خانۀ هورامی همۀ بستر زندگی اوست و عمارت هورامان به وسعت درۀ هورامان است. درۀ هورامان عمارتی است که تابستان‌نشین، زمستان‌نشین، شاه‌نشین، و حیاطش در گسترۀ دره جای گرفته است. هورامی به معماری خانه‌اش همان‌گونه می‌نگرد که به کوچه؛ و به کوچه همان‌گونه که به دره و چشمه و درخت و دام.
روستای هورامان تخت کالبدی بی‌جان از خانه‌های سنگی در دامنۀ کوه‌های کردستان نیست؛ بلکه نتیجۀ تعامل طبیعی مردم هورامی با طبیعت است؛ مردمی که هزاران سال در این منطقه زیسته و آن را ساخته و از آنِ خود کرده‌اند. کالبد روستا و خانه‌هایش فقط یکی از مظاهر زندگی این مردم است.
معماری روستا مظهر جهان درونی و بیرونی مردم روستاست. فهم معماری روستای هورامان تخت فقط از طریق هم‌نشینی با مردم و نفوذ به جهان درون آنان ممکن است. نسیم دریایی در تحقیق دربارۀ معماری این روستا چنین کاری کرده است. او حتی این شیوه را در گزارش نامتعارف خود از این تحقیق نیز آشکار کرده است. سخن او چند بخش دارد. در فصل اول، زندگی مردم روستا و نسبت آنان با طبیعت و انسان‌ها و هستی را در قالب چند پاره‌داستانِ کوتاه ریخته است؛ داستان‌هایی که از همۀ وجوه مختلف زندگی، از همۀ مکان‌ها و از گسترۀ روستا ــ که وسیع‌تر از کالبد آن است ــ سخن مي‌گوید. سپس دربارۀ تاریخ و جغرافیا و زندگی مردم این منطقه می‌خوانیم؛ چنان‌که از منابع مکتوب به دست آمده است. در پایان، با جمع آنچه از دو فصل قبل به دست می‌آید، کالبد روستا و معماری آن را می‌فهمیم.
دریایی در این تحقیق ذره‌ذره با اشاره‌هایی که از زبان هورامی‌ها می‌شنیده یا در رفتارهای آنان می‌دیده است تکه‌های پازلی را از هر گوشۀ روستا و از میان مردم جمع کرده، تکه‌های هم‌نشین را یافته و در نهایت آن را ساخته است. این هم‌دلی و هم‌نشینی با مردم در آنچه در دو فصل آخر نوشتۀ او می‌خوانیم نیز اثر گذاشته است. در مقدمه، دربارۀ اندیشه‌ای می‌گوید که کل مسیر تحقیق را سامان داده است: همۀ روستای هورامان تخت خانه‌ای واحد است. این اندیشه با کمی جلو رفتن در مسیر تحقیق برای او شکل گرفته است و آنچه مي‌خوانیم و در فصل آخر دربارۀ کالبد روستا مي‌بینیم درستی‌اش را تقویت می‌کند.
نسیم دریایی. «روستای هورامان تخت: نسبت کالبد روستا با بستر جغرافیایی و فرهنگی آن». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران. استاد راهنما: مهرداد قیومی بیدهندی. استاد مشاور: فرهاد نظری. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۸۸.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
