موضوع این پژوهش فهم، معرفی، نقد درونی و نقد تطبیقی سه نظرگاهی است که به معماری ایرانی (ـ اسلامی) و اصول آن پرداخته‌اند: نظرگاه کامبیز نوائی و کامبیز حاجی‌قاسمی آن‌چنان که در کتاب خشت و خیال ظهور کرده است؛ نظرگاه نادر اردلان و لاله بختیار آن‌چنان که در کتاب حس وحدت ظهور کرده است؛ نظرگاه محمدکریم پیرنیا آن‌چنان که در مقالات و سخنان او ظهور کرده است.
شنبم حاجی‌جعفری در این پژوهش می‌کوشد هریک از این سه دیدگاه دربارۀ «معماری ایرانی» یا «ایرانی‌ـ اسلامی» و اصول آن را فهم، بررسی، تفسیر روش‌شناختی و نقد درونی کند و آن‌گاه آنها را با یکدیگر مقایسه و نقد تطبیقی کند تا سخن و دستاورد اصلی هر کدام معلوم و مبانی و خاستگاه آنها، مفروضات، و منابع و محصول آنها روشن شود. این پژوهش گامی است به سوی روشن‌تر شدن بحث دربارۀ اصول معماری ایرانی.
این پژوهش مشتمل بر دو بخش و هفت فصل است. بخش اول، در سه فصل، به معرفی هریک از نظرگاه‌ها بر محور هدف تحقیق، اصول و تعریف آنها اختصاص دارد. بخش دوم، در چهار فصل، حاوی نقد درونی هریک از نظرگاه‌ها و سپس نقد تطبیقی آنها از نظر مبادی و انگیزه و اصول پیشنهادی‌شان است. از این طریق، روشن می‌شود که هر نظرگاهی با چه مبادی‌ای به چه نتایجی رسیده است و در منظومه‌ای از اندیشه‌ها دربارۀ معماری می‌توان تصور کرد که هرکدام کجا ایستاده‌اند و به کجا نظر کرده‌اند و چه دستاوردهایی داشته‌اند؛ تاکنون دربارۀ این موضوع چه‌ها گفته شده و چه وجوهی روشن شده است و جای چه چیزهایی خالی است؛ این نظرگاه‌ها چه اشتراکات و افتراقاتی در پرداختن به اصول دارند. همچنین معلوم می‌شود آنچه باعث افتراق آنهاست مرتبه‌ای از معماری است که بررسی کرده‌اند و در حقیقت سخنشان در سه سطح است. معلوم می‌شود که مغفول گذاشتن چه وجوهی از معماری و پیوند‌هایش با دیگر چیزها (از قبیل زندگی یا خیال یا سنت) موجب تاریک ماندن چه وجهی از ماهیت این معماری می‌شود و توجه به هریک موجب روشن شدن چه وجهی.
شبنم حاجی‌جعفری بیدگلی. «تأملی در اصول معماری ایرانی: سه نظرگاه معاصر». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران. استاد راهنما: دکتر مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، دی ۱۳۹۲.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
