۱· زندگی در بعضی از روستاهای خوش آب و هوا معنایی متفاوت دارد. بعضاً خانه‌هایی دیده می‌شود ویلایی! که ساکنان شهر برای فراغت و فرار از زندگی شهر به آنجا می‌روند. روستای آئینه‌ورزان را شاید بتوان از این دست نامید.
۲· در تهران روستاهای بکری چون مومج و یهر که از ساخت و سازهای جدید و معضل بالا به دور مانده است، ساکنین کم و اغلب افراد سالخورده هستند و بقیه مهاجرت کرده‌اند.
۳· روستایی مثل خَرانق(خُورنق) چون مرواریدی در دل کویر تبدیل به یک موزه و کاملاً خالی از سکنه شده است. یا حتی بافت قدیم روستایی مثل عقدا.
این‌که زندگی در خرانق تقریباً رخت بر بسته را شاید از نگاه دیگری بتوان دید. مثلاً در روستاهایی چون کاپادوکیه [1] ترکیه یا داکوتای آمریکا که چشم اندازی شبیه به روستای کندوان دارند مردم دیگر زندگی نمی‌کنند و این روستاها فقط برای بازدید هستند. با همین نگاه می‌توان حیاتی تازه در جان خرانق دمید.
۴· در روستای ابیانه هتل‌های بزرگ و با ارتفاع زیاد تعادل بصری را در این قسمت از روستا تحت‌الشعاع قرار داده است.
۵· مراسم و آداب و رسوم مهم در یک روستا به حیات آن کمک کرده است، مانند روستای ابیانه در ایام محرم که جوان‌ترها و اهالی ابیانه به روستا بازمی‌گردند و لباس محلی بر تن می‌کنند و همچنین مردم از اطراف برای مشاهده مراسم می‌آیند یا مراسمی که در مشهد اردهال هر سال برگزار می‌شود.
۶· ساخت و سازهای جدید غالباً سنخیتی با بافت تاریخی و هستهٔ اولیه روستا غالباً ندارد. یکی از بارزترین آنها که به دلیل شکل معماری اولیهٔ خانه‌ها خیلی بارزست روستای کندوان است که کران‌ها با ساخت و سازهای خانههای جدید هیچ هماهنگی ندارد. یک نمونه بنایی که معاصر است و در راستای چشم‌انداز قبلی روستاست، هتل بین‌المللی این روستاست.
۷· اقتصاد روستا با معنای اقتصاد بومی، کمرنگ شده است. در گوشه و کناری می‌توان باریکه‌ای از این آب حیات را دید. مثلاً بافتنی‌هایی که در روستای ماسوله هست یا پر و آلویی که در روستای ابیانه به فروش می‌رسد یا گیاهان دارویی روستای کندوان.
۸· شناسایی هسته‌های اولیه روستاها، حفظ و نگهداری آنها و به ثبت رساندن آنها به نظر ضروری می‌رسد. قلعه‌ها، حمام‌های تاریخی، آسیاب‌ها و خانههای ارزشمندی که در گوشه و کنار روستاها گاهاً نفس‌های آخر را می‌کشند باید دریافت.[2]
پ.ن. مستندهایی در شبکهٔ یک سیما با عنوان روستاهای شگفت انگیز ایران در حدود سال ۱۳۸۵ پر شده است که دیدن آنها خالی از لطف نیست.
1. Kappadokia
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
