کاخ گلستان نه فقط از مهم‌ترین آثار معماری دورۀ قاجاریه (۱۲۰۰- ۱۳۴۴ق)، بلکه از مهم‌ترین مجموعه‌های سلطنتی در تاریخ معماری ایران است. پس از تأسیس کاخ گلستان در عهد کریم‌خان زند (۱۱۷۳ق)، شاهان قاجار هر یک بنایی به بناهای پیشین افزودند و تغییراتی در فضاهای آن اعمال کردند. از این حیث، برهۀ سلطنت ناصرالدین‌شاه (۱۲۶۴- ۱۳۱۳ق) در میان اسلاف و اخلافش یکتاست. در عصر ناصری، با ساخت بناهای جدید و تخریب و تغییر بناهای پیشین، کاخ گلستان بیش از هر زمان دیگری دگرگون شد. این ساخت‌وسازها که در سراسر عهد سلطنت ناصرالدین‌شاه پیوسته و بلاانقطاع جریان داشت، متأثر از ذوق و سلیقۀ کسانی بود که به انحای مختلف با کاخ گلستان سروکار داشتند، یعنی عاملان معماری، بانی و بهره‌وران. هدف پژوهش حاضر تحلیل و تفسیر دگرگونی‌های معماری کاخ گلستان در عصر ناصری به مثابۀ آیینه‌ای از پسندها و مطلوب‌های معماریانۀ این اشخاص است. برای نیل به این هدف، با استفاده از راهبرد تاریخی و بهره‌گیری از منابع مادی، تصویری و نوشتاری، در گام نخست اجزا و بناهای کاخ گلستان یکایک تاریخ‌گذاری، موقعیت‌یابی و توصیف شده و در گام بعد تطورات تاریخی این مجموعه، بر مبنای سلیقۀ معماریانۀ اشخاص، تفسیر و تعلیل شده است. بنا بر این بررسی‌ها، تحولات کاخ گلستان عمیقاً در پسندهای اشخاص مذکور ریشه داشته که بر یکدیگر و بر شکل‌گیری این مجموعه اثر می‌گذاشته‌اند. در تشکیلات معماری دربار ناصری، ساخت‌وسازهای کاخ گلستان بیشتر بر عهدۀ عاملانی چون مباشران، معمارباشی‌ها و معماران طراز اول بود؛ از این رو، سلایق آنها، به ویژه در تصمیم‌های خُرد، در کارها اثر می‌گذاشت. از سوی دیگر، اعیان و خواص نیز، به مثابۀ بهره‌وران اصلی کاخ گلستان، با ساخته‌ها و نوشته‌های خود گرایش به معماری فرنگی و تلفیقی را دامن می‌زدند که در نهان بر پسندها و انتخاب‌های عاملان معماری و ناصرالدین‌شاه اثر می‌گذاشت. در مقایسه با دو گروه دیگر، شکل‌گیری کاخ گلستان بیش از همه تحت تأثیر پسندهای معماریانۀ ناصرالدین‌شاه، به مثابۀ بانی اصلی، بود. تصمیم‌های معماریانۀ او در محدودۀ کاخ گلستان نه فقط متأثر از طبع لذت‌طلب، طبیعت‌دوست، ایلیاتی، تنوع‌طلب، بازیگوش و کنجکاو او بود، بلکه در کم‌وکیف حساسیت او به مکان نیز ریشه داشت که تحت تأثیر سفرهای فرنگ و با توسّع جهان معماری‌اش شدیدتر و غنی‌تر شد.
استادان راهنما: دکتر زهرا اهری، دکتر مهرداد قیومی بیدهندی
استادان مشاور: دکتر داریوش رحمانیان، دکتر امیر مازیار
داوران: دکتر هادی ندیمی، دکتر حمیدرضا جیحانی، دکتر فرشید امامی
زمان: یکشنبه ۲۸ شهریور ۱۴۰۰، ساعت ۱۸
- از این پیوند می‌توانید از طریق برنامۀ ادوبی کانکت به صورت مهمان در جلسه شرکت کنید:
به ياد استاد حسين لرزاده معمار برجسته معاصر در سالگرد وفاتش، ٢٤ شهريور ١٣٨٣
مهناز رئیس‌زاده
درگذشت استاد رحمت‌الله رضایت
اوراق سنگین (۱۲): متن فارسی با خط کوفی سدهٔ پنجم در کتیبه‌های جایدشت فیروزآباد فارس/کتیبهٔ محراب سال ۳۹۳ قمری در امامزاده شاه فضل‌الله جایدشت فیروزآباد| عمادالدین شیخ‌الحکمایی
کاخ لشکری‌بازار جنوبی
فرزاد زره‌داران
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
