صناعات و حکمت الهی در کتاب مقدس عبری [۱]

سمیه جلالیان

یکی از موضوعاتی که در مطالعه‌ی هنر و صناعت در کتاب مقدس جلب توجه می‌کند ارتباط هنر و حکمت الهی است. حکمت یکی از اسما و صفات یهوه (YHWH / خدای بنی اسرائیل) است. در کتاب مقدس او منبع حکمت معرفی شده است. در کتاب امثال آمده است: «زیرا یهوه حکمت عطا می‌کند، و از دهان او علم و خرد برون می‌گردد.»[۲] خردمندی یوسف[۳]، حکمت یوشع[۴](Joshu) و سلیمان[۵] نیز موهبتی الهی بوده است. علاوه بر این، تورات در نظر برخی عرفای قباله (Kabbalah) کتاب حکمت الهی است. راز زندگی خداوند در تورات است و نظم آن اساس نظم جهان است.[۶] 

نقطه‌ی آغاز ارتباط وحی و صناعات در هبوط انسان است. پس از هبوط انسان، خداوند میکائیل را با انواع بذرها فرستاد و به او آموخت که چگونه زمین بکارد و محصول و میوه برداشت کند.[۷] نوح از دیگر شخصیت‌های مهم در کتاب مقدس است. یهوه دستور ساخت کشتی را به او داد تا نسل موجودات زنده را از عذاب حفظ کند و نحوه‌ی ساخت آن را آموزش داد.[۸] در افسانه‌های یهود آمده است که برای ساخت کشتی خرد بسیاری لازم بود تا همه‌ی موجودات زمین و آسمان در آن جا شوند. نوح دانش ساخت کشتی را از کتابی که فرشته‌ی رزائیل (Raziel) به آدم داده بود و در آن همه‌ی دانش‌های زمین و آسمان بود دریافت کرد. نوح کتاب را گرفت و زمانی که آن را مطالعه کرد همه چیز را درباره‌ی ساخت کشتی و جمع ‌کردن حیوانات می‌دانست. گفته شده است که این کتاب تورات بود که قبل از نوح به آدم داده شد. سپس رزائیل آن را به دست نوح سپرد و نوح آن را با خود به داخل کشتی برد  و قبل از مرگش آن را به سام (فرزندش) داد و او به ابراهیم داد و از ابراهیم به یعقوب، لوی، موسی، یوشع و سلیمان رسید و سلیمان تمام خرد خود را و همه‌ی مهارت‌های خود را از آن آموخته بود.[۹]

یکی از قسمت‌های کتاب مقدس که به هنرها و صنایع اشاره شده است، کتاب خروج و مکاشفه‌ی کوه سینا است. در این مکاشفه خداوند به بنی‌ اسرائیل فرمان داد تا خیمه‌ی مقدس را بسازند و الگوی ساخت آن را به موسی نشان داد[۱۰] و تأکید کرد باید ساختِ آن مطابق الگویی باشد که به او نشان داده شده است.[۱۱]

علاوه بر این، یهوه بصلئیل (Bazalel) و اهولیاب (Oholiab) را نیز برای انجام کارهای خیمه برگزید. در مورد انتخاب بصلئیل در کتاب خروج چنین آمده است: «آگاه باش که بصلئیل بن اوری (Uri) بن حور (Hur) را از سبط یهودا به نام خوانده‌ام، او را به روح خدا پر ساخته‌ام و به حکمت، فهم و معرفت و هر هنری برای اختراع مخترعات تا در طلا و نقره و برنج ‌کار کند و برای تراشیدن سنگ و ترصیع آن و درودگری چوب تا در هر صنعتی اشتغال نماید.»[۱۲] بادقت در متن عبریِ بخشی از این آیه معنای عمیق‌تری از این آیات به دست می‌آید: וָאֲמַלֵּא אֹת֖וֹ ר֣וּחַ אֱלֹהִ֑ים בְּחׇכְמָ֛ה וּבִתְבוּנָ֥ה וּבְדַ֖עַת וּבְכׇל־מְלָאכָֽה׃ سه کلمه‌ای که زیر آن خط کشیده شده یعنی حُخما یا حکمت، بینا یا معرفت و دَعَت یا دانش سه صفت از بالاترین صفات یهوه هستند. این دانش‌ها و معارف همان ‌دانش‌هایی هستند که یهوه با آن جهان را خلق کرد.[۱۳] در مورد اهولیاب چنین آمده است: «اینک اهولیاب، پسر اخیسامک (Achisamach)، از سبط دان (Dan) را به دستیاری او گماردم و در دل جمله مردان حکیم‌دل، حکمت نهادم تا هر آنچه را بر تو فرمان دادم انجام دهند.»[۱۴] یهوه نه‌تنها به این دو نفر حکمت انجام کارهای خیمه را داد؛ بلکه از مردان حکیم‌دل صحبت کرد. به عبارتی همه‌ی کسانی که در ساخت خیمه نقش داشتند، از حکمت الهی برخوردار بودند.[۱۵]

همچنین در ساخت معبد مقدس اتفاق مشابهی رخ داد: یهوه الگوی ساخت معبد مقدس را به داود داد.[۱۶] راشی (Rashi) درباره‌ی ساخت معبد می‌گوید که سموئیلِ (Samuel) نبی جزئیات ساخت ابعاد و اندازه‌ی خیمه را از خداوند گرفت. در میدارش سموئیل آمده است که خداوند به موسی جزئیات معبد نهایی را داد و موسی آن را به یوشع داد و یوشع آن را به بزرگان بنی اسرائیل داد و آنها به داود دادند و او نیز به سلیمان داد.[۱۷] علاوه بر این، سازندگان معبد نیز مانند سازندگان خیمه دارای حکمت الهی بودند. سلیمان در کتاب مقدس به داشتن حکمت الهی شهرت دارد.[۱۸] او برای ساخت معبد از پادشاه صور کمک خواست. او نیز حورام (Horam) را که صنعتگری ماهر بود برای کمک اعزام کرد. در مورد حورام هم گفته شده که مشابه بصلئیل از حکمت برخوردار بود.[۱۹]

در موسیقی نیز چنین حکمتی درباره‌ی نوازندگان و سرودخوانان صدق می‌کند. همان‌طور که اشاره شد داود در کتاب مقدس به نوازندگی شهرت دارد. در کتاب زوهر (Zohar) به وجه الهامی مزامیر (Pslams) داود اشاره شده که آنها را با الهام روح الهی می‌سرایید.[۲۰]

او و لاویان هنر موسیقایی خود را در یک مکاشفه‌ی الهی دریافت کردند و ملودی‌هایی که آنان می‌نواختند همان ملودی فرشتگان بود که هدف از آن صرفاً نیایش یهوه بود.[۲۱]

پی‌نوشت‌ها:

[۱] کتاب مقدس مطابق ترتیب و چینش عبری از سه بخش تشکیل شده: تورات مشتمل بر پنج کتاب (آفرینش، خروج، اویان، اعداد و تثنیه) است. بخش بعدی انبیاء یا نبیئیم  شامل ۲۱ کتاب می‌شود و به دو بخش انبیاء متقدم و متأخر تقسیم می‌شود. انبیاء متقدم کتاب‌های یوشع، داوران، سموئیل و پادشاهان را شامل می‌شود و انبیاء متأخر پانزده کتاب را دربرمی‌گیرد که از این میان کتاب‌های اشعیا، ارمیا و حزقیال انبیاء بزرگ خوانده می‌شوند و دوازده کتاب هوشع، یوئیل، عاموس، عوبدیا، یونس، میکاه، ناحوم، حبقوق، صَفَنیا، حَجی، زکریا  و ملاکی است.

مکتوبات یا نوشته‌ها مجموعه‌ای متنوع از فرهنگ و تاریخ و ادبیات یهودند که شامل نیایش‌های شاعرانه، داستان‌ها و عبارت‌های حکیمانه و ترانه‌ها و آثار تاریخی‌اند. این مجموعه شامل یازده کتاب می‌شود که عبارت‌اند از: مزامیر داوود، امثال سلیمان، ایوب، غزل‌غزل‌های سلیمان، روت، مراثی ارمیا، استر، جامعه سلیمان، دانیال، عزرا و نحمیا، تواریخ ایام. رک: شمس،۱۳۸۹: ۲۹و۳۰

[۲] امثال۲: ۶

[۳] آفرینش۴۱: ۳۸،۳۹

[۴] تثنیه۹: ۳۴

[۵] کتاب دوم تواریخ۱: ۷-۱۲

[6] Scholem:1960,40

[7] Legends of the jews1:3:1

[۸] آفرینش۶: ۱۴-۱۶

[9] legend of the jew1:4:35

[۱۰] خروج ۲۵- ۲۸

[۱۱] خروج۲۵: ۹، ۴۰

[۱۲] خروج۳۱: ۱-۵

[13] Berakhot55a:12,1

[۱۴] خروج۳۱: ۶

[۱۵] خروج۳۶: ۱، ۲

[۱۶] کتاب اول تواریخ ۲۸: ۱-۱۹

[17] Or HaChaim on Exodus29:9:17

[۱۸] کتاب اول پادشاهان ۵: ۹

[19] Midrash Tanchuma,Vayakhel5:2

[20] Zohar,Noach23:168

[21] Shiloah,1978:58

منابع:

ـ کتاب مقدس عهد عتیق، کتاب‌های شریعت یا تورات بر اساس کتاب مقدس اورشلیم(۱۳۹۳)، مترجم پیروز سیار، تهران، انتشارات هرمس و نی.

ـ کتاب مقدس عهد عتیق، کتاب‌های تاریخ بر اساس کتاب مقدس اورشلیم(۱۳۹۴-۱۳۹۶)، مترجم پیروز سیار، تهران، نشر هرمس و نی.

ـ شمس، محمد(۱۳۸۹)، سیر تحول کتاب مقدس، قم، بوستان کتاب.

Berakhot,https://www.sefaria.org/Berakhot.2a?lang=bi

Legends of the Jews, https://www.sefaria.org/Legends_of_the_Jews?tab=contents

Midrash Tanchuma, https://www.sefaria.org/Midrash_Tanchuma?tab=contents

Or HaChaim on Exodus, https://www.sefaria.org/Or_HaChaim_on_Exodus?tab=contents

Scholem,Gershom,(1960), Kabbalah and its Symbolism,Schocken books Inc.,New York.

Shiloah, Amnon(1978), The Symbolism of Music in the Kabbalistic Tradition, The World of Music, Vol. 20, No. 3, pp. 56-69.

 Zohar,Noach, https://www.sefaria.org/Zohar%2C_Noach.1.1-12?lang=bi