مبانی نظری نقد معماری با رویکرد فرمالیسم ژرف | مهرداد قیومی بیدهندی، مونا بلوری بزاز

هدف این کتاب غنی کردنِ نظریِ مبحثِ فرمالیسم در معماری و فرارفتن از اندیشه‌های رایج و قالبی فرمالیستی و پیش نهادنِ رویکرد فرمالیسم ژرف در نقد اثر معماری است؛ رویکردی که از فرم معماری آغاز کند، اما در سطح آن فرونماند و در آن تعمق کند. برای این مقصود، از فرمالیسم روسی در نقد ادبی بهره می‌گیریم. سخن را از سابقه‌ی پرداختن به فرم در معماری آغاز می‌کنیم و به شناختن و معرفی اجمالی نقد فرمالیستی معماری برمی‌آییم.

تعامل مرمت و تاریخ معماری در ایران

تاریخ چندهزارساله‌ی سرزمین ایران آکنده از اندیشه و اهتمام ایرانیان برای آبادانی سرزمین و ساختن شهرها، روستاها، و بناها و گاه بازتاب کژاندیشی و ویرانی مآثر پیشینیان است. تعمیر و محافظت از ساخته‌ها برای تداوم آبادانی روایتی است که از دل این تاریخ برمی‌آید. انسان هرآنچه می‌ساخت که در آن به‌سر بَرَد و بیاساید، نگه می‌داشت، تعمیر می‌کرد، و به طول عمرش می‌افزود تا ویران نشود و سپس در پی آن بود که نسل‌های بعد از آن بهره جویند. از این رو، تاریخ مرمت و تاریخ معماری در همسایگی هم به‌سر می‌برند.

بنیاد‌های فهم تاریخ معماری: درس‌نامه‌ای میان‌رشته‌ای

هدف اصلی کتاب این است که دانشجو و پژوهشگر جوان با ‏لازمه‌های اصلی فهم تاریخ معماری، و بایسته‌های فهم معماری، آشنا شود. ‏هدف این نیست که مجموعه‌ای از نظریه‌ها و روش‌ها و اصطلاحات و ‌‏نام‌های اشخاص را بر سر خواننده آوار کنیم و او را بار دیگر در میان غباری ‏غلیظ از اندیشه‌های نیندیشیده سرگشته ‏کنیم؛ بلکه برعکس، هدف این است ‏که در فضای آشفته‌ی اندیشه و تاریخ معماری، سررشته‌ای به‌دست او بدهیم ‏تا خود پیش برود؛ تا خود بتواند ‏درباره‌ی معماری و تاریخ آن فکر کند، بپرسد، ‏و تحقیق کند. هدف این است که با مفاهیم و موضوعاتی آشنا...

معماری خانقاه در خراسان سدۀ پنجم| مهرداد قیومی بیدهندی، سینا سلطانی

از منابع نوشتاری چنین برمی‌آید که تا پیش از صفویه، در بسیاری از شهرهای ایران چندین خانقاه وجود داشت و گاهی خانقاه از نظر تعداد با مسجد و گرمابه همتایی می‌کرد. صفویان، با آنکه خود از خانقاه برآمده بودند، بسیاری از خانقاه‌ها را ویران یا نام و کارکرد آنها را دگرگون کردند. در نتیجه، در طی سده‌های پس از آن، گونه‌‌بنایی به نام خانقاه کمابیش از یاد رفت و معماری آن فراموش شد. از این‌روست که اگر امروز خانقاهی برجا مانده باشد، به‌دشواری می‌توان آن را بازشناخت و خانقاه بودنش را گواهی کرد. معماری خانقاه از مواضع ابهام در تاریخ معماری ایران است؛ چنان‌که گویی بخشی از حافظۀ معماری ما محو شده است. بازیابی این حافظه نیاز به کاری عمیق و گسترده در دوره‌ها و مکان‌های گوناگون دارد. این کتاب متکفل یکی از پاره‌های آن تحقیق گسترده است: چیستی و چگونگی معماری خانقاه در زادگاه آن، خراسان، و در نخستین پارۀ تاریخ آن، یعنی از اواخر سدۀ چهارم تا نیمۀ سدۀ ششم هجری. فهرست مطالب کتاب: پیشگفتار مقدمه فصل ۱. تبار و خویشان خانقاه ۱- ۱. تبار خانقاه ۱- ۲. خویشان و رقیبان خانقاه فصل ۲. نهاد خانقاه ۲- ۱. موجبات اجتماعی و عملی تشکّل نهاد خانقاه ۲- ۲. تشکّل...

مسجد سنجیدهٔ قزوین

در جنوب‌شرقیِ قزوین، در محلۀ راهْ‌ری بنایی وجود دارد که امروز موسوم به «مسجد سنجیده» است. بخش قدیمیِ این بنا یک گنبدخانۀ منفردِ ساده است. با آنکه بنا به مسجد شهرت دارد، اما صورت ظاهری و ویژگی‌های کالبدی‌اش «مسجد» بودنِ آن را با تردید مواجه کرده است. ابعاد تقریبیِ این گنبدخانه ۹/۵ در ۹/۵ متر است و هر کدام از ضلع‌های جنوب‌غربی و جنوب‌شرقیِ آن دارای سه ورودی است و در کنجِ غربیِ آن منارۀ کوتاهی جای گرفته است. محراب کنار یکی از ورودی‌هاست و گنبد از داخل به‌طور کامل با مقرنس پوشانده شده است. بر روی دو تخت هشت...

معمار به مثابۀ کارآفرین| مارین بری لوند

کارآفرینی را می‌توان هنر و دانش نوآوری پویا دانست که از طریق ترکیب ایده‌ها و ارزش‌ها محقق می‌شود. در این کتاب، نویسنده ذیل سه فصل سعی کرده‌است که دریابد چگونه کارآفرینی می‌تواند به تحقق ایده‌های معماری از طریق تغییر دیدگاه‌ها، نگرش‌ها و ارزش‌های نو کمک کند. چرا که به عقیده‌ی او، با پذیرش یک دیدگاه کارآفرینانه‌تر، معماران می‌توانند از طریق تفکر طراحی خودشان ایده‌هایی با ارزش‌تر برای خود، حرفه و بخش‌های ساخته‌شده در جامعه فراهم کنند.

مناسبات معماری و علوم در ایران دوران اسلامی

پیشه‌ورزانه بودن و غلبهٔ سنت شفاهی بر آموزش و انتقال معماری گذشتهٔ کشورمان اغلب موجب این سوءتعبیر شده که معماریِ تاریخی ایران سنتی فاقد دانش است که دستاوردهای خیره‌کنندهٔ آن نیز از منابعی غیر از علم (چون تجربه، شهود و نظایر آن) حاصل آمده؛ اما آیا به راستی تمام دستاوردهای شکوهمند معماری گذشته می‌توانسته است فارغ از دانشی نظام‌مند حاصل آید؟ این پرسش زمانی برجسته‌تر می‌گردد که دریابیم، به‌واسطهٔ برخی شواهد مسلّم تاریخی، دانش معماران گذشته تنها منحصر به امور بنّایی نبوده بلکه معماران با علومی چون هندسهٔ عملی و حساب عملی و حیل و نظایر آن نیز سروکار داشتند....

فرار از مدرسه: بررسی آثار و احوال محمدکریم پیرنیا از منظر تاریخ‌پژوهشی معماری ایران| با مقدمۀ مهرداد قیومی بیدهندی

در طی سالیان، مدح بی‌حساب پیرنیا یا بهره‌گیری ابزاری از او از یک سو، و نقد نامنصفانۀ او از سوی دیگر، چهرۀ او و اندیشه‌اش را معوج و پنهان و غبارآلود کرده است. برای اینکه این چهره آشکار شود، باید با پیرنیا همدل شد؛ باید موقعیت او را درک کرد؛ درد او را فهمید؛ و راه او و ادب راه پیمودن او را کشف کرد. در این صورت است که نقد و سنجش او و پیش‌تر رفتن از او ممکن خواهد شد. این کتاب حاضر در زمرۀ نخستین تلاش‌ها برای فهم و نقد پیرنیا به چنین شیوه‌ای است.  متن کتاب...

سکونت در محله: روایتی از شکل‌گیری محلۀ دولت تهران در دورۀ ناصری| با مقدمۀ دکتر زهرا اهری

این کتاب پژوهشی در باب تاریخ معماری و شهرسازی تهران در زمان ناصرالدین شاه قاجار است. در اواخر سدۀ سیزدهم هجری، گسترش تهران و شکل‌گیری محله‌های مسکونی جدید در دارالخلافۀ ناصری فرصتی تازه به بانیان معماری و عاملان شهرسازی داد تا نیازها و خواست‌های نوظهور جامعۀ در حال دگرگونی ایران را در کالبد و نوع زندگی تازه در محله‌های جدید شهر محقق کنند. محلۀ دولت یکی از مهم‌ترین بخش‌های شهر جدید بود که عناصر ضروری زندگی مدرن را در خود جای داد و با نوع معماری و بافت شهری متفاوت پاسخی به نیازهای جامعه بود.  در مقام نخستین پژوهش متمرکز...

فلسفۀ معماری: مدخل فلسفۀ معماری دانشنامۀ استنفورد ساول فیشر| ترجمۀ مهدی محمدی، حسین رهنما

دانش معماری دامنهٔ بسیار گسترده‌ای از علوم مختلف را در برمی‌گیرد و از آنجا که با انسان سر و کار دارد، به نحوی از انحاء با رشته‌های مختلف علوم انسانی درگیر می‌شود. فلسفه یکی از این رشته‌هاست که در دهه‌های اخیر و به لطف گسترده‌تر شدن بحث فلسفهٔ معماری و معماری فلسفی پیوند عمیق‌تری با معماری پیدا کرده است. نزدیکی ادبیات برخی از نحله‌های فلسفی چون پدیدارشناسی، باعث شده تا گرایش به فلسفه در میان معماران گسترش یابد. از سوی دیگر برخی از وجوه اندیشه‌ورزی در معماری چون زیبایی‌شناسی مستقیماً با رویکردهای فلسفی ارتباط می‌یابد و پرداختن به این موضوعات...

مجموعهٔ هنر در تمدن اسلامی: معماری (۲)

موضوع این کتاب معماری‌ای است که در طی سده‌های اول تا سیزدهم هجری عمدتاً به‌دست مسلمانان در سرزمین‌های مسلمان‌نشین پدید آمد. هدف از این کتاب به‌دست دادن تصوری اجمالی از دانش تاریخی موجود دربارۀ این معماری است. تبویب این موضوع در این کتاب از ترکیبِ تقطیعِ جغرافیایی و تاریخی به‌دست آمده است؛ یعنی تقسیم جهان اسلام به سرزمین‌های شرقی و غربی و سپس تقسیم تاریخی بر اساس ادوار متناسب با هریک از پهنه‌های جغرافیایی: بخش اول کلیات و مقدمات؛ بخش دوم، آغاز (سده‌های اول و دوم)؛ بخش سوم، سرزمین‌های شرقی در سده‌های سوم تا ششم؛ بخش چهارم، سرزمین‌های غربی در...

مسجد جامع ورامین، بازشناسی روند شکل‌گیری و سیر تحول

حسین نخعی

مسجد جامع ورامین بنایی است در ورامین، ۴۲ کیلومتری جنوب تهران، که تا چند دهۀ پیش خارج از بافت بوده و امروزه میان یک میدان شهری قرار دارد؛ بنایی مستطیل‌شکل با ابعاد ۴۳ × ۶۶ متر که یکی از بهترین نمونه‌های مساجد چهارایوانی است. این بنا در اواخر دورۀ ایلخانان ساخته شده و نیمۀ غربی آن را پس از مدت‌ها ویرانی طی سال‌های اخیر بازسازی کرده‌اند.  عبارت‌های بالا کمابیش در عمدۀ نوشته‌هایی که موضوعشان مسجد جامع ورامین است به چشم می‌‌خورد و برای معرفی این بنا از آن استفاده می‌شود؛ عبارت‌هایی که نکاتی درخور توجه را در خود دارد که...

مجموعهٔ هنر در تمدن اسلامی: معماری (۱)

موضوع این کتاب معماری‌ای است که در طی سده‌های اول تا سیزدهم هجری عمدتاً به‌دست مسلمانان در سرزمین‌های مسلمان‌نشین پدید آمد. هدف از این کتاب به‌دست دادن تصوری اجمالی از دانش تاریخی موجود دربارۀ این معماری است. تبویب این موضوع در این کتاب از ترکیبِ تقطیعِ جغرافیایی و تاریخی به‌دست آمده است؛ یعنی تقسیم جهان اسلام به سرزمین‌های شرقی و غربی و سپس تقسیم تاریخی بر اساس ادوار متناسب با هریک از پهنه‌های جغرافیایی: بخش اول کلیات و مقدمات؛ بخش دوم، آغاز (سده‌های اول و دوم)؛ بخش سوم، سرزمین‌های شرقی در سده‌های سوم تا ششم؛ بخش چهارم، سرزمین‌های غربی در...

تن شهر و جان زیارت، بازخوانی شهر کاشان از منظر آیین زیارت

زهرا چیت‌سازیان

نیروی حاصل از میل انسان‌ها به تماس با جهان دیگر، نیرویی که در زیارت و اندیشه‌ها و ذهنیت‌ها و مناسک و آداب و رسوم مربوط به زیارت آشکار می‌شود، نیرویی قوی‌تر و مؤثرتر از نیاز و طلب انسان به خورد و خفت و خرید و فروخت دنیایی است. این نیروی نادیدنی در ساختن شهرها و صورت بخشیدن به آنها سخت دخیل بوده است؛ اما چون از چشم‌ها پنهان است و چون در زیست انسان امروزی کمتر مداخله‌ای دارد، در خواندن و فهمیدن شهرهای کهن مغفول مانده است. باید شهرهای کهن را با چنین نگاهی بازخواند و بازفهمید. نویسندۀ کتاب حاضر...

داستان مادی فدن، معماری و زندگی و شهر در کنار جوی در اصفهان صفوی

در اصفهان جوی‌های منشعب از زاینده‌رود را «مادی» نامیده‌اند. یکی از گسترده‌ترین و در عین‌حال کهن‌ترین این مادی‌ها، مادی فدن است. در دورۀ صفوی با پایتختی شهر اصفهان، مادی‌ها به منزلۀ عنصری شهری بیش از پیش اهمیت یافتند؛ چنانکه در بسیاری از فضاهای شهری آب جاری کردند و بناهای گوناگونی در کنار مادی‌ها ساختند. مادی فدن نیز در آن دوره به علت گستردگی‌اش درون اصفهان و تأمین آب شهر، رابطه‌ای تنگاتنگ با زندگی شهری؛ از جمله با معماری و فضاهای شهری اصفهان صفوی داشت.  در «داستان مادی فدن» به بررسی جایگاه این مادی در اصفهان دورۀ صفویه می‌پردازند. اثر این...

گادامر برای معماران| پل کیدر

هانس-گئورگ گادامر یکی از برجسته‌ترین متفکران اروپایی قرن بیستم بود. فلسفهٔ او مخصوصا به کشف متداول‌ترین الگوهای تجربه و تفکر - که هرگاه مردم در جستجوی فهم جهان و یکدیگر هستند، زمانی که متون یا دیگر نمودهای معنا را تفسیر می‌کنند و هنگامی که هنر یا طبیعت را به گونه‌ای فریبنده، لذت‌بخش و معنادار تجربه می‌کنند، رخ می‌دهد - اختصاص دارد. گرچه گادامر به‌طور خاص دربارهٔ معماری کم نوشته است، نوشته‌های او در باب هنر و زیبایی‌شناسی گسترده‌ است و نقشی محوری در برنامهٔ کلی فلسفی او بازی می‌کند. به همین علت، در طول دهه‌ها، اندیشهٔ او بر طیف گسترده‌ای...

مقدمه‌ای بر تاریخ شفاهی معماری ایران

اغلبِ آثار و گنجینه‌های فاخر تاریخی که نشانی از تمدن و فرهنگ یک سرزمین در دوره‌ای دارد، به صورت‌های مادی و معنوی نمایان می‌شود. برخی آثار مادی به جامانده از یک جامعه را در موزه‌ها نگه می‌دارند، آثار معنوی نیز گاه جامۀ الفبا بر تن کرده و در میان سطرهای یک کتاب جای می‌گیرد؛ اما گاه برخی دیگر ناشناخته می‌ماند و درون سینۀ افراد پنهان می‌شود. آن عده که در دوره‌ای شاهد وقایع هم‌عصر خود بودند، همچون یک موزه و کتابخانه‌ای پربار، حامل گنجینه‌هایی از یک دورۀ زمانی مشخص اند؛ گنجینه‌ای که موجودیت آن بدون کسب تجربه و مشاهدات فردی...