تاریخ معماری در طی یک‌ونیم سدۀ اخیر، همچون حوزه‌ای مستقل در تحقیق ظاهر شده است. در این زمان مجادله‌ها و مباحثه‌ها بر سر پرسش‌های این حوزه موجب تکوین و قوام آن شد. پرسش و تأمل دربارۀ حدود و مرزها و توانایی‌های این رشته به تدریج سلسله‌ای از مباحث نظری را پدید آورد. تبیین مباحث نظری حاصل و تشریح مسائل اساسی و قوام‌بخش تاریخ معماری برای ورود به این حوزۀ دانش نیازی اساسی است.
در این تحقیق، محمد نخعی، در پی فهم و شرح پرسش‌های اصلی تاریخ معماری و ترسیم وضعیت دانش در این حوزه است. بدین منظور می‌کوشد، با مرور آثار متفکران تاریخ معماری ـ آنان که دربارۀ تاریخ معماری و مسائل نظری آن اندیشه‌ورزی کرده‌اند ـ نخست اهمّ این پرسش‌ها را شناسایی کند، سپس دانش انباشته حول آنها را ساماندهی و گزارش کند. این پایان‌نامه هفت فصل دارد. در فصل اول، «مفردات موضوع»، و فصل دوم، «دربارۀ دانش مرتبۀ دوم»، محل نزاع میان اهل تاریخ معماری را بررسی می‌کند. به طوری‌که مفاهیم اساسی تحقیق و چیستی نگاه مرتبۀ دومی به علم و لوازم و تبعات آن روشن می‌شود. همچنین چارچوبی کلی برای سامان دادن مباحث مرتبۀ دومی در تاریخ معماری را مهیا می‌کند. با استفاده از مبنای به دست آمده در دو فصل اول، صورت پژوهش و مواضع و معیارهای نقد و ارزیابی روشن می‌شود. در پنج فصل بعد، مباحث عمده‌ای که در آثار متفکران تاریخ معماری به دست آمده را ذیل پنج حوزۀ «روش‌شناسی»، «غایت‌ها و منفعت‌ها»، «فرض‌ها و مبادی»، «مسائل»، و «نسبت‌ها و مناسبات» عرضه می‌کند.
نخعی، محمد. «پرسش‌های اصلی تاریخ معماری از منظر اهل نظر». پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد مطالعات معماری ایران. استاد راهنما: دکتر مهرداد قیومی بیدهندی. استاد مشاور: مهندس محمد غلامعلی فلاح. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، دی۱۳۹۴.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
