روح‌الله مجتهدزاده
پژوهشگر و مدرس تاریخ معماری در دانشگاه شهیدچمران اهواز
گفتاری درباب تاریخ‌نگاری معماری در ایران به مناسبت رونمایی از کتاب شرکت پل دزفول *
روح‌الله مجتهدزاده
شرکت پل دزفول همانگونه که از عنوان فرعی‌اش (تاریخ‌نگاری جدید پل ساسانی) نیز برمی‌آید کتابی در حوزة «تاریخ‌نگاری معماری» است و من هم اجازه می‌خواهم سخنم پیرامون کتاب را از همین‌جا آغاز کنم و با توضیحی درباب وضعیت «تاریخ‌نگاری» معماری در ایران به موقعیت این کتاب و دلیل اهمیتش از منظر خود اشاره کنم. امروزه ما با چند رویکرد مختلف در تاریخ‌نگاری معماری در ایران مواجهیم که هریک از این رویکردها نیز خود گذشته و تاریخی دارند که می‌توان ذیل مبحث «تاریخ تاریخ معماری» از آنها یاد کرد. این رویکردها در یک دسته‌بندی کلی، حداقل تا یک دهة پیش، در...
بزرگداشت «شیرازی معلم»
روح‌الله مجتهدزاده
این روزها مقارن با شانزدهمین سالروز درگذشت دکتر باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی است. مردی که فضائل بسیار داشت و خدمات بی‌شمار به فرهنگ این مرز و بوم کرد. شیرازی چهره ماندگار معماری بود؛ از بناگذاران سازمان میراث فرهنگی ایران بود و برخی ارزشمندترین پروژه‌های مرمت آثار تاریخی در نیم سدهٔ گذشته، مستقیم یا غیرمستقیم، حاصل عمل او بود؛ مدیری مدبر و محققی مبصّر بود؛ مرمت علمی در ایران، به‌ویژه پس از انقلاب ۵۷، مرهون علم و عمل او بود؛ اما برای من، بیش از همه اینها، معلم بود و امروز که چندین سال است خود در وادی معلمی گام برمی‌دارم و...
پرتوی بر اهواز کهن از خلال متون ساسانی و اسلامی و حدسی در باب مکان رام‌اردشیر ساسانی
روح‌الله مجتهدزاده
دربارهٔ سرآغازهای شکل‌گیری شهر اهواز بسیار کم می‌دانیم. هرچند بنیان شهری در این ناحیه را تا روزگار عیلامیان تخمین می‌زنند، کهن‌ترین روایات تاریخی و شواهد باستان‌شناختی در باب این شهر از روزگار اشکانیان و ساسانیان فراتر نمی‌رود. آنگونه که از متون دورۀ ساسانی، چون شهرستان‌های ایرانشهر، و انبوه تاریخنامه‌های دورهٔ اسلامی برمی‌آید در این زمان شهری به نام هرمزاردشیر توسط اردشیر بابکان یا نوهٔ او هرمزاردشیران در این ناحیه بنا شد.
یافته‌هایی نو درباب هویت شهری اهواز (۵): بنیادهای فرنگی در ناصری (اهواز نوین): باغ رِچی
روح‌الله مجتهدزاده
امروزه بناها و تأسیسات شرکت نفت در اهواز عمدتاً خارج از بافت تاریخی و در محلاتی چون نیوسایت، خرمکوشک، کارون، کوت عبدالله و شهرک نفت قرار دارد؛ اما آنگونه که یکی از قدیمی‌ترین نقشه‌های اهواز نشان می‌دهد، شرکت نفت در بندر ناصری یا همان محدوده تاریخی اهواز کنونی نیز دارای بناهایی بوده که امروزه اثری از آنها به جا نمانده است. این نقشه با عنوان «پلان کلی ناصری و اهواز نمایش‌دهنده [موقعیت] پل جدید»[۱] توسط یکی از کارمندان دایره عمومی دولت بریتانیایی هند تهیه و اکنون نسخه‌ای از آن در کتابخانه ملی قطر نگهداری می‌شود[۲] (تصویر ۱). در این نقشه...
یافته‌هایی نو درباب هویت شهری اهواز (۴)| بنیادهای فرنگی در ناصری (اهواز نوین): کنسولگری‌های روسیه و بریتانیا
روح‌الله مجتهدزاده
در یادداشت پیشین به معرفی مکان کمپانی لینچ در ناصری، به عنوان یکی از بنیادهای تجاری فرنگیان در اهواز نوین، پرداختیم؛ اما بنیادهای ایجاد شده در ناصری توسط فرنگی‌ها منحصر به مجموعه‌های تجاری نبود و گویا بندر تازه تأسیس ناصری از منظر سیاسی نیز مورد توجه دولت‌های اروپایی بود. انگلیسی‌ها از همان سالهای آغازین دارای یک نائب کنسول موقت در اهواز بودند. بنا به گزارش لوریمر، از سال ۱۹۰۲ فعالیت روس‌ها نیز در خوزستان افزایش یافت و از ۱۹۰۲-۱۹۰۵ بازرگانی هلندی به نام پ. ترمیولن نماینده کنسول روس در ناصری بود (لوریمر، ۱۳۹۰، ۱۹۸-۱۹۷). نخستین نقشه ناصری به سال ۱۹۰۷،...
یافته‌هایی نو درباب هویت شهری اهواز (۳): بنیادهای فرنگی در ناصری (اهواز نوین): کمپانی کشتیرانی لینچ
روح‌الله مجتهدزاده
یادداشت حاضر سومین یادداشت از مجموعه یادداشتهای «یافته‌های نو درباب هویت شهری اهواز» است که پیشتر دو یادداشت از آن در وبگاه آسمانه منتشر شد. در آخرین یادداشت به شکل‌گیری بندر ناصری و کمّ و کیف بناهای آن در سالهای آغازین تأسیس این بندر پرداختیم. ناصری کمتر از نیم قرن پس از تاسیس به شهری آباد و پررونق بدل گشت تا جایی که کسروی، مورخ و محقق سختگیر معاصر، آن را اینگونه می‌ستاید: « اکنون ناصری بهترین و بزرگترین شهر خوزستان است. [...] نقشۀ آن که می‌گویند از نظام‌السلطنه است، بسیار قشنگ کشیده شده و چون دو خیابان به هم...
درنگی بر رابطۀ معماری و میراث فرهنگی؛ به بهانۀ گفته‌های عضوی از اعضای شورای شهر تهران*
روح‌الله مجتهدزاده
در روزهای اخیر جملاتی به این مضمون از یکی از اعضای شورای شهر تهران در رسانه‌ها نقل شد که «ساخت‌وساز در اطراف حریم میراثی بلامانع است و اگر میراث می‌خواهد محدودیتی برای مردم ایجاد کند، خودش باید هزینه‌اش را بدهد!» البته ایشان در ادامۀ صحبت خود اماکن مقدس را از این موضوع مستئنی ساختند. سوای آنکه یک عضو شورای شهر صلاحیت دارد دربارۀ موضوعی که ضوابط قانونی و لازم‌الاجرای مصوب دررابطه با آن وجود دارد چنین سخن بگوید، اصل اظهارنظر ایشان از تقابلی حکایت می‌کند که در جای خود قابل تأمل است و آن تقابل میان میراث فرهنگی، به‌مثابۀ یکی...
اثر پروانه‌ای یک قانون بد؛ چگونه قانونی بد در تهران سالهای ۱۳۷۰فاجعه‌ای انسانی در آبادان ۱۴۰۱ آفرید؟*
روح‌الله مجتهدزاده
اثر پروانه‌ای نام قانونی در نظریۀ آشوب است و به این اشاره می‌کند که تغییری کوچک در سامانه‌ای چون جو کرۀ زمین (مثلا بال زدن پروانه‌ای در یک نقطه از زمین) چگونه می‌تواند باعث تغییرات شدید (مثلا وقوع طوفانی بزرگ در فرسنگ‌ها دورتر) شود. از این منظر فاجعۀ انسانی-عمرانی‌ای را که در آبادان رخ داد، می‌توان اثر پروانه‌ای قانونی دانست که به قانون «فروش تراکم» یا تراکم‌فروشی مشهور است و نخستین بار در تهران سالهای ۱۳۷۰و به ابتکار شهرداریِ تحت مدیریت غلامحسین کرباسچی وضع گردید. در ادبیات شهرسازی به نسبت زیربنای سرپوشیدۀ کل طبقات و ساختمان‌های موجود در یک قطعه...
یافته‌هایی نو در باب هویت شهری اهواز (۲): سیمای آغازین بندر ناصری
روح‌الله مجتهدزاده
تاریخ بناهای آغازین بندر ناصری (هستۀ اولیۀ پیدایش اهواز نوین) تاریخی کمابیش مبهم است. تا همین اواخر معتبرترین سندِ در دسترس در این باب، خاطرات نظام‌السلطنه و اقوال پراکندۀ فرستادگان و مسافران ایرانی و فرنگی عصر قاجار و اوائل پهلوی به اهواز بود؛ اما خوشبختانه در این سالها دسترسی آسان به دو مجموعه سند مهم دیگر نیز فراهم آمده که قراردادن اطلاعات آنها در کنار اطلاعات پیشین می‌تواند بازخوانی سیمای آغازین بندر ناصری را تا حدّ زیادی دقیق‌تر سازد. در این یادداشت سعی خواهم کرد با مرور مجموعة این اسناد سیمای آغازین این بندر را تا حدّ امکان روشن و...
یافته‌هایی نو در باب هویت شهری اهواز (۱): قلعه حشمت‌الدوله، نخستین سربازخانه اهواز در دوره قاجار
روح‌الله مجتهدزاده
تاریخ شهری اهواز نوین تاریخی کمترشناخته و در عین حال، به‌باور من، بسیار جذاب و آموزنده است. نخستین بار در سالهای آغازین ۱۳۸۰ (سالهای پایانی تحصیل در دورۀ ارشد معماری) علاقۀ کار بر این تاریخ ناشناخته و جذاب در وجودم زبانه کشید و این بخت را یافتم که زیر نظر یکی از برجسته‌ترین چهره‌های تاریخ‌نگاری معماری و مرمت شهری این سرزمین، زنده‌یاد باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی (ره) و با همراهی یکی از بهترین دوستان و همکاران حرفه‌ای ام، خانم دکتر زهرا نام‌آور، این علاقه را در قالب کار بر رسالۀ کارشناسی ارشد معماری‌ام دنبال کنم. دو سالی که زیر نظر مرحوم...
این بنا متعلق به کدام زمان است؟ کوتاه‌نوشتی درباب تاریخ‌گذاری بناهای تاریخی؛ به بهانه تاریخ ساختمان سه‌گوش اهواز
روح‌الله مجتهدزاده
مساله تاریخ‌گذاری بناهای تاریخی از مسائل مهم و در عین‌حال دردسرساز حوزۀ مطالعات تاریخ معماری است. اهمیت این موضوع معمولاً از جهت تاثیری است که این تاریخ‌گذاری‌ها در قضاوت مورخان در باب فرایند توسعۀ شهرها و تکوین سبک‌ها دارد؛ اما دردسرهای آن علاوه بر مشکلاتِ یافتن تاریخ‌های نسبی یا مطلقِ صحیح به دردسرهای زدودن یک تاریخ غلط هم بازمی‌گردد. موضوع یادداشت حاضر به اشتراک گذاشتن یکی از همین تجارب تاریخ‌گذاری، در باب بنایی معاصر، است.
مناسبات معماری و علوم در ایران دوران اسلامی
روح‌الله مجتهدزاده
پیشه‌ورزانه بودن و غلبهٔ سنت شفاهی بر آموزش و انتقال معماری گذشتهٔ کشورمان اغلب موجب این سوءتعبیر شده که معماریِ تاریخی ایران سنتی فاقد دانش است که دستاوردهای خیره‌کنندهٔ آن نیز از منابعی غیر از علم (چون تجربه، شهود و نظایر آن) حاصل آمده؛ اما آیا به راستی تمام دستاوردهای شکوهمند معماری گذشته می‌توانسته است فارغ از دانشی نظام‌مند حاصل آید؟ این پرسش زمانی برجسته‌تر می‌گردد که دریابیم، به‌واسطهٔ برخی شواهد مسلّم تاریخی، دانش معماران گذشته تنها منحصر به امور بنّایی نبوده بلکه معماران با علومی چون هندسهٔ عملی و حساب عملی و حیل و نظایر آن نیز سروکار داشتند....
خانه مُغ؛ نمونه‌ای از خانه ییلاقی در معماری بومی ایران
روح‌الله مجتهدزاده
معماری بومی ایران سرشار از الگوهای متنوع زیستی و به‌تبع آن گونه‌های متنوع معماری است و شناخت جامع معماری ایران، جز با شناخت کامل این الگوها و گونه‌ها محقق نخواهد شد؛ لذا معتقدم بخشی از رسالت پژوهشگران حوزه مطالعات معماری ایران جستجوی میدانی و معرفی گونه‌های متنوع معماری بومی، اعم از مسکونی و غیرمسکونی، و تلاش برای تعریف پروژه‌های مطالعاتی هدفمند در راستای مستندنگاری و شناخت عناصر و اجزای معماری بومی است. در سفرهای گاه‌به‌گاهی که به مناطق مختلف ایران داشته‌ام، خواه سفر کاری و پژوهشی خواه سفر تفریحی، همواره سعی کرده‌ام معماری هر منطقه را از این منظر نیز...
خانه‌ام ابری است؛ دلنوشته‌ای در رثای خانه‌ای که بر زمین افتاد...
روح‌الله مجتهدزاده
در اهواز بیش از نیمی از سال تابستان است؛ و در روزگاری که از اینترنت و تلفن همراه خبری نبود و حتی تلویزیون هم جز ساعاتی محدود در عصر و اواخر شب برنامه سرگرم‌کننده نداشت، رمان خواندن یکی از مهم‌ترین سرگرمی‌ها برای گذران تابستان‌های گرم و بلند و طولانی اهواز بود. تقریبا تمام کسانی که دور و برم بودند، از خواهر و برادر و دوست و فامیل، در این سرگرمی شریک بودند. حالا که فکرش را می‌کنم لذتش هم کم نبود خصوصا زیر غرش دائم و خنک کولرهای گازی که بهشتی کوچک را در دل ظهرهای جهنمی تیر و مرداد...
عیلام را دریابیم...
روح‌الله مجتهدزاده
در هفته‌های اخیر دو خبر پیرامون یکی از کهن‌ترین تمدن‌های حوزۀ فرهنگی ایران زمین، یعنی تمدن عیلام/ایلام، همزمان بر آنتن خبرگزاری‌ها قرار گرفت. یکی خبر کشف بزرگترین گور باستانی کشور در روستای سادات محمودی کهگلویه متعلق به دوره عیلام (به احتمال زیاد عیلام نو) [۱] و دیگری خبر تعرض به حریم معبد چغازنبیل، اثری باشکوه و یگانه از عیلام میانه [۲]. خبر اول از آن نظر اهمیت دارد که آخرین سابقۀ کشف چنین گورهایی به سال ۱۳۶۱ (۱۹۸۲م.) در نزدیکی بهبهان بازمی‌گردد و اشیاء و یافته‌های باستان‌شناسی حاصل از آن، که امروزه به عنوان مجموعه یا گنجینۀ ارجان شناخته می‌شود،...
یادداشتی درباب مفهوم ذوق هنری از رساله‌ای قرن پنجمی
روح‌الله مجتهدزاده
به نظر می‌رسد «ذوق»، به‌مثابه مفهومی در حوزه فلسفه هنر، در سنت حکمی و فلسفی جهان ایرانی-اسلامی چندان محل بحث و فحص نبوده است. بهترین شاهد این مدعا را می‌توان در مدخل ذوق در دانشنامه جهان اسلام دید که بعد از اندکی بحث لفظی سراسر مقاله به معنای ذوق در حوزه سنت عرفانی و صوفیگری اسلامی اختصاص یافته است. [۱] حال آنکه جنبه‌های فلسفی-زیباشناختی این مفهوم از دیرباز مورد توجه فیلسوفان مغرب زمین بوده است. [۲] اینکه چرا این مفهوم، علی‌رغم سابقه‌ای که در آراء فیلسوفان جهان باستان دارد، نزد اندیشمندان مسلمان محلی ندارد، می‌تواند محل بحث جداگانه‌ای باشد؛ اما...
آیینه‌خانه به‌مثابه گونه-بنا
روح‌الله مجتهدزاده
نام آیینه‌خانه در معماری ایرانی بیش از هرچیز با نام تالاری از اصفهان دوره صفوی گره خورده است؛ تا آنجا که در منابع عمومی فرهنگ لغت فارسی، چون دهخدا و معین، جستجوی این نام بیش از هرچیز با اشاره به نام همین بنا همراه است. بنای آیینه‌خانه تالاری در باغ سعادت‌آباد اصفهان بود که دوره ساخت آن به زمان شاه‌عباس دوم و بنا به روایتی شاه‌صفی (پدر شاه‌عباس دوم) بازمی‌گردد. این اختلاف در زمان ساخت بنا از آنجا ناشی می‌گردد که در منابع تاریخی از جمله خلاصه السیر خواجگی اصفهانی و خلدبرین واله قزوینی به بارعام شاه صفی در عمارت آیینه‌خانه پس از طی...
قانون ۶۰ درصدی بلای جان خانه ایرانی*
روح‌الله مجتهدزاده
حریم خصوصی، به‌مثابه مفهومی عام، ابعاد گوناگونی دارد. یکی از ابعاد این مفهوم بعد فضایی آن است که به صورت خاص در حوزه معماری، یعنی دانش ساماندهیِ فضایِ زندگیِ انسان، تبلور می‌یابد. در معماری، و به طور کلی‌تر در طراحی محیط، معمولا از حریم خصوصی تحت عنوان قلمرو (۱) یا قلمرو مکانی و از رفتارهای مرتبط با حفظ حریم خصوصی تحت عنوان قلمروپایی(۲) یاد می‌کنند. برخی رفتارشناسان قلمرو مکانی را فضای محدود شده‌ای تعریف کرده اند که افراد و گروه‌ها از آن به عنوان محدوده اختصاصی استفاده و دفاع می‌کنند. در این تعریف، قلمرو هویت روان‌شناختی می‌یابد و به واسطه...
شیرازی چون مورخ
روح‌الله مجتهدزاده
بیست و هشتم مردادماه سال جاری مصادف با یازدهمین سالروز درگذشت زنده‌یاد سیّدباقر آیت‌الله زاده شیرازی است. شیرازی را با یک صفت نمی‌توان توصیف کرد که او جامع بسیاری صفات بود. نگاهی به مقالات و سلسله مطالبی که در بیش از یک دهه گذشته در توصیف شخصیت علمی و شرح دستاوردهای عملی او نوشته شده، از جمله ویژه‌نامه مجله وزین گلستان هنر (تابستان ۱۳۸۷)، به‌خوبی پرده از این واقعیت برمی‌دارد. نوشتار حاضر به توصیف نقش دکتر شیرازی در مقام تاریخ‌نگارِ معماری ایرانی اختصاص دارد. این نوشته بخشی از مقاله مفصّل‌تر، و تا کنون منتشر نشده‌ای، با موضوع بررسی تاریخ تاریخ‌نگاری...
تاریخ معماری و تاریخ هنر؛ گفتگویی تعلیق‌شده – بخش دوم (پایانی)
روح‌الله مجتهدزاده
نوشتار حاضر بخش پایانی ترجمه مقاله‌ای از الینا ای. پاین، استاد سابق دانشگاه تورنتو و استاد کنونی دانشگاه هاروارد در رشته تاریخ هنر است. انکارناپذیر است که بازتعریف امروزی معماری و جایگاه تاریخ در آن طیف موضوعات تاریخ هنر را وسیع‌تر کرده و حتی به بهبود و ارتقای این رشته، از طریق وسعت بخشیدن به حوزه عمل آن، کمک کرده است. اما جایگیری مجدد تاریخ معماری درون دانشگاه به انشعابی در گفتمان تاریخ هنر راه برده است؛ نه تنها انشعاب ظاهری بلکه شکافی جدی‌تر که فورا دیده نمی‌شود. به‌واسطه این شکاف، تاریخ معماری زمینه نزاعی دانشگاهی شده که هم دانشجویان...
تاریخ معماری و تاریخ هنر؛ گفتگویی تعلیق‌شده – بخش اول
روح‌الله مجتهدزاده
نوشتار حاضر ترجمه مقاله‌ای [۱] از الینا ای. پاین [۲] استاد سابق دانشگاه تورنتو و استاد کنونی دانشگاه هاروارد در رشته تاریخ هنر است. این مقاله که در سال ۱۹۹۹ میلادی تحریر شده در نوع خود یکی از اولین مقالاتی است که با دیدی تحلیلی-انتقادی به رشته نوظهور تاریخ معماری و نقاط ضعف و قوت آن می‌پردازد. حقیقتی ناراحت‌کننده اما گریزناپذیر است که از دیرباز تا کنون رشته‌های دانشگاهی، تحت تاثیر نیروی فزاینده تخصصی شدن، از یکدیگر جدا می‌شوند. افزایش اخیر در شمارِ همایش‌ها، انتشارات، و نمایشگاه‌هایی که در راستای پل زدن بر فاصله‌ها و ادعای بینشی تازه از مزایای...
تاملی بر واژه بانی به معنای استادِ معمار
روح‌الله مجتهدزاده
پژوهش در حوزه تاریخ معماری، خصوصا زمانی که از خلال واسطه‌ای چون متن صورت می‌گیرد، دقایق و ظرایف خاص خود را دارد. یکی از این ظرایف توجه به گستره مفهومی واژگان تحقیق است. شاید بر اغلب کسانی که در حوزه تاریخ معماری ایران کار می‌کنند آشکار باشد که واژگان "معمار" و "معماری"، به معنای امروزی آن، واژگانی کاملا جدید با قدمتی حداکثر چندصد ساله‌اند؛ اما چیزی که اغلب مبهم است، آن است که معادل یا معادل‌های چنین واژگانی در گذشته چه بوده است؟ به‌نظر پاسخ سرراستی برای این پرسش وجود ندارد. درواقع این پرسش خود می‌تواند موضوع تحقیقی گسترده در...
نسبت معماری و علم در جهان غرب؛ از عصر باستان تا قرون میانه – بخش پایانی.
روح‌الله مجتهدزاده
مقوله نسبت علم و معماری در جهان قدیم، اعم از شرق و غرب، از مقولات شایسته پژوهش است که کمتر به آن پرداخته شده؛ این یادداشت آخرین بخش از سلسله یادداشتهایی است که با ترجمه آزاد و تلخیص‌یافته بخشهایی از فصول دوم تا چهارم کتاب استفان پارسل، چهار مفهوم تاریخی معماری، سعی داشت تصویری از نسبت علم و معماری و جایگاه معماری در طبقه‌بندی‌های دانش در جهان غرب به دست دهد.
نسبت معماری و علم در جهان غرب؛ از عصر باستان تا قرون میانه (۶)
روح‌الله مجتهدزاده
مقوله نسبت علم و معماری در جهان قدیم، اعم از شرق و غرب، از مقولات شایسته پژوهش است که کمتر به آن پرداخته شده؛ در این سلسله یادداشتها که ترجمه آزاد و تلخیص‌یافته بخشهایی از فصول دوم تا چهارم کتاب استفان پارسل، چهار مفهوم تاریخی معماری، است؛ به نسبت علم و معماری و جایگاه معماری در طبقه‌بندی‌های دانش در جهان غرب پرداخته می‌شود. پس از اریژن، که در یادداشت پیش به او پرداختیم، هیو سنت ویکتور [۱] (حدود ۱۱۴۱-۱۰۹۶) را باید یکی از چهره‌های مهم فلسفه و تاریخ علم در قرون میانه دانست. او در ساکسونی متولد شد و برای...
نسبت معماری و علم در جهان غرب؛ از عصر باستان تا قرون میانه (۵)
روح‌الله مجتهدزاده
مقوله نسبت علم و معماری در جهان قدیم، اعم از شرق و غرب، از مقولات شایسته پژوهش است که کمتر به آن پرداخته شده؛ در این سلسله یادداشتها که ترجمه آزاد و تلخیص‌یافته بخشهایی از فصول دوم تا چهارم کتاب استفان پارسل، چهار مفهوم تاریخی معماری، است؛ به نسبت علم و معماری و جایگاه معماری در طبقه‌بندی‌های دانش در جهان غرب پرداخته می‌شود. گفتیم طبقه‌بندی دو سطحی ایزودیر سویلیایی عرصه‌ای تازه برای بالیدن مفهوم در حال تکوین علوم کاربردی بود. این عرصه را حدود دو قرن پس از او، یکی از شارحانش ابعادی تازه بخشید. یوهان اسکات اریژن [۱] (حدود ۸۷۷-۸۱۰)...
نسبت معماری و علم در جهان غرب؛ از عصر باستان تا قرون میانه (۴)
روح‌الله مجتهدزاده
مقوله نسبت علم و معماری در جهان قدیم، اعم از شرق و غرب، از مقولات شایسته پژوهش است که کمتر به آن پرداخته شده؛ در این سلسله یادداشتها که ترجمه آزاد و تلخیص‌یافته بخشهایی از فصول دوم تا چهارم کتاب استفان پارسل، چهار مفهوم تاریخی معماری، است؛ به نسبت علم و معماری و جایگاه معماری در طبقه‌بندی‌های دانش در جهان غرب پرداخته می‌شود. هنگامی که کاپلا، چنانچه در یادداشت پیش دیدیم، در اوایل قرن پنجم میلادی معماری و طب را از طبقه‌بندی خود بیرون راند؛ درواقع عرصه‌ای را طرح‌ریزی کرد که در آن طبقه‌بندی علوم منحصر به صناعات آزاد هلنی گردید. بدین...
نسبت معماری و علم در جهان غرب؛ از عصر باستان تا قرون میانه (۳)
روح‌الله مجتهدزاده
مقوله نسبت علم و معماری در جهان قدیم، اعم از شرق و غرب، از مقولات شایسته پژوهش است که کمتر به آن پرداخته شده؛ در این سلسله یادداشتها، که ترجمه آزاد و تلخیص‌یافته بخشهایی از فصول دوم تا چهارم کتاب استفان پارسل، چهار مفهوم تاریخی معماری است، به نسبت علم و معماری و جایگاه معماری در طبقه‌بندی‌های دانش در جهان غرب پرداخته می‌شود. طبقه‌بندی هفت‌گانه‌ای که پیشتر، به نقل از ولادیسلاف تاتارکیویچ، برشمردیم احتمالا گذاری آرام از تمدن یونانی به لاتین را طرح می‌کند که در آن تخنه (صناعت) به آرس (فن یا هنر) و ساختمان‌سازی به معماری تبدیل می‌شود. مدل شناخت‌شناسی...
نسبت معماری و علم در جهان غرب؛ از عصر باستان تا قرون میانه (۲)
روح‌الله مجتهدزاده
مقوله نسبت علم و معماری در جهان قدیم، اعم از شرق و غرب، از مقولات شایسته پژوهش است که کمتر به آن پرداخته شده؛ در این سلسله یادداشتها که ترجمه آزاد و تلخیص‌یافته بخشهایی از فصول دوم تا چهارم کتاب استفان پارسل، چهار مفهوم تاریخی معماری، است؛ به نسبت علم و معماری و جایگاه معماری در طبقه‌بندی‌های دانش در جهان غرب پرداخته می‌شود. در یادداشت پیشین پیرامون جایگاه تبعی معماری در سنت باستانی تخنه و چگونگی استقلال آن تا قرن اول میلادی گفتگو کردیم. از این زمان تا قرون میانه که معماری ذیل«علوم کاربردی» [۱] در جهان غرب تثبیت شد، رابطه‌ای...
نسبت معماری و علم در جهان غرب؛ از عصر باستان تا قرون میانه (۱)
روح‌الله مجتهدزاده
مقوله نسبت علم و معماری در جهان قدیم، اعم از شرق و غرب، از مقولات شایسته پژوهش است که کمتر به آن پرداخته شده؛ در این سلسله یادداشتها که ترجمه آزاد و تلخیص‌یافته بخشهایی از فصول دوم تا چهارم کتاب استفان پارسل، چهار مفهوم تاریخی معماری، است؛ به نسبت علم و معماری و جایگاه معماری در طبقه‌بندی‌های دانش در جهان غرب پرداخته می‌شود. در یونان باستان معماری زیرمجموعه مفهومی به نام تخنه بود. تخنه مجموعه متراکمی از توانایی‌های بود که یونانیان در خلال توسعه فرهنگ تمدنی‌شان به دست آورده بودند. تخنه قلمرو گسترده‌ای از دانش و اعمالی بود که بر...
«معماری آفریدن مرکز جهان است» یادداشتی در حاشیه ترجمه فارسی «شاگرد معمار»، اثر اِلِف شفق
روح‌الله مجتهدزاده
«از میان تمام انسان‌هایی که خدا آفرید و شیطان به گمراهی کشید، تنها عده کمی به مرکز جهان هستی پی برده‌اند. در آنجا نه خیر و شری وجود دارد، نه گذشته و آینده‌ای، نه من و تویی، نه جنگ و دلیلی برای جنگ، بلکه تنها دریایی بیکران از آرامش است. آنچه آنها در آنجا یافتند، چنان زیبا بود که قدرت سخن گفتن را از دست دادند. [...] این است آنچه استاد سنان همیشه به چهار نفر ما، یعنی شاگردانش، می‌گفت.» آنچه آمد سطور آغازین «شاگرد معمار» [۱] رمان مشهور اِلِف شفق [۲] نویسنده پرآوازه ترک است. این رمان اخیرا با...
تاملی بر اهمیت معماری گوتیک در مطالعات معماری دوران اسلامی و مروری بر یک مقاله
روح‌الله مجتهدزاده
معماری گوتیک، علاوه بر آنکه یکی از مقاطع مهم تحول معماری در مغرب زمین است، به دلیل وجود پیوندهایی میان این معماری و معماری شرق، به‌طورخاص شرق اسلامی، از منظر پژوهش در حوزه معماری اسلامی نیز حایز اهمیت است. مورخان هنر و معماری قرون میانه اروپا به جنبه‌های مختلف تعامل، و تاثیرپذیری این معماری از معماری همزمان خود در سرزمینهای اسلامی اشاره کرده‌اند. برخی پیشرفت در هنر طراحی و استفاده از اصول هندسه و تناسب را نتیجه مستقیم ترجمه اصول اقلیدس توسط آدلارد، فیلسوف انگلیسی قرن دوازدهم، از عربی به لاتین می‌دانند. (Cochrane, 1994 و Bulmer-Thomas, 1979) برخی دیگر تحول...
فن معماران در مطلع العلوم
روح‌الله مجتهدزاده
مدتی است که به‌واسطه کار بر رساله دوره دکتری سرگرم پژوهش بر ردپای معماری در پاره‌ای منابع تاریخ علم در دوران اسلامیَم. یکی از این منابع کتابی است به نام مطلع العلوم و مجمع الفنون که اتفاقا انتشارات فرهنگستان هنر نیز نسخه‌ای چاپی از آن را، به کوشش آقای حاج سیدجوادی، در سال ۱۳۹۲ منتشر ساخته است. این کتاب، که زین پس اختصارا آن را مطلع العلوم می‌نامیم، از حکیم واجدعلی (حدود ۱۲۱۷ تا بعد از ۱۳۰۸) ، طبیب و دانشمند هندی قرن سیزدهم هجری، است. وی در این کتاب، طی دو بخش، به اهمّ علوم و فنونی که دانستن آن بر...
کودتای ۲۸ مرداد و معماری معاصر ایران (۲)
روح‌الله مجتهدزاده
کودتای ۲۸ مرداد از جهاتی چند سرآغاز فصلی جدید در تاریخ معاصر ایران است. یکی از این جهات ظهور و سربرآوردن نسلی از روشنفکران ایرانی است، که مشخصه بارز آنها غرب ستیزی و نقد مدرنیته بود. شاید از مهم‌ترین دلایل بروز چنین گفتمانی سرخوردگی اجتماعی ناشی از کودتایی بود که غرب و نمایندگان بزرگ آن، یعنی آمریکا و انگلستان، پشتیبان و برنامه‌ریز اصلی‌اش بودند. این امر سبب شد تغییری بنیادی در رویکرد جامعه روشنفکری ایران حاصل شود؛ به گونه‌ای که از اواخر سالهای ۱۳۳۰ افرادی چون ناتل‌خانلری، شادمان، بزرگمهر و عنایت، که طرفدار آگاهی عقلانی و آشنایی منطقی با غرب...
کودتای ۲۸ مرداد و معماری معاصر ایران (۱)
روح‌الله مجتهدزاده
امروز دقیقا ده سال است که ۲۸مرداد، حداقل برای معماران، دیگر تنها یادآور حادثه ننگین کودتا نیست؛ بلکه همزمان یادآور حادثه غمگین و تلخ هجرت نابهنگام یکی از چهره‌های ماندگار معماری ایران، سیدباقر آیت‌الله زاده شیرازی، نیز هست. شیرازی را با القاب بسیار می‌توان یاد کرد، چرا که در بسیاری امور سرآمد و صاحب‌نظر بود؛ اما گمان می‌کنم برای شاگردانش بیش از هرچیز تجسم والای کلمه «استاد»، با تمام ملزومات این کلام، باشد. حداقل برای خود من همواره چنین بود. و شاید از همین روست که همواره در دل خجل بوده‌ام که دانشجویانم مرا استاد بخوانند؛ که جایی که دریاست...
وقتی می‌گوییم «هنر اسلامی» از چه صحبت می‌کنیم؟(۴) ترجمه تلخیص شده از مقاله آوینام شِیلم
روح‌الله مجتهدزاده
آوینام شیلم استاد هنر اسلامی در دانشگاه مونیخ و از مورخانی است که با رویکرد پسااستعماری در این حوزه فعالیت می‌کند. یادداشت حاضر آخرین بخش از سلسله یادداشتهایی است که خلاصه یکی از مقالات مشهور اوست: آنگونه که پیشتر آمد، امروزه آشکار است مورخان هنر اسلامی تمایل دارند حملات عمده و تحقیقات انتقادیشان را به کلیت اصطلاح «هنر اسلامی» معطوف سازند. چنین تمایلی ضرورتا می‌خواهد از تجدیدنظر در تعاریف ویژه هنر اسلامی و بازاندیشی در دسته‌بندی‌های این حوزه، در ارزیابی‌های زیباشناسی‌اش بهره گیرد. بنابراین، طیف وسیعی از مورخان هنر اکنون به جستجوی شواهد بصری مشغولند تا نشان دهند «هنر اسلامی»...
وقتی می‌گوییم «هنر اسلامی» از چه صحبت می‌کنیم؟(۳) ترجمه تلخیص شده از مقاله آوینام شِیلم
روح‌الله مجتهدزاده
آوینام شیلم استاد هنر اسلامی در دانشگاه مونیخ و از مورخانی است که با رویکرد پسااستعماری در این حوزه فعالیت می‌کند. سلسله یادداشتهای حاضر سومین قسمت از خلاصه یکی از مقالات مشهور اوست: به‌راستی، یکی از مضرترین ایده‌هایی که به‌وسیله مورخان هنر اسلامی بسط داده شده، اسطوره وحدت هنر اسلامی است. ایده وحدت الگویی در فهم هنر اسلامی ایجاد کرد که پیش از هرچیز در خدمت شرح مشابهت میان محصولات متفاوت هنری است. بنابراین راه حل ساده‌ای جهت فریبکاری و، به‌طور چشمگیری، موارد خاص موازی‌کاری در تاریخ هنر اسلامی است. در نظریه «وحدت» سبک و زبان زیباشناسی، مشابه موجودی تک‌سلولی،...
وقتی می‌گوییم «هنر اسلامی» از چه صحبت می‌کنیم؟(۲) ترجمه تلخیص شده از مقاله آوینام شِیلم
روح‌الله مجتهدزاده
آوینام شیلم استاد هنر اسلامی در دانشگاه مونیخ و از مورخانی است که با رویکرد پسااستعماری در این حوزه فعالیت می‌کند. سلسله یادداشتهای حاضر دومین قسمت از خلاصه یکی از مقالات مشهور اوست: نکته‌ای که به مدعای بن‌مایه مذهبی هنر اسلامی مربوط است، «معنویت‌مندی»[۱] هنر اسلامی است. طبقه‌بندی و گفتمان هنر اسلامی ذیل جوهر دوگانه‌ای که به قدسی و دنیوی تقسیم شده، در واقع الگویی غربی است که در رقابت و چشم و هم‌چشمی‌های میان طبقات روحانیت مسیحی و اشرافیت/سلطنت ریشه دارد. آیا این بدان معناست که همین الگو برای هنر جهان اسلام هم مناسب است؟ آیا نباید این الگو...
وقتی می‌گوییم «هنر اسلامی» از چه صحبت می‌کنیم؟ (۱) ترجمه تلخیص شده از مقاله آوینام شِیلم
روح‌الله مجتهدزاده
آوینام شیلم استاد هنر اسلامی در دانشگاه مونیخ و از مورخانی است که با رویکرد پسااستعماری در این حوزه فعالیت می‌کند. سلسله یادداشتهای حاضر خلاصه یکی از مقالات مشهور اوست: آرنولد هاتینگر، در کتابی که به سال ۲۰۰۸ منتشر ساخته، به‌گونه‌ای تحریک‌آمیز اظهار می‌دارد، تا آنجا که به موضع غربی‌ها به اسلام بازمی‌گردد، اسلام وجود خارجی ندارد. او به‌درستی اشاره می‌کند که صحبت کردن از اسلام با استفاده از عباراتی مجرد، جهانی و یکپارچه افسانه‌ای بیش نیست. علاوه براین، او می‌گوید که اشتیاق به دیدنِ یک دنیای همگن، موسوم به اسلام، در میان طیف گسترده و متنوع «جهان‌های اسلام» یک...
نکاتی در باب معماری نزد یونانیان (۲)
روح‌الله مجتهدزاده
همانگونه که درپایان یادداشت قبل اشاره شد، در دوره کلاسیک به سبب مشارکت کامل صنعتگران در امور شهری، در قیاس با دوره باستان و کلاسیک متقدم، تغییراتی در معنای واژه تخنه حاصل شد. در تعریف جدید تخنه عبارت از هر توانایی بود، که بتواند توصیف یا اندیشیده شود. این تعریف جدید، تعریف باستانی متقدم‌تری را که بر تغییر شکل طبیعت و تحول انقلابی نیروهای حیاتی آن تاکید می‌کرد، جابجا کرد. در این تعریف انواع تخنه به‌واسطه منابع مادی ویژه (مثلا چرم) و یا مشخصه و محصولاتش (مثلا کفش یا افسار) تعریف شد. بنابراین تخنه یک دسته‌بندی عمومی نظیر معماری یا...
نکاتی در باب معماری نزد یونانیان (۱)
روح‌الله مجتهدزاده
مطالعاتی که به ریشه‌شناسی واژه معماری و تاویلِ (به اول بازگرداندن) عمل معمارانه می‌پردازد، معمولا از سرگذشت معماری در یونان باستان سربرمی آورد. این گونه تحلیل‌ها اغلب با رویکردهای پدیدارشناسانه عجین گشته، اما استفان پارسل، محقق تاریخ معماری، در کتابش، چهار مفهوم تاریخی معماری، به ریشه‌شناسی مفهوم معماری از منظر تاریخی دست می‌یازد. فصل اول این کتاب با عنوان \"معماری چون تخنه\" عمدتا به وضعیت معماری و جایگاه آن نزد یونانیان می پردازد. یافته‌هایش، خصوصا برای خواننده ایرانی، ممکن است تازه و فراتر از کلیشه‌های رایجی باشد که آغاز تاریخ معماری، خصوصا در غرب، را به یونان باستان بازمی گرداند. این یادداشت -که در دو قسمت...
در قربت مغرب
روح‌الله مجتهدزاده
سالها بود که سفر به سرزمین مغرب، جایی که در ایران اغلب با نام مراکش می‌شناسیم، هرچند نام رسمی آن "المملکه المغربیه" و نام رایجش "موروکو" است، به یکی از آرزوهایم بدل شده بود. همین اواخر این توفیق دست داد تا این آرزوی دیرین را جامه عمل بپوشانم و لذت سفر به مغرب را در جمعی گرم و صمیمی تجربه کنم. مغرب در نگاه اول سرزمین غرایب است. البته بخش عمده‌ای از این غربت را نگریستن از "چشمان غربی" رقم زده است. در چشمان غربی مغرب دروازه شرق افسانه ای است؛ دروازه راه بردن به سرزمین افسانه‌های "هزارویک شب" و...
خردگرایی در معماری سنتی
روح‌الله مجتهدزاده
یکی از منظرهای جذاب و مورد توجه در بررسی معماری سنتی کشورمان پرداختن به جنبه‌های معنایی و ابعاد شهودی این معماری است. چنین منظری، علی‌رغم ابعاد روشنگرش، به نوعی حجاب این معماری نیز محسوب می‌شود؛ زیرا برخورد نزدیک و امروزی با آن را برای نوآموزان این عرصه، و گاه برای معماران حرفه‌ای و منتقدان تاریخ معماری نیز، مشکل می‌سازد. در چنین رویکردی کمتر وجوه منطقی و خردمحور معماری سنتی تحلیل می‌شود؛ و اغلب بر وحدت الگو و نظام‌های کلی حاکم بر بناهای سنتی تاکید می‌رود. حال آنکه تحلیل معمارانه بناهای سنتی با معیارهای حاکم بر تحلیل بنا -که عمدتا محصول...
کاربرد و تماشا (۳): صنایع دستی و فراورده‌های تکنولوژیک
روح‌الله مجتهدزاده
یکی دیگر از وجوه تفاوت پیشه‌وری و طراحی صنعتی مدرن، که پاز بر آن انگشت می‌گذارد، مقوله «تکنیک» است. تکنیک جوهر طراحی صنعتی مدرن است که به دگرگونی‌های فراوان و عمیقی در جهان پیرامون ما راه برده، اما همه این دگرگونی‌ها در مسیر و جهت یکسانی بوده و آن نابود کردن «دیگری» است. تکنیک پدیده‌ای بین‌المللی است که ساخته‌ها و فرایندها و آفریده‌هایش در همه‌جا یکسانند. تکنیک با از میان بردن خصلت‌های ملی و منطقه‌ای جهان را فقیرتر می‌کند و به برکت انتشار جهانی‌اش به رکود تاریخی خلاقیت بشر دامن می‌زند. خصلت منفی تکنیک را از منظر پاز، می‌توان در...
طراحی در بافت‌های تاریخی؛ درس‌گفتاری منتشرنشده از دکتر آیت‌الله‌زاده شیرازی، بخش پایانی
روح‌الله مجتهدزاده
حق در فلسفه اسلامی یعنی آنچه باقی است؛ قرآن می‌گوید کفی که با آب باران بر زمین جاری می‌شود یا آنچه در کوره‌ها هنگام ذوب فلزات گرانبها ظاهر می‌شود، می‌رود و درنهایت آنچه برای مردم سودمند است، در زمین باقی می‌ماند. [۱] در اینجا کف نمود باطل و امر گذراست و آب و فلزات گرانبها بیانگر حق و امر ماندگار. پس در اینکه زمان همواره در حال تغییر و گذر است، شکی نیست؛ آنچه مهم است آن است که روند تغییرات باید ضرورتا مطابق حق، یعنی امر پایدار و نافع به حال مردم، باشد. تغییر امری است که در زندگی...
طراحی در بافت‌های تاریخی؛ درس‌گفتاری منتشرنشده از دکتر آیت‌الله‌زاده شیرازی، بخش اول
روح‌الله مجتهدزاده
یادداشت حاضر متن سخنان زنده‌یاد دکتر شیرازی است، که در اولین جلسه کلاس طرح و معماری۷، دوره ارشدپیوسته دانشگاه هنر (دانشکده پردیس اصفهان)، دراسفند ۱۳۸۰ ایراد گردید. در آن زمان بنا بود این درس‌گفتار در سومین شماره مجله دانشجویی گذر منتشر گردد، اما به دلایلی آن شماره هرگز منتشر نشد. در روزهای اخیر، که افتخار حضور در جلسه معارفه دانشجویان ورودی جدید گروه مطالعات دانشگاه شهید بهشتی را داشتم، یکی از همکاران محترم و همکلاسان سابق، خانم دکتر کرباسی، به دانش مرحوم دکتر شیرازی در حوزه "طراحی در بافت تاریخی" به‌عنوان جنبه‌ای کمتر شناخته از شخصیت آن استاد فرزانه اشاره...
کاربرد و تماشا (۲): پیشه‌وری و طراحی صنعتی
روح‌الله مجتهدزاده
پاز در ادامه مقاله خود به انقلاب صنعتی، که آن را سیمای دیگری از انقلاب هنری می‌داند، می‌پردازد؛ و طراحی صنعتی را با صنعت‌گری یا پیشه‌وری مقایسه می‌کند. از نظر پاز آرمان طراحی صنعتی رسیدن به نوعی ناپیدایی است، گویی اشیاءِ کاربردی هر اندازه کمتر به چشم بیایند زیباترند. «طراحی صنعتی در آرزوی اشیایی است که همچون جن‌ها، خدمت‌گزارانی خاموش و نامحسوس باشند. درست برخلاف پیشه‌وری که حضوری مادی است و از راه حواس به درون ما راه می‌یابد و در آن همواره از اصل سودمندی به نفع سنت، خیال‌پردازی و حتی بوالهوسی صرفنظر می‌شود». به عقیده پاز دوگانه زیبایی-سودمندی...
یاد استاد؛ نوشتاری در رثای سیدباقر آیت‌الله‌زاده شیرازی
روح‌الله مجتهدزاده
این نوشته اول بار در شهریورماه ۱۳۸۶ به مناسبت درگذشت استاد فرزانه جناب آقای دکتر آیت الله زاده شیرازی به رشته تحریر درآمد. خلاصه ای از آن در همان نخستین روزهای پس از تحریر در روزنامه اعتماد ملی و اصل آن در مهرماه همان سال در شماره45 مجله معمار به چاپ رسید. بد ندیدم در این روزها، که مصادف با نهمین سالگرد درگذشت آن استاد فرزانه است، بار دیگر آن متن را منتشر سازم. امیدوارم این کار به شناخت بهتر آن استاد فرزانه، خصوصا برای نسلی که محضر ایشان را درک نکردند یا کمتر درک کردند، یاری رساند و ذره‌ای...
کاربرد و تماشا (۱): دوگانه زیبایی-کارایی
روح‌الله مجتهدزاده
یادداشت حاضر خلاصه‌ای از مقاله «کاربرد و تماشا» از کتاویو پاز، شاعر و نویسنده و منتقد مکزیکی، است. تا آنجا که می دانم این مقاله تنها یکبار در سال 1376 و در کنار چند مقاله دیگر به زبان فارسی منتشر شده [۱] اما از آنجا که موضوعات مطرح در آن در نوع خود جالب و تامل انگیز است، فکر کردم معرفی و مرور اجمالی آن در قالب یادداشتهای این وب نوشت خالی از لطف نباشد. مقاله، نوشتاری نسبتا طولانی با موضوعاتی متنوع است؛ سعی کردم خلاصه آن را در سه بخش و تحت سه زیر عنوان تهیه کنم تا استفاه...
سالهای دور زندگی پوپ
روح‌الله مجتهدزاده
موضوع یادداشت حاضر شرح سال های نخستین زندگی آرتر آپم پوپ، هنرشناس و پژوهشگر مشهور هنر ایران، است. انگیزه این یادداشت کمبود منابع، و گاه تناقض میان منابع موجود، پیرامون سالهای نخستین زندگی پوپ به زبان فارسی است. به عنوان مثال پیرامون علایق هنری، تحصیلات و زمینه کاری پوپ، پیش از آشنایی با هنر ایران، اطلاعات چندانی موجود نیست. در معدود منابع موجود نیز تناقض فراوان است، به گونه ای که حتی بر مواردی چون شخصیت آکادمیک پوپ و میزان و نوع تحصیلات وی نیز اتفاق نظر وجود ندارد. به عنوان مثال در بسیاری از زندگی‌نامه‌های اینترنتی موجود، به زبان...
نکته‌ای در باب سنت ترسیم نقشه‌های جغرافیایی و تاثیر احتمالی آن بر نقشه معماری در دوره اسلامی
روح‌الله مجتهدزاده
چندی پیش به مناسبت مطالعه‌ای که راجع به جغرافیای سرزمینهای اسلامی انجام می‌دادم، به نکته‌ای درباره سنت ترسیم نقشه‌های جغرافیایی برخوردم که مدتی است ذهنم را مشغول داشته؛ یادداشت حاضر و فرضیه‌ای که در آن طرح می‌گردد، ماحصل آن مشغله ذهنی و جستجوهایِ پیرو آن است. سنت ترسیم نقشه جغرافیا در جهان اسلام از جهاتی چند با شیوه‌های امروزی ترسیم نقشه متفاوت است. یکی از بارزترین جنبه‌های این تفاوت در شیوه جهت‌گذاری نقشه‌هاست. در این نقشه‌ها، بر خلاف نقشه‌های امروزی، شمال نه در بالا که در پایینِ نقشه است. بدین ترتیب در ترسیم این نقشه‌ها همواره نواحی جنوبی در بالا،...
یادداشتی در باب «یادداشت»
روح‌الله مجتهدزاده
این یادداشت، به شهادت محتوای آن، باید نخستین یادداشت در مجموعه یادداشتهایی می‌بود که به حول و قوه الهی در آسمانه خواهم نوشت. اما اندیشه نوشتن این یادداشت در مراسم افتتاح آسمانه شکل گرفت؛ و با توجه به الزامی که، به درستی، از سوی گرادنندگان وبگاه برای ارائه یک یادداشت پیش از رونمایی از وبگاه وجود داشت، تقدیر چنین شد تا این یادداشت دومین باشد. موضوع یادداشت حاضر "یادداشت" است. شاید بتوان پرسش آغازین آن را اینگونه تعبیر کرد که «چرا باید یادداشت بنویسیم؟». این پرسشی است که البته در درون خود می‌تواند پرسشی دیگر نیز داشته باشد، اینکه اساسا...
مساله مرزها در مطالعه تاریخ معماری
روح‌الله مجتهدزاده
چندی پیش در یکی از گروه‌های تلگرامی دوستانه مستندی کوتاه به دستم رسید که محتوای تامل برانگیزی داشت. ایده اصلی فیلم، همبستگی و خویشاوندی انسان‌ها از نژادها، ملیت‌ها و مذاهب گوناگون بود. سازندگان، این ایده را با به عمل آوردن آزمایش دی.ان.ای از گروهی افراد، با ملیت و نژادهای مختلف، که هریک علاوه بر علاقه و تعصب نسبت به نژاد و ملیت خود، نسبت به افرادی از نژاد یا ملیت دیگر حس منفی داشتند؛ اجرایی کرده بودند. نتایج آزمایش در شکستن بتهای ذهنی شرکت کنندگان بسیار اثرگذار بود. بر خلاف آنچه شرکت‌کنندگان در ابتدا تصور می‌کردند هیچ نژاد یا ملیت...
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
