پس از اینکه تهران برای پایتختی برگزیده شد، با افزایش جمعیت، تأمین آب یکی از اقدامات ضروری بود. علاوه بر کشیدن قنواتی که به آب شرب ساکنان اختصاص داشت، راه‌های دیگری مانند انتقال آب از کوهپایه‌های البرز می‌توانست کمبود آب شرب شهر را تأمین کند. نقشه‌هایی که مبنای این تحقیق قرار گرفته، سندی است که دلالت بر همین اقدام مهندسی دارد؛ یعنی انتقال آب با کشیدن نهر از رودخانۀ کرج به شهر تهران. نقشه‌ها که در کاخ گلستان و وزارت خارجه نگهداری می‌شود، رنگی است و بر روی آن اطلاعاتی دربارۀ نحوۀ احداث نهر درج شده است، اما بدون ذکر عنوان، تاریخ، نام نقشه‌نگار و موضع دقیق است. پرسش پژوهش این است که در بازخوانی نقشه‌ها چه نکات تاریخی و مهندسی قابل عرضه وجود دارد و دیگر اینکه اسناد مذکور به چه مناسبتی تهیه شده و کدام رویداد معماری و شهری تاریخی را بیان می‌دارد؟ روش این پژوهش توصیفی‌تاریخی است؛ ازاین‌روی که تأکید بر یک سند تاریخی است و اقدامی در گذشته (روزگار قاجاریه) را روایت می‌کند. علاوه بر این، سندپژوهی محسوب می‌شود؛ زیرا بازخوانی سندی تصویری اساس کار پژوهش قرار گرفته است. هدف از پژوهش، بازخوانی و نمایاندن نقشۀ یادشده به‌عنوان سند تاریخ مهندسی و روشن کردن گوشه‌ای از تاریخ تهران روزگار قاجاری است. نتیجۀ پژوهش نشان داد به‌سبب کم شدن مقدار آب‌دهی، تعمیر نهر در دستور کار قرار گرفت و احتمالاً نقشه‌هایی برای مرمت نهر کرج در حدود ۱۲۶۷ق به دست یکی از مهندسان دربار قاجار، در اوایل پادشاهی ناصرالدین‌شاه، هم‌زمان با صدارت امیرکبیر تهیه شد. انتقال آب کرج به تهران، شش سال پیش‌تر، به دستور محمدشاه و در روزگار صدارت حاج میرزا آقاسی عملی شده بود.
ذاتالله نیک‌زاد. «بازخوانی نقشۀ تاریخی نهر انتقال آب کرج» در مطالعات معماری ایران، دورۀ ۹، شمارۀ ۱۸ (پاییز و زمستان ۱۳۹۹)، ص ۲۱۷- ۲۳۴.
– اطلاعات بیشتر و دریافت مقاله:
دیجیتال‌سازی آرشیو تصویری عادل فرهنگی از آثار تاریخی ایران | از مجموعه سخنرانی‌های مجازی تاریخ هنر اسلامی (VIAHSS)
تکمله‌ای بر یادداشتِ «آغازی برای پایان یک رویکرد پراشتباه»
فربد افشار بكشلو
آغازی برای پایان یک رویکرد پراشتباه
فربد افشار بكشلو
چون دوست دشمن است شکایت کجا برم؟ دربارۀ طرح تخریب بافت تاریخی شیراز
سید حمید ضیائیان
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
