خانه از پای‌بست ویران است
خواجه در بند نقش ایوان است
عقل را نه توان تمیز میان خیر و شر که توانایی تشخیص میان دو خیر و یا دو شر دانسته‌اند. یعنی عاقل قادر است از میان دو خیر برتر آنها و از میان دو شر فروتر آنها را شناسایی کند. با این حساب عقل با تشخیص اولویت‌ها نسبت مستقیم دارد. تشخیص اولویت‌ها برای ما آنچه اصلی است را از آنچه فرعی است متمایز می‌کند و ما را به سوی گزینش مهم‌ترین‌ها و سپس مهم‌ترها (الاهم فالاهم) سوق می‌دهد.
فرآیند طراحی معماری جریان مداومی از انتخاب‌ها و تصمیم‌گیری‌هاست. انتخاب‌هایی که ناگزیر به تشخیص اولویت‌ها و تصمیم بر مبنای آنها نیاز دارد. معمار برای تشخیص اولویت‌ها -چه در ارتباط با زمین و زمانۀ خاص طرح و چه در صورت و جوهر کلی معماری - هم به قوۀ تعقل خود نیازمند است و هم به چکیدۀ اندیشۀ پیشینیان، تجارب آنها.
در نتیجه معمار هم ناگزیر از پرورش قوۀ تعقل است تا اولویت‌های متناسب با زمین و زمانۀ را خود درک کند و هم ناگزیر از بهره‌گیری خردمندانه از آنچه پیش‌تر به مثابه میراث فرهنگی و تجربۀ جهانیان بدو رسیده.
با این مقدمات اجازۀ این را دارم که این سوال‌ها را بپرسم:
جای شناخت اصل و فرع‌های معماری و پروردن قوۀ تشخیص اولویت‌ها در فرآیند طراحی معماری امروز ما و در آموزش دانشجویان معماری کجاست؟ در آنچه به دانشجویان معماری در دورۀ کارشناسی آموخته می‌شود، چه میزان بالا رفتن قدرت فهم و تعقل آنها هدف نهایی است؟ اگر سرفصل دروس کارشناسی معماری را در نظر بیاوریم؛ چه بخشی از آموزش در خدمت فهم اصلیات معماری است و چه میزان در خدمت پروردن فرعیات؟ در فرهنگ بصری معماری امروز، در بازار گرم و پرسود برگزاری کلاس‌های اسکیس و اجبار دانشجویان به یادگیری نرم‌افزارهای متنوع، در چاپ آلبوم‌های خوش‌رنگ و لعاب از تصاویر سه‌بعدی بنا و عرضه‌اش به مشتری و در تقلیل معماری به طراحی نما و دکور و ... و... چقدر اصلیات معماری حاضر است و چقدر به فرعیات بها داده می‌شود؟ و سوال‌های دیگری که شاید به ذهن شما برسد.
حرف اول و آخرم در دو مصرع نخست این متن آمده است. ولی این قول قدیمی‌ها هم الحق و الانصاف خوب وضع معماری امروز ما را توصیف می‌کند: آفتابه و لگن هفت دست، شام و نهار هیچی!
پ.ن: شاید بعدا بیشتر راجع به اصل و فرع معماری نوشتم. این بار متمرکز بر جوهر و عرض خود معماری. اجمالا برای مقایسۀ اصل و فرع معماری امروز و دیروزمان خوب است یک بار دیگر در حال و هوای روایات کتاب ده حکایت معماری غور کنیم.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
