گچ یکی از گسترده‌ترین وسایل تزیین در طول تاریخ معماری بوده است و در سال‌های اخیر به آن به‌طور فزاینده‌ای توجه شده است. پیش از این، تزیینات گچی در سرزمین‌های شرقی اسلامی به صورت پراکنده مطالعه شده و با این حال دریافت علمی به دست‌آمده از این مطالعات تحت تأثیر شکاف‌های رشته‌ای و روش‌شناختی متعددی قرار داشته است. جدایی تحقیقات مربوط به دوره‌های پیش از اسلام و دوران اسلامی حاکی از باور به این بود که گچ‌کاری‌های پیش از اسلام محصول دوره‌ای جداگانه، یا در بهترین حالت پیش‌زمینۀ فنون تزیینات معماری بود که در دوران اسلامی کاملاً شکوفا می‌شد. علاقۀ گسترده‌تر به گچ‌بری‌های دوران متقدّم اسلامی غالباً به اشیایی از اقامتگاه خلیفه عباسی در رقّه یا سامرا محدود می‌شد، در حالی که گچ‌بری‌های دوران متقدّم در سایر مناطق ناشناخته باقی مانده بود و یا متّکی به همان محوطه‌های موجود در میان‌رودان تلقی می شدند. با این حال، مجموعه‌ای از پروژه‌های تحقیقاتی تازه دربارۀ تزیینات گچی وضع قبلی پژوهش‌ها را تغییر داده است. با بررسی مجدد یافته‌های کارهای میدانی قدیم و نیز یافته‌های حاصل از کارهای تازه (مثلاً از کاوش‌های بلخ و غزنی)، سؤالات جدیدی مطرح شده است. در کنار تجدیدنظر در بعضی آرا و گروه‌بندی‌های مجدد آنها، توجّه و علاقۀ تازه به مطالعۀ گچ زمینۀ وسیع‌تری از زیبایی‌شناسی را پیش می‌کشد که معماری را با هنرهای مربوط به اشیا پیوند می‌دهد و مرزهای معیّن قبلی زیر سؤال می‌رود. مثلاً، حملۀ مغول به ایران از سال ۱۲۲۰م. به بعد که تا کنون معمولاً گسستی بزرگ در تاریخ هنر اسلامی فهم می‌شد، با نظر به فرم‌ها و تکنیک‌های تزیین گچی چون یک برهۀ گذار منظور می‌شود.

در رویکرد سنتی مورخان هنر اسلامی، تزیینات گچی بر اساس سبک ــ ویژگی‌های بصری و شمایل‌نگاری زینتی ــ ارزیابی می‌شد. آثار گچی را چون آثار مکاتب منطقه‌ای مختلف تلقی می‌کردند و به موازات آن تفاوت‌هایی که در روش‌های تولید آنها وجود داشت، تاریخ‌گذاری دقیق‌تر آثار، یا مشاهدۀ دقیق صناعت آنها که به درک جامع‌تری منجر می‌شود نادیده مانده است. در سال‌های اخیر، به جنبه‌های فنّی تولید بیشتر توجه شده است. مثلاً، به نظر می‌رسد اکنون به طور کلی توافقی وجود دارد که اکثر آثار گچی اسلامی در اصل رنگ‌های روشن داشتند، حتی اگر به ندرت این موضوع ذکر شود؛ امّا، در کشف تکنیک‌هایی که صنعتگران  استفاده می‌کردند و فهم صورت تزیینات گچی در رنگ‌های مورد نظر آنها محققان تازه در ابتدای راهند.

تلقی از گچ‌بری چون صناعت به جای هنر، و اندک بودن تعداد آثار گچی در مجموعه‌های موزه‌ها آن را به موضوعی تبدیل کرده بود که ارزش بحث کمتری داشته باشد. دسترس به بناهای تاریخی و آثار گچی در خاورمیانه گاهی دشوار است، به‌ویژه برای محققان بین‌المللی. اخیراً، با تکیه بر مستندنگاری جامع آثار تاریخی و بحث‌های تاریخ‌هنری برآمده حول آنها وضعیت قبلی تغییر کرد و توجه به این نوع آثار احیا شد. تحقیقات باستان‌سنجی اولیه برای توصیف مواد موجود در خود گچبری‌ها و رنگ‌آمیزی آنها بیشتر از قبل صورت می‌گیرد و در کل نوعی درک بهتر از شیوۀ تولید آنها پدید آمده است. دو همایش اخیر دربارۀ تزیینات گچی در جهان اسلام، یکی در آوریل ۲۰۱۷ در دانشگاه کاشان و دیگری با همکاری مؤسسۀ ایران‌شناسی آکادمی علوم اتریش به‌صورت آنلاین در ژانویه ۲۰۲۱، گویای این پیشرفت‌ها بوده است.

- میزبان: دانشگاه بامبرگ

- زمان: ۴- ۷ مه ۲۰۲۲| ۱۴- ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۱

- فهرست سخنرانان و سخنرانی‌های همایش:

- رناتا هلد| بازیابی ری: کاوش‌های اریش اسمیت در ری، ایران، و نقش آنها در مطالعۀ فرهنگ مادی سده‌های میانۀ ایران

- باربارا فاینستر| تزیینات گچی سده‌های میانه در یمن

- شیلا بلر| گچ‌کاران، سفالگران سفال لعاب‌دار و بنّایان: مورد حسن‌بن علی‌بن احمد‌بن بابویه الویدگلی

- ایو پورتر و آنه لئون| مقایسۀ گچ و سفال لعاب‌دار در ایران دورۀ ایلخانان

- میثم لبّاف خانیکی و عاطفه شکفته| شناسایی و بررسی فنّی تزیینات گچی بازۀ هور در شمال‌شرق ایران

- نیلوفر احتشامی| تداوم و انقطاع در نقش‌مایه‌های گچی از دورۀ ساسانیان تا دوران متقدّم اسلامی: یافته‌های محوطه‌های جهانگیر و گوریه در ایلام، ایران

- مریم معینی| نوع کمترشناختۀ پوشش معماری در مسجد جمعۀ تبریز از دورۀ پیش از ایلخانان

- ایمان آقاجانی| رواج تزیینات گچی در ابتدای دورۀ سلجوقیان در ایران

- سایمن استراث| «همچون ستاره‌ای به درخشندگی مروارید»- مواد آثار گچی دورۀ عباسیان از سامرّا

- آندرئا لوییجی کورسی| فراتر از «سبک سامرّا»: بازاندیشی در آثار گچی سدۀ دهم در دیر السوریان به منزلۀ بازتابی از تولیدات گچی میان‌رودانِ پساسامرّایی

- رابرت هیلن‌براند| گچ‌کاری ایران سلجوقی در آناتولی

- برنارد اوکین| گچ‌کاری مملوکی- ارتباط با ایرانیان؟

- آنا ماریا گربانویچ| الگوها و صور فلکیِ تولید گچ دورۀ ایلخانان

- بهاره تقوی‌نژاد: چند قطعه شاهد از سبک شخصی هنرمندان دامغانی در تزیینات گچی سقف صفّۀ درویش در مسجد جامع اصفهان

- الهه الوندیان| معرفی و شناسایی فنون گچی گنبد سید رکن‌الدّین یزد

- پرویز هلاکویی و امیرحسین کریمی| آبیِ بی‌سابقه: مطالعات علمی دربارۀ رنگ‌دانه‌های آبی به‌کاررفته در گچ‌کاری ایرانی

- مسلم میش‌مست‌نهی و توماز استاوسکی| بلورهای سنگ گچ در دستان استادکاران: روکردی میان‌رشته‌ای به فهم زنجیرۀ عملکرد در گچ‌کاری‌های سلجوقی و ایلخانی

- مارکو برامبیلا| تزیینات گچی پیش‌ساخته در سلطانیه

- استفان مازارویچ| بررسی مواد در پنج قطعه تزیین گچ‌بری کنده‌کاری در معماری از دورۀ سلجوقیان و مظفّریان: ۳ پنل فیگوراتیو و ۲ شیء دیگر در موزۀ هنر اسلامی دوحه

- وایولا الگرانزی و ساندرا اوب| گچ‌کاری‌های مسجد نه‌گنبد در بلخ

- رسلان مرادف| مرمت محراب مسجد مشهد-آتا در دهستان سده‌های میانه

- ریچارد مک‌کلری| تزیینات گچی قراخانیان در گنبد شاه‌فضل در سفیدبلند، قرقیزستان: یک نمونۀ بخصوص در سیاق

- والنتینا لاوایولا| گچ‌کاری‌های غزنی. از کاوش‌های قدیمی تا یک مطالعۀ هم‌تلاش دربارۀ تزیینات معماری کاخ غزنویان

- ربعه کنعان| ماده، حالت و ساختن: کچ در متون فقهی ایران و آسیای میانه (سده‌های ۱۱- ۱۳م.)

- کاترین هیو| مواد ساختن: بوم‌شناسی تزیینات گچی سامانیان و فضای غیربازنمایانۀ لمسی

- جوزپّه لابیسی| تزیینات گچی در سکنج‌های نیم‌گنبد؛ میراث معماری ساسانیان در دوران متقدّم اسلامی

- روزاریو پائونه| اصفهان، مرمت گچ‌کاری‌ها زیرنظر ایزمئو

- حامد صیّادشهری و محمد مرتضوی| بازسازی قطعات گمشدۀ تزیینات گچی؛ تجارب مرمّتی

- یاسر حمزوی| دشورای‌های معاصر حفاظت‌گران برای محاظفت خلاقانۀ گچ‌کاری‌های گذشته: گچ‌کاری گنبد سیّد رکن‌الدین و سیّد شمس‌الدین در یزد

- مجید منتظرظهوری و ایمان آقاجانی: مطالعات باستان‌شناسی دربارۀ تزیینات گچی اسلامی در مخزن موزۀ ملّی ایران

- اطلاعات بیشتر: https://www.uni-bamberg.de/en/islamart/events-and-cooperations/stucco-conference/