بنا، در زیر گنبد، در هر ضلع دو طاقنما تعبیه شده است. دو کتیبه در بنا وجود دارد: یکی بر سردر و دیگری در بخش بالاییِ گریو گنبد، که در آنها از سازنده و مدفونان و تاریخ احداث...
جستار روایی: تمام شهرهایی که نساختهایم
محمدجواد زرین
ارجنامۀ هادی ندیمی؛ پیشگفتار
ارجنامۀ زهرا اهری؛ به جای مقدمه
ارجنامۀ فرهاد نظری؛ پیشگفتار
وبگاه تاریخپژوهی و نظریهپژوهی معماری و هنر
