دروازه در شهرهای اسلامی به مثابه آستانۀ شهر بود. دروازه ماهیتی دوگانه در وصل و فصل شهر با محیط پیرامونش داشت. در حقیقت، دروازه مکانی در میانه بود، میان بیرون و درون و نمایندۀ این دو. همین ماهیت دوگانۀ واصل و فاصل و در میانه بودنِ دروازه پذیرفتن کارکردها، رویدادها و دلالت‌های نمادین را میسر می‌ساخت. همچنین دروازه در آستانۀ شهر معرف و نمایندۀ شهر و ساختار آن بود. پس شناخت دروازه و ماهیت آن نه تنها در فهم نقش و جایگاه دروازه در معماری بلکه در شناخت و مطالعۀ تاریخ شهر نیز مؤثر است.
در این تحقیق،«پریسا رحیم‌زاده»، ماهیت دروازه و نقش آن در حیات شهری را در شهرهای سدۀ نخست ایران اسلامی بررسی می‌کند. بدین منظور می‌کوشد، با تکیه بر منابع مکتوب دست اول و تفسیر آنها با توجه به سیاق تاریخی آن منابع به چیستی و چونی دروازه دست یابد. این تحقیق هفت فصل دارد. در فصل اول، «انواع دروازه در شهر»، به اندازۀ اقتضای تحقیق شهرهای اولیۀ اسلامی و انواع دروازه در این شهرها مطالعه می‌شود. سپس با تأمل در واژۀ دروازه و عرصه‌های دو سوی آن تفاوت و تمایز هر کدام ا آنها با هم بررسی می‌شود. در فصل دوم، «بنیاد دروازه»، دربارۀ چگونگی و چرایی تجسم یافتن دروازه در عالم واقع بحث می‌شود. در فصل سوم، «نام دروازه»، نام‌های منسوب به دروازه و چگونگی دلالت این نام‌ها بر ماهیت آن دروازه روشن می‌شود. در فصل چهارم، «دروازه؛ دفاع و امنیت»، و فصل پنجم، «دروازه‌های حکومت»، و فصل ششم، «دروازۀ آشنا»، نقش دروازه در حیات شهر بررسی می‌شود. فصل هفتم، «آیین‌های دروازه»، با توجه به آداب و رسوم و تشریفات گذر از دروازه نقش آیینی دروازه به منزلۀ آستانۀ شهر مشخص می‌شود.
پریسا رحیم‌زاده. «بررسی دروازه در شهرهای قرون اولیۀ اسلامی». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران. استاد راهنما: دکتر لادن اعتضادی. استاد مشاور: دکتر زهرا اهری. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۹۳.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
