مدتی پس از ورود اسلام به ایران، گونه‌بنای مقبره شکل گرفت و رفته‌رفته در زمرۀ مهم‌ترین گونه‌بناها درآمد. سنگ بنای اولیۀ برخی از این بناها، و سپس مجموعه‌ها، مدفن یکی از مشایخ تصوف بود. این مجموعه‌ها در اوضاع و احوال متغیر تصوف در ایران با اقبال مردم و صاحبان قدرت و ثروت مواجه شد و گسترش یافت. از عظیم‌ترین مجموعه‌هایی که بر مدفن مشایخ صوفیه ساخته شده مجموعۀ شاه نعمت‌الله ولی در ماهان است. آنچه امروزه با عنوان «آستانۀ شاه نعمت‌الله ولی» در ماهان شناخته می‌شود مجموعهای است که ساختن آنها تقریباً بلافاصله پس از وفات شاه نعمت‌الله آغاز شده و در طی شش قرن ادامه یافته است. اولین جزء این مجموعه گنبدخانه‌ای تیموری بود و پس از آن به تدریج فضاهای دیگری پیرامون این مدفن افزوده شد.
در این تحقیق، نگین عیسی‌زاده به تک‌نگاری مجموعۀ شاه نعمت‌الله ولی در ماهان پرداخته است. او با روش تفسیری‌ـ تاریخی و بررسی منابع مکتوب و همچنین خود بنا می‌کوشد تا واقعیت تاریخی مجموعۀ شاه نعمت‌الله ولی را بشناسد و ابهامات موجود در سیر تحول آن را روشن سازد. با توجه به آنکه در طی زمانی طولانی بخش‌های متنوعی بر این مجموعه افزوده شده و این مجموعه در طول زمان تغییر کرده است، بازشناسی سیر تحول مجموعه برای شناخت آن ضروری است. او برای شناسایی سیر تحول آستانۀ شاه نعمت‌الله ولی، تنها به شناسایی اجزای کالبدی و فضاهای مجموعه اکتفا نمی‌کند و به بازخوانی زندگی در این مجموعه نیز می‌پردازد.
این تحقیق دارای چهار فصل است. فصل اول به شناخت شاه نعمت‌الله ولیو خاندان و طریقت او می‌پردازد. در فصل دوم، شهر ماهان که بستر مکانی مجموعه است، معرفی می‌شود. در آشنایی با ماهان، ابتدا موقعیت و طبیعت، و سپس پیشینۀ منطقه مورد توجه قرار می‌گیرد و در نهایت ماهان چنانکه امروز هست معرفی می‌شود. پس از آگاهی از زمینه‌های شکل‌گیری اثر، در فصل سوم، شکل‌گیری و سیر تحول مجموعه با تشریح، ترسیم، و مستندنگاری کالبد و بازخوانی زندگی جاری در آن مجموعه بررسی می‌شود؛ و در نهایت بر پایۀ آن تصویری از این فرآیند عرضه می‌شود. در فصل چهارم نیز کلیاتی که در سراسر تحقیق از مجموعه و همچنین رابطۀ مجموعه و شهر ماهان درک شد، به منزلۀ فصلی مکمل عرضه می‌شود.
نگین عیسی‌زاده. «تک‌نگاری مجموعۀ شاه نعمت‌الله ولی در ماهان». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران. استاد راهنما: مهندس کامبیز حاجی‌قاسمی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی، دانشکدۀ معماری و شهرسازی، بهمن ۱۳۸۸.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
