مرتضی رضوانفر
مسجد ایرانیان در شهر دربندِ روسیه
مرتضی رضوانفر
کتیبۀ فارسی بر دیوار صحن مسجد، تاریخ ۱۳۲۳ق را نشان می‌دهد. این مسجد به همراه مساجد دیگری در شهرهای خاساویورت، ماخاچ قلعه، بویناکسک، قیزلار، ولادی قفقاز و آستاراخان در کشور روسیه، به نام مسجد ایرانیان یا مسجد پارسی و یا مسجد همشهری نامیده می‌شود. مساجد مزبور، اکثرا متعلق به اواخر قرن ۱۳ و ۱۴ق و زمانی است که مشکلات اقتصادی باعث مهاجرت بیش از پانصدهزار نفر از مناطق عمدتا شمالی ایران به روسیه گردید. اکثر مساجد در دوره شوروی تخریب شد و مابقی نیز کاربری متفاوتی پیدا کردند. جدای از مساجد مهاجرین، تعدادی مسجد متعلق به ایرانیان در روسیه قرار دارد که...
دری تاریخی متعلق به یک خانوادۀ ایرُنی در جمهوری اوستیا- آلانیا، منطقه قفقازِ روسیه
مرتضی رضوانفر
مردم اوستیا نام قوم خود را ایرُن و یا آلان و سرزمین خود را ایرستون یا آلانیا می‌نامند. آلان‌ها یک قوم آریایی هستند و نام آلان را در اروپا، آسیا و آفریقا (کاتالانیا، آلن سو، آلن، ...) برگرفته از کلمۀ آریایی می‌دانند. در شاهنامه بارها به قوم آلان پرداخته شده و در ایرانِ امروزی نیز چند روستا به نام آلان وجود دارد. به گفتۀ مدیر موزۀ دانشگاهِ اوستیا، خانواده‌های آلانی، علائم خانوادگی خود را بر روی درب خانۀ یکدیگر حک می‌کردند تا ضمن بیان وابستگی‌های قومی و منطقه‌ای، بتوانند برای ایجاد امنیت و حفاظت در مقابل یورش‌ها وغارت‌ها، قدرت و...
میراث مشترک ایران و ارمنستان*
مرتضی رضوانفر
ارمنستان در کتیبهٔ سه‌زبانهٔ داریوش هخامنشی در بیستون با نام ارمینه (به زبان پارسی و عیلامی) و اورارتو (به زبان اکدی) به عنوان یک ساتراپی یا استان ایران معرفی شده است. ارمنستان اولین کشور جهان است که مسیحیت را چون دین رسمی پذیرفت، توسط تیرداد سوم اشکانی در سال ۳۰۱م. ۱۳سال بعد روم باستان مسیحیت را به رسمیت شناخت. بر اساس اسناد ارمنی، پذیرفتن مسیحیت، مربوط به بیماری سخت تیرداد و شفا یافتن وی به‌دست گریگور روشنگر (اولین رهبر دینی ارامنه و از نسل سورنا، سردار ایرانی) است. لذا شمایل این دو ایرانی بر ورودی کلیسای اچمیادزین که مهم‌ترین کلیسای ارامنهٔ...
غوغای کلام حافظ در یک آرامگاه/ ۲۰مهر، روز حافظ شیرازی
مرتضی رضوانفر
سخی سلطان علی اکبر شاه شمسی، از نوادگان شاه شمس سبزواری عارف ایرانی (۵۶۰ق سبزوار، ۶۷۵ق مولتان پاکستان) است. بنای بسیار زیبای مقبره به سبک مقابر دورۀ تُغلق‌شاهیان، در سه طبقه با زیربنایی هشت ضلعی، برجکهای مخروطی و گنبدی بزرگ در سال ۹۹۳ق در مولتان بنا شده است. داخل آرامگاه با گچبری و نقوش اسلیمی که برخی بسیار موقّر و نادر است پوشیده شده است. نمای بیرونی این بنای آجری با کاشی‌های زیبا حاوی اشعار ابوسعید ابوالخیر، همام تبریزی، مولوی و چند شاعر محلی تزیین شده است. اما آنچه کاملا نمایان است ابیات بسیاری از حافظ شیرازی است که بصورت...
کتیبۀ فرمان شیخعلی‌خان (قهرمان جنگ‌های ایران و روس و حاکم شهر قبه در جمهوری آذربایجان و دربند در روسیه)
مرتضی رضوانفر
این کتیبه در قالب اشعار فارسی و به خط نستعلیق، به آزادسازی شهر و فرمان مرمت مدرسه دینی دربند در سال ۱۲۲۰ق می‌پردازد. مرحوم محمدامین ریاحی خویی، ایرانشناس و مورخ، در توضیح نامهٔ عباس میرزا به شیخعلی‌خان می‌گوید: شیخعلی‌خان حکمران قبه و دربند، از بزرگان و نامداران آن سوی ارس بود که در طول دوره اول جنگ‌های ایران و روس، همراه مردان خویش و در کنار سایر ایرانیان دلاورانه پیکار کرد و لحظه‌ای در وفاداری به ایران تردید به خود راه نداد و به صورت مظهر مقاومت ملی درآمد، و حتی وقتی هم طبق عهدنامه گلستان، دربند و باکو و...
هفتم مهر، روز شمس تبریزی، هشتم مهر، روز مولانا بلخی و کتیبۀ آرامگاه سیدصوف فیض‌بخش سهروردی (وفات ۷۸۶ق)
مرتضی رضوانفر
آرامگاه که در کنار مسجد وزیرخان و در عهد سلسله تغلق شاهیان (۷۲۰ - ۸۱۵ق) ساخته شده است، دارای چند کتیبهٔ مرمرین و به خط نستعلیق از اشعار منسوب به مولوی است
مدرسۀ نوروز در جمهوری اوستیا-آلانیا/ روسیه
مرتضی رضوانفر
در نیمۀ دوم قرن ۱۹م به دلیل بحران‌های اقتصادی، بیش از پانصدهزار نفر از ایران، خصوصا مناطق آذری‌نشین، به مناطقی در قفقاز شمالی (مانند داغستان، چچن و اوستیا-آلانیا) و همچنین قفقاز جنوبی (مانند جمهوری آذربایجان، گرجستان و ارمنستان) مهاجرت نمودند.شهر ولادی‌قفقاز پایتخت جمهوری اوستیا-آلانیا، که مردمانش بر ریشه‌های آریاییِ خود می‌بالند، پذیرای نزدیک به ۲۰۰۰ نفر از مهاجرین ایرانی شد. ناصرالدین‌شاه در سفرنامۀ دوم و سوم خود به اروپا، هنگام عبور از ولادی‌قفقاز به کثرت ایرانیان، چه رعیت و چه بازرگان در این شهر اشاره می‌کند.مدرسهٔ روسی- ایرانیِ نوروز در سال ۱۹۰۲م بنا به درخواست و هزینۀ مهاجرین ایرانی و...
معرفی میراث ایرانی در مراسم عزاداری حسینی در جزیرۀ زنگبار
مرتضی رضوانفر
زنگبار کلمه‌ای فارسی است شامل «زنگ» به معنای سیاه و «بار» به معنای ساحل مانند جویبار و یا رودبار.
معرفی کتیبۀ ترجیع‌بند محتشم کاشانی در محراب مسجد شاه عباس در شهر دربند روسیه
مرتضی رضوانفر
این مسجد، از معدود مساجدی است که دارای محراب با کتیبۀ فارسی است. حضور کتیبۀ فارسی در محراب، تنها در چند کشور در منطقه قفقاز دیده شده و نویسنده، نمونه‌ای در ایران مشاهده نکرده است.
معرفی مقبرۀ قُمری دربندی، مرثیه‌سرای اهل بیت (ع)، در شهر دربند روسیه
مرتضی رضوانفر
میرزا محمد تقی قُمری گلزار دربندی (۱۲۳۵- ۱۳۰۹ق)، شاعر و مرثیه‌سرای ایرانی است که دو دیوان شعر به ترکی و فارسی در مدح و مرثیه اهل بیت و به ویژه امام حسین(ع) سروده است.
معرفی مدرسۀ ظهیریه در قصبۀ اردوباد، جمهوری نخجوان
مرتضی رضوانفر
طبق متن کتیبۀ سردر مدرسه، این بنا را محمدابراهیم ظهیرالدوله دبیر دربار در تاریخ ۱۱۲۶ قمری در عهد شاه سلطان حسین صفوی (۱۱۳۵-۱۰۷۹ق)، احداث کرد. قبلاً در متن معرفی کتیبهٔ شاه عباس در مسجدجامع اردوباد، اشاره شد اردوباد تا مدتی پیش قصبه کوچکی بیش نبود اما شعرا، هنرمندان و سیاستمداران بسیاری از این آبادی برخاسته‌اند.
معرفی مسجدجامع جزیرۀ کیلوا (کشور تانزانیا)، اولین دولت‌شهر شیرازی‌ها در شرق آفریقا
مرتضی رضوانفر
علی ابن حسن شیرازی و فرزندان او از قرن ۱۰ میلادی به مدت ۵۰۰ سال چندین دولت‌شهر در شرق آفریقا ایجاد کرده و امپراتوری پرافتخار زنگبار را تاسیس نمودند؛ اکنون نیز در کشورهای تانزانیا، کنیا و سومالی مردمان بسیاری برای اثبات شیرازی بودن خود با یکدیگر رقابت دارند زیرا شیرازی‌ها اولین مردمانی بودند که ساختمان‌سازی، شهرسازی، کشتی‌سازی و تجارت جهانی را به شرق آفریقا بردند و تنها گروهی بودند که بدون جنگ در آفریقا امپراتوری ایجاد کردند.
معرفی کتیبۀ فارسی فرمان شاه عباس بر مسجد جامع اردوباد در جمهوری نخجوان
مرتضی رضوانفر
مضمون کتیبه، فرمان عفو مالیاتی قصبه اردوباد به منظور همدردی با قتل عام مردم توسط عثمانی‌ها و شجاعت آن‌ها در مبارزات است.
معرفی آثار و خدمات حاج اسدالله معرفت خامنه در قفقاز روسیه
مرتضی رضوانفر
بق متن چندین کتیبه فارسی در بناهای داغستان روسیه، حاج اسدالله معرفت خامنه به کمک دو برادر خود کربلایی لطف الله و کربلایی مجید، از ۱۳۱۰ قمری (۱۲۷ سال پیش) یک مسجد و یک مدرسه در شهر ماخاچ قلعه (پطروسک قدیم)، و یک مسجد در شهر دربند روسیه تاسیس می‌کند، همچنین این مرد بزرگ، چندین مدرسه در ایران بعنوان سلسله مدارس معرفت احداث می‌نماید که اولین مدارس رایگان با نظام جدید آموزشی در ایران است. روحش شاد و یادش گرامی.
معرفی آرامگاه و موزۀ میرسیدعلی همدانی در شهر کولاب تاجیکستان
مرتضی رضوانفر
میرسیدعلی همدانی، عارف، عالم و شاعر ايرانی قرن هشتم و از مبلّغان عمده اسلام در شبه قاره هند است كه بيش از ۱۱۰ اثر به وی منسوب است. شهید مطهری وی را یکی از بزرگ‌ترین مبلغان اسلام در شرق جهان می‌نامد که بیش از ۱۰۰هزار نفر توسط وی به اسلام گرویدند.
معرفی مقبرۀ بهمن‌میرزا، پسر عباس‌میرزا و برادر محمد‌شاه قاجار، در شهر بردع، پایتخت تاریخی منطقۀ اران (=کشور کنونی آذربایجان)
مرتضی رضوانفر
به نوشته باکیخانوف، شهر بردع از بناهای فریدون پیشدادی است و از دوره قباد ساسانی، به پایتخت ولایت اران تبدیل شد تا اینکه در عهد قاجار طبق عهدنامه گلستان، از ایران جدا شد. به دستور بهمن میرزا، کتاب هزار و یکشب توسط طسوجی و سروش اصفهانی به فارسی ترجمه شد البته خود نیز ادیب ونویسنده بود و چندین کتاب به رشته تحریر آورده است.
مقبرۀ منسوب به نوشابه‌خانوم در بردع اران (جمهوری آذربایجان)
مرتضی رضوانفر
در شاهنامۀ فردوسی و خمسۀ نظامی سخن از شهری است به نام هروم که مخصوص زنان است و بانویی به نام نوشابه حاکم آن است.
معرفی سه حمام ایرانی در جزیرۀ زنگبار
مرتضی رضوانفر
سه حمام ایرانی در جزیرۀ زنگبار: حمام بزرگ ایرانی، حمام شهرزاد، حمام کیزیمبانی
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
