معماری خانگی از جمله موضوعاتی است که در میان تحقیقات تاریخ معماری دورۀ قاجاریه کمتر به آن پرداخته شده است. بسیاری از بنا‌ها در دورۀ قاجاریه، دورۀ گذار، دستخوش دگرگونی شدند و خانه‌ها نیز از این قاعده مستثنی نماندند. بخشی از این دگرگونی عینی و بخش دیگر آن ذهنی بود. خاطره‌نامه‌های به جا مانده از دورۀ قاجاریه از جمله منابعی هستند که می‌توانند ما را در پی بردن به این دگرگونی‌ها یاری کنند. در این تحقیق برای رسیدن به این هدف روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه برگزیده شد؛ این خاطرات از اواسط حکومت ناصر‌الدین شاه آغاز شده و تا اوایل دورۀ پهلوی دوم ادامه یافته است. این بازۀ زمانی حدوداً ۶۴ساله از علل اصلی انتخاب این خاطرات به‌عنوان منبع اصلی این تحقیق بود. دقت در صحت و ثبت جزئیات وقایع نیز از جمله دلایل دیگر برای انتخاب این خاطرات بود. در گام اول، با مطالعۀ متن خاطرات، داده‌های مربوط به دگرگونی ذهنی و عینی معماری خانگی از این خاطرات استخراج شدند. در گام دوم داده‌های استخراج شده گزینش و دسته‌بندی شدند و سوالاتی دربارۀ دگرگونی معماری خانگی در دورۀ قاجاریه شکل گرفت. گام سوم مربوط به فهم داده‌های دسته‌بندی شده و تلاش برای یافتن پاسخ سوالات پیش آمده در گام قبلی بود. این کار از طریق ارزیابی منابع درجۀ اول و دومی که به این فهم کمک می‌کردند صورت گرفت. در فصل ۱، پس از بیان زندگی‌نامۀ مختصری از عین‌السلطنه، روزنامۀ خاطراتش در مقام منبع اصلی این تحقیق معرفی و از نظر کتاب‌شناسی و سند‌شناسی بررسی شده است، سپس به‌اختصار به جایگاه خاطرات در تاریخ‌نویسی دورۀ قاجاریه پرداخته شده است. در ادامۀ این فصل، پس از ذکر نمونه‌هایی از توجه عین‌السلطنه به معماری خانگی، مثال‌هایی نیز از دگرگونی عینی و ذهنی معماری خانگی در این خاطرات ارائه شد. در پایان نیز خانه‌هایی که عین‌السلطنه در آنها زندگی کرده است معرفی شدند؛ چراکه در فصول بعدی تحقیق به‌کرات از این خانه‌ها یاد شده است. در فصل ۲ و ۳ به ترتیب دگرگونی عینی و ذهنی مربوط به عمارت و حیاط و باغ بررسی شدند. برای پیش‌برد بحث در هر کدام از این فصول از منابع درجۀ اول و دوم بهره جسته شده است و در پایان هر باب از فصول یاد شده نیز در قسمتی با عنوان نتیجه، به‌طور جدا‌گانه، منابع درجۀ اول و دوم مربوط به فهم هر باب ارزیابی و موضوعات و پرسش‌هایی برای پیگیری در تحقیقات آتی مطرح شد. این تحقیق در نهایت از طریق ارائۀ و دسته‌بندی مطالبی که دربارۀ دگرگونی عینی و ذهنی معماری خانگی، در روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه، وجود دارد و بیان موضوعات و کلید‌واژگان و طرح پرسش‌هایی دربارۀ آنها مقدمات فهم دگرگونی عینی و ذهنی معماری خانگی، در دورۀ قاجاریه و اوایل پهلوی، را فراهم می‌کند.
از این پیوند می‌توانید از طریق برنامۀ ادوبی کانکت به صورت مهمان در جلسه شرکت کنید:
http://194.225.24.96/defa-memari-4
دانشکدۀ معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی
دگرگونی عینی و ذهنی معماری خانگی در روزنامۀ خاطرات عین‌السلطنه؛ ارزیابی منابع| مریم شائیان
استاد راهنما: دکتر مهرداد قیومی بیدهندی
استاد مشاور: صبا مدنی
داوران: دکتر محمد فلاح، دکتر مهنام نجفی
زمان: دوشنبه ۱ شهریور ۱۴۰۰، ساعت ۱۰ صبح
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
