زنجان در دورۀ قاجاریه حاکم‌نشین ولایت خمسه بود، از این روی بناهای شاخصی در آن ساخته شد و ساختار شهر قوام یافت. این ساختار در دو دوره تغییرات اساسی کرد، در زمان ناصر‌الدین شاه قاجار و رضا شاه پهلوی. در دورۀ ناصری هرچند عناصر جدیدی به ساختار شهر افزوده شد، این عناصر در راستای ساختار پیشین شهر بود. در حالیکه در زمان رضاشاه پهلوی تغییر ساختار و توسعۀ شهر خواسته‌ای نو خواهانه بود که ساختار پیشین شهر و زندگی جاری در آن را متحول کرد.
در این تحقیق، فاطمه نظری، تحول ساختار اصلی شهر در دوران قاجاریه و پهلوی و واکنش مردم نسبت به این تحولات را می‌شناسد. بدین منظور می‌کوشد، با بررسی منابع مکتوب به چگونگی تحول زندگی جاری درشهر و تأثیر آن بر ساختار شهر دست یابد. این تحقیق سه فصل دارد. در فصل اول، «شهر زنجان از بنیان تا آغاز دوران ناصری»، تصویری از زنجان تا پیش از دورۀ ناصری عرضه می‌شود. در فصل دوم، «خیابان، خواست نووارگی در دوران قاجار»، تحول ساختار شهر در دوران قاجاریه بررسی می‌شود. در فصل سوم، «زنجان و تجددطلبی دوران پهلوی»، تحول ساختار شهر در دوران پهلوی و تأثیر آن در زندگی مردم بررسی می‌شود.
فاطمه نظری. «روایتی از شهر زنجان: جستجوی مهمترین تحولات در ساختار اصلی شهر در دوران قاجار و پهلوی».پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران. استاد راهنما: دکتر زهرا اهری. استاد مشاور: دکتر مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، بهمن۱۳۹۰.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
