چند هفته‌ای است نشر نی ترجمه کتاب فلسفه هنر نوشته استیون دیویس را با ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی راهیِ بازار نشر کرده است. کتابی خواندنی است، و مخصوصا برای کلاس‌های فلسفه هنر درآمد مناسبی در اختیار دانشجویان می‌گذارد.
کتاب اصلی در مجموعه بنیادهای فلسفه هنرها در انتشارات وایلی چاپ شده است. نخستین کتاب در آن مجموعه، و نیز نخستین کتابی از آن مجموعه است که ویراست دوم آن منتشر شده است (ویراست نخست سال 2006 و ویراست دوم سال 2016). عناوین فصل‌ها در هر دو ویراست یکی است. نویسنده بعد از مقدمه‌ای کوتاه، ذیل هشت فصل به طرح برخی از مهمترین مسائل در زمینه فلسفه هنر می‌پردازد: تکامل و فرهنگ؛ تعریف هنر؛ زیباشناسی و فلسفه هنر؛ هستی‌شناسی هنر؛ تفسیر؛ بیانگری و واکنش‌های عاطفی؛ بازنمایی تصویری و هنرهای بصری؛ ارزش هنر.
در فصل نخست که عنوان آن با عناوین معمول چنین کتاب‌هایی قدری متفاوت است، به دو رویکرد اصلی در بحث از هنر می‌پردازد. آیا هنر فعالیتی انسانی است که سابقه آن به دوره پیش از تاریخ و روزگار غارنشینیِ انسان‌ها باز می‌گردد و نمونه‌ای از آفریده‌های هنری را در میان همه فرهنگ‌ها و تمدن‌ها می‌توان یافت؟ و یا اینکه هنر مفهومی مدرن و برساخته فرهنگ اروپایی (غربی) در سده هجدهم به این سو است؟ نویسنده دیدگاه نخست را ذیل عنوان تکامل زیستی و دیدگاه دوم را ذیل عنوان ابداع فرهنگی مطرح می‌سازد. دیویس خود نیز اشاره می‌کند که این دو دیدگاه (روایت) در درون خود از تنوع بسیاری برخوردارند. به همین ملاحظه، نام‌گذاری این فصل خالی از تسامح نیست.
در پایان چهار فصل نخست که تمرکز بیشتری بر مباحث نظری دارند، بخشی به کاربست‌های ملموس‌ترِ این مباحث اختصاص یافته است. این گونه مثال‌ها در چهار فصل بعدی، در مطاویِ مطالب هر فصل آمده است. در انتهای هر فصل، شماری پرسش مطرح می‌شود. پرسش‌ها کاملا تفکر برانگیز هستند و کمک می‌کند خواننده به نحو عینی‌تر به ثمرات مطالب آن فصل بیندیشد. آخرین بخش هر فصل نیز به معرفی منابعی برای مطالعه بیشتر اختصاص دارد. این منابع و تفصیلی که نویسنده در معرفیِ هر کدام آورده، خود راهنمایی ارزشمند برای پژوهش‌های تفصیلی‌تر در آن موضوع است. در متن کتاب و به طور ویژه‌تر در بخش معرفی منابع، دیدگاه‌های مختلف در آن موضوع یاد می‌شود و از کنار هم نشستنِ این دیدگاه‌ها، ابعاد مختلف مسئله به نحو ملموس‌تری پیش چشم می‌آید. کتاب از این نظر تا حدودی شبیه است به آنچه در کتاب‌هایی مانند مُباحثات معاصر درباره زیباشناسی و فلسفه هنر (Contemporary debates in aesthetics and the philosophy of art) دنبال می‌شود. در کتاب اخیر که با مشارکت شماری از شناخته‌شده‌ترین چهره‌های این حوزه تدوین شده، یازده مسئله اصلیِ زیباشناسی و فلسفه هنر مطرح شده و ذیل هر مسئله، دو نویسنده که دیدگاه‌های متفاوتی در آن موضوع دارند هر یک مقاله‌ای نوشته‌اند و در پایان هر فصل نیز منابعی برای مطالعه بیشتر معرفی می‌شود. این گونه آثار کمک می‌کنند تا دانشجویان با مباحث پُرشوری که در این حوزه‌ها در جریان است آشنا شوند و تصویری زنده از درگیری‌های ذهنی فیلسوفان هنر بیابند (موضوعی که متاسفانه در آموزش‌های دانشگاهیِ ما تا حدود زیادی مغفول است).
انصافا ابوالقاسمی در انتخاب کتاب‌ها برای ترجمه دقیق و خوش ذوق است و جزو معدود مترجمانی است که در سال‌های اخیر کاملا بر زیباشناسی، فلسفه هنر و نظریه هنر متمرکز بوده است. از دیگر ترجمه‌های او در این حوزه می‌توان به کتاب‌های درآمدی بر نقد قوه حکم کانت؛ زیباشناسی چیست؟؛ سنت زیباشناسی آلمانی؛ فرهنگ زیباشناسی؛ فلسفه‌ی هنر؛ مبانی زیباشناسی؛ و نظریه‌های هنر اشاره کرد. با اینکه گاهی در ترجمه برخی اصطلاحات تخصصی می‌توان با او هم‌نظر نبود، اما همه آثاری که تا کنون ترجمه کرده است برای استاد و دانشجوی فلسفه هنر مفید و خواندنی است.
نکته آخر اینکه در شناسنامه ترجمه فارسی، منبع ترجمه را ویراست دوم کتاب ذکر کرده‌اند، ولی تا جایی که دنبال کردم دستکم در آنچه به بخش منابع برای مطالعه بیشتر در مقدمه، چهار فصل نخست و فصل ششم مربوط است از روی ویراست نخست ترجمه شده است. نویسنده در ویراست دوم همه جا از منابع روزآمدتر یاد می‌کند، حال آنکه در ترجمه فارسی فصل‌هایی که گفته شد مشخصات چاپ‌های پیشینِ این گونه منابع آمده است و تفاوت‌هایی نیز در منابعی که معرفی می‌شود وجود دارد.
کتاب‌نامه
دیویس، استیون، و محمدرضا ابوالقاسمی. 1400. فلسفه هنر. تهران: نی.
Davies, Stephen. 2016. The philosophy of art. Chichester, UK; Malden, MA: John Wiley & Sons.
Kieran, Matthew. 2009. Contemporary debates in aesthetics and the philosophy of art. Malden, MA: Blackwell.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
