×

جستجو

«معماری کاخ گلستان در عصر ناصری به مثابۀ آیینۀ تحول ذوق»|جلسۀ دفاع از رسالۀ دکتری معماری، حمیدرضا پیشوایی

کاخ گلستان نه فقط از مهم‌ترین آثار معماری دورۀ قاجاریه (۱۲۰۰- ۱۳۴۴ق)، بلکه از مهم‌ترین مجموعه‌های سلطنتی در تاریخ معماری ایران است. پس از تأسیس کاخ گلستان در عهد کریم‌خان زند (۱۱۷۳ق)، شاهان قاجار هر یک بنایی به بناهای پیشین افزودند و تغییراتی در فضاهای آن اعمال کردند. از این حیث، برهۀ سلطنت ناصرالدین‌شاه (۱۲۶۴- ۱۳۱۳ق) در میان اسلاف و اخلافش یکتاست. در عصر ناصری، با ساخت بناهای جدید و تخریب و تغییر بناهای پیشین، کاخ گلستان بیش از هر زمان دیگری دگرگون شد. این ساخت‌وسازها که در سراسر عهد سلطنت ناصرالدین‌شاه پیوسته و بلاانقطاع جریان داشت، متأثر از ذوق و سلیقۀ کسانی بود که به انحای مختلف با کاخ گلستان سروکار داشتند، یعنی عاملان معماری، بانی و بهره‌وران. هدف پژوهش حاضر تحلیل و تفسیر دگرگونی‌های معماری کاخ گلستان در عصر ناصری به مثابۀ آیینه‌ای از پسندها و مطلوب‌های معماریانۀ این اشخاص است. برای نیل به این هدف، با استفاده از راهبرد تاریخی و بهره‌گیری از منابع مادی، تصویری و نوشتاری، در گام نخست اجزا و بناهای کاخ گلستان یکایک تاریخ‌گذاری، موقعیت‌یابی و توصیف شده و در گام بعد تطورات تاریخی این مجموعه، بر مبنای سلیقۀ معماریانۀ اشخاص، تفسیر و تعلیل شده است. بنا بر این بررسی‌ها، تحولات کاخ گلستان عمیقاً در پسندهای اشخاص مذکور ریشه داشته که بر یکدیگر و بر شکل‌گیری این مجموعه اثر می‌گذاشته‌اند. در تشکیلات معماری دربار ناصری، ساخت‌وسازهای کاخ گلستان بیشتر بر عهدۀ عاملانی چون مباشران، معمارباشی‌ها و معماران طراز اول بود؛ از این رو، سلایق آنها، به ویژه در تصمیم‌های خُرد، در کارها اثر می‌گذاشت. از سوی دیگر، اعیان و خواص نیز، به مثابۀ بهره‌وران اصلی کاخ گلستان، با ساخته‌ها و نوشته‌های خود گرایش به معماری فرنگی و تلفیقی را دامن می‌زدند که در نهان بر پسندها و انتخاب‌های عاملان معماری و ناصرالدین‌شاه اثر می‌گذاشت. در مقایسه با دو گروه دیگر، شکل‌گیری کاخ گلستان بیش از همه تحت تأثیر پسندهای معماریانۀ ناصرالدین‌شاه، به مثابۀ بانی اصلی، بود. تصمیم‌های معماریانۀ او در محدودۀ کاخ گلستان نه فقط متأثر از طبع لذت‌طلب، طبیعت‌دوست، ایلیاتی، ‌تنوع‌طلب، بازیگوش و کنجکاو او بود، بلکه در کم‌وکیف حساسیت او به مکان نیز ریشه داشت که تحت تأثیر سفرهای فرنگ و با توسّع جهان معماری‌اش شدیدتر و غنی‌تر شد.

استادان راهنما: دکتر زهرا اهری، دکتر مهرداد قیومی بیدهندی

استادان مشاور: دکتر داریوش رحمانیان، دکتر امیر مازیار

داوران: دکتر هادی ندیمی، دکتر حمیدرضا جیحانی، دکتر فرشید امامی

زمان: یکشنبه ۲۸ شهریور ۱۴۰۰، ساعت ۱۸

- از این پیوند می‌توانید از طریق برنامۀ ادوبی کانکت به صورت مهمان در جلسه شرکت کنید:

http://194.225.24.96/defa-memari-9

اشتراک مطلب
لینک کوتاه
مطالب مرتبط
به ياد استاد حسين لرزاده معمار برجسته معاصر در سالگرد وفاتش، ٢٤ شهريور ١٣٨٣
مهناز رئیس‌زاده
حسین لرزاده از معماران پُرکار، چیره‌دست و جامع‌الاطراف دوره پهلوی و متولد سال ۱۲۸۵ است. بناهای زیادی با طرح و  نظارت او ساخته شده، و...
درگذشت استاد رحمت‌الله رضایت
متأسفانه استاد رحمت‌الله رضایت، معمار و مرمتگر برجسته‌ که مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله را در دست داشت، ساعاتی پیش بر اثر ابتلا به کرونا درگذشت. از جملهٔ مهم‌ترین فعالیت‌های او: - بازسازی سردر کوشک، اصفهان - بازسازی سردر و بازارچهٔ حسن آباد، اصفهان - بازسازی سردر و بازارچهٔ رهنان، اصفهان - بازسازی سردر و ورودی موزهٔ علامه مجلسی، اصفهان - مرمت تالار تیموری، اصفهان - شبکه‌بندی دور حیاط مسجد جامع اصفهان - بازسازی طاق‌های شبستان ضلع شمال شرقی امامزاده اسماعیل، اصفهان - بازسازی مصلی شاه عبدالعظیم حسنی، شهر ری اندوهگینیم که جان چنین بزرگانی بهای بی‌کفایتی‌های این روزهاست. برای دوستان و خانوادۀ ایشان آرزوی صبر داریم و یادشان را گرامی می‌داریم.
اوراق سنگین (۱۲): متن فارسی با خط کوفی سدهٔ پنجم در کتیبه‌های جایدشت فیروزآباد فارس/کتیبهٔ محراب سال ۳۹۳ قمری در امامزاده شاه فضل‌الله جایدشت فیروزآباد| عمادالدین شیخ‌الحکمایی
کتیبه‌هایی که در این مقاله می‌آید، در سال ۱۳۸۳ در محوطه‌ای در جنوب روستای روزبدان در منطقۀ جایدشت شهر فیروزآباد استان فارس، در حین خاکبرداری با لودر به دست آمده است.  مضمون اصلی کتیبه‌ها، فرمان‌هایی دربارۀ خراج مسجدی است که احتمالا در همین مکان کشف کتیبه قرار داشته است. در باب این مسجد و نام آن که در اصل بی‌نقطه است، و می‌توان آن را به اشکال متنوعی خواند، چیزی در منابع جغرافیایی منطقۀ فیروزآباد یافت نشده است. کتیبه‌ها از چند جهت اهمیت دارد: - به‌رغم کوفی بودن خط، متن همۀ آنها فارسی است و از کهن‌ترین نمونه‌های کاربرد از این دست آنهاست. - بر خلاف بیشتر کتیبه‌های کوفی که در گورنبشته‌ها دیده می‌شود، این کتیبه‌ها فرمان‌های حکومتی است. - این کتیبه‌ها موضوع نصب فرامین حکومتی در مساجد را چندین قرن به عقب می‌برد.   مجلهٔ فرهنگی و هنری بخارا، شمارۀ ۱۴۴، تابستان ۱۴۰۰، ص ۵۲۵ ــ ۵۱۷.
کاخ لشکری‌بازار جنوبی
فرزاد زره‌داران
کاخ لشکری‌بازار اهمیتی خاص دارد؛ از جمله کاخ جنوبی (یا «کلان») منسوب به محمود غزنوی (۳۸۸- ۳۴۲ق/ ۱۰۳۰ - ۹۹۸م) (۴۳) که به جهت اندازه‌اش،...

وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر