اصفهان در سال ۱۵۹۸م به پایتختی حکومت صفویان انتخاب شد و فضاهای پیشتاز شهری اصفهانِ صفوی خیال نویسندگان محلی و بیگانه را تسخیر خود کرد. با این حال، پس ازسقوط صفویان در سال ۱۷۲۲، این شیفتگی جای خود را به رواج پارادایم انحطاط و زوال ایران و به خصوص شهر اصفهان داد که بازنمایی تحولات معماری و شهری اصفهان را تحت‌الشعاع قرار داد. در حالی که محققان به احیای میراث بصری و فرهنگی صفویان در اوایل دورۀ قاجاریه در تهران پرداخته‌اند، موج جدید بازسازی معماری و شهری معاصر صورت‌گرفته در اصفهان نادیده گرفته شده است. این مقاله با بررسی نظام‌مند و هدفمند فعالیت‌های معماری و شهرسازی در اصفهان تحت حمایت حامیان و بانیان نوظهور در این دوره، درپی افزودن به دامنۀ پژوهش‌های ضدزوال معماریِ بعد از صفویان است. با تمرکز بر توسعه و احیای شهر در اواخر سدۀ هجدهم و اوایل سدۀ نوزدهم، این مقاله به صورت خاص به اندیشۀ شهرسازی حاکم اصفهان، حاج محمد حسین خان صدر اصفهانی (۱۷۵۸-۱۸۲۳) می‌پردازد. صدر اصفهانی از دورۀ زندیه در سمت‌هایی چون کدخدای محله، حاکم اصفهان و قم و کاشان و صدراعظم دوم فتحعلی‌شاه خدمت کرد و در طی حیات خود بانی بناهای عمومی و سلطنتی در اصفهان و شهرهای تحت حاکمیتش بود و در مرمت و بازسازی بناهای سلطنتی صفوی نیز اقداماتی را انجام داد. این مقاله ایجاد سه چهارباغ فتح‌آباد (خواجو)، امین‌آباد و حسین‌آباد طوقچی در اصفهان را برمی‌رسد. منابع اصلی نوشتاری و تصویری به‌کاربرده‌شده در این مقاله شامل دو منبع کمتر بررسی‌شده است: ۱) نقشۀ شهر اصفهان که نظامیان روسی در سال ۱۸۵۱ تهیه کردند و ۲) مدایح الحسینیه که مجموعه‌ای است از اشعار در مدح صدر اصفهانی و ماده‌تاریخ بناهای ساخته‌شده یا مرمت‌شده در اصفهان. 

نتایج بررسی‌های انجام‌شده در این مقاله نشان می‌دهد که فعالیت شهرسازی و معماری صدر اصفهانی در اصفهان در ارتباط مستقیم با میراث معماری صفویان شکل گرفت و در پاسخ به روایت‌های غالب ویرانی و زوال اصفهانِ رواج یافته توسط مورخان داخلی و سیاحان و ماموران سیاسی خارجی بود.

بازنمایی شهرسازی اوایل سدۀ نوزدهم اصفهان: آبادانی اصفهان با چهارباغ‌ها

 سمیرا فتحی| همایش مجازی انجمن مورخان معماری امریکا، مه ۲۰۲۰

– اطلاعات بیشتر دربارۀ مقاله و همایش: 

https://app.oxfordabstracts.com/events/973/program-app/submission/134424