در جهان امروزی رایانه بخشی جدانشدنی از زندگی انسان شده است. عصری که در آن زندگی می‌کنیم را «عصر دیجیتال» نامیده‌اند؛ عصری که از زمانی آغاز شد که رایانه‌های شخصی به بازار معرفی شد و هر شخصی با داشتن این دستگاه امکان جابه‌جا کردن آزاد و سریع اطلاعات را به دست آورد.
در عصر دیجیتال و وارد شدن رایانه‌ها و سیستم‌های هوشمند در وجوه گوناگون زندگی، بسیاری از علوم نیز تحت تأثیر امکانات جدیدی که به دنبال این سیستم‌ها آمد متحول شد. این تحول شامل طیفی از طرز ذخیره و دسترسی به اطلاعات گوناگون تا پدید آمدن روش‌های پژوهشی جدید و رویکرهای نو در برخورد با علوم بود.
امروز هر چیز دیجیتال‌شده‌ای (یعنی چیزی که سیستم هوشمند بتواند درکش کند) به نظر جالب‌تر می‌آید و کمتر کسی محصول غیردیجیتال را به نوع دیجیتالش ترجیح می‌دهد. علت این امر طبیعتاً امکاناتی است که با ظهور این سیستم‌های جدید فراهم شده است؛ مانند امکان جستجوی سریع و دقیق یا امکان ذخیرۀ انبوهی از اطلاعات.
در حوزۀ علوم انسانی در چند دهۀ اخیر، شاخه‌ای به نام «علوم انسانی دیجیتال» برآمد که به نوعی حاصل پیوند یافتن تکنولوژی‌های دیجیتال و رشته‌های علوم انسانی است و راه‌های جدیدی برای تحقیق، به اشتراک گذاشتن و آموزش در حوزه‌های علوم انسانی را فراهم می‌کند.
در کنار این حوزه، حوزه‌ای به نام «تاریخ دیجیتال» یا Digital History در مطالعات تاریخی روی کار آمد. در این حوزه به دنبال راه‌هایی برای فعالیت‌های علمی در رشتۀ تاریخند که به کمک رایانه انجام شود. اینکه تاریخ دیجیتال را دقیقاً چطور باید دسته‌بندی و تعریف کرد یکی از مسائل مورد بحث دانشوران این حوزه است. اولین نکته آن است که پدید آمدن اصطلاح تاریخ دیجیتال دال بر آن است که چیزی به نام تاریخ غیردیجیتال هم وجود دارد که می‌شود این دو را مقابل هم قرار داد. در تلاش برای تعریف اصطلاح تاریخ دیجیتال با دو ایده مواجهیم: یکی اینکه تاریخ دیجیتال زیرشاخه‌ای از تاریخ است که در کنار دیگر زیرشاخه‌های تاریخ، مثل تاریخ فرهنگی یا تاریخ سیاسی، قرار می‌گیرد. دوم اینکه تاریخ دیجیتال باید اصولاً به صورت علمی کمکی شناخته شود؛ به این ترتیب که مطالعات تاریخی را در مجموع می‌شود از پیشرفت‌های تکنولوژی جدا کرد و «دیجیتالی شدن» انتخابی است.
نشریۀ تاریخ امریکا تاریخ دیجیتال را به این ترتیب تعریف می‌کند: «هر چیزی (اعم از روش تحقیق، مقاله در نشریه، مونوگراف، بلاگ، تمرین کلاسی) که از تکنولوژی‌های دیجیتال برای به وجود آوردن یا نشر تحقیقات تاریخی استفاده کند»
پروژۀ تاریخ دیجیتال دانشگاه نبراسکا-لینکولن آن را به این ترتیب تعریف می‌کند: «ژانری در تحقیق است که درگیر تفکر و تحقیق و توسعۀ تفسیرهای تاریخی با کمک ایحاد امکانات تحلیلی است که بر پایۀ ابزارها و داده‌های دیجیتال انجام می‌شود.
وجه اشتراک این تعاریف این است که در حوزۀ تحقیقات تاریخی، تاریخ دیجیتال هم اشاره به نوعی از مواد و منابعی دارد که اساس تحقیقمان را بر آن می‌گذاریم، و هم ابزارهایی که برای تحلیل آن مواد و منابع به کار می‌بریم تا به هدفمان برسیم.
این تعاریف تا حدی دلالت بر آن دارند که تنها تفاوت میان تاریخ دیجیتال و غیر دیجیتال، افزایش استفاده از مواد (یا داده‌های) در دسترس و تکنولوژی‌هایی است که بر می‌گزینیم تا با داده‌ها کار کنیم. اما بسیاری از دانشوران بر این نظرند که تحولی که دیجیتالی شدن در مطالعات تاریخی ایجاد می‌کند فراتر از این است. برای نمونه تاد پرزنر در تعریف علوم انسانی دیجیتال می‌گوید: «تاریخ دیجیتالی حوزه‌ای مجزا و واحد نیست بلکه مجموعه‌ای از تحقیقات همگراست که در جهانی روی می‌دهد که اولاً چاپ دیگرتنها واسطۀ تولید و نشر دانش نیست. (و حتی نسخه‌های چاپی به تدریج در صورت‌های جدیدی ظاهر می‌شوند.) ثانیاً ابزارهای دیجیتالی، تکنیک‌های مربوط به آن و واسطه‌های دیگر تولید و نشر دانش در هنر و علوم انسانی و علوم اجتماعی، نوع دانش پژوهی و تحقیق در این رشته‌ها را متحول کرده‌اند.
برخی معتقدند که مفهومی به نام «تاریخ دیجیتال» نباید جدا از تاریخ باشد زیرا هر پژوهش تاریخی به نوعی مشغول به کار بستن نوعی از منابع یا روش‌ها و پس از آن راه‌های نشر است. اما اصطلاح تاریخ دیجیتال از آن حیث که سبب ایجاد بستری برای تمرکز بر تحقیقات جدید بر پایۀ امکانات رایانه‌ای جدید پدید آمده قابل اعتناست.
تاریخ دیجیتال از یک سو عرصه‌ای برای نشر دست‌آوردهای علمی است. از سوی دیگر رویکردی روشی است که به سبب قابلیت‌های ابرمتنی در تکنولوژی‌های دیجیتالی جدید، امکاناتی جدید برای تحقیق و جست‌وجو در مدارک باقی‌مانده از گذشته در اختیار می‌گذارد. از این رو پرداختن به تاریخ دیجیتال به معنی آن است که چارچوبی بسازیم تا افراد بتوانند دربارۀ موضوعی تاریخی بخوانند و مباحث آن را به‌نحوی فعالانه دنبال کنند.
هنگام پرداختن به تاریخ دیجیتال، خوانندگان را تشویق می‌کنند که خودشان در مدارک جستجو کنند و تفسیرهای شخصیشان را در میان بگذارند. این رویکرد ویژگی متمایزکنندۀ تحقیقات دیجیتال از انواع غیر آن است. زیرا که در اینجا خوانندگان تنها با نمایشی از یک مقاله‌ یا هر محصول علمی دیگری که معمولاً روی وب قرار می‌دهند رو به رو نیستند. بلکه با رشته‌ای از مدارک تفسیرپذیر در باب موضوع مورد مطالعه‌شان مواجه‌اند و می‌توانند این مدارک را با کمک امکانات رایانه‌ای به چند شکل کنار هم قرار دهند و تفسیر کنند و برداشت‌هایشان را با دیگران در میان گذارند.
(ادامه دارد)