به‌تازگی دوست عزیزم، بابک افشار، از به‌روزرسانی نرم‌افزار مدیریت مراجع «زوترو»[۱] خبر داد. با جست‌وجو در این باره به وبلاگ رسمی زوترو رسیدم که این به‌روزرسانی را «بزرگترین بهبود در تاریخ زوترو» توصیف کرده است. در ادامهٔ این یادداشت توضیح خواهم داد که چرا این ادعا به هیچ روی گزاف نیست. برای پژوهشگرانی که به یادداشت‌برداری از منابع وابسته‌اند، یکی از ضعف‌های نرم‌افزارهای مدیریت مراجعی چون زوترو و مندلی[۲] این بوده است که مدیریت یادداشت‌ها و نقل‌قول‌ها و نیز ارجاع به آن‌ها با کمک این نرم‌افزارها کار راحتی نبوده است. زیرا این نرم‌افزارها بیشتر به هدف سامان‌دهی مراجع توسعه یافته‌اند تا مدیریت دانشِ مبتنی بر آن مراجع. همین معضل باعث شد که از اواخر دورهٔ کارشناسی‌ارشد به کار با نرم‌افزار سیتاوی[۳] روی بیاورم.
سیتاوی نه‌تنها به کاربران امکان می‌دهد که منابعشان را مدیریت کنند، بلکه قابلیت‌های کم‌نظیری برای مدیریت یادداشت‌ها و نقل‌قول‌ها دارد. سیتاوی به کاربرانش امکان می‌دهد که فایل پی‌دی‌اف منابع را در خود نرم‌افزار مطالعه کنند و از آن یادداشت بردارند یا به آن ارجاع دهند. این یادداشت‌ها و انواع نقل‌قول‌ها را می‌توان به سه طریق (براساس مقوله،[۴] گروه[۵] و کلیدواژه[۶]) سامان داد. با افزونه‌ای که سیتاوی برای نرم‌افزار وُرد[۷] طراحی کرده است، می‌توان به یادداشت‌ها و نقل‌قول‌هایی ارجاع داد که کاربر قبلاً آن را در محیط سیتاوی مرتب کرده است. انواع یادداشت، نظیر نقل‌قول مستقیم و غیرمستقیم و تلخیص، در پی‌دی‌اف‌خوانِ سیتاوی با رنگ‌های مختلف از هم تفکیک شده است. همچنین می‌توان شمارهٔ صفحهٔ هر نقل‌قول را در سیتاوی مشخص کرد. این امکان سبب می‌شود که موقع ارجاع مستقیم، شمارهٔ صفحهٔ نقل‌قول خودبه‌خود درج شود تا امکان انتحال کاهش یابد. افزون بر همهٔ این‌ها، از آنجا که می‌توان یادداشت‌ها را در محیط سیتاوی به مکان آن در فایل پی‌دی‌افِ منبع متصل کرد، می‌شود با یک کلیک به سیاقی بازگشت که از آن نقل‌قول شده است تا نویسنده مطمئن باشد که نقل‌قول‌های غیرمستقیمش از نظر محتوا امانت‌دارانه بوده است.
اما سیتاوی معضلات خاص خودش را هم دارد. این نرم‌افزار، برخلاف زوترو، تجاری است و به‌صورت متن‌باز[۸] نوشته نشده است و نسخهٔ لینوکس[۹] و نسخهٔ انتقال‌پذیر (پرتابل)[۱۰] ندارد. درنتیجه، کاربران ایرانی که امکان خرید سیتاوی را ندارند، به‌سهولت نمی‌توانند از آن استفاده کنند. علاوه بر آن، سیتاوی از رسم‌الخط فارسی نیز به‌درستی پشتیبانی نمی‌کند و ممکن است حین یادداشت‌برداری کلمه‌ها را از چپ به راست ثبت کند. چینش وارونهٔ واژه‌ها هنگام ارجاع‌دهی خودبه‌خود درست خواهد شد. با این حال، این وارونگی، خواندن یادداشت‌ها را در محیط سیتاوی دشوار می‌کند. همچنین، ارجاع‌دهی سیتاوی به زبان فارسی معضل‌آفرین است و نویسنده مجبور خواهد شد که در پایان کار برخی از علائم سجاوندی، مانند ویرگول، را ویرایش کند. در مقابل، به‌لطف وجود نرم‌افزار پژوهیار که براساس زوترو توسعه یافته است، انواع فایل‌های ارجاع‌دهی براساس شیوه‌نامه‌های فارسی وجود دارد که از آن می‌توان در زوترو نیز استفاده کرد.
با توجه به ضعف‌های نسخه‌های قبلی زوترو در کار با یادداشت‌ها و نقل‌قول‌ها، به نظر می‌رسد که در نسخهٔ ۶ محاسن سیتاوی به این نرم‌افزار افزوده شده است. مهم‌ترین تغییر در نسخهٔ ۶ این است که می‌توان فایل پی‌دی‌اف منابع را درون محیط زوترو باز کرد و روی آن یادداشت گذاشت یا بخشی از متن را با رنگ‌های مختلف هایلایت کرد یا بر تصاویر داخل پی‌دی‌اف حاشیه نوشت (تصویر ۱). پس از پایان مطالعه و حاشیه‌نویسی، کافی است روی اطلاعات کتابشناختی منبع راست‌کلیک کنید و گزینهٔ «افزودن یادداشت از روی حاشیه‌نوشته‌ها»[۱۱] را انتخاب کنید تا بخش‌هایی از فایل پی‌دی‌اف که هایلایت شده است و نیز حاشیه‌نوشته‌ها به‌صورت خودکار به آیتمِ «یادداشت»[۱۲] در محیط زوترو افزوده شود (تصویر ۲). در کنار تک‌تک تعلیق‌هایی که به یادداشت افزوده شده، ارجاع درون‌متنی آن نیز ثبت خواهد شد. در صورت تغییر اطلاعات کتابشناختی منبع، این ارجاع‌ها نیز به‌روز خواهند شد. علاوه بر این، می‌توان در همان یادداشت، از طریق دیالوگ‌باکس آشنای زوترو که پیش از این فقط در نرم‌افزار وُرد کار می‌کرد، به سایر آیتم‌ها نیز ارجاع داد. در مرحلهٔ نهایی، می‌توان یادداشت‌ها را در اسناد وُرد، لیبره‌آفیس[۱۳] و گوگل داکس[۱۴] درج کرد. بدین منظور، به پلاگین زوترو بخشی به نام «افزودن یادداشت»[۱۵] اضافه شده است. این یادداشت‌ها حاوی ارجاع‌های فعال زوترو خواهند بود که به شما امکان می‌دهد کتاب‌شناسی یا فهرست منابع را به‌صورت خودکار تولید کنید.
ممکن است کار با آیتم «یادداشت» در زوترو به‌سهولت کار با آیتم نقل‌قول[۱۶] در سیتاوی نباشد. افزون بر این، دسته‌بندی یادداشت‌ها در زوترو به‌‌اندازهٔ سیتاوی متنوع و مفصل نیست. با این همه، می‌توان گفت که کاربران فعلی زوترو با نصب نسخهٔ ۶ ضرورتی برای کار با نرم‌افزارهایی چون سیتاوی احساس نخواهند کرد. در این نسخه امکان وارد کردن اطلاعات کتابشناختی به همراه یادداشت‌های روی پی‌دی‌اف‌ها از نرم‌افزارهای مندلی و سیتاوی به زوترو نیز فراهم شده است تا فرایند کنار گذاشتن این رقبا تسهیل شود. نسخهٔ ۶ به زوترو امکانات دیگری را نیز افزوده است که برای اطلاع از آن می‌توانید به وبلاگ آن، به نشانی زیر، مراجعه کنید.
منبع:
Zotero 6: Your research workflow, transformed. (n.d.). Retrieved April 20, 2022, from https://www.zotero.org/blog/zotero-6/
[1] Zotero
[2] Mendeley
[3] Citavi
[4] Category
[5] Group
[6] Keyword
[7] Word
[8] Open source
[9] Linux
[10] Portable
[11] Add note from annotations
[12] Note
[13] LibreOffice
[14] Google Docs
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
