محمدمهدی طاهری
پیامدهای نو-اروپامحوری و علم برای تاریخ‌نگاری هنر و معماری اسلامی
محمدمهدی طاهری
پیامدهای نو-اروپامحوری و علم برای تاریخ‌نگاری هنر و معماری اسلامی[1] سامر عکاش مقدمه اخیراً کتابی گران‌قدر در دو جلد با عنوان دستک معماری و اسلامی[2] به‌ویرایش فینبر فلاد[3] و گلرو نجیب‌اوغلو[4] چاپ شده است که حاصل همکاری بی‌سابقۀ دانشوران ممتاز این حوزه برای نقد و بازتعریف چارچوب‌های قدیمی هنر و معماری اسلامی در بستر معانی و معادله‌هایی تازه هست.[5] مقدمۀ مفصلی که فلاد و نجیب‌اوغلو بر کتاب نوشته‌اند روایتی دقیق و منسجم از شاخص‌های روش‌شناختی و مفهومی رشته عرضه می‌کند و نیز به مسئله‌های اساسی رشته می‌پردازد که از بدو تولدِ حوزه همراه آن بوده‌اند. عمدۀ مباحث آن‌ها در...
تاریخ مفهومی چیست؟
محمدمهدی طاهری
تاریخ مفهومی چیست؟ نوشتۀ آندرس هسینگ، ترجمۀ محمدمهدی طاهری ریشۀ واژۀ «school» (مدرسه)، واژۀ یونانی «schola» است و «schola» در یونانی به‌معنای «اوقات فراغت» بوده است: معنای اولیۀ «school»، اوقات فراغت است. این موضوع به ما دربارۀ نظام آموزشی امروزی چه می‌گوید؟ لابد بیشتر دانش‌آموزان قبول دارند که چیز زیادی نمی‌گوید! اما تفاوت بین معانی این دو اصطلاح، گویای تفاوت‌های جامعۀ ما و جامعۀ یونانیان باستان است. مفاهیم اساسی و لایه‌های معنا روش تاریخ مفهومی به مطالعۀ جوامع گذشته و تغییرات اجتماعی با بررسی چگونگی تغییر مفاهیم سیاسی و اجتماعی اساسی در گذر زمان معطوف است. بنابراین تاریخ مفهومی...
بررسی توصیفی پراکندگی و تراکم و قدمت‌گذاری مسجدهای تاریخی ثبت‌شده در فهرست آثار تاریخی ایران
محمدمهدی طاهری
شمار بناهای ثبت‌شده در فهرست بناهای تاریخی ایران به حدود سی‌ودوهزار پرونده رسیده است و هنوز بر این تعداد افزوده می‌شود. بااین‌حال شمار بناهای پژوهش‌شده از این فهرست، بسیار اندک است. تاریخِ معماری‌ای که با هفتصد هشتصد بنا نوشته شود، بی‌تردید با تاریخ معماری‌ای که چند هزار بنا و شاهد و متن تاریخی را پشتوانۀ خود داشته باشد، متفاوت خواهد بود. کم‌شماری تک‌نگاری‌های بناها و محوطۀ تاریخی ایران دلیل‌هایی متعدد دارد؛ چه‌بسا انحصار فهرست و نقشۀ این بناها و محوطه‌ها به سازمان میراث فرهنگی؛ نامهم‌انگاشتن اکثریت بناهای ثبت‌شده و تمرکز ناروا بر اندک بناهای شاخص؛ تمرکز ناروا بر گسترۀ جغرافیایی...
موسم کرونا و بازاندیشی در زندگی: تأملات فیلسوفی در قرنطینه
محمدمهدی طاهری
موسم کرونا و بازاندیشی در زندگی: تأملات فیلسوفی در قرنطینه نوشتۀ سیلویا پانیتزا ترجمۀ محمدمهدی طاهری . مقدمۀ مترجم بازاندیشی در باورها و رفتارها و رابطه‌هایی که داریم همواره کار خوبی‌ست، چنین تعمق‌های انتقادی‌ای می‌توانند ضامن سلامت اخلاقی و سلامت روابط ما باشند. این روزها که به اجبار کروناویروسِ جدید تا سر حد امکان در خانه می‌مانیم، فرصتی مضاعف فراهم آمده است تا دربارۀ نسبتمان با خودمان، با جهانمان، با معاشرانمان، و با «دیگری»هایمان تأمل کنیم. چه بخواهیم چه نخواهیم، در غاری از تنهایی فرو رفته‌ایم که اگرچه شکوهِ تنهایی‌های خودگزیده را ندارد، درآمدی تواند بود بر نگریستن از وجهی...
دربارۀ «ملاحظات دربارۀ دانشگاه»
محمدمهدی طاهری
عنوان کتاب جدید دکتر جواد طباطبایی ملاحظات دربارۀ دانشگاه است و همچون کتاب‌های اخیر او، به‌همّت انتشارات مینوی خرد چاپ شده است. چاپ اول این کتاب در شهریور۱۳۹۸ رونمایی شد و به‌سرعت به اتمام رسید و چاپ دوم آن، در مهرماه ۱۳۹۸ منتشر شد و شمارگانی هزار نسخه‌ای دارد. ملاحظات دربارۀ دانشگاه کتابی ۴۵۴صفحه‌ای است که در چهارده فصل تنظیم شده است. طباطبایی پیش‌تر متن‌های انتقادی بسیاری منتشر کرده بود و اینک «مهم‌ترین آن‌ها» (۴۳۱) را با تغییراتی، در مجموعۀ ملاحظات دربارۀ دانشگاه در اختیار عموم قرار داده است. این یادداشت کوتاه، گزارشی از کتاب ملاحظات دربارۀ دانشگاه است. در تنظیم این یادداشت تمرکز بر «دانشگاه» است و بدین‌منظور...
تعریف مهندسی و مهندس در سیاقی تاریخی
محمدمهدی طاهری
نوشتۀ دونالد واینرت ترجمۀ محمدمهدی طاهری . واژۀ engineer (مهندس) برگرفته از ریشۀ لاتین «ingenium» به‌معنای «استعداد یا توانایی طبیعی» است و گاه نیز به‌معنای «ابداعی هوشمندانه» به کار رفته است. همچنین دو واژۀ ingenuity (ابتکار) و engine هم مشتق از «ingenium» هستند. افزون‌براین واژۀ engine پیش‌تر در دو معنی دیگر نیز متداول بوده که اینک منسوخ شده است: «ابتکار»[1] و «حیله»[2] (حیلت، جمع: حیَل). معنای متعارف کنونی کلمۀ engine، «آنچه برای مقصودی استفاده می‌شود، اسباب، عامل» است و به‌همین‌سبب استعمال این واژه (engine) برای انسان‌هایی که گاه چونان عامل یا اسباب مقصودی عمل می‌کنند استعمالی کاملاً درست و بجاست....
دربارۀ کتاب «معماران اسلامی و آثار آنان»
محمدمهدی طاهری
کتاب معماران اسلامی و آثار آنان را «لئو آری مایر»[1] نوشته و نشر آلبرت کوندیگ ونیز در سال ۱۹۵۶ آن را منتشر کرده است.[2] این کتاب بیش از ۱۸۰ صفحه دارد که متشکل از پیشگفتار نویسنده، مقدمۀ ارزشمند نویسنده دربارۀ معماران دورۀ اسلامی، «طومار» معماران اسلامی، نمایۀ جغرافیایی معماران اسلامی و نهایتاً کتابشناسی منابع معرفی‌شده در کتاب است. هدف نویسنده ایجاد فصلی از پژوهش مفصل‌تر «پیکرۀ نامِ پیشه‌وران اسلامی» یا سیاهۀ همۀ اصحاب صناعت در دورۀ اسلامی بوده است، پیکره‌ای که خودِ او همّتی ستودنی کرده و دو فصل از آن را نگاشته است: «معماران اسلامی» و «اسطرلاب‌سازان اسلامی»[3]. ایجاد...
دربارۀ کتاب «تاریخ مهندسی در دوره‌های باستان و میانه» نوشتۀ دونالد هیل
محمدمهدی طاهری
دونالد راتلج هیل (زادۀ ۱۹۲۲ و درگذشتۀ ۱۹۹۴) مهندسی انگلیسی بود و نیز مورخ تاریخ علم و فناوری. او را در غرب به‌لطف ترجمه‌اش از کتاب فی معرفة الحیل الهندسیه، نوشتۀ بدیع‌الزمان ابوالعز بن اسماعیل بن رزاز جَزَری (درگذشتۀ ۶۰۲ ه.ق.) و آثاری که در معرفی فناوری مسلمانان نوشته است می‌شناسند. دونالد هیل از سال ۱۹۴۱، وقتی که کمتر از ۲۰ سال سن داشت، در رستۀ «مهندسان سلطنتی» ارتش بریتانیا خدمت کرد. متعاقب مجروح‌شدنش، به انگلیس برگشت و در دانشگاه لندن مهندسی خواند و در سال ۱۹۴۹، در ۲۷سالگی، مهندس شد. جالب اینکه پس از این به تحصیل رشتۀ تاریخ اسلام...
تالارهای تختگاه مملوکی: قبّه یا ایوان؟
محمدمهدی طاهری
تالارهای تختگاه مملوکی: قبّه یا ایوان؟[1]نوشتۀ ناصر رباطترجمۀ محمدمهدی طاهری [2] ناف سلطان‌های مملوک مصر و سوریه را، از آغاز دولتشان در ۱۲۵۰ تا سقوطشان در ۱۵۱۷، با ارگ قاهره بریده‌اند. مملوکانْ ارگ قاهره را از اربابان ایوبی خود به ارث گرفته بودند و در دوران متقدم روزگار دراز سلطنتشان، چهار سلطانِ مملوکی ساخت‌وساز ارگ را چنان ادامه دادند که هم مقر دولتشان باشد و هم اقامت‌گاه سلطنتی‌شان. این چهار سلطان عبارت‌اند از: ظاهر بیبرس (۱۲۶۰تا۱۲۷۷)؛ منصور قلاوون (۱۲۸۰تا۱۲۹۰)؛ اشرف خلیل (۱۲۹۰تا۱۲۹۴)؛ و ناصر محمد (که از ۱۲۹۴ تا ۱۳۴۰ جز دو برهۀ کوتاه پیوسته حکم راند). مملوکان مجموعۀ...
خاک بر سر آن استاد دانشگاه: مروری بر پیامدهای سخنرانی اخیر نعمت‌الله فاضلی
محمدمهدی طاهری
۱۳بهمن‌ماه۱۳۹۷ بود که در مراسم نکوداشت دکتر محمود مهرمحمدی، نوبتِ سخنرانی به دکتر نعمت‌الله فاضلی رسید. نعمت‌الله فاضلی سخنانش را با ارجاعی به مقالۀ «مطالعۀ دگرگونی فرهنگی در سه نسل دانشگاهی»[۱] آغاز کرد که گویا خلاصه‌اش به‌تعبیر دکتر فاضلی این است: «هر چقدر به امروز نزدیک می‌شویم، جنبه‌های منشی و اخلاقی استادان از جهات گوناگون بدتر می شود». چند دقیقه بعدتر به گزارش «سیاست فرهنگی در وزارت علوم» نوشتۀ فاطمۀ جواهری، هنوز منتشرنشده، ارجاع می‌دهد که براساس آن «اوضاع دانشگاه‌ها، به‌خصوص استادان و دانشجویانِ به‌ویژه تحصیلات تکمیلی، به لحاظ منش، قابلیت‌ها و عادت‌های تفکر انتقادی، گوش‌دادن، شنیدن، صحبت‌کردن، صداقت، و...
درآمدی تحلیلی بر علت‌های ناکامی بازار ساختمان‌های هوشمند در ایران
محمدمهدی طاهری
مقدمه [1]بازار «ساختمان‌های هوشمند» در ایران، آینه‌ای از وضع‌وحال جامعۀ ایران در برهۀ حسّاس کنونی است؛ بازاری که دستِ‌کم با شش مسئلۀ حیاتی و اثرگذار در جامعۀ ما ارتباطی تنگاتنگ دارد: «کم‌ارزشی پول ملّی و تحریم‌ها»؛ «قیمت انرژی در ایران»؛ «دشواری آینده‌اندیشی در وضع کنونی جامعۀ ایران»؛ «ناآگاهی نهادینۀ کاربران و ناظران و حرفه‌مندان معماری»؛ «رکود صنعت ساختمان و ضعف ساختاری اجرای آن»؛ «نبود فرهنگ مدیریت و مرمت ساختمان». هرکدام از این عوامل خودْ با چندین مسئلۀ دیگر نیز مرتبط هستند، از بحران‌های زیست‌محیطی گرفته تا امور متعدد جامعه‌شناختی و فرهنگی و... ؛ هرچند در این نوشتار کوتاه به آن...
بالاخره این معماری اسلامی چه هست؟
محمدمهدی طاهری
مقدمۀ مترجم:ناصر رباط استاد کرسی آقاخان در دانشگاه اِم‌آی‌تی است و مدیریت برنامۀ معماری اسلامی آقاخان در اِم‌آی‌تی نیز با اوست. سلایق پژوهشی او در جرگه‌های تاریخ و تاریخ‌نگاری هنر و معماری و فرهنگ اسلامی، مطالعات پسااستعماری، و شهرهای معاصر مسلمانان می‌گنجد. ناصر رباط تاکنون بیش از هشتاد مقاله و کتاب تألیف کرده است. از میان کتاب‌هایش می‌شود به ارگ قاهره: تفسیری بدیع از معماری مملوکان[1] (Leiden, 1995)، فرهنگ معماری و معماری فرهنگ[2] (بیروت، ۲۰۰۲)، شهرهای مُرده (دمشق، ۲۰۱۰)، تاریخ مملوک از گذرِ معماری: معماری و فرهنگ و سیاست در میان مملوکان مصر و سوریه[3] (لندن، ۲۰۱۰) اشاره کرد. آنچه...
طراحی بدون ارائۀ طرح در مصر سده‌های میانی
محمدمهدی طاهری
مقدمۀ مترجممقالۀ حاضر درواقع می‌تواند درآمدی بر «تاریخ طرّاحی معماری» باشد؛ زیرا ناصر ربّاط، استاد و رئیس کرسی آقاخان در دانشگاه اِم‌آی‌تی، به موضوعی بدیع پرداخته است که تا پیش‌ازاین جلوه‌ای در تاریخ‌نگاری‌های متعارف نداشت: طرّاحی معماری بدون ارائۀ طرح به بنّایان یا کارفرمایان. او این مقاله را در سال ۲۰۰۸ و در مجلۀ مقرنس (شمارۀ ۲۵، صفحه‌های ۱۴۷تا۱۵۴) به چاپ رسانده است. کارِ او درواقع روایتی دیگرگونه است از یک شاهد تاریخی و آموزندگی بسیارِ آن از این منظر است که چگونه یک پاراگراف از یک کتاب سده‌ششمی، می‌تواند بنیانِ یک پژوهشِ کاملِ اثرگذار و پراهمیت باشد. بااین‌همه نتیجه‌های نگاشتۀ...
ایوان
محمدمهدی طاهری
این نوشتار ترجمه‌ای از مدخل ایوان دانشنامۀ ایرانیکا، نوشتۀ الگ گرابار، است. ایوان [۱] واژه‌ای فارسی است که در عربی [۲] و ترکی هم به کار می‌رود. در متون تاریخی عربی و فارسی، در اکثر موارد، از ایوان برای دلالت بر عملکردهای کاخ‌مانند پرجلال‌و‌شکوه بهره برده‌اند؛ چه این عملکرد کلیّت یک کاخ باشد چه مهم‌ترین و رسمی‌ترین بخش یک کاخ. با بسط معنی، ایوان را می‌توان رسمی‌ترین و پرابهت‌ترین بخش هر ساختمانی قلمداد کرد. شماری از پژوهشگران گفته‌اند که واژۀ ایوان برگرفته از واژۀ فارسی‌باستان آپادانا است [۳]؛ اما این ریشه‌یابی اکنون چندان محرز و معتبر به شمار نمی‌رود....
وبگاه تاریخ‌پژوهی و نظریه‌پژوهی معماری و هنر
