۱۲. آرمان‌ها و بت‌ها: مقالاتی درباره‌ی ارزش در تاریخ و هنر
(پاره‌ای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر)
مشخصات کتاب
Gombrich, E. H. (1994). Ideals & Idols: Essays on values in history and in art. London: Phaidon, 224 pages.
گومبریش، ارْنْست. آرمان‌ها و بت‌ها: مقالاتی درباره‌ی ارزش در تاریخ و هنر.
بررسی کتاب
این کتاب مجموعه‌ای از مقاله‌های ارنست گومبریش (گامبریچ) درباره‌ی برخی از مباحث نظری تاریخ هنر است. گومبریش از نظریه‌پردازان برجسته‌ی تاریخ هنر و نیز از مورخان شاخص هنر در روزگار ماست. از نظر نویسنده، آرمان‌هایی که به صورت مطلق (بت) درمی‌آیند امکان پژوهش و درک حقیقت درباره‌ی ارزش‌های موجود در تاریخ هنر را سلب می‌کنند. موضوع کتاب، «تاریخ هنر»، در دو بخش آن، یعنی «تاریخ» و «هنر»، ظهور یافته است. نویسنده در بخش نخست به نسبت میان ارزش‌ها و تاریخ؛ و در بخش دوم به نسبت میان ارزش‌های انسان و هنر و تاریخ هنر می‌پردازد.
کتاب در مجموع یازده مقاله دارد. در مقاله‌ی اول، «سنت اطلاعات عمومی»، سخن از تغییر سنت‌های موجود در زمینه‌ی کسب دانش است. در روزگار ما، برخلاف گذشته، داشتن اطلاعات عمومی را ارزش نمی‌شمارند. این نمونه‌ای از تحول در خصوص ارزش دانش در روزگار ماست. گومبریش تاریخ را از این نظر مرور می‌کند و مسیر تغییر نگاه به دانش را، بر اساس تحول در منابع و میزان دسترس به آنها، برمی‌رسد. او در خصوص رابطه‌ی ارزش‌های مشترک با دانش‌های مشترک بحث می‌کند، تا روشن کند که رویکردهای مختلف به علوم چگونه در ماهیت ارزش‌ها تأثیر می‌گذارند. به نظر نویسنده، توجه به حفظ این سنت در دوره‌ی معاصر (دوره‌ی تخصص‌گرایی) برای حفظ زبان و فرهنگ ضروری است. در مقاله‌ی دوم، «در جستجوی تاریخ فرهنگی»، گومبریش فلسفه‌ی هگل درباره‌ی تاریخ و تأثیر آن در تفسیر ما از فرهنگ را نقد کرده و با بیان مثال‌هایی از تاریخ، از ضرورت پرداختن به تاریخ فرهنگی سخن گفته است.
گومبریش در مقاله‌ی سوم، «منطق بازار مکاره‌ی خودبینی»، می‌گوید مکتب تاریخ‌باوری فرضیه‌های قابل آزمون کافی و چهارچوبی مشخص برای مطالعه و تدریس در زمینه‌ی تاریخ هنر ندارد و باید برای به‌دست آوردن آنها تلاش کرد. برای ورود به این حیطه، به مطالعه‌ی «ایجاد ارزش‌های جدید با ایجاد چیزهای جدید» با دیدگاهی تاریخ‌باورانه می‌پردازد. هدف او کشف این است که چگونه با ظهور جریان‌های جدید، سبک‌های جدید ایجاد می‌شود، ذائقه‌ی مردم تغییر می‌کند و، در کل، ارزش‌های جدید شکل می‌گیرد. در مقاله‌ی چهارم، «اسطوره و واقعیت در رسانه‌های آلمان در زمان جنگ»، نویسنده درباره‌ی تجربه‌ی خود در ترجمه‌ی متون رسانه‌های آلمان نازی سخن می‌گوید و در این بحث می‌کند که چگونه با تبلیغات می‌توان ارزش‌هایی تازه برای مردم ایجاد کرد، یا به چیزی بالید که تا آن زمان ضدارزش بوده است. پرسش اصلی این است که آیا تاریخ چون الهه‌ای مطلق است که سزای بدکاران را خواهد داد، یا بنده‌ی اقتصاد و سیاست است.
موضوع مقاله‌ی پنجم، «آرمان‌ها و بت‌ها»، نقد روش‌های دانشگاهی در حوزه‌ی علوم انسانی و لزوم حفظ پویایی این علوم است. نویسنده اشکالات نظام آموزشی را مطرح می‌کند. در این نظام، چندین «بُت» ایجاد شده که حاصل آرمان‌گرایی و جزم‌اندیشی است و موجب پرهیز دانشجویان از تحقیق به معنای حقیقی آن می‌شود. در مقاله‌ی ششم، «هنر و تعالی شخصی»، به جایگاه هنرمند و مخاطب در تاریخ هنر می‌پردازد. پیش از دوران مدرن، هنر جزو سنت و در خدمت دین بود؛ اما انسان مدرن، که چون گذشته بنیادی دینی ندارد، چگونه می‌تواند هنر پیشامدرن را بشناسد و ارزش‌های آن هنر و طرز تعالی شخصی هنرمند در طی آفرینش هنری را درک کند.
در مقاله‌ی هفتم، «تاریخ هنر و علوم اجتماعی»، نویسنده به تبیین جایگاه تاریخ هنر در بین علوم اجتماعی و ارتباط آنها می‌پردازد. این پرسش را پیش می‌کشد که آیا اساساً مورخ هنر اجازه و امکان ارزش‌گذاری آثار را دارد؟ هدف این مقاله اثبات این مدعاست که همه‌ی علوم اجتماعی در خدمت فهم تاریخ هنرند و قضاوت در تاریخ هنر بدون این علوم ممکن نیست. مقاله‌ی هشتم، «ملاک‌ها و ارزش‌ها در هنرهای بصری»، مجموعه‌ای از مکاتبات گومبریش و یکی از همکارانش، کوئنتین بل، درباره‌ی مقاله‌ی قبل است. موضوع نامه‌ها نقد آن مقاله و روشن کردن وجوه بیشتری از موضوع ملاک‌های ارزش‌گذاری آثار و پدیدآورندگانشان در تاریخ هنر است.
موضوع مقاله‌ی نهم، «نیاز به کثرت‌گرایی»، که با نگاهی به کتاب ساختار انقلاب‌های علمی توماس کوهْن آغاز می‌شود، نیاز به «دانش انقلابی» در مقابل «دانش معمولی» است و این که دانشجویان باید در پی کشف چهارچوب‌های ذهنی جدید برای پیش نهادن پرسش‌های جدید در تاریخ هنر باشند. این کار جز از طریق مطالعه‌ی علوم دیگر و تصحیح نظام دانشگاهی میسر نمی‌شود. موزه، که از مهم‌ترین موضوعات علاقه‌ی نظریه‌پردازان تاریخ هنر است، موضوع مقاله‌ی دهم گومبریش است. او در این مقاله به جایگاه موزه و تبیین این اندیشه می‌پردازد که موزه چگونه می‌تواند نهادی در حال تعالی باشد و میان مفاهیمی چون «سودمندی» و «لذت‌بخشی» تعادل برقرار کند.
در مقاله‌ی یازدهم، «عقل و عاطفه در مطالعه‌ی تاریخ هنر»، نویسنده عاطفه‌ی خود را از اثر هنری در کنار رویکرد خردگرایانه به آن قرار می‌دهد و در سهم عقل و عاطفه در ایجاد و فهم اثر هنری بحث می‌کند. هدف او روشن کردن این موضوع است که آنچه در هنر از تکنیک و مطالعات تاریخی به دست نمی‌آید، چگونه نقشی بسیار مهم در ایجاد شاهکار هنری ایفا می‌کند.
موضوع عموم مقالات این کتاب هنجارها و کمال‌های ذهنی خودساخته در تاریخ هنر و حوزه‌ها و فعالیت‌های مرتبط با آن و تلاش برای بر هم زدن آنها است. از این بابت، دوگانه‌ی دانش و ارزش در تاریخ هنر را می‌توان درون‌مایه‌ی کتاب دانست. با عنایت به اهمیت ارنست گومبریش در اندیشه‌های تاریخ هنر، این کتاب از نظر آشنایی با افکار او، به‌ویژه پیشگامی‌اش در نقد تاریخ متعارف هنر مغرب‌زمین، مفید است. فهم عمیق کتاب مستلزم آشنایی پیشین با گومبریش و با برخی از اندیشمندانی است که او در مقالات کتاب از اندیشه‌های آنان سخن می‌گوید.
فهرست کتاب
Preface
Values in History
The Tradition of General Knowledge
In Search of Cultural History
The Logic of Vanity Fair: Alternatives to Historicism in the Study of Fashions, Style and Taste
Myth and Reality in German Wartime Broadcasts
Research in the Humanities: Ideals and Idols
Values in Art
Art and Se1f-Transcendence
Art History and the Social Sciences
Canons and Values in the Visual Arts: A Correspondence with Quentin Bell
A Plea for Pluralism
The Museum: Past, Present and Future
Reason and Feeling in the Study of Art
Notes
Bibliographical Note
Sources of Photographs
Index
ترجمه‌ی فهرست کتاب
پیش‌گفتار
ارزش‌ها در تاریخ
سنت اطلاعات عمومی
درجست‌وجوی تاریخ فرهنگی
منطق «خودنمایی پوچ»: معرفی امکاناتی برای تاریخ‌باوری در زمینه‌ی مطالعه‌ی مُد، سبک و ذائقه
اسطوره و واقعیت در رسانه‌های آلمان در زمان جنگ
پژوهشی در زمینه‌ی علوم انسانی: آرمان‌ها و بت‌ها
ارزش‌ها در هنر
هنر و تعالی شخصی
تاریخ هنر و علوم اجتماعی
ملاک‌ها و ارزش‌ها در هنرهای بصری: با همکاری کوئنتیل بل
نیاز به کثرت‌گرایی
موزه: گذشته، حال و آینده
جایگاه عقل و عاطفه در مطالعه‌ی تاریخ هنر
پی‌نوشت‌ها
یادداشت‌های کتاب‌شناختی
مآخذ عکس‌ها
نمایه
مشخصات منبع
مهرداد قیومی بیدهندی و دیگران، کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۹۴، فصل۳.
برای مشاهده‌ی نسخه‌ای از کتاب آرمان‌ها و بت‌ها: مقالاتی درباره‌ی ارزش در تاریخ و هنر به پیوند زیر مراجعه کنید:
https://archive.org/details/idealsidolsessay0000gomb
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
