×

جستجو

این گنبد نقره فام

طلق یا تلک را در متون گوهرشناسی فارسی به عنوان سنگی که چون خرده‌­اش بر جایی مالیده شود، آتش در آنجا کارگر نخواهد بود، توصیف می‌­کنند. نظامی اشاره­‌ای در هفت پیکر به این باور عمومی دارد که: «شیر شو از گربه مطبخ مترس/ طلق شو از آتش دوزخ مترس[۱]» و سعدی چنین سروده که: «نصیب دوزخ اگر طلق بر خود انداید/ چنان درو جهد آتش که چوب نفط اندود [۲]» به طلق اندودن چیزها به فنی اشاره دارد که این سنگ را وقتی خرد کرده و بسایند تا پولک­‌هایش ریز شود و بتوان با چسبی آمیخت یا در اصطلاح متون صناعات «محلوب» شود، قابل مالیدن به سطوح می­‌شود. در سفرنامۀ شاردن اشاره­ای به روش‌­های بنایان اصفهانی در اندودکاری بدنه­‌ها با آهک و طلق خردشده وجود دارد و شاردن اشاره کرده که پس از اندودکاری این بدنه‌­ها همچون دیوار نقره‌­پوشیده دیده می­‌شوند و ایرانیان این گرد براق را زرورق می‌­نامند[۳].  زرورق البته نامی­ است که در نوشته‌­های فارسی ساکنان هند به طلق داده می‌­شده است. شاردن جزییات روش کار بنایان را هم توصیف می­‌کند و به اندودکاری کاهگل و اجرای نرمه اندودی روی آن اشاره می‌­کند که لایۀ نقره‌­فام سرانجام بر روی این دو لایه کشیده می­‌شود. دیگر سیاح فرانسوی همین زمان، تاورنیه همین فن را به نحو دیگری توصیف کرده و می­‌نویسد که دیوار بنا پس از اتمام کار مرمرین به نظر می‌­رسد[۴].  این مرمرین و نقره‌فام بودن دیوارها را در چندین بنا که اندود اصیل میانۀ قرن یازدهم هجری دستکاری نشده هنوز می‌توان دید. طلق البته در صفحات بزرگ شفاف همچون شیشه کاربردهای دیگر مثلاً در تابدان‌های حمام‌ها داشته و حتی بر روی صفحات بزرگ طلق در هند نقاشی می‌­شده است. گرچه سفرنامه‌­نویسان اشاره دارند که طلق معادن ایران ریزدانه می‌­شکند و برای نقاشان به عنوان رنگ مناسب­‌تر است.

اشارۀ جذاب دیگر به طلق را در وقایع‌­نگاری محمد طاهر وحید از دوران شاه عباس دوم می‌­توان دید که توصیفی از بزمی در چمن عباس آباد به سال ۱۰۶۷هجری قمری با حضور سفیری خارجی می­‌آورد که در آن بزم: «امر اشرف نفاذ یافت که عمارت مبارکه را که در باغ مزبور احداث شده آیین بسته چراغان نمایند و ....انواع صور و تماثیل از طلق و شیشه‌ای ملون به طرح و آراستگی گلشن مهیا نموده در پیش چراغ‌ها بر پای دارند که روشنایی شموع به الوان مختلفه در نظر بینندگان جلوه‌­گر گردد و منظور نظر کیمیا اثر آن بود که ایلچی روم در آن مکان تمام صفای خورشید ضیا احراز رخصت پای­بوس نماید[۵]». این توصیف اشاره به نوعی نمایش سایه­‌ای اشاره دارد که بازیچه‌­های آن را از طلق ساخته بوده­‌اند.

برای خواندن مشروح پژوهش منتشر شده در باب طلق در نقاشی دیواری دورۀ صفوی نک: 

Karimy, A. H., & Holakooei, P. (2019). Looking Like Silver: Mica as a Pigment in Mid-Seventeenth Century Persian Wall Decorations. Iran, 1-10.

https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/05786967.2019.1701524

۱. مخزن الاسرار- بخش پنجاه
۲. سعدی، غزلیات، مواعظ
3. Chardin, Voyages de Monsieur Chardin, 106.
4. Tavernier, Les Voyages de Jean Baptiste Tavernier, 147.
اشتراک مطلب
لینک کوتاه
مطالب مرتبط

وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر