آرایش ناصرالدین شاه

مؤسسۀ اسمیتسونیَن (Smithsonian Institute)

نام اسمیتسونین را شاید تا به حال شنیده باشید. این موسسه با هدف دانش‌افزایی میان مردم در شهر واشنگتن پایه‌گذاری شده است. هرچند که این مؤسسه در معرفی‌اش، از خود با عنوان یک موسسۀ آموزش، پرورش و پژوهش یاد کرده اما به دلیل گنجینۀ عظیم اشیاء موزه‌ای، تصاویر، کتب خطی و منابعی از این دست، عموماً از آن به عنوان یک موزۀ بزرگ تحقیقاتی یاد کرده‌اند.

سایت مؤسسۀ اسمیتسونین، به یک موتور جستجوی قدرتمند برای انجام پژوهش‌های اینترنتی مجهز است. اگر در منابع تصویریِ این سایت مستقیماً با عنوان ایران جستجو کنید، قریب به ۴۰۰۰ هزار نتیجه به شما خواهد داد که شامل تصاویری از عکاسانی نظیر ارنسْت هرتسْفلد، آنتوان سِوْرِگین و مایرون اسمیت است. این تصاویرعموماً در بازۀ ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال پیش از ایران گرفته شده‌اند و بخش قابل توجهی از اسناد تصویری مربوط به تاریخ معماری ایران را در دورۀ قاجاریه و پهلوی اول در اختیار محققان قرار می‌دهد.

یک درویش قاجاری

طاق کسرا در تیسفون (مدائن)

آنتوان سِوْرِگین (Antoin Sevruguin)

آنتوان سورکین معروف به آنتوان‌خان در سال ۱۸۳۰میلادی/۱۲۴۵قمری، در سفارت روسیه در تهران چشم به جهان گشود. او پس از مرگ پدرش، یعنی سفیر روسیه در ایران به همراه خانواده‌اش، عازم گرجستان شد و در آن‌جا عکاسی را نزد دیمیتری ایوانویچ ژرماکوفِ روس، آموخت. سپس به ایران بازگشت و در تبریز و در دربار ولیعهدْ مظفرالدین شاه مستقر شد. او پس از چندی، به‌همراه برادرانش به تهران مهاجرت و در خیابان علاءالدولۀ سابق، استودیوی عکاسی برپا کرد. وی ظرف مدت ۶۰ سال عکس‌های بسیاری از گوشه و کنار ایران ، از افراد گرفته، تا مکان‌ها و رویدادهای گوناگون برداشت و مجموعه‌ای با بیش از هفت هزار شیشۀ عکس را گرد آورد. شهرت جهانی او نیز از دو طریق عمده شکل گرفت؛ نخست جهانگردان و پژوهشگران اروپائی که در این دوره به ایران سفر می‌کردند و خود عکاسان قابلی نبوده‌اند، عکس‌های مورد نیاز خود را از عکاسان مقیم ایران تهیه می‌کردند. از همین راه شمار زیادی از عکس‌های سوروگین به سفرنامه‌ها راه یافت. طریق دوم هم برگزاری نمایشگاه‌هایی از عکس‌های وی در سال‌های ۱۸۹۷ و ۱۹۰۰ در بروکسل و پاریس بود. عکس‌های متعدد او از دربار قاجار و نیز تصاویری که از سفرهای خود در سرتاسر ایران برداشته، میراثی گران‌بها برای تاریخ معماری ایران به حساب می‌آید.

تعزیه و حضور زنان در تکیۀ دولت

بیشتر سوژه‌های این عکّاس، برگرفته از رخدادها و حوادث اجتماعی انتهای قاجار و به خصوص مشروطه است. او همچنین به خاطر پرتره‌های متعدّدش از زنان حرم‌سرای ناصرالدین‌شاه و نیز زندگی روزمرۀ مردم، شهرت فراوان یافته است. شاخص‌ترین سوژه‌های وی، دراویش و زنان قاجاری اند. به تصویر کشیدن اعدام میرزارضای کرمانی پس از قتل ناصرالدین‌شاه و نیز تشییع جنازۀ آن شاه را می‌توان نقطۀ عطفی در دوران عکّاسیِ این عکّاسِ روسی‌تبار، قلمداد کرد. 

گفته شده که وی علاقۀ ویژه‌ای به رامبراند نقّاش معروف هلندی و تبحّر او در ثبت نور داشته و سال‌ها در پی آن بود که بتواند کیاروسکورو یا سایه-روشن معروف رامبراند را در عکس، به تصویر بکشد.

قمه زنی در عاشورا

عمارت آیینه خانۀ اصفهان

گفتنی است که دو اتفاق سبب نابودیِ بخش اعظمِ عکس‌های این عکاس شد. یکی حادثۀ بمب‌گذاری در کنار عکاس‌خانۀ آنتوان‌خان، در جریان مشروطه بود که بیش از ۵۰۰۰ شیشۀ عکس براثر آن از بین رفت و تنها ۲۰۰۰ شیشه سالم باقی ماند. رخدادِ دیگر، توقیف باقیِ شیشه‌ها توسط رضاشاهِ پهلوی بود. مدت‌ها بعد تنها دختر سوروگین که در واپسین سال‌های عمر آنتوان‌خان، عکاس‌خانه را اداره می‌کرد توانست ۶۹۶ قطعه از شیشه‌ها را از توقیف درآورد. این شیشه‌ها و شماری از عکس‌های کار سوروگین بعد از مرگ او و تعطیل شدن عکاسخانه‌اش، به کلیسای پروتستان آمریکایی تهران منتقل شد و در سال ۱۹۵۱ در اختیار مؤسسۀ اسمیتسونین، در شهر واشنگتن قرار گرفت و اکنون از طریق سایت این مؤسسه در دسترس است. برای دسترسی به این مجموعه کافی است به آدرس زیر مراجعه کنید:

http://collections.si.edu/search/results.htm?q=IRAN&fq=name:%22Sevruguin%2C+Antoin%22

عمارت نمکدانِ اصفهان

تمرین کشتی

سوروگین به همراه خانواده‌اش

منابع

(1) https://en.wikipedia.org/wiki/Smithsonian_Institution

(2) https://www.si.edu/

(3) http://collections.si.edu/search/about.htm

(4) http://archive.asia.si.edu/iran-in-photographs/antoin-sevruguin.asp

(5) http://www.photogram.ir/index.php/gallery/gallery-iranian-photographer/antoin-sevruguin-gallery/category/3

(6) http://www.iranicaonline.org/articles/sevruguin-antoin-1

.