شجر الدر (درختِ مروارید) در کودکی کنیز بود و او را به سلطان صالح ایّوبی هدیه کردند. او کنیزِ محبوبِ سلطان شد و سلطان آزادش کرد؛ سپس با سلطان ازدواج کرد و نایب‌السلطنه شد و در نهایت در سال ۱۲۵۰ پس از مرگِ همسرش، سلطان صالح، به مقامِ سلطنت مشروع مصر رسید. شجر الدّر ثروت و قدرتش را به کار گرفت تا به مدرسۀ سلطان مقبره‌ای اضافه کند؛ با این نوآوری، مدارس و بسیاری دیگر از مجموعه‌های خیریه و وقفی معماری به بناهایی یادمانی بدل شدند؛ عملی که آثارش هنوز به‌صورتی گسترده پابرجاست. حکومتِ مشروع یک زن مسلمان به نام خودش موردی بسیار غیرعادی بود و بعد از فقط سه ماه، سلطنت او به پایان رسید، ناچار شد حکومت را با یک سردار مملوک (سربازانِ رده‌بالای برده) تقسیم کند و برای مصلحتِ سیاسی با او ازدواج کرد.
به رغم این واقعیت که داستانِ شجرالدّر با قتل او و تدفینِ شتابزده‌اش به صورتی دلخراش پایان می‌یابد، اعمال او در طول زندگی‌اش بدیلی بارز برای این باورِ مستمر است که در دوران میانه، در جهانی متعلق به مردان، زنان نادیده و ناشناس و بی‌اثر می‌ماندند. در این زندگی‌نامه ــ که اولین زندگی‌نامۀ شجرالدّر به زبان انگلیسی است ــ ظهور و سقوط سلطان‌ـ‌ملکه در سیاقِ گسترده‌ترِ توسعۀ فرهنگ و معماری قاهره قرار می‌گیرد، شهری که هنوز یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مجموعه‌های آثار معماری اسلامی در جهان در آن است. نویسنده حمایتِ خارق‌العادۀ ملکه از معماری را در ارتباط با سایر زنانِ زمانۀ او، از جمله نایب‌السلطنۀ ایّوبیِ حلب، شرح می‌دهد. مؤخرۀ کتابِ شجرالدّر بحثی پرشور است در باب اینکه دربارۀ تأثیر مادّی زنان، زنانِ طبقاتِ اجتماعی بالا و طبقات پایین، در این دوره چه می‌دانیم و چرا دانستن اثرگذاری آنان در تاریخ‌نگاری اهمیت دارد.
Tree of Pearls
The Extraordinary Architectural Patronage of the 13th-Century Egyptian Slave-Queen Shajar al-Durr
D. Fairchild Ruggles
Oxford University Press, 2020
– اطلاعات بیشتر و ملاحظۀ فهرست مطالب کتاب:
https://global.oup.com/academic/product/tree-of-pearls-9780190873202?cc=us&lang=en&#
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
