۱. تاریخ هنر: دیدگاه‌های معاصر در روش
أ. مشخصات کتاب
Arnold, Dana (ed.). (2010). Art History: Contemporary Perspectives on Method. Oxford: Blackwell, 175 pages.
آرنولد، دینا (و.). تاریخ هنر: دیدگاه‌های معاصر در روش.
ب. بررسی کتاب
تاریخ‌نویسی هنر زمینه‌ای پرمایه برای بحث در حوزه‌ی تاریخ هنر در سه دهه‌ی اخیر بوده است. در این مدت، آثار هنری را به روش‌های گوناگون قرائت کرده‌اند. روش‌های گوناگون توصیف و تفسیر آثار در تاریخ‌نویسیْ به هنر و آثار هنری معنا بخشیده است؛ و همین بیانگر ارتباط تنگاتنگ تاریخ هنر و هنر است. یکی از موضوعات جدلی در مباحث تاریخ‌نویسی هنر این است که تحلیل‌ها و تبیین‌های تاریخی ما متأثر از اسلوب نظری و روشی است که برای تحقیق برگزیده‌ایم. این اسلوب نظری و روش حتی در هدف ما از تحقیق و ماهیت موضوع تحقیق نیز اثر می‌گذارد و معنای آنها را آشکار می‌سازد. بنا به برخی از دیدگاه‌ها، معنای هنر و اثر هنری در جریان تحقیق و تحت تأثیر دستگاه نظری محقق آشکار می‌شود.
دینا آرنولد، استاد برجسته‌ی تاریخ معماری در دانشگاه ساوت‌همپتن، مجموعه‌ی مقالات تاریخ هنر: دیدگاه‌های معاصر در روش را برای معرفی دیدگاه‌های نو و مسائل تاریخ‌نویسی هنر گرد آورده است. هر یک از مقاله‌های کتاب را یکی از استادان مهم تاریخ هنر در سه دهه‌ی اخیر، درباره‌ی یکی از مسائل یا دیدگاه‌های تاریخ‌نویسی هنر نوشته است. آرنولد با گردآوری این مقالات در پی آن است که نشان دهد چگونه رشته‌های گوناگون علوم انسانی، در عین تفاوت‌هایشان، با تاریخ هنر تعامل دارند.
با خواندن این مقاله‌ها می‌توان دریافت چگونه روش‌های جدید در تاریخ‌نویسی هنر سبب پدید آمدن پرسش‌هایی از تمایل ما به مسائلی چون مسأله‌ی تألیف یا تصنیف در اثر، اصالت اثر، و الگوهای خطی پیشرفت زمانی شده است؛ عواملی که همه آنها به معیارهایی در تاریخ و تاریخ‌نویسی هنر بدل شده است. نویسندگان مقاله‌ها به پیوند میان زمینه‌های شناختی ــ مانند فلسفه، جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی ــ با پژوهش‌های متأخر تاریخ هنر پرداخته‌اند.
کتاب هشت فصل دارد؛ فصل اول را آرنولد در مقام مقدمه و معرفی فصول یا مقالات دیگر نوشته است. در فصل دوم، که رویکردی جنسیت‌مدارانه دارد، نیکولاس چیر نشان می‌دهد چگونه روش‌های ما برای طبقه‌بندی در هنر متضمن گفتمان جنسیت‌مداری بوده و چگونه گفتمان تاریخ هنر غالباً با روایت‌های کهن و کلان فلسفی درباره‌ی تفاوت جنسی هم‌داستان بوده است. او به جستجوی روش‌های مختلفی می‌پردازد که در سه دهه‌ی اخیر با این هم‌داستانی مبارزه کرده‌اند. چیر نشان می‌دهد که چگونه مفهوم جنسیتْ مورخان هنر را قادر ساخته است که مساهمت هنر و تاریخ هنر را در پرداخت فرهنگی هویت امروزی ما عیان کنند.
مقاله‌ی سوم از آن آماندا بوئتسکس است و در آن به بررسی پیوند اثر و مخاطب پرداخته است. مقاله با مجموعه‌ای از پرسش‌ها در این باره آغاز می‌شود که اثر هنری در حضور چه کسی و چطور معنا می‌یابد. نویسنده توجه ما را به نقش تفسیر پدیدارشناختی در تاریخ هنر جلب می‌کند؛ به‌ویژه به چگونگی مواجهه‌ی مخاطب با اثر هنری. بحث در این است که چگونه نظر کردن به اثر هنری همچون کالبدی تام و مستقل می‌تواند در توقعات ما از اثر هنری تأثیر کند و افسانه‌ای از اثر هنری بپردازد که به جای نزدیک کردن آن به مخاطب، سبب فاصله گرفتن اثر از مخاطب شود. او در میان بررسی‌هایش درباره‌ی مفهوم تجسم و نیت‌مندی و حالت‌های مواجهه، می‌گوید پدیدارشناسی نه تنها واسطه‌ی حصول فهمی عمیق از اثر هنری است؛ بلکه مبتنی بر تصدیق این نکته است که هنر در برابر تفسیر مقاومت می‌کند و باید برای تفسیر اثر هنری متحمل دشواری‌های بسیار شد.
نویسنده‌ی فصل چهارم، دن کارلهولم، فهم ما از دوره‌بندی چون ابزاری متداول در تاریخ‌نویسی هنر را بررسی می‌کند. دغدغه‌ی نویسنده در این فصل موضوع کاربرد زبان در تاریخ هنر و مشکل طبقه‌بندی و دوره‌بندی در نوشتن تاریخ‌های کلانِ هنر با گستره‌های وسیع است. او با پرسش از اندیشه‌های مسلّم ما درباره‌ی وقایع‌نگاری و تبعاتش در تاریخ هنر، همچنین با پرسش از روابطی که میان اثر هنری و دوره‌ی تاریخی‌اش، زندگی، فرهنگ، جامعه، برقرار می‌کنیم، به دنبال هویدا کردن مفروض‌هایی است که مورخان براساس آنها آثار هنری یا هنرمندان را طبقه‌بندی یا دوره‌بندی می‌کنند. کارکرد ژانر در زمره‌ی مباحث این مقاله است، که در آن، وجود روایتی ممتد از هنر با مسیری خطی و بی‌نهایت را مفروض می‌گیرند.
سوسلوف در فصل پنجم به پیوند میان تاریخ هنر و مطالعات بصری پرداخته است. نویسنده بر تأملات میشل فوکو، در مقام یکی از پایه‌گذاران مطالعات بصری، تمرکز می‌کند و نشان می‌دهد که فوکو چگونه نقاشی را برای نشان دادن اهمیت موضوعات فنی و نظری در تاریخ هنر و نظریه‌پردازی به کار می‌گیرد. نویسنده در پی این است که نشان دهد نظرها و اندیشه‌های فوکو در مطالعات بصری چه چیزهایی را می‌تواند به تاریخ هنر وارد کند. او کارش را با تحلیل و توضیح جایگاه و مفهوم نقاشی در نگاه فوکو آغاز می‌کند؛ بر آن دسته از آراء فوکو که متضمن نگاهی تاریخی است تأکید می‌کند؛ و در نهایت تأثیر فوکو در تاریخ‌نویسی هنر فرانسه ــ به خصوص تاریخ نقاشی ــ را نشان می‌دهد. دست‌مایه‌ی نویسنده در این جستجو چهار مقاله‌ای است که فوکو از ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۵ در باب هنر متعالی و نقاشی نوشته است.
در فصل ششم، جرمی تنر به جایگاه مهم، لیکن مغفول، کارل مانهایم در تاریخ هنر می‌پردازد. کارل مانهایم برجسته‌ترین متفکر شمایل‌شناسی (آیکونولوژی) پس از اروین پانوفسکی است. کارل پوپر و ارنست گومبریش بر او خشم گرفتند و او را دشمن عقل می‌شمردند. نویسنده می‌گوید مانهایم از جهاتی پایه‌های اندیشه‌ی پانوفسکی را بنا نهاده است. پس از شرح جایگاه و مشرب نظری مانهایم و نسبت اندیشه‌های او با اندیشه‌ی آلوئیس ریگل و والتر بنیامین، به تبیین دیدگاه مشترک مانهایم و پانوفسکی می‌پردازد. نویسنده نشان می‌دهد که چگونه تحول مفهوم کونست‌وولن یا «اراده‌ی معطوف به هنرآفرینی»، که ریگل پیش کشید، در نزد مانهایم عنصر اصلی در بسط مفهوم «جامعه‌شناسی دانش» و به‌ویژه در تحلیل «سبک‌های اندیشه» در مطالعات کلاسیک اوست. سپس به شرح شخصیت ریگل می‌پردازد که در اندیشه‌ی مانهایم بسط یافت. مفصل‌ترین بخش مقاله همین قسمت است، که در آن، نویسنده ضمن نشان دادن جایگاه آراء مانهایم در میان اندیشه‌های فیلسوفان پیش از او، همچون دیلتای، توضیح می‌دهد که چگونه مانهایم از اندیشه‌های آلوئیس ریگل برای تقریر مفهوم جامعه‌شناسی فرهنگ در تاریخ هنر بهره برده است.
در فصل هفتم، چاپمن تفسیری جدید از رویکرد سیره‌نویسی عرضه کرده است. نویسنده در این مقاله به تحلیل سه رمان متأخر پرداخته است که در آنها درباره‌ی نقاشان و نقاشی‌های هلندی داستان‌سرایی کرده‌اند. به اعتقاد نویسنده، داستان‌سرایی افسانه‌گونه یا افسانه‌پردازی درباره‌ی آثار هنری و هنرمندان واقعی نیز صورتی از تاریخ هنر است. او ابتدا درباره‌ی سابقه چنین داستان‌سرایی‌هایی در تاریخِ تاریخ هنر بحث می‌کند. سپس از نمونه‌هایی از این داستان‌سرایی‌ها درباره‌ی هنر و هنرمندان رنسانس، همچون میکلانجلو، یاد می‌کند و می‌گوید که این گونه از تاریخ هنر، هم می‌تواند پرتوی بر گذشته بیفکند و هم موجب تحریف آن بشود. تمرکز نویسنده بر این موضوع به منظور انتقاد از تمایلات موجود در رشته‌های مطالعات بصری و فرهنگ مادی برای کم‌اهمیت نشان دادن جایگاه هنرمند و اثر است. او پس از ذکر این نکات، به بررسی سه نمونه متأخر از این رمان‌ها می‌پردازد.
آدرین ریفکین در فصل هشتم، به منظور بررسی ماهیت چندجانبه و چندگونه‌ی تاریخ هنر، اقسام دیدگاه‌ها و رویکردهای تاریخ و تاریخ‌نویسی هنر را معرفی کرده است. دامنه‌ی این دیدگاه‌ها از پیش از مارکس تا پس از هایدگر را در بر می‌گیرد. لیکن دیدگاه‌ها براساس تقدم و تأخر زمانی معرفی نشده است و به فراخور سخن، پای هر کدام از آنها به بحث گشوده می‌شود. ریفکین می‌گوید از تعدد و تکثر اقسام معنا و تفسیر در اثر هنری به اینجا رسیده است که هرگز نمی‌توان اثری هنری را موجودی تام و مستقل شمرد. چنین اندیشه‌ای در خدمت توسّعِ رشته‌ی تاریخ هنر درآمده و به ما نیز در اندیشیدن درباره‌ی جهانی که اثر هنری پیش روی ما می‌گشاید یاری رسانده است.
مقالات کتاب موضوعات متنوعی دارد، لحن آنها متفاوت است، و مرتبه‌ی نظری مقالات یکسان نیست. این مقاله‌ها همه‌ی دیدگاه‌های معاصر در تاریخ هنر را در بر نمی‌گیرد و پیداست که گردآورنده برخی از دیدگاه‌ها را برای این کتاب برگزیده است. اینها سبب می‌شود که کتاب کلیتی یک‌نوا نداشته باشد. در نتیجه، خواننده با انبوهی از مطالب گزینش‌شده در حوزه‌ی تاریخ و تاریخ‌نویسی هنر روبرو می‌شود؛ اما برای فهم پیوند آنها و سامان‌دهی دریافت‌هایش به زحمت می‌افتد. از همین روست که کتاب برای کسانی که از پیش با اقسام دیدگاه‌ها و رویکردها در مباحث نظری تاریخ هنر آشنایند مفید است؛ اما متنی جامع و مدون در خصوص دیدگاه‌های جدید و معاصر در تاریخ و تاریخ‌نویسی هنر نیست.
ج. فهرست کتاب:
Notes on contributors
1 Art history: Contemporary perspectives on method, Dana Arnold
2 Sexing the Canvas, Nicholas Chare
3 Phenomenology and interpretation beyond the flesh, Amanda Boetzkes
4 Surveying contemporary art: Post-war, postmodern, and then what?, Dan Karlholm
5 Michel Foucault and the point of painting, Catherine M. Soussloff
6 Karl Mannheim and Alois Riegl: From art history to the sociology of culture, Jeremy Tanner
7 Art fiction, H. Perry Chapman
8 Dancing years. or writing as a way out, Adrian Rifkin
Index
ترجمه‌ی فهرست کتاب:
نکاتی درباره‌ی نویسندگان
۱. تاریخ هنر: دیدگاه‌های معاصر در روش، دینا آرنولد
۲. انتساب جنسیت به بوم نقاشی، نیکولاس چیر
۳. پدیدارشناسی و تفسیر فراجسمانی، آماندا بوئتسکس
۴. بررسی هنر معاصر: پساجنگ، پسامدرن، و سپس چه؟، دن کارلهولم
۵. میشل فوکو و معنای نقاشی، کاترین ام. سوسلوف
۶. کارل مانهایم و آلوئیس ریگل: از تاریخ هنر تا جامعه‌شناسی فرهنگ، جرمی تنر
۷. افسانه‌ی هنری، ایچ. پری چاپمن
۸. سال‌های رقصان، یا نوشتن همچون کاری شگفت، آدرین ریفکین
مشخصات منبع
مهرداد قیومی بیدهندی و دیگران، کتاب‌نگاشت توضیحی نظریه‌های تاریخ معماری و هنر، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۹۴، فصل ۲.
- نشانی نسخهٔ انگلیسی کتاب:
https://books.google.com/books/about/Art_History.html?hl=hy&id=8isCLDr1nU8C&output=html_text
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
