قلعه‌های مسکونی گونه‌ای سکونتگاه است که در آن سکونت و دفاع در هم آمیخته است. در این گونه قلعه‌ها، عناصر دفاعی مانند برج و بارو برای حفاظت از زندگی ساکنان قلعه به کار گرفته می‌شود. هرچند دفاع در این قلعه‌ها امری موقت است، سکونت بنا بر اوضاع محیطی به دوشیوۀ موقت و دائم جریان دارد. هر کدام از این شیوه‌های سکونت روابط اجتماعی و فرهنگی‌ای پدید می‌آورد که در کالبد قلعه مؤثر است. پس برای فهم کالبد قلعه ناگزیر باید به شیوۀ سکونت در آن پرداخت. یکی از این قلاع مسکونی قلعۀ مورچه‌خورت در نزدیکی شهر اصفهان است. مورچه‌خورتیان با توجه به اوضاع محیطی خود زندگی دائم درون بارو را برگزیده‌اند.
در این تحقیق، مریم نورعلی‌زاده به چگونگی شکل‌گیری کالبد قلعۀ مورچه‌خورت و پیوند میان کالبد و شیوۀ سکونت در آن می‌پردازد. این تحقیق شش فصل دارد. فصل اول، «پیشینۀ تاریخی مورچه‌خورت و احوال مورچه‌خورتیان در ادوار مختلف»، به بررسی پیشینۀ تاریخی منطقۀ موچه‌خورت و رویدادهای آن می‌پردازد. فصل دوم، «معرفی و شناخت کلی قلعۀ مورچه‌خورت»، به بررسی کالبدی قلعۀ موچه‌خورت، گذرها، محله‌ها، بناهای عمومی و مسکونی هر محله می‌پردازد. فصل سوم، «بررسی کلی خانۀ مورچه‌خورتی و ساکنان آن»، به سیر تحول بافت مسکونی قلعه و گونه‌شناسی کالبدی عمارت‌های قلعه مبتنی بر نحوۀ ورود و بررسی لایه‌های اجتماعی و نوع معیشت ساکنان قلعه می‌پردازد. در فصل چهارم، «اجزای خانۀ مورچه‌خورتی»، اجزای خانۀ مورچه‌خورتی و خصوصیات کالبدی و شیوۀ زندگی آن بررسی می‌شود. در فصل پنجم، «بررسی نوای چند عمارت و خانۀ مورچه‌خورتی»، چند نمونه از خانه‌های این قلعه معرفی می‌شود. در فصل ششم، «تعیین جایگاه قلعۀ مورچه‌خورت در گونه‌شناسی قلاع»، گونه‌شناسی متداول قلعه‌ها را شرح می‌دهد و جایگاه قلعۀ مورچه‌خورت را در میان آن گونه‌شناسی مشخص می‌کند.
مریم نورعلی‌زاده. «آهنگ یک قلعه: بازخوانی معماری قلعه موچه‌خورت بر مبنای شیوه سکونت و زندگی ساکنان قدیم آن». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران. استاد راهنما: دکتر زهرا اهری. استاد مشاور: دکتر فرهاد فخار تهرانی. بهمن۱۳۸۹.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
