یکی از بهترین پژوهش‌هایی که درباره ابعاد گوناگون زیباشناسی در اختیار داریم، کتاب هفت جلدی مفاهیم بنیادی زیباشناسی است.[۱] مشخصات کتاب چنین است (نسخه دیجیتال این مجموعه از اینجا قابل دریافت است):
Barck, Karlheinz, and Martin Fontius. 2000-2005. Ästhetische Grundbegriffe: historisches Wörterbuch in sieben Bänden. Stuttgart: Metzler.
این کتاب، به زبان آلمانی و با مشارکت بیش از ۱۶۰ استاد و پژوهشگر متخصص در حوزه‌های مرتبط، در بازه‌ای حدودا ده ساله (۱۹۹۰-۲۰۰۰ م.) تدوین شده است (برای اسامی نویسندگان مقالات بنگرید: ibid: 7/ 287-289). در این مجموعه، در بیش از ۱۷۰ مقاله مفصل و حجمی حدود شش هزار صفحه (دو ستونه)، برخی از مهمترین مفاهیم و مسایل زیباشناسی، در چارچوب تاریخ مفاهیم تحلیل و بررسی می‌شود. از آنجا که «تأسیس» دانش زیباشناسی به سده هجدهم اروپا باز می‌گردد، تمرکز این اثر نیز بر سه سده اخیر است. البته در برخی مقالات و به اقتضای موضوع، به پیشاتاریخ زیباشناسی در عصر باستان و سده‌های میانه نیز پرداخته‌اند (برای نمونه بنگرید به مقاله «مدرن» در جلد چهارم و مباحث مربوط به جدال قدما و متجددان در آن مقاله). نویسندگان مقالات می‌کوشند میانِ رشته‌های مختلف، و نیز حوزه‌های تخصصی و عرصه عمومی، پیوند برقرار کنند. به عبارت دیگر، در عین اینکه کاملا به نحو فلسفی به سراغ موضوعات زیباشناسی می‌روند، اما در عین حال توجهی جدی به زمینه‌های هنریِ این مباحث نیز دارند.
این اثر، در زمره آن دسته از پژوهش‌های آلمانی زبان جای می‌گیرد که در دهه‌های اخیر به تاریخ مفاهیم پرداخته‌اند، آثاری مانند فرهنگ‌نامه تاریخی مفاهیم فلسفه، مفاهیم بنیادی تاریخ، کتابچه راهنمای مفاهیم بنیادی سیاسی-اجتماعی در فرانسه ۱۶۸۰-۱۸۲۰، و فرهنگ‌نامه تاریخی خطابه.[۲]
مدخل‌ها به ترتیب الفبایی در جلدها تنظیم شده‌اند. قالب تنظیم مقالات نیز این گونه است که در آغاز هر مدخل و پس از عنوان آلمانیِ مدخل، معادل آن در زبان‌های یونانی، لاتین و دیگر زبان‌های اصلی اروپایی (انگلیسی، فرانسه، ایتالیایی، اسپانیولی و روسی) ذکر می‌شود. پس از آن، فهرست بخش‌های مختلف مقاله می‌آید. مهمترین منابع در آن موضوع نیز در کتاب‌شناسی پایانی هر مقاله ذکر می‌شود. در متن مقالات، نقل قول‌های مستقیم از منابع انگلیسی و فرانسه، به صورت اصلی و بدون ترجمه می‌آید. جز از این دو زبان، در باقیِ نقل قول‌ها ترجمه آلمانی عبارت می‌آید (برای توضیح بیشتر درباره محتوای کتاب، نحوه مدخل‌گزینی، محدودیت‌های پژوهشی و دیگر موضوعات مرتبط بنگرید به مقدمه کتاب و راهنمای استفاده از آن: ibid: 1/ VII-XIV)
در ادامه، فهرست معادل‌های انگلیسیِ مدخل‌های هر جلد آمده است. اگر ترتیب الفباییِ چینش مدخل‌ها در هر جلد، در فهرست ذیل دیده نمی‌شود، به ملاحظه همین برگردان به زبان انگلیسی است (برای فهرست عناوین آلمانیِ مدخل‌ها بنگرید به: ibid: 7/ 284-286).
جلد یک (۲۷ مدخل):
Absence, Passion, Allegory, Everyday life, Anagram, Appropriation, Grace, Conception/ intuition, Apollonian-Dionysian, Arabesque, Architecture, Aesthetics/ aesthetic, Aura, Expression, Autonomy, Author/ artist, Avant-garde, Baroque, Image, Visual art/ figurative art/ plastic art, Aesthetic Education, Bohemia, Chaos-order, Character/ characteristic, Curiosity, Dandy, Representation/ presentation/ performance;
جلد دو (۲۹ مدخل):
Decadent/ decadence/ decadency, Design/ industrial design, Dilettantism, Imagination, Empathy, Disgust, Commitment/ tendency/ bias/ partisanship, Enthusiasm, Ephemeral, Experience, Sublime, Erotic/ eroticism, Exotic/ exotism, Feast/ festival, Fiction, Film/ filmic, Form, Photography/ photographic, Fragment, Functionalism, Memory/ remembrance, Feeling/ sentiment, Genius, Pleasure/ enjoyment, Gesamtkunstwerk/ total work of art, Taste/ judgement of taste, Form/ pattern/ gestalt, Gothic, Grotesque;
جلد سه (۲۸ مدخل):
Harmony/ harmonic/ harmonious, Deformed/ ugly, Humour, Ideal, Pastoral/ idyll/ idyllic, Interest/ interesting, Intimacy/ intimate, Ironic/ ironical/ irony, Catharsis, Kitsch, Classical/ classic/ classicism, Colouring/ coloured, Comic/ comical, Communication, Body, Critical/ criticism/ critique, Cult, Culture, Art/ (fine) arts/ system of the arts, Landscape, Literary/ literature, Luxury, Lyric- epic- dramatic, Magical/ magic, Picturesque, Manner/ mannerist/ mannerism, Measure, Material;
جلد چهار (۳۰ مدخل):
Media, Melodic/ melodious/ melody, Melodramatic, Metamorphosis, Mimesis/ imitation, Modern/ modernity/ modernism, Fashionable/ fashion, Moral- amoral, Motive, Orality, Music, Myth/ mythical/ mythology, Naive/ naivety, National/ nation, Naturalistic, Natural/ nature, Black Aesthetics, Normal/ normality, Useful, Public sphere/ audience, Original/ originality, Ornament, Passion, Pathos/ pathetic, Performance, Perspective/ perspectivism, Fancy/ fantasy, Fantastic, Plastic, Popular/ popular culture;
جلد پنج (۲۶ مدخل):
Postmodernity/ postmodern, Production/ poiesis, Prosaic - poetical, Space, Realism/ realistic, Reality, Religion/ religiosity/ religiousness, Representation/ representative, Rhythm, Romantic/ romanticism, Satire, Appearance, Beautiful/ beauty, Terror/ shock, Melancholy, Sensibility/ sensitivity/ sentimentality, Simulation, Sensuality/ sensibility, Play/ game, Language of art/ art as language, Style, Mood/ attunement/ atmosphere , Subjectivity, Subculture, Symbol, Synaesthesia;
جلد شش (۲۵ مدخل):
Dance, Artistic techniques, Text/ textuality, Theatricality, Tradition- innovation, Tragic, Dream/ vision, Unconscious, The uncanny/ unhomely, Conversation, Urbanism, Vague/ uncertain/ indeterminate, Understanding/ interpretation, Perfect/ perfection, Truth/ verisimilitude, Perception, Culture industry, Femininity, Work, Evaluation/ value, Reflection/ mirror/ image, Effect/ reception, Wit/ joke, Admirable/ marvellous/ wonderful, Era/ age/ epoch;
جلد هفت (۷ مدخل):
Abstract/ abstraction, Authentic/ authenticity, Caprice, Metaphor/ metaphorical, Museum/ exhibition, Typical/ type, Signs/ semiotics of arts.
در جلد هفتم، مجموعه مفصلی از نمایه‌های اشخاص، آثار و اصطلاحات نیز آمده است.
Ritter, Joachim, Günther Bien, Karlfried Gründer, Gottfried Gabriel, Margarita Kranz, Helmut Hühn, and Rudolf Eisler. 1971-2007. Historisches Wörterbuch der Philosophie. Basel: Schwabe.
پیش از این، منتخبی از مدخل‌های این اثر به فارسی ترجمه شده است. انتشارات سمت گزیده‌ای از مفاهیم مابعدالطبیعه را در سه جلد، به ویراستاری سید محمد رضا حسینی بهشتی منتشر کرده است. موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و موسسه نوارغنون، منتخبی از مدخل‌های مرتبط با فلسفه هنر، الهیات، و فلسفه اخلاق را در سه جلد به ویراستاری سید محمد رضا حسینی بهشتی و بهمن پازوکی منتشر کرده‌اند. شماری از مدخل‌های مرتبط با زبان‌شناسی و ادبیاتِ این مجموعه نیز به ترجمه کورش صفوی در انتشارات هرمس منتشر شده است.
Brunner, Otto, Werner Conze, and Reinhart Koselleck. 1972–1997. Geschichtliche Grundbegriffe historisches Lexikon zur politisch-sozialen Sprache in Deutschland. Stuttgart: Klett-Cotta.
این اثر در هشت جلد و بالغ بر ۹۰۰۰ صفحه، به بررسی ۱۲۲ مفهوم مانند قانون، مردم، سنت، تمدن و ... می‌پردازد. در این بررسی، علاوه بر زمینه‌های تاریخیِ هر موضوع، به ابعاد فلسفی، حقوقی و اقتصادی آن نیز توجه می‌شود.
Reichardt, Rolf, Hans-Jürgen Lüsebrink, and Jörn Leonhard (ed.). 1985-2016. Handbuch politisch-sozialer Grundbegriffe in Frankreich: 1680-1820. München: Oldenbourg.
تا کنون ۲۱ دفتر از این مجموعه در ۱۶ مجلد منتشر شده است و انتشار آن همچنان در حال تکمیل است.
Kalivoda, Gregor, Heike Mayer, and Franz-Huber Robling. 1992-20015. Historisches Wörterbuch der Rhetorik. Berlin: De Gruyter.
این اثر در دوازده جلد و بیش از ۱۳۰۰ مدخل، با مشارکت افزون بر ۴۰۰ متخصصِ این حوزه تدوین شده است.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
