۱۴.حیات ذهنی مورخ معماری: بازگشایی پرونده‌ی تاریخ‌نگاشت اولیه‌ی معماری مدرن
(پاره‌ای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر)
مشخصات کتاب
Hartoonian, Gevork. (2011). The Mental Life of The Architectural Historian: Re-opening the Early Historiography of Modern Architecture. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing, 230 pages.
گوورک هارطونیان. حیات ذهنی مورخ معماری: بازگشایی پرونده‌ی تاریخ‌نگاشت اولیه‌ی معماری مدرن.
بررسی کتاب
گوورک هارطونیان، استاد ایرانی‌تبار معماری در دانشکده‌ی هنر و طراحی دانشگاه کانبرا، استرالیا، در این کتاب، تاریخ‌نگاشت اولیه‌ی معماری مدرن را با نگاهی دیگر بررسی کرده است. کتاب مبتنی بر این نظر است که عمل معمار، اعم از طرح‌های ساخته و نساخته و نوشته‌هایش، نقشی مؤثر در عالم ذهنی مورخ دارد. نویسنده دو هدف را در کتاب دنبال می‌کند: نخست، مشخص کردن اینکه چگونه تاریخ معماری مسیر خود را از سنت‌های تاریخ هنر جدا کرده است؛ دوم، ویژگی‌های موضوع نهادین تاریخ معماری.
نویسنده در سه فصل از کتاب به تاریخ‌نگاشت سه مورخ مشهور معماری مدرن پرداخته است: نیکولاوس پفسنر (۱۹۰۲- ۱۹۸۳)، هنری‌ـ راسل هیچکاک (۱۹۰۳- ۱۹۸۷)، زیگفریت گیدئون (۱۸۸۸- ۱۹۶۸). هارطونیان با بررسی تاریخ معاصر اندیشه‌ها می‌کوشد نشان دهد که روایت این سه مورخ چه وجوه اشتراک موضوعی و نیز چه تفاوت‌هایی، به‌ویژه درباره‌ی مفهوم «گذشته»، دارد. همچنین از بی‌تایی «سنتی جدید» در گفتمان مورخان امریکایی سخن می‌گوید و نشان می‌دهد که این سنت در پی ضعف تاریخ‌باوری در به رسمیت شناختن مفهوم «سبک» و «استقلال» شکل گرفت و به همین علت بود که نظریه‌پردازی درباره‌ی این دو موضوع برای هر سه مورخ مذکور ناممکن بود. مبنای نظری کتاب را می‌توان از مباحث فصل اول و آخر کتاب دریافت. آنچه در این کتاب آمده از «نظریه‌ی سنجشگرانه»ای برخاسته که مؤلف از قرائت آثار والتر بنیامین دریافته است. هدف او این است که دامنه‌ی فهم بنیادهای پیچیده‌ی تاریخ‌نگاشت اولیه‌ی معماری مدرن را گسترش دهد.
نویسنده در فصل اول کتاب با پیروی از سخن بنیامین درباره‌ی تاریخ، بر مفهوم «استقلال» در حکم دیدگاهی مهم در تاریخ معماریِ مدرن تأکید می‌کند. در فصل دوم، دو مفهوم دوره‌بندی و تاریخ‌باوری را پیش می‌کشد و فراز و نشیب‌های تاریخ‌نگاشت نیکولاوس پفسنر و تفاوت رویکرد مورخان با معماران اوایل دوره‌ی مدرن را برمی‌رسد. به نظر او، هنگامی که معماران آن دوره به دنبال راهی مناسب برای سبکی نو بودند، مورخان معماری آن دوره را در قالب رده‌بندی‌هایی مطالعه می‌کردند که بیشتر متعلق به سنن تاریخ هنر بود. موضوع فصل سوم تفاوت شیوه‌ی تاریخ‌نگاشت هیچکاک با دیگران و غیاب سنت‌های اروپایی تاریخ هنر در شیوه‌ی اوست. نویسنده در این فصل شرح می‌دهد که چگونه هیچکاک به نوعی تصویر روستانما از مدرنیته روی آورد که از گفتمان رمانتیسم برآمده بود؛ و چگونه مکتب شیکاگو و نیز آثار ایچ. ایچ. ریچاردسون در اقبال او به این تصویر مؤثر بود.
فصل چهارم کتاب به شرح شیوه‌ی تاریخ‌نگاشت گیدئون و ابعاد دیداری و فضایی آن و مطالعه‌ی معانی نهفته‌ی معماریانه‌ی آن در کتاب فضا، زمان و معماری اختصاص دارد. فصل پنجم نتیجه‌ی فصل‌های پیشین است. اگرچه حسن تفاهم معمار با مورخ از دوره‌ی پس از جنگ جهانی دوم تا امروز دگرگون شده است، بناها و طرح‌های ساخته‌نشده هنوز در فعالیت تاریخی بیشترین اهمیت را دارد. سرشت این تغییر و ابعاد متنوع آن موضوع این فصل از کتاب است.
این کتاب به بررسی دیدگاه‌ها و روش‌های تاریخ‌نگاشت سه تن از مورخان برجسته‌ی معماری اختصاص دارد. به همین سبب، هم از نظر شناخت بنیادی این سه مورخ اهمیت دارد و هم از نظر جلب توجه به شباهت‌ها و تفاوت‌های تاریخ معماری و تاریخ هنر. جنبه‌ی دیگرِ اهمیتِ کتابْ برای ما پرداختن به معماری مدرن است؛ معماری‌ای که هنوز در زندگی ایرانیان و در ذهنیت معماران ایران، و ناگزیر در کار مورخان معماری، حضور دارد.
فهرست کتاب
List of Illustrations
Acknowledgements
Introduction
Chapter One
What is the Matter with Architectural History?
Chapter Two
Nikolaus Pevsner: The Opening Closure
Chapter Three
Henry-Russell Hitchcock: The Pastoral Vision of Modernity
Chapter Four
Sigfried Giedion: The Zeitgeist Captured
Chapter Five
Adieu Zeitgeist!
Notes
Index
ترجمه‌ی فهرست کتاب
فهرست تصاویر
قدردانی
درآمد
فصل اول
چه بر سر تاریخ معماری آمده است؟
فصل دوم
نیکولاوس پِفسنِر: بازکردن بسته
فصل سوم
هنری‌ـ راسل هیچکاک: تصویر روستانما از مدرنیت
فصل چهارم
زیگفریت گیدئون: تسخیر روح زمانه
فصل پنجم
بدرود روح زمانه!
پی‌نوشت‌ها
نمایه
مشخصات منبع
مهرداد قیومی بیدهندی و دیگران، کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۹۴، فصل۳.
برای مشاهده‌ی مشخصات کتاب حیات ذهنی مورخ معماری: بازگشایی پرونده‌ی تاریخ‌نگاشت اولیه‌ی معماری مدرن به پیوند زیر مراجعه کنید:
«مسجد سنجیده‌ی قزوین: کارکرد و زمان ساخت» | لیلا قاسمی، زهره تفضلی
اسطوره و اسطوره‌شناسی نزد ژرژ فردریش کروزر | نخستین نشست از سلسله نشست‌های سهراب
ایران‌شناسی در قلمرو زبان آلمانی (دو گزارش تاریخی) | رودیگر اشمیت، مانفرد لورنتس
تاریخ هنر و نهادهایش: بنیادهای یک رشته (۱) | پاره‌ای دیگر از کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر
مهرداد قیومی بیدهندی
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
