راهنمای منابع و پژوهش
تاریخ مفهومی چیست؟
محمدمهدی طاهری
تاریخ مفهومی چیست؟ نوشتۀ آندرس هسینگ، ترجمۀ محمدمهدی طاهری ریشۀ واژۀ «school» (مدرسه)، واژۀ یونانی «schola» است و «schola» در یونانی به‌معنای «اوقات فراغت» بوده است: معنای اولیۀ «school»، اوقات فراغت است. این موضوع به ما دربارۀ نظام آموزشی امروزی چه می‌گوید؟ لابد بیشتر دانش‌آموزان قبول دارند که چیز زیادی نمی‌گوید! اما تفاوت بین معانی این دو اصطلاح، گویای تفاوت‌های جامعۀ ما و جامعۀ یونانیان باستان است. مفاهیم اساسی و لایه‌های معنا روش تاریخ مفهومی به مطالعۀ جوامع گذشته و تغییرات اجتماعی با بررسی چگونگی تغییر مفاهیم سیاسی و اجتماعی اساسی در گذر زمان معطوف است. بنابراین تاریخ مفهومی...
اندر مصائب پژوهش‌های تاریخی (۲)
فاطمه احمدی و مهسا پوراحمد
فقط دسترس به مطبوعات نیست که پژوهشگر را عاجز می‌کند. اسناد (فرمان‌های دولتی، اسناد اداری و سازمانی، اسناد شخصی برخی افراد، اسناد معاملات املاک و زمین و ...) گروه دیگری از منابع دست اول‌اند که یافتن و دیدنشان به همین راحتی‌ها نیست. این اسناد یا در دست اشخاص است یا در دست مراکز اسنادی. برخی اشخاص به دلیل پیشینۀ خانوادگی و روابطشان، گاه اسناد دولتی و ملکی جالبی در اختیار دارند که خیلی اوقات از ارزشش آگاه نیستند. از همین طریق از ایشان می‌خواهم هرجور که خودشان صلاح می‌دانند از اسناد رونمایی کنند؛ گاه حتی مشاهدۀ یک سند جدید، می‌تواند دید پژوهشگر را نسبت به خیلی از موضوعات تغییر دهد. برسیم به مراکز اسناد. پراکندگی اسناد گوناگون در مراکز اسنادی تهران زیاد است، اما بخش زیادی از آنها در مرکز اسناد کتابخانۀ ملی ایران نگهداری می‌شود. محقق پس از مدتی جستجوی سند در مراکز دیگر متوجه می‌شود که مرکز اسناد کتابخانۀ ملی اسناد بیشتری دارد و دسترسی به سند در آن راحت‌تر است.[۱] با اقدامات این مرکز، حدود چهارده ماهی است که محققان می‌توانند با جست‌وجو در سامانۀ منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران[۲] اسناد مورد نظر خود را بیایند. تا پیش از کرونا روال این‌گونه بود که...
اندر مصائب پژوهش‌های تاریخی (۱)
فاطمه احمدی و مهسا پوراحمد
نمی‌دانم تا به حال شده که هنگام مطالعۀ برخی کتاب‌های پژوهشی دربارۀ تاریخ یک شهر یا یک محله در کشورهای غربی، یا اصلاً شهری در همین خاورمیانه،حسرت بخورید یا نه. تقریباً می‌توان گفتموضوع هرچه باشد و بازۀ زمانی تحقیق هم در هر دوره و برهه‌ای که باشد، در کنار شواهد مادی متعددی که برخلاف ایران حفظ شده، مجموعۀ اسناد رسمی متعددی هم در دست پژوهشگر و نویسنده است که با کمکش می‌تواند همراه با سایر منابع مکتوب و تصویری، روایتی تاریخی را از موضوع مدنظرش ارائه کند. گاه دامنۀ این اسناد آنقدر وسیع است که نویسنده می‌تواند نوشته‌های بسیاری از سفرنامه‌نویسان، زندگی‌نامه‌نویسان و تاریخ‌نامه‌نویسان را دربارۀ موضوعی، و حتی نقشه‌ها و طرح‌های خیلی از نقشه‌بردارانی را نادرست بشمرد که در بازۀ زمانی تحقیق، در آن شهر یا محله می‌زیستند یا از آن بازدید کرده بودند. حتی گاه می‌تواند تلاش کند از علل و دلایل ابراز چنین ادعاهایی از سوی نویسنده پرده بردارد و هدف احتمالی او را از بیان آن نوشته‌ها و نمایش آن تصاویر نشان دهد و از این طریق آن شهر یا محله را از منظر آن نویسندهو باورهایش بررسی کند. چنین اسنادی در کشور ما هم از برخی دوره‌های تاریخی وجود دارد که در بسیاری از مراکز...
راهنمای منابع مرجع برای پژوهش‌های حوزه معماری دوره اسلامی
سیدامیر کوشه‌ای
این راهنما با هدف آشنایی پژوهشگران جوان (دانشجویان کارشناسی) با برخی از منابعی که می‌تواند در حوزه مطالعات معماری دوره اسلامی به کار آید، تدوین شده است. مطالب در شش بخشِ کلی تنظیم شده و در هر بخش، شماری از منابع اصلی فهرست شده‌اند. لینک دسترسی به تارنما‌های اینترنتی در همین متن و به رنگ آبی مشخص شده است. عناوین کلی چنین است: ۱. دائرة المعارف‌ها (الف. دائرة‌المعارف‌های عمومی؛ ب. دائرة‌المعارف‌های تخصصی)؛ ۲. کتاب‌شناسی‌ها؛ ۳. اطلس‌های تاریخی؛ ۴. ژورنال‌ها؛ ۵. تارنما‌های مربوط به تصاویر و توضیحات مرتبط با آنها (الف. تارنما‌های عمومی؛ تارنما‌های تخصصی)؛ ۶. تارنما‌های جستجو و دریافت مقاله...
نجاتِ «عکّاس بایرون»؛ معرفی مجموعۀ تصاویر ایران و افغانستان از رابرت بایرون در آرچ‌نت
حمیدرضا نوری‌مطلق
از نقاط قوت آلبومِ بایرون، پوشش تصویری کامل وی از داخل بناهاست. این در حالی است که در این دوره به‌ندرت می‌توان تصاویرِ باکیفیتی از عناصر و جزئیاتِ داخل بناها، پیدا کرد. او همچنین به دلیل مسیرِ سفرش، تعداد قابل توجهی تصویر از منطقۀ خراسان را ضبط کرده و در این مجموعه گردآورده است که همین ویژگی، آن را از سایر عکاسانِ هم‌عصرش متمایز می‌سازد. پرداختن به جزئیاتی نظیر کتیبه ها، تزئینات و کاشی ها از دیگر مشخصه های بارزِ موجود در قابهای بستۀ دوربینِ رابرت بایرون است.
جان تصویر: معرفی عکس‌های جان تامسون در مؤسسۀ ملی تاریخ هنر فرانسه (INHA)
حمیدرضا نوری‌مطلق
نکتۀ بسیار مهم در مورد مجموعه، وجود تصاویری از بناها و آثاری است که به دلیل عدم شهرتشان یا هیچ تصویری از آنها ضبط نشده و یا به ندرت می‌توان تصویری از این آثار پیدا کرد. برای مثال از شهر سلطان‌آباد (اراک امروزی) تصاویر بسیاری در این مجموعه موجود است که در بررسی اسناد تصویری مربوط راهگشا خواهند بود.
معرفی نرم افزار پویشگر تصویر آجی سافت
حمیدرضا نوری‌مطلق
در سال ۲۰۰۶، شرکت Agisoft تحقیقات خود را بر مبنای یک ایدۀ نوآورانه آغاز کرد. این شرکت با تکیه بر قابلیت‌های دیداری کامپیوتر، دست به تحقیقات و توسعه زد و در نهایت توانست با بهره‌گیری از تکنیک‌های مختصات‌یابیِ فتوگرامتریک، الگوریتمی جدید در جهت پردازش تصویر ارائه کند. نرم افزار Agisoft PhotoScan دست‌آوردی است که از دل پروژۀ تحقیق و توسعۀ (R&D) شرکت Agisoft در بازار منتشر شد. این نرم‌افزار می‌تواند با استفاده از الگوریتم ویژۀ خود، تصاویر دیجیتال را به احجام سه‌بعدی تبدیل کند. اگر نگاهی به سایت شرکت داشته باشیم، در معرفی کاربرد این نرم‌افزار از شاخه‌های مختلفی نظیر تاریخ هنر و معماری، باستان شناسی، زمین‌شناسی، انیمیشن و بازی‌سازی یاد شده است. رویکرد اصلی Agisoft، دست‌یابی به روش‌ها و تکنیک‌هایی به منظور انجام پژوهش و مستندسازی با صرفِ هزینۀ کمتر است. برای انجام یک پروژۀ مستندسازی از یک بنای تاریخی از طریق معمول، لازم است تا یک گروه متخصص زمان زیادی را صرف برداشت و نقشه‌برداری دستی از بنا کنند. سپس باید نقشه‌ها را با نرم افزارهای نقشه‌کشی دوبعدی نظیر Cad، ترسیم کرد و بعد از آن، فرآیند سه‌بعدی‌سازی با نرم افزارهای مدل‌سازی و با تکیه بر نقشه‌های دوبعدی انجام شود. این در حالی است که نرم‌افزار Agisoft PhotoScan،...
فتوگرافی آنتوان‌خان: معرفی عکس‌های آنتوان سوروگین در مؤسسۀ اسمیتسونین
حمیدرضا نوری‌مطلق
بیشتر سوژه‌های این عکّاس، برگرفته از رخدادها و حوادث اجتماعی انتهای قاجار و به خصوص مشروطه است. او همچنین به خاطر پرتره‌های متعدّدش از زنان حرم‌سرای ناصرالدین‌شاه و نیز زندگی روزمرۀ مردم، شهرت فراوان یافته است. شاخص‌ترین سوژه‌های وی، دراویش و زنان قاجاری اند. به تصویر کشیدن اعدام میرزارضای کرمانی پس از قتل ناصرالدین‌شاه و نیز تشییع جنازۀ آن شاه را می‌توان نقطۀ عطفی در دوران عکّاسیِ این عکّاسِ روسی‌تبار، قلمداد کرد.
معرفی قابلیت گوگل: نمایش تصاویر هوایی در گذر زمان (Google Time Lapse)
حمیدرضا نوری‌مطلق
با این ویژگی می‌توان روند توسعه و سیر تحول کالبدی زیستگاه‌های گوناگون را طی بازۀ زمانی ۳۲ سال، رصد کرد. بر این اساس، کاربران می‌توانند هر نقطه از کرۀ خاکی را انتخاب کنند و تغییرات آن منطقه را طی سال‌ها ببینند؛ اما موضوع مهم در خصوص این ویژگی، مشاهدۀ تأثیرات انسان در طول ۳۲ سال گذشته بر تغییرات آب و هوایی کرۀ زمین است.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
