جستجو در منابع از مهم‌ترین مقدمات و بخش‌های تحقیق در تاریخ معماری است. رایانه و شبکه، امکان‌های فراوانی برای جستجو ایجاد کرده‌اند اما محققان تاریخ معماری ایران (و شاید همۀ محققان تاریخ) چندان از این امکان بهره نبرده‌اند. در چند بند این نوشته سعی می‌کنم افق ممکن چنین کارهایی را برای چند دسته منبع بیان کنم. ناگفته پیداست که این امکان‌ها را می‌توان به صورت اینترنتی برقرار کرد. و باز پیداست که بانکی متمرکز پیش‌نیاز این کار است.
کتاب‌های چاپی
امکان جستجوی متن در این دسته منابع، نیاز محققان تاریخ معماری است. این امکان، جنبه‌هایی حقوقی دارد اما پیشینۀ تجربه‌های نورلیب و گوگل بوکس وجود دارد. برای سبک‌تر شدن جنبه‌های حقوقی، می‌توان کار را از اسکن و رقومی کردن (OCR) نمایۀ کتاب‌ها آغاز کرد. هر چند نمایۀ بسیاری کتاب‌ها (مثلاً کتاب خاطرات اعتمادالسلطنه) ناقص است، اما همان حد هم کمک فراوانیی به پیشرفت تحقیق می‌کند. این امکان اکنون در کتابخانۀ مؤسسۀ تاریخ معاصر تاحدی فراهم شده است.
سفرنامه‌ها
مسیر سفرنامه‌های نویسندگان خارجی و داخلی را که از ایران گذشته‌اند، باید بر روی نقشه‌ای مشخص کرد. در وضع فعلی، یافتن سفرنامه‌هایی که از شهر خاصی گذشته‌اند بسیار راهگشا و به همان اندازه دشوار است. گاه فهرست‌هایی از سفرنامه‌های خاص، مثلا سفرنامه‌های حج، تهیه شده است، اما دقت و جامعیت آنها هم قابل تحقیق نیست و معمولا چنین فهرست‌هایی برای شهرهای دورافتاده تهیه نمی‌شود.
نسخه‌های خطی
این نسخه‌ها نیز باید به صورت اسکن‌شده با کیفیت مناسب، در دسترس قرار گیرند. این امکان اکنون در وبگاه برخی کتابخانه‌ها از جمله کتابخانۀ ملی و کتابخانۀ مجلس فراهم است اما ثباتی وجود ندارد و در بسیاری مواقع کیفیت‌ها مناسب نیست. رشته‌های مربوط در کامپیوتر و پردازش تصویر، باید ابزارهای رقومی‌سازی و تصحیح اولیۀ متون نسخه‌های خطی را فراهم کنند.
عکس‌های تاریخی
این دسته منابع نیز پس از اسکن و آنلاین شدن در فرآیندی به کمک محققان تاریخ، نسب‌شناسی، معماری، عکاسی صاحب اطلاعات افزوده یا متادیتا شوند. این اطلاعات شامل عکاس، زمان و مکان عکس (ژئوتگ)، چهره‌های درون عکس شوند. چون بسیاری چهره‌های عکس‌ها را نمی‌شناسیم می‌توان تکرار چهره‌ها را در عکس‌های مختلف به کمک کامپیوتر بررسی کرد و نشان داد چهره‌ای که در یک عکس خاص هست، در عکس دیگری هم حاضر است یا نه.
نقشه‌ها
انواع نقشه‌ها بسیار متنوع است، و هرکدام نیاز به تدبیر خاصی دارد. کارهای اولیه شامل تگ کردن (برچسب‌زنی) نام‌ّهای موجود در نقشه‌هاست. برخی نقشه‌ها را هم می‌توان روی نقشه‌ای دیجیتال انداخت. گوگل ارث کار مشابهی کرده است.
توضیح‌هایی که در این فقرات دادم، مخصوصا آنچه مربوط به عکس و سفرنامه است، بیشتر متوجه تحقیق‌های تک‌نگاری یا مونوگرافی است. برای سایر منابع و همین منابع می‌توان امکانی اضافه کرد تا این تخصیص کمرنگ‌تر شود. منظورم، ترکیب امکان ویکی و تگ کردن است. محققانی که منابع را می‌بینند باید بتوانند برچسب‌هایی به منابع بیفزایند. روشن است که برچسب‌ها باید لایه‌بندی اعتباری داشته باشند و هم‌ارزش نباشند.
ان‌شاالله روزی امکان تجمیع منابع تاریخی در یک مرکز واحد ممکن شود.
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
